Pas op! Longread quantitative easing

Draghi’s deflatiespook… ook een alternatief feit?

Het is een ‘ongoing saga’, maar nooit te laat om er eens beter naar te kijken. En dan heb ik het over de quantitative easing van de ECB. Onze Europese Bank wil dolgraag een inflatie van rond de twee procent zien, en doet er werkelijk alles aan om die doelstelling te bereiken. Euro’s worden in nooit eerder vertoonde hoeveelheden uit het niets gecreëerd (80 miljard per maand, we gaan inmiddels richting een totaal van 2.000 miljard aan leningen op de balans van de ECB). In Draghi’s terminologie: Het monetaire beleid staat in het teken van ruime quantitative easing.

Dit heeft natuurlijk wel enige gevolgen. Bijvoorbeeld een lage rente die op geen enkele manier een indicator is van de ‘echte’ economie, maar waar pensionado’s en spaarders de wrange vruchten van plukken. En die lage rente geldt natuurlijk ook voor banken, voor wie aan de ene kant de (rente) inkomsten onder druk staan, maar die aan de andere kant spotgoedkoop bij de ECB kunnen lenen waardoor de noodzaak om de boel eens op te schonen vrijwel verdwenen is. Iets wat natuurlijk ook voor overheden geldt. De hypotheekrente staat ongekend laag, waardoor huizenprijzen wederom losgezongen raken van een reële marktwaarde. De obligatiemarkt kent geen echte marktwerking meer, en de euro heeft een duizelingwekkende daling ten opzichte van de dollar achter de rug. Leuk voor de export, maar koren op de molen van de lichtgeraakte Donald. Kortom, de gevolgen van dit ‘monetaire beleid’ zijn buitengewoon ingrijpend. Sommigen zullen zeggen: ontwrichtend. En het doel, die inflatie? Die lijkt niet echt te willen meewerken. Pas nu de benzine duurder wordt meten we een serieuze stijging. Naar je werk moet je immers toch.

Het kan niet anders, de ECB moet dus wel een hele, hele goede reden hebben om dit kanon uit de kast te halen. Die geven ze ook. Onze Europese Bank wil op deze manier geld in de ‘echte’ economie pompen, omdat deze daarmee aangejaagd zou worden. Het veronderstelde mechanisme is dat de nieuw gecreëerde euro’s uiteindelijk - via de banken, die hun hand wat losser op de knip zullen houden als hij toch gratis wordt bijgevuld - bij burgers en bedrijven terecht komt, die het vervolgens wat vlotter uitgeven. En de economische theorie leert dat daardoor de inflatie wordt aangewakkerd. Daar gaat het allemaal om, want het alternatieve scenario, deflatie, is volgens de economen een voorbode van een soort global armageddon. Niets minder dan de opmaat tot een vernietigende depressie, die zomaar tot wapengekletter zou kunnen leiden. Of zoiets. In ieder geval een bedreiging die zo groot is, dat geen enkele maatregel, hoe radicaal ook, uitgesloten kan worden

Of je nu voor- of tegenstander van dit monetaire beleid bent, ten minste twee vragen zou iedereen zich moeten stellen. Namelijk: “Werkt het?” Leidt deze vorm van quantitative easing tot een hogere inflatie? Maar ook: “Wat zijn de gevolgen eigenlijk van deflatie? Immers, die gevolgen moeten tenminste nog ontwrichtender zijn dan het huidige opkoopprogramma.

En, werkt het? Het lijkt er niet op eigenlijk. Terwijl de balans van de ECB tot een ongekende omvang is opgeblazen, wil de inflatie maar niet echt stijgen. Pas zeer recentelijk maakte de inflatie een sprong, maar die lijkt vooral te worden veroorzaakt door stijgende benzineprijzen en energietarieven. Zaken die, en dat is niet onbelangrijk, tot de primaire levensbehoeften horen. Daar kun je als consument dus nauwelijks mee speculeren. Trouwens, waar komt die doelstelling van twee procent inflatie vandaan? Daar moeten toch wel boekenkasten vol research, uitgebreid gevalideerde rekenmodellen en een schat aan historische gegevens aan ten grondslag liggen? Als bikkelhard fundament voor al deze vergaande maatregelen? Nee dus. Die beslissing is ooit in een vergadering genomen na stemming door de aanwezige economen. Of zoiets (shoot de messenger, dit is uw kans). Google geeft hier vast meer informatie over, maar dan wordt het vast ook duidelijk dat een keihard bewijs voor het positieve effect van die twee procents doelstelling ontbreekt.

Laten we dan eens naar die deflatie kijken. Het is dan toch tenminste duidelijk hoe deze catastrofe zich zal ontwikkelen? Hoe we langzaam wegzakken in een negatieve spiraal van stagnerende groei, dalende uitgaven een tombola van faillissementen en uitgeputte voedselbanken? Nou, eigenlijk ook niet. Ook hier ontbreekt een harde bewijsvoering. Daarentegen zijn er veel argumenten te bedenken waarom een beetje deflatie helemaal geen (ontwrichtend) effect zal hebben op de economie.

Voordat je iets kunt uitgeven (of dat dus uitstelt) heb je inkomen nodig. Sowieso is inkomen iets heel anders dan besteedbaar inkomen. En het gaat hier om het besteedbare inkomen, je kunt alleen speculeren (op prijsdalingen) met geld dat je kunt uitgeven. Al snel bestaat echter het grootste gedeelte van je inkomen uit belastingen. Denk aan het werknemers- en werkgeversdeel van de loonbelasting. Dan hou je netto niet zoveel over, en daarvan moet je onvermijdelijk heel veel dingen kopen waarvoor je de timing niet in de hand hebt. Zoals vaste lasten en primaire levensbehoeften, denk aan huur, hypotheek, benzine, eten, energie. Af en toe gaat de koelkast of de wasmachine kapot, dan kun je ook nauwelijks een dag zonder. Hoeveel geld hou je eigenlijk over om eens lekker te gaan speculeren op prijsverlagingen? En hoeveel procent maakt dit uit van je totale inkomen? Wat is hier de impact van op de economie? Ik zie de contouren van de deflatie armageddon nog niet opdoemen.

Trouwens, ligt dat speculeren wel echt in de aard van de ‘gemiddelde’ consument? Volgens veel economen wel, we zijn immers niets minder dan een ‘homo economicus’ die zijn nut wil maximaliseren en daarom als een koele rekenaar wacht op het ideale moment om die gewenste handtas of spijkerbroek te kopen. Toch? Nee dus. Tot teleurstelling van velen zijn we, ook voor onze koopbeslissingen, nogal gedreven door minder rationele processen en argumenten. “Ik wil het nu!” De gehanteerde beslisregels zijn een stuk banaler dan eerder gedacht, en meer gericht op het verkrijgen van ‘voldoende nut in het hier-en-nu’ dan op nutsmaximalisatie in de tijd. De kans dat prijzen in de toekomst zullen dalen (deflatie) zal in veel gevallen geen invloed uitoefenen op de timing van de aankoop.

Hoewel ik er dus volkomen van overtuigd ben dat een beetje deflatie in zijn geheel niet tot enige rampspoed zal leiden, helpt het natuurlijk wel als consumenten het geld een beetje laten rollen. En wat dan natuurlijk weer niet helpt, is dat overheden zo ongeveer alle uitgaven in toenemende mate bestraffen met BTW en accijnzen. Je hoeft geen professor te zijn om in te zien dat het bestraffen van consumptie een ineffectieve incentive is voor bestedingen, het zijn deflatoire maatregelen. Onzekerheid helpt ook niet, bijvoorbeeld ten aanzien van je pensioen, je hypotheekrente, de hoogte van de vermogensrendementsheffing, subsidies en heffingen.

‘Busting’ het deflatiespook, de missie van de ECB, heeft verregaande implicaties. De vraag is of het middel niet veel kwalijker is dan het probleem. Later we er vooralsnog vanuit gaan dat het deflatiespook voor Draghi realiteit is, dat hij in spoken gelooft. Dan wordt het zolangzamerhand echt tijd dat iemand hem vertelt dat spoken niet bestaan. In ieder geval tot het tegendeel onweerlegbaar bewezen is.