W&T Wetenschap & Technologie
Een plek om te discussiëren over wetenschappelijke onderwerpen, wetenschappelijke problemen, technologische projecten en grootse uitvindingen.
Het is natuurlijk allemaal leuk, dat ontdekken van exoplaneten maar het nieuwtje is er wel vanaf. Ook het verhaal van 'misschien wel vloeibaar water/leven!' wordt saai, niet in het minst omdat er eigenlijk zo goed als niks over te zeggen valt. Er een kijkje gaan nemen wordt 'm ook niet en de vraag is of we op deze afstand nog veel meer kunnen ontdekken over die planeten.
"It's hard to argue against cynics - they always sound smarter than optimists because they have so much evidence on their side."
15-03-2018
Planetenjager Kepler is stervende
Deskundigen geven het ruimtevaartuig nog een paar maanden.
Kepler heeft de afgelopen negen jaar ontzettend veel ups en downs gekend. Het ruimtevaartuig ontdekte duizenden exoplaneten en kandidaat-exoplaneten. Nog steeds worden er nieuwe planeten gevonden in de data, zoals deze vijftien exemplaren die om koele sterren cirkelen. Daarnaast kampte Kepler met allerlei mankementen, waardoor het ruimtevaartuig al een tijd geblesseerd is.
Nu is de koek echt op voor Kepler. De brandstoftank is bijna leeg. Wetenschappers geven hem nog maar een paar maanden. Toch gaat de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA door tot het bittere eind. Andere satellieten en ruimtesondes houden vaak een klein beetje brandstof over om een koerscorrectie te maken. Dit om problemen te voorkomen (bijv. buitenaardse vervuiling van het oppervlak van een planeet of een ongecontroleerde crash op aarde, zoals binnenkort het geval is met dit Chinese ruimtestation). In het geval van Kepler is dat niet nodig, omdat het ruimtevaartuig 150 miljoen kilometer van de aarde verwijderd is.
Over Kepler
Ruimtetelescoop Kepler werd in 2009 gelanceerd en houdt de blik langdurig op sterren gericht, in de hoop de helderheid van deze sterren herhaaldelijk en regelmatig af te zien nemen. Dergelijke ‘dipjes’ in de helderheid van sterren, kunnen namelijk wijzen op de aanwezigheid van een planeet die zo af en toe tussen de moederster en Kepler in staat en een deel van het zonlicht tegenhoudt. Onderzoekers zijn dus eigenlijk continu op zoek naar patronen in de Kepler-data en daarbij kan machine learning enorm helpen en mogelijk zelfs patronen ontdekken die wij mensen over het hoofd zien.
TESS
Gelukkig staan er genoeg opvolgers klaar om de planetenjacht voort te zetten. De Transiting Exoplanet Survey-satelliet (TESS) wordt op 16 april gelanceerd vanaf Cape Canaveral. TESS geeft de jacht op (leefbare) exoplaneten een nieuwe impuls en richt zich op sterren die relatief dicht bij ons in de buurt staan en die dertig tot honderd keer helderder zijn dan de sterren die Kepler bestudeert. Meer weten over TESS? Lees ons artikel uit 2013 over deze nieuwe planetenjager.
James Webb
Ook de James Webb-ruimtetelescoop gaat op zoek naar buitenaardse werelden. Toch moeten we nog even geduld hebben, want de geestelijk opvolger van Hubble wordt pas volgend jaar gelanceerd.
(scientias.nl)
Planetenjager Kepler is stervende
Deskundigen geven het ruimtevaartuig nog een paar maanden.
Kepler heeft de afgelopen negen jaar ontzettend veel ups en downs gekend. Het ruimtevaartuig ontdekte duizenden exoplaneten en kandidaat-exoplaneten. Nog steeds worden er nieuwe planeten gevonden in de data, zoals deze vijftien exemplaren die om koele sterren cirkelen. Daarnaast kampte Kepler met allerlei mankementen, waardoor het ruimtevaartuig al een tijd geblesseerd is.
Nu is de koek echt op voor Kepler. De brandstoftank is bijna leeg. Wetenschappers geven hem nog maar een paar maanden. Toch gaat de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA door tot het bittere eind. Andere satellieten en ruimtesondes houden vaak een klein beetje brandstof over om een koerscorrectie te maken. Dit om problemen te voorkomen (bijv. buitenaardse vervuiling van het oppervlak van een planeet of een ongecontroleerde crash op aarde, zoals binnenkort het geval is met dit Chinese ruimtestation). In het geval van Kepler is dat niet nodig, omdat het ruimtevaartuig 150 miljoen kilometer van de aarde verwijderd is.
Over Kepler
Ruimtetelescoop Kepler werd in 2009 gelanceerd en houdt de blik langdurig op sterren gericht, in de hoop de helderheid van deze sterren herhaaldelijk en regelmatig af te zien nemen. Dergelijke ‘dipjes’ in de helderheid van sterren, kunnen namelijk wijzen op de aanwezigheid van een planeet die zo af en toe tussen de moederster en Kepler in staat en een deel van het zonlicht tegenhoudt. Onderzoekers zijn dus eigenlijk continu op zoek naar patronen in de Kepler-data en daarbij kan machine learning enorm helpen en mogelijk zelfs patronen ontdekken die wij mensen over het hoofd zien.
TESS
Gelukkig staan er genoeg opvolgers klaar om de planetenjacht voort te zetten. De Transiting Exoplanet Survey-satelliet (TESS) wordt op 16 april gelanceerd vanaf Cape Canaveral. TESS geeft de jacht op (leefbare) exoplaneten een nieuwe impuls en richt zich op sterren die relatief dicht bij ons in de buurt staan en die dertig tot honderd keer helderder zijn dan de sterren die Kepler bestudeert. Meer weten over TESS? Lees ons artikel uit 2013 over deze nieuwe planetenjager.
James Webb
Ook de James Webb-ruimtetelescoop gaat op zoek naar buitenaardse werelden. Toch moeten we nog even geduld hebben, want de geestelijk opvolger van Hubble wordt pas volgend jaar gelanceerd.
(scientias.nl)
Death Makes Angels of us all
And gives us wings where we had shoulders
Smooth as raven' s claws...
And gives us wings where we had shoulders
Smooth as raven' s claws...
20-03-2018
ESA kiest nieuwe planetenmissie
Illustratie van de Ariel-missie. (ESA)
Midden 2028 lanceert de Europese ruimtevaartorganisatie ESA een nieuwe ruimtetelescoop voor onderzoek aan planeten bij andere sterren dan de zon. Ariel (Atmospheric Remote-sensing Infrared Exoplanet Large-survey mission) is gekozen als vierde (en laatste) middenklasse-missie in ESA's Cosmic Vision-ruimteonderzoeksprogramma.
Ariel gaat vanuit een punt op 1,5 miljoen kilometer afstand van de aarde metingen doen aan planeetovergangen. Bij zo'n overgang beweegt een exoplaneet voor zijn moederster langs, en wordt een klein deel van het sterlicht enigszins 'gefilterd' door de atmosfeer van de planeet. Zo kan informatie verkregen worden over de samenstelling van de dampkring. Ariel richt zich vooral op relatief grote planeten: superaardes en reuzenplaneten.
De Ariel-ruimtetelescoop krijgt een spiegelmiddellijn in de orde van een meter en gaat waarnemingen doen in zichtbaar licht en op infrarode golflengten. Hij wordt gelanceerd met de toekomstige Europese Ariane 6-draagraket. De eerste drie middenklasse-missies van Cosmic Vision zijn Solar Orbiter (onderzoek aan de zon), Euclid (kosmologie) en Plato (ontdekking van nieuwe exoplaneten). (GS)
(allesoversterrenkunde)
ESA kiest nieuwe planetenmissie
Illustratie van de Ariel-missie. (ESA)
Midden 2028 lanceert de Europese ruimtevaartorganisatie ESA een nieuwe ruimtetelescoop voor onderzoek aan planeten bij andere sterren dan de zon. Ariel (Atmospheric Remote-sensing Infrared Exoplanet Large-survey mission) is gekozen als vierde (en laatste) middenklasse-missie in ESA's Cosmic Vision-ruimteonderzoeksprogramma.
Ariel gaat vanuit een punt op 1,5 miljoen kilometer afstand van de aarde metingen doen aan planeetovergangen. Bij zo'n overgang beweegt een exoplaneet voor zijn moederster langs, en wordt een klein deel van het sterlicht enigszins 'gefilterd' door de atmosfeer van de planeet. Zo kan informatie verkregen worden over de samenstelling van de dampkring. Ariel richt zich vooral op relatief grote planeten: superaardes en reuzenplaneten.
De Ariel-ruimtetelescoop krijgt een spiegelmiddellijn in de orde van een meter en gaat waarnemingen doen in zichtbaar licht en op infrarode golflengten. Hij wordt gelanceerd met de toekomstige Europese Ariane 6-draagraket. De eerste drie middenklasse-missies van Cosmic Vision zijn Solar Orbiter (onderzoek aan de zon), Euclid (kosmologie) en Plato (ontdekking van nieuwe exoplaneten). (GS)
(allesoversterrenkunde)
Death Makes Angels of us all
And gives us wings where we had shoulders
Smooth as raven' s claws...
And gives us wings where we had shoulders
Smooth as raven' s claws...
Klinkt wel heel dramatisch zo...geblesseerd...doorgaan tot het bittere eindquote:Op donderdag 15 maart 2018 08:35 schreef ExperimentalFrentalMental het volgende:
15-03-2018
Planetenjager Kepler is stervende
Deskundigen geven het ruimtevaartuig nog een paar maanden.
Kepler heeft de afgelopen negen jaar ontzettend veel ups en downs gekend. Het ruimtevaartuig ontdekte duizenden exoplaneten en kandidaat-exoplaneten. Nog steeds worden er nieuwe planeten gevonden in de data, zoals deze vijftien exemplaren die om koele sterren cirkelen. Daarnaast kampte Kepler met allerlei mankementen, waardoor het ruimtevaartuig al een tijd geblesseerd is.
Nu is de koek echt op voor Kepler. De brandstoftank is bijna leeg. Wetenschappers geven hem nog maar een paar maanden. Toch gaat de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA door tot het bittere eind.
(scientias.nl)
Silence breaks apart, Brightness comes to life
Stream of sounds Wash away the darkness from my soul
Stream of sounds Wash away the darkness from my soul
26-03-2018
Hete, supergrote exoplaneet lijkt meer op ster dan op planeet
Illustratie van de kolossale exoplaneet WASP-18b. (NASA/CXC/M.Weiss)
De chemie en de straling van de dagkant van hete, supergrote exoplaneten kan beter beschreven worden met de natuurkunde van sterren dan met die van planeten. Dat blijkt uit onderzoek aan de exoplaneet WASP-18b onder leiding van de Amsterdamse sterrenkundigen. Dankzij de vinding kunnen de oude gegevens van tientallen exoplaneten opnieuw tegen het licht gehouden worden voor nieuwe informatie. Het onderzoek is onlangs gepubliceerd in het tijdschrift The Astrophysical Journal Letters.
De sterrenkundigen onderzochten het licht van WASP-18b. Dat is een van de heetste supergrote exoplaneten die we kennen. De planeet bevindt zich op ruim 400 lichtjaar van de aarde, is tien keer zo zwaar als Jupiter en staat heel dicht bij zijn ster. Hij draait elke 23 uur een rondje rond zijn ster en omdat de planeet zo dichtbij zijn ster staat, keert hij de ster altijd hetzelfde halfrond toe. Sterrenkundigen spreken daarom van een 'dagkant' en een 'nachtkant' van de planeet.
De onderzoekers vingen met behulp van de Hubble Space Telescope het licht op tijdens vijf overgangen, waarbij de planeet - gezien vanaf de aarde - voor zijn ster langs beweegt. Aan de hand van het zogeheten emissiespectrum konden ze de temperatuur en de samenstelling van de planeetatmosfeer bepalen. Aan de dagkant van de planeet blijkt het zo'n 2600 graden Celsius en de atmosfeer van de planeet lijkt meer op die van een ster dan van een planeet.
De waargenomen resultaten kwamen in de verste verte niet overeen met de bestaande modellen voor exoplaneten. Pas toen de onderzoekers de bestaande modellen hadden uitgebreid met theorieën die voor sterren gebruikt worden, leverde het een betere match op. Eerste auteur Jacob Arcangeli (Universiteit van Amsterdam) licht toe: "Wij zijn de eersten die bij exoplaneten rekening houden met het verschijnsel dat watermoleculen uit elkaar kunnen vallen onder extreme omstandigheden. Ook nemen wij in onze modellen mee dat waterstof zich kan omvormen tot hydriden. Daardoor krijgt waterstof metallische eigenschappen die ervoor zorgen dat de atmosfeer minder licht doorlaat."
Dankzij de bevindingen van de sterrenkundigen kunnen oude waarnemingen aan hete, supergrote exoplaneten nu opnieuw worden doorgerekend. Dat levert zeer waarschijnlijk nieuwe kennis op over het ontstaan van deze planeten. Groepsleider Jean-Michel Désert (Universiteit van Amsterdam): "Een grondige kennis van planeetatmosferen is belangrijk omdat die kennis ons aanwijzingen geeft hoe planeten gevormd worden en of ze zich tijdens de vorming verplaatsen."
(allesoversterrenkunde)
Hete, supergrote exoplaneet lijkt meer op ster dan op planeet
Illustratie van de kolossale exoplaneet WASP-18b. (NASA/CXC/M.Weiss)
De chemie en de straling van de dagkant van hete, supergrote exoplaneten kan beter beschreven worden met de natuurkunde van sterren dan met die van planeten. Dat blijkt uit onderzoek aan de exoplaneet WASP-18b onder leiding van de Amsterdamse sterrenkundigen. Dankzij de vinding kunnen de oude gegevens van tientallen exoplaneten opnieuw tegen het licht gehouden worden voor nieuwe informatie. Het onderzoek is onlangs gepubliceerd in het tijdschrift The Astrophysical Journal Letters.
De sterrenkundigen onderzochten het licht van WASP-18b. Dat is een van de heetste supergrote exoplaneten die we kennen. De planeet bevindt zich op ruim 400 lichtjaar van de aarde, is tien keer zo zwaar als Jupiter en staat heel dicht bij zijn ster. Hij draait elke 23 uur een rondje rond zijn ster en omdat de planeet zo dichtbij zijn ster staat, keert hij de ster altijd hetzelfde halfrond toe. Sterrenkundigen spreken daarom van een 'dagkant' en een 'nachtkant' van de planeet.
De onderzoekers vingen met behulp van de Hubble Space Telescope het licht op tijdens vijf overgangen, waarbij de planeet - gezien vanaf de aarde - voor zijn ster langs beweegt. Aan de hand van het zogeheten emissiespectrum konden ze de temperatuur en de samenstelling van de planeetatmosfeer bepalen. Aan de dagkant van de planeet blijkt het zo'n 2600 graden Celsius en de atmosfeer van de planeet lijkt meer op die van een ster dan van een planeet.
De waargenomen resultaten kwamen in de verste verte niet overeen met de bestaande modellen voor exoplaneten. Pas toen de onderzoekers de bestaande modellen hadden uitgebreid met theorieën die voor sterren gebruikt worden, leverde het een betere match op. Eerste auteur Jacob Arcangeli (Universiteit van Amsterdam) licht toe: "Wij zijn de eersten die bij exoplaneten rekening houden met het verschijnsel dat watermoleculen uit elkaar kunnen vallen onder extreme omstandigheden. Ook nemen wij in onze modellen mee dat waterstof zich kan omvormen tot hydriden. Daardoor krijgt waterstof metallische eigenschappen die ervoor zorgen dat de atmosfeer minder licht doorlaat."
Dankzij de bevindingen van de sterrenkundigen kunnen oude waarnemingen aan hete, supergrote exoplaneten nu opnieuw worden doorgerekend. Dat levert zeer waarschijnlijk nieuwe kennis op over het ontstaan van deze planeten. Groepsleider Jean-Michel Désert (Universiteit van Amsterdam): "Een grondige kennis van planeetatmosferen is belangrijk omdat die kennis ons aanwijzingen geeft hoe planeten gevormd worden en of ze zich tijdens de vorming verplaatsen."
(allesoversterrenkunde)
Death Makes Angels of us all
And gives us wings where we had shoulders
Smooth as raven' s claws...
And gives us wings where we had shoulders
Smooth as raven' s claws...
29-03-2018
Nederland draagt bij aan exoplaneetmissie ESA
Het Nederlands ruimteonderzoeksinstituut SRON zal meewerken aan de ESA-missie Ariel. De gelijknamige ruimtetelescoop gaat in 2028 circa 1.000 exoplaneten analyseren wanneer deze voor hun moederster langs bewegen.
De telescoop Ariel heeft drie spectrometers aan boord om de chemische samenstelling van de exoplaneten te achterhalen. Als de exoplaneet voor de ster langsgaat houdt deze licht tegen. Stoffen in de atmosfeer van de exoplaneet absorberen bepaalde golflengtes. ‘In het infraroodspectrum ontstaan allemaal pieken en dalen’, vertelt Martin Frericks, Nederlands projectleider van Ariel bij SRON. ‘Aan de plaats van de pieken en dalen in het spectrum kunnen we zien om welke stof het gaat, terwijl de diepte van de lijnen de concentratie van de stof aangeeft.’
Het signaal van de exoplaneten is zeer zwak en het sterrenlicht varieert onder andere door zonnevlekken. Ariel heeft daarom ook een sensor die de variaties in het sterrenlicht waarneemt.
De telescoop werkt bij ongeveer -220 °C, aangezien de telescoop warmtestraling moet meten. Ook de uitlees-elektronica, geleverd door SRON, mag niet te veel warmte produceren. Frericks vergelijkt het met de winter. ’Als je buiten sneeuwballen gooit en daarna binnen je handen onder de koude kraan houdt, voelt het water warm aan. Hoe kouder je bent, hoe meer warmte je kan voelen. Of in het geval van de satelliet: hoe beter de telescoop de warmtestraling kan meten.’
Het consortium van de exoplaneetmissie bestaat uit zestig instituten uit vijftien verschillende landen. De 1.200 kg wegende Ariel wordt in 2028 gelanceerd en zal reizen naar een baan die zich op 1,5 miljoen km van de aarde bevindt. Tijdens zijn vier jaar in deze baan zal het de circa 1.000 – al ontdekte – warme exoplaneten onderzoeken en hierdoor meer inzicht verschaffen over het ontstaan van ons zonnestelsel. De kosten van de missie worden geschat op ¤ 450 miljoen.
(technischweekblad.nl)
Nederland draagt bij aan exoplaneetmissie ESA
Het Nederlands ruimteonderzoeksinstituut SRON zal meewerken aan de ESA-missie Ariel. De gelijknamige ruimtetelescoop gaat in 2028 circa 1.000 exoplaneten analyseren wanneer deze voor hun moederster langs bewegen.
De telescoop Ariel heeft drie spectrometers aan boord om de chemische samenstelling van de exoplaneten te achterhalen. Als de exoplaneet voor de ster langsgaat houdt deze licht tegen. Stoffen in de atmosfeer van de exoplaneet absorberen bepaalde golflengtes. ‘In het infraroodspectrum ontstaan allemaal pieken en dalen’, vertelt Martin Frericks, Nederlands projectleider van Ariel bij SRON. ‘Aan de plaats van de pieken en dalen in het spectrum kunnen we zien om welke stof het gaat, terwijl de diepte van de lijnen de concentratie van de stof aangeeft.’
Het signaal van de exoplaneten is zeer zwak en het sterrenlicht varieert onder andere door zonnevlekken. Ariel heeft daarom ook een sensor die de variaties in het sterrenlicht waarneemt.
De telescoop werkt bij ongeveer -220 °C, aangezien de telescoop warmtestraling moet meten. Ook de uitlees-elektronica, geleverd door SRON, mag niet te veel warmte produceren. Frericks vergelijkt het met de winter. ’Als je buiten sneeuwballen gooit en daarna binnen je handen onder de koude kraan houdt, voelt het water warm aan. Hoe kouder je bent, hoe meer warmte je kan voelen. Of in het geval van de satelliet: hoe beter de telescoop de warmtestraling kan meten.’
Het consortium van de exoplaneetmissie bestaat uit zestig instituten uit vijftien verschillende landen. De 1.200 kg wegende Ariel wordt in 2028 gelanceerd en zal reizen naar een baan die zich op 1,5 miljoen km van de aarde bevindt. Tijdens zijn vier jaar in deze baan zal het de circa 1.000 – al ontdekte – warme exoplaneten onderzoeken en hierdoor meer inzicht verschaffen over het ontstaan van ons zonnestelsel. De kosten van de missie worden geschat op ¤ 450 miljoen.
(technischweekblad.nl)
Death Makes Angels of us all
And gives us wings where we had shoulders
Smooth as raven' s claws...
And gives us wings where we had shoulders
Smooth as raven' s claws...
16-04-2018
Het avontuur van planetenjager TESS begint komende nacht!
De ruimtetelescoop wordt vannacht gelanceerd en zal de jacht openen op (leefbare) planeten in onze omgeving.
Morgen om 00.32 uur Nederlandse tijd zal – bij goed weer – de nieuwe planetenjager TESS het luchtruim kiezen. De telescoop wordt vanuit Florida gelanceerd met behulp van een Falcon 9-raket van SpaceX. De lancering is live te volgen op NASA TV.
Honderden nieuwe planeten
Enige opwinding is daarbij op zijn plaats. Want als alles goed gaat, zal TESS geweldige ontdekkingen gaan doen. Het is de bedoeling dat de ruimtetelescoop de ogen richt op 200.000 van de helderste sterren in onze omgeving en zeker honderden aardachtige planeten rond deze sterren gaat vinden.
Hier zie je TESS. Die afkorting staat trouwens voor Transiting Exoplanet Survey Satellite. De telescoop zal vanuit een baan rond de aarde op jacht gaan naar nabije exoplaneten. Afbeelding: NASA’s Goddard Space Flight Center.
Net als Kepler
Om die planeten te detecteren, gebruikt TESS dezelfde tactiek als de bekende ruimtetelescoop Kepler die al duizenden planeten buiten ons zonnestelsel heeft ontdekt. Beide telescopen staren langdurig naar sterren in de hoop er getuige van te zijn dat de helderheid van deze sterren regelmatig afneemt. Zo’n regelmatige dip in de helderheid van sterren kan namelijk wijzen op de aanwezigheid van planeten die zo af en toe tussen de telescoop en de ster instaan en daarbij een deel van het sterlicht tegenhouden.
Lekker dichtbij
Er zijn dus de nodige overeenkomsten tussen TESS en de nog altijd actieve Kepler. Maar er zijn ook verschillen. Zo richt Kepler zich doorgaans op sterren op grote afstand van de aarde. TESS gooit het over een andere boeg en kijkt naar zeker 200.000 sterren die dicht bij onze zon in de buurt staan. Daarnaast zijn de sterren die TESS gaat bestuderen zo’n 30 tot 100 keer helderder dan de sterren waar Kepler naar zoekt. En die twee factoren – nabijheid en een heldere moederster – maken de planeten die TESS gaat bestuderen zeer geschikt voor vervolgonderzoek. Zo kan bijvoorbeeld de James Webb-telescoop worden ingezet om uit te zoeken of in de atmosfeer van de door TESS ontdekte planeten sporen van leven te vinden zijn.
Technici leggen de laatste hand aan TESS. Afbeelding: NASA.
Broertje van Mercurius
Wat TESS precies gaat ontdekken, is natuurlijk koffiedik kijken. Maar onderzoekers verwachten dat de telescoop in de twee jaar dat deze actief is zeker 300 planeten gaat vinden die net zo groot of ietsje groter zijn dan de aarde. Maar de telescoop moet ook in staat zijn om de kleinste exoplaneten ooit te ontdekken. Denk dan bijvoorbeeld aan planeten die net zo groot zijn als Mercurius of onze maan. In theorie zou de telescoop zelfs een eerste exomaan kunnen spotten.
Een prachtige missie dus die van groot belang kan zijn in onze zoektocht naar een planeet die in veel opzichten op de aarde lijkt en/of leven herbergt. En het avontuur kan vannacht – als het weer meezit en de lancering goed verloopt – al beginnen. Naar verwachting is TESS twee maanden na lancering klaar om te beginnen met onderzoek. Vervolgens heeft de telescoop zo’n twee jaar de tijd om 200.000 sterren te bekijken en te onthullen wat deze heldere objecten ondanks hun geringe afstand tot onze zon allemaal voor ons verborgen hebben gehouden. “Over slechts een paar jaar zijn we in staat om naar sterren te wijzen die duidelijk zichtbaar zijn aan de nachthemel en te weten welke van deze sterren aardachtige werelden bezitten,” aldus onderzoeker Justin Crepp.
(scientias.nl)
Het avontuur van planetenjager TESS begint komende nacht!
De ruimtetelescoop wordt vannacht gelanceerd en zal de jacht openen op (leefbare) planeten in onze omgeving.
Morgen om 00.32 uur Nederlandse tijd zal – bij goed weer – de nieuwe planetenjager TESS het luchtruim kiezen. De telescoop wordt vanuit Florida gelanceerd met behulp van een Falcon 9-raket van SpaceX. De lancering is live te volgen op NASA TV.
Honderden nieuwe planeten
Enige opwinding is daarbij op zijn plaats. Want als alles goed gaat, zal TESS geweldige ontdekkingen gaan doen. Het is de bedoeling dat de ruimtetelescoop de ogen richt op 200.000 van de helderste sterren in onze omgeving en zeker honderden aardachtige planeten rond deze sterren gaat vinden.
Hier zie je TESS. Die afkorting staat trouwens voor Transiting Exoplanet Survey Satellite. De telescoop zal vanuit een baan rond de aarde op jacht gaan naar nabije exoplaneten. Afbeelding: NASA’s Goddard Space Flight Center.
Net als Kepler
Om die planeten te detecteren, gebruikt TESS dezelfde tactiek als de bekende ruimtetelescoop Kepler die al duizenden planeten buiten ons zonnestelsel heeft ontdekt. Beide telescopen staren langdurig naar sterren in de hoop er getuige van te zijn dat de helderheid van deze sterren regelmatig afneemt. Zo’n regelmatige dip in de helderheid van sterren kan namelijk wijzen op de aanwezigheid van planeten die zo af en toe tussen de telescoop en de ster instaan en daarbij een deel van het sterlicht tegenhouden.
Lekker dichtbij
Er zijn dus de nodige overeenkomsten tussen TESS en de nog altijd actieve Kepler. Maar er zijn ook verschillen. Zo richt Kepler zich doorgaans op sterren op grote afstand van de aarde. TESS gooit het over een andere boeg en kijkt naar zeker 200.000 sterren die dicht bij onze zon in de buurt staan. Daarnaast zijn de sterren die TESS gaat bestuderen zo’n 30 tot 100 keer helderder dan de sterren waar Kepler naar zoekt. En die twee factoren – nabijheid en een heldere moederster – maken de planeten die TESS gaat bestuderen zeer geschikt voor vervolgonderzoek. Zo kan bijvoorbeeld de James Webb-telescoop worden ingezet om uit te zoeken of in de atmosfeer van de door TESS ontdekte planeten sporen van leven te vinden zijn.
Technici leggen de laatste hand aan TESS. Afbeelding: NASA.
Broertje van Mercurius
Wat TESS precies gaat ontdekken, is natuurlijk koffiedik kijken. Maar onderzoekers verwachten dat de telescoop in de twee jaar dat deze actief is zeker 300 planeten gaat vinden die net zo groot of ietsje groter zijn dan de aarde. Maar de telescoop moet ook in staat zijn om de kleinste exoplaneten ooit te ontdekken. Denk dan bijvoorbeeld aan planeten die net zo groot zijn als Mercurius of onze maan. In theorie zou de telescoop zelfs een eerste exomaan kunnen spotten.
Een prachtige missie dus die van groot belang kan zijn in onze zoektocht naar een planeet die in veel opzichten op de aarde lijkt en/of leven herbergt. En het avontuur kan vannacht – als het weer meezit en de lancering goed verloopt – al beginnen. Naar verwachting is TESS twee maanden na lancering klaar om te beginnen met onderzoek. Vervolgens heeft de telescoop zo’n twee jaar de tijd om 200.000 sterren te bekijken en te onthullen wat deze heldere objecten ondanks hun geringe afstand tot onze zon allemaal voor ons verborgen hebben gehouden. “Over slechts een paar jaar zijn we in staat om naar sterren te wijzen die duidelijk zichtbaar zijn aan de nachthemel en te weten welke van deze sterren aardachtige werelden bezitten,” aldus onderzoeker Justin Crepp.
(scientias.nl)
Death Makes Angels of us all
And gives us wings where we had shoulders
Smooth as raven' s claws...
And gives us wings where we had shoulders
Smooth as raven' s claws...
02-05-2018
Voor het eerst helium in atmosfeer van exoplaneet gevonden
© NASA Hubble
Wetenschap & Planeet De Amerikaans-Europese Hubble ruimtetelescoop heeft voor het eerst helium in de atmosfeer van een exoplaneet (een planeet buiten ons zonnestelsel) gevonden. Dat heeft het Hubble Space Telescope Institute in Baltimore bekendgemaakt, en is beschreven in het wetenschappelijke vakblad Nature.
Een groep wetenschappers vond met de Hubble helium in de atmosfeer van exoplaneet WASP-107b. De ontdekking is meten een primeur in het onderzoek naar planeten buiten ons zonnestelsel.
Na waterstof is helium het meest voorkomend gewoon element in ons zonnestelsel, legt hoofdonderzoeker en studente Jessica Spake van de Universiteit van Exeter in Groot-Brittannië uit. Het is ook één van de belangrijkste bestanddelen van “onze” planeten Jupiter en Saturnus. Ondanks een zoektocht was helium nog niet bij een exoplaneet gevonden.
De ontdekking was mogelijk door het infrarode spectrum van de atmosfeer van WASP-107b te analyseren.
Het hemellichaam is één van de minst dichte die tot nu toe bekend zijn. De planeet heeft ongeveer dezelfde grootte als de reuzenplaneet Jupiter, maar slechts twaalf procent van diens massa.
WASP-107b bevindt zich op ongeveer 200 lichtjaar van ons en heeft minder dan zes dagen nodig voor een baan rondom de moederster.
De hoeveelheid helium is zodanig groot dat de bovenste laag van de atmosfeer zich duizenden kilometers ver in de ruimte moet uitstrekken, luidt het.
(HLN)
Voor het eerst helium in atmosfeer van exoplaneet gevonden
© NASA Hubble
Wetenschap & Planeet De Amerikaans-Europese Hubble ruimtetelescoop heeft voor het eerst helium in de atmosfeer van een exoplaneet (een planeet buiten ons zonnestelsel) gevonden. Dat heeft het Hubble Space Telescope Institute in Baltimore bekendgemaakt, en is beschreven in het wetenschappelijke vakblad Nature.
Een groep wetenschappers vond met de Hubble helium in de atmosfeer van exoplaneet WASP-107b. De ontdekking is meten een primeur in het onderzoek naar planeten buiten ons zonnestelsel.
Na waterstof is helium het meest voorkomend gewoon element in ons zonnestelsel, legt hoofdonderzoeker en studente Jessica Spake van de Universiteit van Exeter in Groot-Brittannië uit. Het is ook één van de belangrijkste bestanddelen van “onze” planeten Jupiter en Saturnus. Ondanks een zoektocht was helium nog niet bij een exoplaneet gevonden.
De ontdekking was mogelijk door het infrarode spectrum van de atmosfeer van WASP-107b te analyseren.
Het hemellichaam is één van de minst dichte die tot nu toe bekend zijn. De planeet heeft ongeveer dezelfde grootte als de reuzenplaneet Jupiter, maar slechts twaalf procent van diens massa.
WASP-107b bevindt zich op ongeveer 200 lichtjaar van ons en heeft minder dan zes dagen nodig voor een baan rondom de moederster.
De hoeveelheid helium is zodanig groot dat de bovenste laag van de atmosfeer zich duizenden kilometers ver in de ruimte moet uitstrekken, luidt het.
(HLN)
Death Makes Angels of us all
And gives us wings where we had shoulders
Smooth as raven' s claws...
And gives us wings where we had shoulders
Smooth as raven' s claws...
08-05-2018
Leidse astronomen fotograferen bij toeval mogelijke peuterplaneet
Een infrarood-afbeelding van de dubbelster CS Cha met daarbij in de gestippelde cirkel de nieuw ontdekte begeleider. (C. Ginski & SPHERE)
Een internationaal team van sterrenkundigen onder Leidse leiding heeft bij toeval een kleine begeleider gevonden rond de jonge dubbelster CS Cha. De sterrenkundigen onderzochten eigenlijk de stofschijf rond de dubbelster, maar stuitten toen op de begeleider. De astronomen vermoeden dat het gaat om een planeet in zijn peuterjaren die nog aan het groeien is. De onderzoekers gebruikten het SPHERE-instrument op de Europese Very Large Telescope in Chili. Hun bevindingen worden binnenkort gepubliceerd in het vakblad Astronomy & Astrophysics.
De dubbelster CS Cha en zijn bijzondere begeleider bevinden zich op een kleine 600 lichtjaar afstand van ons vandaan in een stervormingsgebied in het zuidelijke sterrenbeeld Kameleon. De dubbelster is slechts twee à drie miljoen jaar oud. De onderzoekers wilden de ster bestuderen om te zoeken naar stofschijven en planeten-in-wording.
Tijdens hun onderzoek naar de dubbelster zagen de astronomen een kleine stip aan de rand van hun afbeeldingen. De onderzoekers doken de telescoop-archieven in en ontdekten de stip, maar dan veel onduidelijker, ook op foto’s van de Hubble-ruimtetelescoop van negentien jaar geleden en op foto’s van de Very Large Telescope van elf jaar geleden. Dankzij de archieffoto’s konden de astronomen aantonen dat de begeleider meebeweegt met de dubbelster en dat ze bij elkaar horen.
Hoe de begeleider er precies uitziet en hoe hij is ontstaan, is onduidelijk. De onderzoekers hebben diverse modellen op de waarnemingen losgelaten, maar die geven geen honderd procent zekerheid. De begeleider is mogelijk een kleine bruine dwergster, maar een grote super-Jupiter kan ook.
(allesoversterrenkunde)
Leidse astronomen fotograferen bij toeval mogelijke peuterplaneet
Een infrarood-afbeelding van de dubbelster CS Cha met daarbij in de gestippelde cirkel de nieuw ontdekte begeleider. (C. Ginski & SPHERE)
Een internationaal team van sterrenkundigen onder Leidse leiding heeft bij toeval een kleine begeleider gevonden rond de jonge dubbelster CS Cha. De sterrenkundigen onderzochten eigenlijk de stofschijf rond de dubbelster, maar stuitten toen op de begeleider. De astronomen vermoeden dat het gaat om een planeet in zijn peuterjaren die nog aan het groeien is. De onderzoekers gebruikten het SPHERE-instrument op de Europese Very Large Telescope in Chili. Hun bevindingen worden binnenkort gepubliceerd in het vakblad Astronomy & Astrophysics.
De dubbelster CS Cha en zijn bijzondere begeleider bevinden zich op een kleine 600 lichtjaar afstand van ons vandaan in een stervormingsgebied in het zuidelijke sterrenbeeld Kameleon. De dubbelster is slechts twee à drie miljoen jaar oud. De onderzoekers wilden de ster bestuderen om te zoeken naar stofschijven en planeten-in-wording.
Tijdens hun onderzoek naar de dubbelster zagen de astronomen een kleine stip aan de rand van hun afbeeldingen. De onderzoekers doken de telescoop-archieven in en ontdekten de stip, maar dan veel onduidelijker, ook op foto’s van de Hubble-ruimtetelescoop van negentien jaar geleden en op foto’s van de Very Large Telescope van elf jaar geleden. Dankzij de archieffoto’s konden de astronomen aantonen dat de begeleider meebeweegt met de dubbelster en dat ze bij elkaar horen.
Hoe de begeleider er precies uitziet en hoe hij is ontstaan, is onduidelijk. De onderzoekers hebben diverse modellen op de waarnemingen losgelaten, maar die geven geen honderd procent zekerheid. De begeleider is mogelijk een kleine bruine dwergster, maar een grote super-Jupiter kan ook.
(allesoversterrenkunde)
Death Makes Angels of us all
And gives us wings where we had shoulders
Smooth as raven' s claws...
And gives us wings where we had shoulders
Smooth as raven' s claws...
Nog enige meerwaarde ten opzichte van TESS of is dit weer onnodig het wiel opnieuw uitvinden? In 2028 pas, jezus. Werk samen.quote:
29-03-2018
Nederland draagt bij aan exoplaneetmissie ESA
[ afbeelding ]
Het Nederlands ruimteonderzoeksinstituut SRON zal meewerken aan de ESA-missie Ariel. De gelijknamige ruimtetelescoop gaat in 2028 circa 1.000 exoplaneten analyseren wanneer deze voor hun moederster langs bewegen.
De telescoop Ariel heeft drie spectrometers aan boord om de chemische samenstelling van de exoplaneten te achterhalen. Als de exoplaneet voor de ster langsgaat houdt deze licht tegen. Stoffen in de atmosfeer van de exoplaneet absorberen bepaalde golflengtes. ‘In het infraroodspectrum ontstaan allemaal pieken en dalen’, vertelt Martin Frericks, Nederlands projectleider van Ariel bij SRON. ‘Aan de plaats van de pieken en dalen in het spectrum kunnen we zien om welke stof het gaat, terwijl de diepte van de lijnen de concentratie van de stof aangeeft.’
Het signaal van de exoplaneten is zeer zwak en het sterrenlicht varieert onder andere door zonnevlekken. Ariel heeft daarom ook een sensor die de variaties in het sterrenlicht waarneemt.
De telescoop werkt bij ongeveer -220 °C, aangezien de telescoop warmtestraling moet meten. Ook de uitlees-elektronica, geleverd door SRON, mag niet te veel warmte produceren. Frericks vergelijkt het met de winter. ’Als je buiten sneeuwballen gooit en daarna binnen je handen onder de koude kraan houdt, voelt het water warm aan. Hoe kouder je bent, hoe meer warmte je kan voelen. Of in het geval van de satelliet: hoe beter de telescoop de warmtestraling kan meten.’
Het consortium van de exoplaneetmissie bestaat uit zestig instituten uit vijftien verschillende landen. De 1.200 kg wegende Ariel wordt in 2028 gelanceerd en zal reizen naar een baan die zich op 1,5 miljoen km van de aarde bevindt. Tijdens zijn vier jaar in deze baan zal het de circa 1.000 – al ontdekte – warme exoplaneten onderzoeken en hierdoor meer inzicht verschaffen over het ontstaan van ons zonnestelsel. De kosten van de missie worden geschat op ¤ 450 miljoen.
(technischweekblad.nl)
Exponentiële deflatie van Bitcoin maakt arme mensen nog veel sneller armer dan het grote probleem van inflatie. Gematigde burning van Ethereum is de gulden middenweg.
Een van de TRAPPIST-1 planeten heeft een Iron Core
op 26 april is een publicatie verschenen door Gabrielle Englemenn-Suissa and David Kipping.
One of the latest studies was conducted by two researchers from Columbia University’s Cool Worlds Laboratory, who determined that one of the TRAPPIST-1 planets (TRAPPIST-1e) has a large iron core – a finding which could have implications for this planet’s habitability.
Publicatie is hier te lezen :
https://arxiv.org/pdf/1804.10618.pdf
[bron Universe today]
op 26 april is een publicatie verschenen door Gabrielle Englemenn-Suissa and David Kipping.
One of the latest studies was conducted by two researchers from Columbia University’s Cool Worlds Laboratory, who determined that one of the TRAPPIST-1 planets (TRAPPIST-1e) has a large iron core – a finding which could have implications for this planet’s habitability.
Publicatie is hier te lezen :
https://arxiv.org/pdf/1804.10618.pdf
[bron Universe today]
Silence breaks apart, Brightness comes to life
Stream of sounds Wash away the darkness from my soul
Stream of sounds Wash away the darkness from my soul
18-05-2018
Satelliet TESS is op koers en maakt eerste testopname
Deze testopname, gemaakt met een van de vier camera’s van de Transiting Exoplanet Survey Satellite (TESS), toont een stukje van de zuidelijke hemel. (NASA/MIT/TESS)
NASA’s nieuwe ‘planetenjager’, de Transiting Exoplanet Survey Satellite (TESS), is gisteren (17 mei) met goed gevolg op een afstand van ongeveer 8000 kilometer langs de maan gescheerd. Deze flyby maakte deel uit van de manoeuvres die nodig zijn om de satelliet in zijn definitieve omloopbaan (een zeer langgerekte omloopbaan om de aarde) te brengen. Het laatste zetje wordt op 30 mei a.s. gegeven door de eigen stuwraket van TESS.
TESS werd op 18 april jl. gelanceerd. De satelliet zal de komende twee jaar vrijwel de complete hemel waarnemen, om de meest nabije, helderste sterren op zogeheten planeetovergangen of transits te kunnen betrappen. Dat zijn periodiek optredende helderheidsdipjes die ontstaan wanneer er regelmatig een planeet voor een ster langs trekt. Op die manier zal TESS vermoedelijk enkele duizenden nieuwe exoplaneten kunnen opsporen.
Vooruitlopend op het eigenlijke onderzoeksprogramma van TESS, dat naar verwachting medio juni van start gaat, is alvast een eerste testopname gemaakt. Op de foto, die het zuidelijke sterrenbeeld Centaurus en omgeving toont, staan meer dan 200.000 sterren. De eerste officiële opname van de satelliet zal in juni worden gepresenteerd. (EE)
(allesoversterrenkunde)
Satelliet TESS is op koers en maakt eerste testopname
Deze testopname, gemaakt met een van de vier camera’s van de Transiting Exoplanet Survey Satellite (TESS), toont een stukje van de zuidelijke hemel. (NASA/MIT/TESS)
NASA’s nieuwe ‘planetenjager’, de Transiting Exoplanet Survey Satellite (TESS), is gisteren (17 mei) met goed gevolg op een afstand van ongeveer 8000 kilometer langs de maan gescheerd. Deze flyby maakte deel uit van de manoeuvres die nodig zijn om de satelliet in zijn definitieve omloopbaan (een zeer langgerekte omloopbaan om de aarde) te brengen. Het laatste zetje wordt op 30 mei a.s. gegeven door de eigen stuwraket van TESS.
TESS werd op 18 april jl. gelanceerd. De satelliet zal de komende twee jaar vrijwel de complete hemel waarnemen, om de meest nabije, helderste sterren op zogeheten planeetovergangen of transits te kunnen betrappen. Dat zijn periodiek optredende helderheidsdipjes die ontstaan wanneer er regelmatig een planeet voor een ster langs trekt. Op die manier zal TESS vermoedelijk enkele duizenden nieuwe exoplaneten kunnen opsporen.
Vooruitlopend op het eigenlijke onderzoeksprogramma van TESS, dat naar verwachting medio juni van start gaat, is alvast een eerste testopname gemaakt. Op de foto, die het zuidelijke sterrenbeeld Centaurus en omgeving toont, staan meer dan 200.000 sterren. De eerste officiële opname van de satelliet zal in juni worden gepresenteerd. (EE)
(allesoversterrenkunde)
Death Makes Angels of us all
And gives us wings where we had shoulders
Smooth as raven' s claws...
And gives us wings where we had shoulders
Smooth as raven' s claws...
22-05-2018
Planetenjager TESS maakt allereerste foto
Op de foto is het zuidelijke sterrenbeeld Centaur te zien. Er zijn meer dan 200.000 sterren te spotten.
We zien hier o.a. de rand van de Kolenzaknevel (rechtsboven) en de heldere ster Beta Centauri (linksonder). Uiteindelijk zal TESS een gebied in de gaten houden dat meer dan 400 keer groter is dan het gebied op deze foto. Het kiekje is gemaakt door één van de vier TESS-camera’s. De camera gebruikte een belichtingstijd van twee seconden.
Scheervlucht langs de maan
NASA’s volgende planetenjager TESS vloog voor het weekend op een afstand van 8.000 kilometer van de maan. Op 30 mei voert het ruimtevaartuig een laatste koerscorrectie uit. Dan zal TESS zich nestelen in een hoge elliptische baan om de aarde. Iedere 13,7 dagen legt de satelliet een rondje om onze planeet af.
De tweede foto
In juni maakt TESS een tweede foto, die een nog betere kwaliteit heeft. Als de kalibraties eenmaal voltooid zijn, gaat de Amerikaanse sonde beginnen met het echte werk. Naar verwachting is dit op z’n vroegst midden juni.
Wat gaat TESS doen?
Het is de bedoeling dat TESS de komende twee jaar zeker 500.000 nabije sterren gaat bestuderen. NASA hoopt zeker 3000 kandidaat-planeten te vinden, waaronder ongeveer 500 planeten die net zo groot zijn als de aarde en superaardes (straal kleiner dan twee keer de straal van de aarde).
(scientias.nl)
Planetenjager TESS maakt allereerste foto
Op de foto is het zuidelijke sterrenbeeld Centaur te zien. Er zijn meer dan 200.000 sterren te spotten.
We zien hier o.a. de rand van de Kolenzaknevel (rechtsboven) en de heldere ster Beta Centauri (linksonder). Uiteindelijk zal TESS een gebied in de gaten houden dat meer dan 400 keer groter is dan het gebied op deze foto. Het kiekje is gemaakt door één van de vier TESS-camera’s. De camera gebruikte een belichtingstijd van twee seconden.
Scheervlucht langs de maan
NASA’s volgende planetenjager TESS vloog voor het weekend op een afstand van 8.000 kilometer van de maan. Op 30 mei voert het ruimtevaartuig een laatste koerscorrectie uit. Dan zal TESS zich nestelen in een hoge elliptische baan om de aarde. Iedere 13,7 dagen legt de satelliet een rondje om onze planeet af.
De tweede foto
In juni maakt TESS een tweede foto, die een nog betere kwaliteit heeft. Als de kalibraties eenmaal voltooid zijn, gaat de Amerikaanse sonde beginnen met het echte werk. Naar verwachting is dit op z’n vroegst midden juni.
Wat gaat TESS doen?
Het is de bedoeling dat TESS de komende twee jaar zeker 500.000 nabije sterren gaat bestuderen. NASA hoopt zeker 3000 kandidaat-planeten te vinden, waaronder ongeveer 500 planeten die net zo groot zijn als de aarde en superaardes (straal kleiner dan twee keer de straal van de aarde).
(scientias.nl)
Death Makes Angels of us all
And gives us wings where we had shoulders
Smooth as raven' s claws...
And gives us wings where we had shoulders
Smooth as raven' s claws...
13-06-2018
Astronomen ontdekken drie ‘baby-planeten’ bij jonge ster
ALMA-opname van de schijf van gas en stof rond de jonge ster HD 163296. De duidelijke ’knik’ wijst op de aanwezigheid van een planeet. (ESO, ALMA (ESO/NAOJ/NRAO); Pinte et al.)
Astronomen hebben, met behulp van de ALMA-telescoop in het noorden van Chili, drie zware planeten-in-wording ontdekt. De planeten verraden hun aanwezigheid doordat ze de schijf van gas en stof rond hun moederster verstoren. Het is voor het eerst dat er planeten zijn opgespoord met de ALMA-array, die millimeterstraling – een soort radiostraling – detecteert.
Met ALMA is gekeken naar de karakteristieke straling van koolstofmonoxidemoleculen in de protoplanetaire schijf rond HD 16329. Dat is een slechts 4 miljoen jaar oude ster in het sterrenbeeld Boogschutter, op ongeveer 330 lichtjaar van de aarde.
Normaal gesproken cirkelt het gas in zo’n schijf gelijkmatig om de ster. Maar de ALMA-waarnemingen laten zien dat de gasstroom op drie plaatsen wordt verstoord. Dat blijkt uit het feit dat het gas ter plaatse een afwijkende snelheid vertoont. Dankzij het dopplereffect veroorzaakt dat een subtiele verandering in de golflengte van de uitgezonden straling.
De afwijkingen worden toegeschreven aan drie planeten op afstanden van 12 miljard, 21 miljard en 39 miljard kilometer van de ster. Deze verstoren de normale gasstroom ongeveer net zoals stenen de stroming van het water in een rivier verstoren. (EE)
(allesoversterrenkunde)
Astronomen ontdekken drie ‘baby-planeten’ bij jonge ster
ALMA-opname van de schijf van gas en stof rond de jonge ster HD 163296. De duidelijke ’knik’ wijst op de aanwezigheid van een planeet. (ESO, ALMA (ESO/NAOJ/NRAO); Pinte et al.)
Astronomen hebben, met behulp van de ALMA-telescoop in het noorden van Chili, drie zware planeten-in-wording ontdekt. De planeten verraden hun aanwezigheid doordat ze de schijf van gas en stof rond hun moederster verstoren. Het is voor het eerst dat er planeten zijn opgespoord met de ALMA-array, die millimeterstraling – een soort radiostraling – detecteert.
Met ALMA is gekeken naar de karakteristieke straling van koolstofmonoxidemoleculen in de protoplanetaire schijf rond HD 16329. Dat is een slechts 4 miljoen jaar oude ster in het sterrenbeeld Boogschutter, op ongeveer 330 lichtjaar van de aarde.
Normaal gesproken cirkelt het gas in zo’n schijf gelijkmatig om de ster. Maar de ALMA-waarnemingen laten zien dat de gasstroom op drie plaatsen wordt verstoord. Dat blijkt uit het feit dat het gas ter plaatse een afwijkende snelheid vertoont. Dankzij het dopplereffect veroorzaakt dat een subtiele verandering in de golflengte van de uitgezonden straling.
De afwijkingen worden toegeschreven aan drie planeten op afstanden van 12 miljard, 21 miljard en 39 miljard kilometer van de ster. Deze verstoren de normale gasstroom ongeveer net zoals stenen de stroming van het water in een rivier verstoren. (EE)
(allesoversterrenkunde)
Death Makes Angels of us all
And gives us wings where we had shoulders
Smooth as raven' s claws...
And gives us wings where we had shoulders
Smooth as raven' s claws...
20-06-2018
Astronomen ontdekken 78 kandidaat-exoplaneten in recordtijd
NASA-satelliet Kepler in actie. (NASA/JPL-Caltech)
Amerikaanse astronomen hebben in recordtijd bijna 80 nieuwe kandidaat-exoplaneten opgespoord in gegevens van de NASA-satelliet Kepler. Een van de mogelijke planeten cirkelt om de vrij heldere en nabije ster HD 73344, die heel geschikt is voor vervolgonderzoek.
Deze planeet draait in ongeveer 15 dagen om HD 73344 en uit de hoeveelheid licht die hij tegenhoudt wanneer hij voor zijn ster langs trekt, leiden de onderzoekers af dat hij ongeveer 2,5 keer zo groot is als de aarde. Gezien de kleine afstand tot zijn moederster moet hij erg heet zijn: ergens tussen de 1200 en 1300 graden Celsius.
Bij hun analyse van de Kepler-gegevens hebben de astronomen gebruik gemaakt van een slim zoekalgoritme. Op die manier konden de nieuwe kandidaat-exoplaneten binnen enkele weken na de vrijgave van de ruwe data al aan de astronomische gemeenschap worden gepresenteerd.
Om te kunnen vaststellen of de gedetecteerde helderheidswisselingen ook werkelijk door voor hun ster langstrekkende planeten zijn veroorzaakt, is vervolgonderzoek nodig. Maar in 30 van de 78 gevallen leek het op voorhand al vrij zeker dat er planeten in het spel zijn. Vier daarvan zijn inmiddels ook daadwerkelijk bevestigd. (EE)
(allesoversterrenkunde.nl)
Astronomen ontdekken 78 kandidaat-exoplaneten in recordtijd
NASA-satelliet Kepler in actie. (NASA/JPL-Caltech)
Amerikaanse astronomen hebben in recordtijd bijna 80 nieuwe kandidaat-exoplaneten opgespoord in gegevens van de NASA-satelliet Kepler. Een van de mogelijke planeten cirkelt om de vrij heldere en nabije ster HD 73344, die heel geschikt is voor vervolgonderzoek.
Deze planeet draait in ongeveer 15 dagen om HD 73344 en uit de hoeveelheid licht die hij tegenhoudt wanneer hij voor zijn ster langs trekt, leiden de onderzoekers af dat hij ongeveer 2,5 keer zo groot is als de aarde. Gezien de kleine afstand tot zijn moederster moet hij erg heet zijn: ergens tussen de 1200 en 1300 graden Celsius.
Bij hun analyse van de Kepler-gegevens hebben de astronomen gebruik gemaakt van een slim zoekalgoritme. Op die manier konden de nieuwe kandidaat-exoplaneten binnen enkele weken na de vrijgave van de ruwe data al aan de astronomische gemeenschap worden gepresenteerd.
Om te kunnen vaststellen of de gedetecteerde helderheidswisselingen ook werkelijk door voor hun ster langstrekkende planeten zijn veroorzaakt, is vervolgonderzoek nodig. Maar in 30 van de 78 gevallen leek het op voorhand al vrij zeker dat er planeten in het spel zijn. Vier daarvan zijn inmiddels ook daadwerkelijk bevestigd. (EE)
(allesoversterrenkunde.nl)
Death Makes Angels of us all
And gives us wings where we had shoulders
Smooth as raven' s claws...
And gives us wings where we had shoulders
Smooth as raven' s claws...
25-06-2018
Medisch technologen helpen exoplaneetonderzoekers
Exoplaneet WASP-12b, die op geringe afstand om een zonachtige ster draait, is – zoals deze artist’s impression laat zien – zo zwart als asfalt. (NASA, ESA, and G. Bacon (STScI))
Sterrenkundigen die onderzoek doen aan exoplaneten slaan de handen ineen met medisch technologen van de Universiteit Bern, zo schrijven de twee teams deze week gezamenlijk in Nature Astronomy. Kunstmatige intelligentie-technieken (machine learning) die gebruikt worden tijdens oogoperaties, om op basis van foto's 'biomarkers' te herkennen van bepaalde ziektes en aandoeningen, blijken ook uitstekend geschikt te zijn voor het snel herkennen van de spectroscopische vingerafdrukken van verschillende elementen en moleculen in de spectra van de atmosferen van exoplaneten.
Tot nu toe is het een enorm tijdrovende klus voor astronomen om de verwachte spectra van een groot aantal model-atmosferen te berekenen en die te vergelijken met de waarnemingen. Een test op basis van metingen aan exoplaneet WASP-12b laat overduidelijk zien dat het vinden van de beste match enorm veel sneller gaat wanneer gebruik wordt gemaakt van machine learning. (GS)
(allesoversterrenkunde)
Medisch technologen helpen exoplaneetonderzoekers
Exoplaneet WASP-12b, die op geringe afstand om een zonachtige ster draait, is – zoals deze artist’s impression laat zien – zo zwart als asfalt. (NASA, ESA, and G. Bacon (STScI))
Sterrenkundigen die onderzoek doen aan exoplaneten slaan de handen ineen met medisch technologen van de Universiteit Bern, zo schrijven de twee teams deze week gezamenlijk in Nature Astronomy. Kunstmatige intelligentie-technieken (machine learning) die gebruikt worden tijdens oogoperaties, om op basis van foto's 'biomarkers' te herkennen van bepaalde ziektes en aandoeningen, blijken ook uitstekend geschikt te zijn voor het snel herkennen van de spectroscopische vingerafdrukken van verschillende elementen en moleculen in de spectra van de atmosferen van exoplaneten.
Tot nu toe is het een enorm tijdrovende klus voor astronomen om de verwachte spectra van een groot aantal model-atmosferen te berekenen en die te vergelijken met de waarnemingen. Een test op basis van metingen aan exoplaneet WASP-12b laat overduidelijk zien dat het vinden van de beste match enorm veel sneller gaat wanneer gebruik wordt gemaakt van machine learning. (GS)
(allesoversterrenkunde)
Death Makes Angels of us all
And gives us wings where we had shoulders
Smooth as raven' s claws...
And gives us wings where we had shoulders
Smooth as raven' s claws...
11-07-2018
Nieuw bewijs dat exoplaneet Ross 128b weleens leefbaar kan zijn
Een analyse van de moederster suggereert dat de planeet een gematigd klimaat heeft.
Ross 128b werd vorig jaar ontdekt. En de opwinding was toen groot. Ross 128b is namelijk één van de dichtstbijzijnde exoplaneten die tot op heden is ontdekt én leek zo op het eerste gezicht een zeer geschikte kandidaat voor buitenaards leven. Zo is de planeet ongeveer net zo groot als de aarde en bestaat het vermoeden dat de temperaturen aldaar ook vergelijkbaar zijn met die op aarde. Bovendien cirkelt de planeet rond een kalme rode dwergster die eventueel leven geen strobreed in de weg lijkt te leggen.
Ster
En een nieuw onderzoek bevestigt nu dat Ross 128b inderdaad razend interessant is. Wetenschappers trekken die conclusie op basis van een analyse van de moederster. Die analyse geeft meer inzicht in de samenstelling van Ross 128b en stelt onderzoekers in staat om conclusies te trekken over de mate waarin de planeet op onze aarde – de enige planeet waarvan we zeker weten dat deze leven herbergt – lijkt.
Een artistieke impressie van Ross 128b en de moederster Ross 128. Afbeelding: ESO / M. Kornmesser.
Stofschijf
Wanneer sterren jong zijn, worden ze omringd door een gas- en stofschijf waaruit planeten geboren worden. De samenstelling van die schijf – en dus de planeten die daaruit worden geboren – wordt beïnvloed door de chemie van de ster. Zo zal de hoeveelheid ijzer, magnesium en silicium in de schijf van invloed zijn op de verhouding tussen de massa van de kern en mantellagen van de planeet. Een goede reden voor wetenschappers om eens in te zoomen op de ster Ross 128 en op basis daarvan meer over de veelbelovende Ross 128b te weten te komen. Ze bestudeerden het nabij-infrarood licht afkomstig van de ster om onder meer de hoeveelheid koolstof, zuurstof, magnesium, ijzer en titanium vast te stellen.
Rotsachtig
Het onderzoek wijst uit dat Ross 128 ongeveer net zoveel ijzer herbergt als onze zon. De onderzoekers slaagden er niet in om de hoeveelheid silicium te meten, maar kunnen op basis van de verhouding tussen ijzer en magnesium in de ster wel meer zeggen over de samenstelling van Ross 128b. Zo wijst alles erop dat deze een grotere kern heeft dan de aarde. Ook kunnen de onderzoekers de straal vaststellen van Ross 128b en op basis van die straal concluderen dat Ross 128b waarschijnlijk rotsachtig is.
Gematigd klimaat
Bovendien hebben de onderzoekers de temperatuur van de moederster vastgesteld. Door vervolgens de straal van de planeet in te schatten, konden de onderzoekers vaststellen hoeveel licht van de moederster afketst op het oppervlak van Ross 128b. En dat deel van het onderzoek onthult dat de planeet zeer waarschijnlijk een gematigd klimaat heeft.
“Het is opwindend wat we te weten kunnen komen over andere planeten door vast te stellen wat het licht van de moederster ons vertelt over de chemie in het systeem,” vindt onderzoeker Diogo Souto. “Hoewel Ross 128b niet het tweelingbroertje van de aarde is en er nog steeds veel is wat we niet weten over de potentiële geologische activiteit op de planeet, zijn we wel in staat om de bewering dat het een gematigde planeet is die mogelijk vloeibaar water op het oppervlak herbergt, te onderschrijven.”
(scientias.nl)
Nieuw bewijs dat exoplaneet Ross 128b weleens leefbaar kan zijn
Een analyse van de moederster suggereert dat de planeet een gematigd klimaat heeft.
Ross 128b werd vorig jaar ontdekt. En de opwinding was toen groot. Ross 128b is namelijk één van de dichtstbijzijnde exoplaneten die tot op heden is ontdekt én leek zo op het eerste gezicht een zeer geschikte kandidaat voor buitenaards leven. Zo is de planeet ongeveer net zo groot als de aarde en bestaat het vermoeden dat de temperaturen aldaar ook vergelijkbaar zijn met die op aarde. Bovendien cirkelt de planeet rond een kalme rode dwergster die eventueel leven geen strobreed in de weg lijkt te leggen.
Ster
En een nieuw onderzoek bevestigt nu dat Ross 128b inderdaad razend interessant is. Wetenschappers trekken die conclusie op basis van een analyse van de moederster. Die analyse geeft meer inzicht in de samenstelling van Ross 128b en stelt onderzoekers in staat om conclusies te trekken over de mate waarin de planeet op onze aarde – de enige planeet waarvan we zeker weten dat deze leven herbergt – lijkt.
Een artistieke impressie van Ross 128b en de moederster Ross 128. Afbeelding: ESO / M. Kornmesser.
Stofschijf
Wanneer sterren jong zijn, worden ze omringd door een gas- en stofschijf waaruit planeten geboren worden. De samenstelling van die schijf – en dus de planeten die daaruit worden geboren – wordt beïnvloed door de chemie van de ster. Zo zal de hoeveelheid ijzer, magnesium en silicium in de schijf van invloed zijn op de verhouding tussen de massa van de kern en mantellagen van de planeet. Een goede reden voor wetenschappers om eens in te zoomen op de ster Ross 128 en op basis daarvan meer over de veelbelovende Ross 128b te weten te komen. Ze bestudeerden het nabij-infrarood licht afkomstig van de ster om onder meer de hoeveelheid koolstof, zuurstof, magnesium, ijzer en titanium vast te stellen.
Rotsachtig
Het onderzoek wijst uit dat Ross 128 ongeveer net zoveel ijzer herbergt als onze zon. De onderzoekers slaagden er niet in om de hoeveelheid silicium te meten, maar kunnen op basis van de verhouding tussen ijzer en magnesium in de ster wel meer zeggen over de samenstelling van Ross 128b. Zo wijst alles erop dat deze een grotere kern heeft dan de aarde. Ook kunnen de onderzoekers de straal vaststellen van Ross 128b en op basis van die straal concluderen dat Ross 128b waarschijnlijk rotsachtig is.
Gematigd klimaat
Bovendien hebben de onderzoekers de temperatuur van de moederster vastgesteld. Door vervolgens de straal van de planeet in te schatten, konden de onderzoekers vaststellen hoeveel licht van de moederster afketst op het oppervlak van Ross 128b. En dat deel van het onderzoek onthult dat de planeet zeer waarschijnlijk een gematigd klimaat heeft.
“Het is opwindend wat we te weten kunnen komen over andere planeten door vast te stellen wat het licht van de moederster ons vertelt over de chemie in het systeem,” vindt onderzoeker Diogo Souto. “Hoewel Ross 128b niet het tweelingbroertje van de aarde is en er nog steeds veel is wat we niet weten over de potentiële geologische activiteit op de planeet, zijn we wel in staat om de bewering dat het een gematigde planeet is die mogelijk vloeibaar water op het oppervlak herbergt, te onderschrijven.”
(scientias.nl)
Death Makes Angels of us all
And gives us wings where we had shoulders
Smooth as raven' s claws...
And gives us wings where we had shoulders
Smooth as raven' s claws...
17-07-2018
Combinatie van technieken vindt langperiodieke exoplaneten in een paar maanden tijd
Door verschillende detectietechnieken met elkaar te combineren, zijn astronomen erin geslaagd om binnen een paar maanden tijd het bestaan aan te tonen van een exoplaneet met een omloopperiode van vele jaren. De nieuwe resultaten worden beschreven in een artikel in Astronomy & Astrophysics.
Planeten worden vaak ontdekt met behulp van de zogeheten overgangsmethode, waarbij de planeet voor zijn moederster langsschuift en zo een piepkelin beetje sterlicht onderschept. Normaal gesproken zijn er drie van zulke overgangen nodig voordat astronomen er zeker van kunnen zijn dat het echt om een bona fide planeet gaat. Voor planeten met omlooptijden van vele jaren is dat dus heel tijdrovend.
Een team van sterrenkundigen heeft nu met de ruimtetelescoop Kepler een plotselinge, enkelvoudige dip ontdekt in de helderheid van een ster (EPIC 248847494 geheten). Uit de metingen is niet meteen duidelijk of dat helderheidsdipje veroorzaakt wordt door een planeet of door een begeleidende ster.
Metingen door de Europese Gaia-ruimtetelescoop bieden echter informatie over de afstand en de middellijn van EPIC 248847494. Uit de duur van de overgang (53 uur) kon vervolgens de omlooptijd van de planeet worden berekend: ongeveer tien jaar. Daarna werd met de Euler-telescoop op de La Silla-sterrenwacht in Chili de radiale snelheid van de ster bestudeerd. Subtiele variaties in die radiale snelheid - opgemeten in de loop van slechts vier maanden - leveren de massa van de begeleider. Omdat die geringer is dan 13 Jupitermassa's moet het om een echte (gasvormige) planeet gaan, en niet om een ster. (GS)
(allesoversterrenkunde)
Combinatie van technieken vindt langperiodieke exoplaneten in een paar maanden tijd
Door verschillende detectietechnieken met elkaar te combineren, zijn astronomen erin geslaagd om binnen een paar maanden tijd het bestaan aan te tonen van een exoplaneet met een omloopperiode van vele jaren. De nieuwe resultaten worden beschreven in een artikel in Astronomy & Astrophysics.
Planeten worden vaak ontdekt met behulp van de zogeheten overgangsmethode, waarbij de planeet voor zijn moederster langsschuift en zo een piepkelin beetje sterlicht onderschept. Normaal gesproken zijn er drie van zulke overgangen nodig voordat astronomen er zeker van kunnen zijn dat het echt om een bona fide planeet gaat. Voor planeten met omlooptijden van vele jaren is dat dus heel tijdrovend.
Een team van sterrenkundigen heeft nu met de ruimtetelescoop Kepler een plotselinge, enkelvoudige dip ontdekt in de helderheid van een ster (EPIC 248847494 geheten). Uit de metingen is niet meteen duidelijk of dat helderheidsdipje veroorzaakt wordt door een planeet of door een begeleidende ster.
Metingen door de Europese Gaia-ruimtetelescoop bieden echter informatie over de afstand en de middellijn van EPIC 248847494. Uit de duur van de overgang (53 uur) kon vervolgens de omlooptijd van de planeet worden berekend: ongeveer tien jaar. Daarna werd met de Euler-telescoop op de La Silla-sterrenwacht in Chili de radiale snelheid van de ster bestudeerd. Subtiele variaties in die radiale snelheid - opgemeten in de loop van slechts vier maanden - leveren de massa van de begeleider. Omdat die geringer is dan 13 Jupitermassa's moet het om een echte (gasvormige) planeet gaan, en niet om een ster. (GS)
(allesoversterrenkunde)
Death Makes Angels of us all
And gives us wings where we had shoulders
Smooth as raven' s claws...
And gives us wings where we had shoulders
Smooth as raven' s claws...
27-07-2018
Nieuwe NASA-satelliet begonnen met zoeken naar exoplaneten
Artist’s impression van de Transiting Exoplanet Survey Satellite. (NASA's Goddard Space Flight Center)
NASA’s Transiting Exoplanet Survey Satellite – beter bekend als TESS – is begonnen met haar zoektocht naar planeten rond nabije sterren. Naar verwachting zal de satelliet in augustus de eerste pluk meetgegevens naar de aarde overseinen. Daarna gebeurt dat bijna twee wekelijks, steeds als haar langgerekte omloopbaan Tess weer in de buurt van de aarde brengt.
TESS werd op 18 april jl. gelanceerd. De satelliet zal de komende twee jaar vrijwel de complete hemel waarnemen, om de meest nabije, helderste sterren op zogeheten planeetovergangen of transits te kunnen betrappen. Dat zijn periodiek optredende helderheidsdipjes die ontstaan wanneer er regelmatig een planeet voor een ster langs trekt. Op die manier zal TESS vermoedelijk enkele duizenden nieuwe exoplaneten kunnen opsporen. (EE)
(allesoversterrenkunde)
Nieuwe NASA-satelliet begonnen met zoeken naar exoplaneten
Artist’s impression van de Transiting Exoplanet Survey Satellite. (NASA's Goddard Space Flight Center)
NASA’s Transiting Exoplanet Survey Satellite – beter bekend als TESS – is begonnen met haar zoektocht naar planeten rond nabije sterren. Naar verwachting zal de satelliet in augustus de eerste pluk meetgegevens naar de aarde overseinen. Daarna gebeurt dat bijna twee wekelijks, steeds als haar langgerekte omloopbaan Tess weer in de buurt van de aarde brengt.
TESS werd op 18 april jl. gelanceerd. De satelliet zal de komende twee jaar vrijwel de complete hemel waarnemen, om de meest nabije, helderste sterren op zogeheten planeetovergangen of transits te kunnen betrappen. Dat zijn periodiek optredende helderheidsdipjes die ontstaan wanneer er regelmatig een planeet voor een ster langs trekt. Op die manier zal TESS vermoedelijk enkele duizenden nieuwe exoplaneten kunnen opsporen. (EE)
(allesoversterrenkunde)
Death Makes Angels of us all
And gives us wings where we had shoulders
Smooth as raven' s claws...
And gives us wings where we had shoulders
Smooth as raven' s claws...
02-08-2018
Wetenschappers ontdekken exoplaneten waarop aards leven mogelijk is
Wetenschappers van de Cambridge University hebben zopas bekendgemaakt dat ze een aantal exoplaneten – planeten buiten ons zonnestelsel – hebben ontdekt waarop de omstandigheden zo gunstig zijn dat er aards leven kan ontstaan. Zo staat in het wetenschappelijke tijdschrift Science Advances te lezen. “Het brengt ons een beetje dichterbij het antwoord of we alleen in het universum zijn”, klinkt het.
UV-licht zou op de recent ontdekte exoplaneten eenzelfde chemische reactie kunnen veroorzaken als bij het ontstaan van onze planeet. De temperaturen zouden gunstig genoeg zijn, waardoor ook meteen de aanwezigheid van vloeibaar water op de exoplaneten tot de mogelijkheden behoort volgens de onderzoekers. “Deze studie stelt ons in staat om de beste plaatsen voor onze zoektocht naar leven te vinden,” zegt dr. Paul Rimmer, hoofd van het onderzoeksteam.
Hetzelfde onderzoeksteam voerde eerder al een reeks experimenten uit om te achterhalen wat er gebeurt als waterstofcyanide en waterstofsulfietionen worden blootgesteld aan UV-licht. Uit de resultaten bleek dat dit proces bouwstenen opleverde om leven te vormen. Zonder UV-licht was dit niet mogelijk.
Bouwstenen
“Ik onderzocht vervolgens welke lichtdeeltjes er in de lampen zaten”, vertelt dr. Rimmer. “In een volgende stap zal dat licht vergeleken worden met het licht van verschillende sterren. Op dit moment hebben we maar één voorbeeld - de Aarde - en dus is het logisch dat we eerst naar vergelijkbare plaatsen zoeken,” verklaart de wetenschapper.
“De frictie die ontstond en nog zou kunnen ontstaan, waardoor het begin van leven mogelijk is, fascineert ons eindeloos”, zegt Sutherland, een medewerker van het onderzoeksteam. “We weten nog steeds niet precies hoe het leven is ontstaan, hoewel we al veel weten over de gunstige omstandigheden.”
Zoektocht
Bovendien is er volgens de onderzoekers een belangrijk onderscheid tussen wat “noodzakelijk” en “voldoende” is. “Bouwstenen zijn noodzakelijk, maar misschien niet voldoende: het is best mogelijk dat je de bouwstenen mixt en dat er niets zal gebeuren. Maar hoe dan ook, moet je wel zoeken naar de plekken waar de noodzakelijke bouwstenen aanwezig zijn”, klinkt het.
Dat blijkt een aartsmoeilijke opdracht voor wetenschappers. Ons waarneembaar universum telt immers zo’n 700 miljoen triljoen planeten
(HLN)
Wetenschappers ontdekken exoplaneten waarop aards leven mogelijk is
Wetenschappers van de Cambridge University hebben zopas bekendgemaakt dat ze een aantal exoplaneten – planeten buiten ons zonnestelsel – hebben ontdekt waarop de omstandigheden zo gunstig zijn dat er aards leven kan ontstaan. Zo staat in het wetenschappelijke tijdschrift Science Advances te lezen. “Het brengt ons een beetje dichterbij het antwoord of we alleen in het universum zijn”, klinkt het.
UV-licht zou op de recent ontdekte exoplaneten eenzelfde chemische reactie kunnen veroorzaken als bij het ontstaan van onze planeet. De temperaturen zouden gunstig genoeg zijn, waardoor ook meteen de aanwezigheid van vloeibaar water op de exoplaneten tot de mogelijkheden behoort volgens de onderzoekers. “Deze studie stelt ons in staat om de beste plaatsen voor onze zoektocht naar leven te vinden,” zegt dr. Paul Rimmer, hoofd van het onderzoeksteam.
Hetzelfde onderzoeksteam voerde eerder al een reeks experimenten uit om te achterhalen wat er gebeurt als waterstofcyanide en waterstofsulfietionen worden blootgesteld aan UV-licht. Uit de resultaten bleek dat dit proces bouwstenen opleverde om leven te vormen. Zonder UV-licht was dit niet mogelijk.
Bouwstenen
“Ik onderzocht vervolgens welke lichtdeeltjes er in de lampen zaten”, vertelt dr. Rimmer. “In een volgende stap zal dat licht vergeleken worden met het licht van verschillende sterren. Op dit moment hebben we maar één voorbeeld - de Aarde - en dus is het logisch dat we eerst naar vergelijkbare plaatsen zoeken,” verklaart de wetenschapper.
“De frictie die ontstond en nog zou kunnen ontstaan, waardoor het begin van leven mogelijk is, fascineert ons eindeloos”, zegt Sutherland, een medewerker van het onderzoeksteam. “We weten nog steeds niet precies hoe het leven is ontstaan, hoewel we al veel weten over de gunstige omstandigheden.”
Zoektocht
Bovendien is er volgens de onderzoekers een belangrijk onderscheid tussen wat “noodzakelijk” en “voldoende” is. “Bouwstenen zijn noodzakelijk, maar misschien niet voldoende: het is best mogelijk dat je de bouwstenen mixt en dat er niets zal gebeuren. Maar hoe dan ook, moet je wel zoeken naar de plekken waar de noodzakelijke bouwstenen aanwezig zijn”, klinkt het.
Dat blijkt een aartsmoeilijke opdracht voor wetenschappers. Ons waarneembaar universum telt immers zo’n 700 miljoen triljoen planeten
(HLN)
Death Makes Angels of us all
And gives us wings where we had shoulders
Smooth as raven' s claws...
And gives us wings where we had shoulders
Smooth as raven' s claws...
15-08-2018
IJzer ontdekt in dampkring van exoplaneet KELT-9b
Artist’s impression van het KELT-9-stelsel. Om de hete, snel roterende ster draait een Jupiter-achtige planeet met een ‘dagtemperatuur’ van ruim 4000 °C.
De dampkring van de extreem hete exoplaneet KELT-9b bevat atomair ijzer. Dat schrijft een internationaal team van onderzoekers onder leiding van de Nederlandse astronoom Jens Hoeijmakers van de Universiteit van Genève deze week in Nature.
KELT-9b is een ultrahete gasvormige reuzenplaneet met een oppervlaktetemperatuur van ruim 4000 graden - heter dan sommige sterren. Die extreme temperatuur wordt veroorzaakt doordat de planeet op zeer kleine afstand in 36 uur rond een heldere, hete moederster draait. Daarbij beweegt hij (gezien vanaf de aarde) elke omloop voor zijn moederster langs. Planeetonderzoekers verwachten dat de dampkring van zo'n hete planeet geen wolken bevat. IJzer - het meest voorkomende 'transitie-metaal' in de natuur - zal er niet voorkomen als onderdeel van grotere moleculen, maar de verwachting was dat afzonderlijke ijzeratomen mogelijk wél detecteerbaar zouden zijn.
Waarnemingen met de HARPS-North spectrograaf op de Italiaanse Telescopio Nazionale Galileo (TNG) op het Canarische eiland La Palma hebben nu inderdaad tijdens planeetovergangen van KELT-9b de spectrale 'vingerafdruk' aan het licht gebracht van neutrale ijzeratomen (Fe), éénmaal geïoniseerd ijzer (Fe+) en éénmaal geïoniseerd titanium (Ti+), een ander transitiemetaal.
De relatieve sterkte van het Fe- en het Fe+-signaal bevestigen dat de dampkring van KELT-9b ook een temperatuur van rond de 4000 graden heeft. (GS)
(allesoversterrenkunde)
IJzer ontdekt in dampkring van exoplaneet KELT-9b
Artist’s impression van het KELT-9-stelsel. Om de hete, snel roterende ster draait een Jupiter-achtige planeet met een ‘dagtemperatuur’ van ruim 4000 °C.
De dampkring van de extreem hete exoplaneet KELT-9b bevat atomair ijzer. Dat schrijft een internationaal team van onderzoekers onder leiding van de Nederlandse astronoom Jens Hoeijmakers van de Universiteit van Genève deze week in Nature.
KELT-9b is een ultrahete gasvormige reuzenplaneet met een oppervlaktetemperatuur van ruim 4000 graden - heter dan sommige sterren. Die extreme temperatuur wordt veroorzaakt doordat de planeet op zeer kleine afstand in 36 uur rond een heldere, hete moederster draait. Daarbij beweegt hij (gezien vanaf de aarde) elke omloop voor zijn moederster langs. Planeetonderzoekers verwachten dat de dampkring van zo'n hete planeet geen wolken bevat. IJzer - het meest voorkomende 'transitie-metaal' in de natuur - zal er niet voorkomen als onderdeel van grotere moleculen, maar de verwachting was dat afzonderlijke ijzeratomen mogelijk wél detecteerbaar zouden zijn.
Waarnemingen met de HARPS-North spectrograaf op de Italiaanse Telescopio Nazionale Galileo (TNG) op het Canarische eiland La Palma hebben nu inderdaad tijdens planeetovergangen van KELT-9b de spectrale 'vingerafdruk' aan het licht gebracht van neutrale ijzeratomen (Fe), éénmaal geïoniseerd ijzer (Fe+) en éénmaal geïoniseerd titanium (Ti+), een ander transitiemetaal.
De relatieve sterkte van het Fe- en het Fe+-signaal bevestigen dat de dampkring van KELT-9b ook een temperatuur van rond de 4000 graden heeft. (GS)
(allesoversterrenkunde)
Death Makes Angels of us all
And gives us wings where we had shoulders
Smooth as raven' s claws...
And gives us wings where we had shoulders
Smooth as raven' s claws...
Goed nieuws ineens te vinden op twitter!! De ruimtetelescoop TESS blijkt veel beter te werken dan verwacht!!!
https://mobile.twitter.co(...)228922138624/photo/2
https://mobile.twitter.co(...)228922138624/photo/2
Exponentiële deflatie van Bitcoin maakt arme mensen nog veel sneller armer dan het grote probleem van inflatie. Gematigde burning van Ethereum is de gulden middenweg.
https://www.vrt.be/vrtnws(...)huisplaneet-volgens/
Pas ontdekte planeet is mogelijk Mr. Spocks thuisplaneet volgens astronomen
Een van de charmes van de reeks "Star Trek" is het rijke universum aan sterren en planeten dat er in getoond wordt. Science fiction natuurlijk, maar een deeltje ervan is nu wat minder fiction en wat meer science: de Dharma Planet Survey heeft een planeet gevonden die best wel eens de befaamde planeet Vulcan zou kunnen zijn, de thuisbasis van wetenschapsofficier Mr. Spock en zijn vader.
In een nieuwe studie beschrijft een team van de University of Florida (UF) en de Tennessee State University (TSU) de nieuwe planeet als een "superaarde", die rond de ster HD 26965 draait. HD 26965 is slechts 16 lichtjaar van de aarde verwijderd, en daarmee is de nieuwe planeet de dichtstbijzijnde superaarde in een baan rond een op de zon lijkende ster, volgens astronoom Jia Ge van TSU.
"De planeet is ruwweg twee keer zo groot als de aarde, en draait rond haar ster in een periode van 42 dagen, net binnen de optimaal leefbare zone van de ster", zo zei Ge in een persmededeling van de University of Florida. De planeet is ontdekt met de Dharma Endowment Foundation Telescope (DEFT), een telescoop van 50 duim (bijna 130 cm) op Mount Lemon in het zuiden van Arizona. De planeet is de eerste superaarde die de Dharma Survey ontdekt heeft.
"De oranjekleurige HD 26965 is slechts een beetje koeler en een beetje minder zwaar dan onze zon, ze heeft ongeveer dezelfde ouderdom, en ze heeft een magnetische cyclus van 10,1 jaar, wat bijna identiek is aan de zonnevlekcyclus van 11,6 jaar van de zon", zei astronoom Matthew Muterspaugh van TSU. "Daarom kan HD 26965 een ideale "gastster" zijn voor een hoogontwikkelde beschaving."
In de reeks "Star Trek" wordt gezegd dat Mr. Spock, de wetenschapsofficier aan boord van de Enterprise, de planeet Vulcan als zijn thuiswereld heeft, dat zijn vader Sarek een volbloed Vulcan is, en zijn moeder Amanda Grayson een aardse vrouw. In de originele tv-reeks of in de latere films wordt echter niet gezegd waar de planeet Vulcan dan wel te vinden is.
Uiteraard heeft dat geleid tot speculatie onder de "Trekkies", die een aantal sterren voorgesteld hebben als de ideale plaats voor Vulcan. Vulcan was in verband gebracht met HD 26965, of 40 Erdiani A, in een tweetal boeken, en in 1991 besloot de bedenker van Star Trek, Gene Roddenberry, een eind te maken aan de speculaties.
Roddenberry stuurde samen met drie astronomen van het Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics in Cambridge in Massachusetts, een brief naar het tijdschrift "Sky & Telescope", waarin hij bevestigde dat 40 Eridani A inderdaad de ster was waar Vulcan rond draaide. 40 Eridani A was 4 miljard jaar oud, en een planeet in een baan rond de ster zou dan ook lang genoeg bestaan kunnen hebben voor de evolutie van een superlogisch wezen als Spock, zo schreef hij.
Het systeem 40 Eridani bestaat uit drie sterren, waarvan de oranje ster 40 Eridani A de helderste is, de twee andere sterren zijn een witte en een rode dwerg. Vulcan draait rond de hoofdster 40 Eridani A, en de twee begeleiders "zouden helder schijnen aan de hemel van Vulcan", zo schreven Rodenberry en de astronomen in hun brief.
Opvallend is dat 40 Eridani A in astronomische termen "vlakbij" de aarde ligt en dan ook met het blote oog kan gezien worden.
"Deze ster kan gezien worden met het blote oog, in tegenstelling met de gaststerren van de meeste planeten die tot nu toe ontdekt zijn", zei Bo Ma, een postdoctoraal student aan de UF en de eerste auteur van de nieuwe studie. "Nu kan om het even wie 40 Eridani zien op een heldere nacht, en er trots op zijn dat hij de thuis van Spock kan aanwijzen."
De studie over de pas ontdekte planeet is gepubliceerd in de "Monthly Notices of the Royal Astronomical Society".
Pas ontdekte planeet is mogelijk Mr. Spocks thuisplaneet volgens astronomen
Een van de charmes van de reeks "Star Trek" is het rijke universum aan sterren en planeten dat er in getoond wordt. Science fiction natuurlijk, maar een deeltje ervan is nu wat minder fiction en wat meer science: de Dharma Planet Survey heeft een planeet gevonden die best wel eens de befaamde planeet Vulcan zou kunnen zijn, de thuisbasis van wetenschapsofficier Mr. Spock en zijn vader.
In een nieuwe studie beschrijft een team van de University of Florida (UF) en de Tennessee State University (TSU) de nieuwe planeet als een "superaarde", die rond de ster HD 26965 draait. HD 26965 is slechts 16 lichtjaar van de aarde verwijderd, en daarmee is de nieuwe planeet de dichtstbijzijnde superaarde in een baan rond een op de zon lijkende ster, volgens astronoom Jia Ge van TSU.
"De planeet is ruwweg twee keer zo groot als de aarde, en draait rond haar ster in een periode van 42 dagen, net binnen de optimaal leefbare zone van de ster", zo zei Ge in een persmededeling van de University of Florida. De planeet is ontdekt met de Dharma Endowment Foundation Telescope (DEFT), een telescoop van 50 duim (bijna 130 cm) op Mount Lemon in het zuiden van Arizona. De planeet is de eerste superaarde die de Dharma Survey ontdekt heeft.
"De oranjekleurige HD 26965 is slechts een beetje koeler en een beetje minder zwaar dan onze zon, ze heeft ongeveer dezelfde ouderdom, en ze heeft een magnetische cyclus van 10,1 jaar, wat bijna identiek is aan de zonnevlekcyclus van 11,6 jaar van de zon", zei astronoom Matthew Muterspaugh van TSU. "Daarom kan HD 26965 een ideale "gastster" zijn voor een hoogontwikkelde beschaving."
In de reeks "Star Trek" wordt gezegd dat Mr. Spock, de wetenschapsofficier aan boord van de Enterprise, de planeet Vulcan als zijn thuiswereld heeft, dat zijn vader Sarek een volbloed Vulcan is, en zijn moeder Amanda Grayson een aardse vrouw. In de originele tv-reeks of in de latere films wordt echter niet gezegd waar de planeet Vulcan dan wel te vinden is.
Uiteraard heeft dat geleid tot speculatie onder de "Trekkies", die een aantal sterren voorgesteld hebben als de ideale plaats voor Vulcan. Vulcan was in verband gebracht met HD 26965, of 40 Erdiani A, in een tweetal boeken, en in 1991 besloot de bedenker van Star Trek, Gene Roddenberry, een eind te maken aan de speculaties.
Roddenberry stuurde samen met drie astronomen van het Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics in Cambridge in Massachusetts, een brief naar het tijdschrift "Sky & Telescope", waarin hij bevestigde dat 40 Eridani A inderdaad de ster was waar Vulcan rond draaide. 40 Eridani A was 4 miljard jaar oud, en een planeet in een baan rond de ster zou dan ook lang genoeg bestaan kunnen hebben voor de evolutie van een superlogisch wezen als Spock, zo schreef hij.
Het systeem 40 Eridani bestaat uit drie sterren, waarvan de oranje ster 40 Eridani A de helderste is, de twee andere sterren zijn een witte en een rode dwerg. Vulcan draait rond de hoofdster 40 Eridani A, en de twee begeleiders "zouden helder schijnen aan de hemel van Vulcan", zo schreven Rodenberry en de astronomen in hun brief.
Opvallend is dat 40 Eridani A in astronomische termen "vlakbij" de aarde ligt en dan ook met het blote oog kan gezien worden.
"Deze ster kan gezien worden met het blote oog, in tegenstelling met de gaststerren van de meeste planeten die tot nu toe ontdekt zijn", zei Bo Ma, een postdoctoraal student aan de UF en de eerste auteur van de nieuwe studie. "Nu kan om het even wie 40 Eridani zien op een heldere nacht, en er trots op zijn dat hij de thuis van Spock kan aanwijzen."
De studie over de pas ontdekte planeet is gepubliceerd in de "Monthly Notices of the Royal Astronomical Society".
PVDA-PTB lid. Sanders supporter. Student psychologie. Interesse voor films, sport, geschiedenis, multimedia, wereldpolitiek, geologie en het weer.
14-11-2018
Prachtige time-lapse van exoplaneet Beta Pictoris b
Het is één van de weinige exoplaneten die we tot op heden daadwerkelijk hebben vastgelegd.
Astronomen bestudeerden Beta Pictoris b tussen het einde van 2014 en het einde van 2016 met behulp van het zogenoemde SPHERE-instrument op de Very Large Telescope (VLT). Tegen het einde van 2016 bevond de planeet zich zo dicht bij de halo van de moederster dat deze zelfs met de machtige VLT niet meer te onderscheiden was. Maar in september 2018 dook de planeet weer uit die halo op. Astronomen hebben de beelden die ze in de periode van 2014 tot en met 2018 van de planeet hebben gemaakt nu achter elkaar gezet en het resultaat is een prachtige timelapse. Kijk maar!
Directe observaties
Wat deze time-lapse zo bijzonder maakt, is dat we Beta Pictoris b dankzij de VLT direct kunnen waarnemen. Het oppervlak van de jonge planeet is nog warm – de temperatuur ligt rond de 500 graden Celsius – en geeft licht af dat we met SPHERE kunnen opvangen. Wanneer de planeet echter – vanaf de aarde gezien – te dicht bij de moederster in de buurt komt, is het licht ervan niet opgewassen tegen het felle licht van de moederster en verliezen we Beta Pictoris b uit het oog.
Afbeelding: ESO / Lagrange / SPHERE consortium.
Hoewel er de afgelopen jaren duizenden exoplaneten zijn ontdekt, zijn deze beelden toch heel uniek. De meeste exoplaneten die tot op heden ontdekt zijn, hebben we namelijk niet direct kunnen waarnemen. Hun bestaan wordt afgeleid uit het effect dat ze op hun moederster hebben. Slechts enkele tientallen exoplaneten zijn tot op heden direct waargenomen en Beta Pictoris b is er dus één van. Maar ook onder de direct waargenomen exoplaneten is Beta Pictoris b uniek. De planeet cirkelt namelijk op slechts 1,3 miljard kilometer afstand rond de moederster. En nog niet eerder hebben onderzoekers een exoplaneet die zo dicht bij de moederster staat direct kunnen waarnemen.
(scientias.nl)
Prachtige time-lapse van exoplaneet Beta Pictoris b
Het is één van de weinige exoplaneten die we tot op heden daadwerkelijk hebben vastgelegd.
Astronomen bestudeerden Beta Pictoris b tussen het einde van 2014 en het einde van 2016 met behulp van het zogenoemde SPHERE-instrument op de Very Large Telescope (VLT). Tegen het einde van 2016 bevond de planeet zich zo dicht bij de halo van de moederster dat deze zelfs met de machtige VLT niet meer te onderscheiden was. Maar in september 2018 dook de planeet weer uit die halo op. Astronomen hebben de beelden die ze in de periode van 2014 tot en met 2018 van de planeet hebben gemaakt nu achter elkaar gezet en het resultaat is een prachtige timelapse. Kijk maar!
Directe observaties
Wat deze time-lapse zo bijzonder maakt, is dat we Beta Pictoris b dankzij de VLT direct kunnen waarnemen. Het oppervlak van de jonge planeet is nog warm – de temperatuur ligt rond de 500 graden Celsius – en geeft licht af dat we met SPHERE kunnen opvangen. Wanneer de planeet echter – vanaf de aarde gezien – te dicht bij de moederster in de buurt komt, is het licht ervan niet opgewassen tegen het felle licht van de moederster en verliezen we Beta Pictoris b uit het oog.
Afbeelding: ESO / Lagrange / SPHERE consortium.
Hoewel er de afgelopen jaren duizenden exoplaneten zijn ontdekt, zijn deze beelden toch heel uniek. De meeste exoplaneten die tot op heden ontdekt zijn, hebben we namelijk niet direct kunnen waarnemen. Hun bestaan wordt afgeleid uit het effect dat ze op hun moederster hebben. Slechts enkele tientallen exoplaneten zijn tot op heden direct waargenomen en Beta Pictoris b is er dus één van. Maar ook onder de direct waargenomen exoplaneten is Beta Pictoris b uniek. De planeet cirkelt namelijk op slechts 1,3 miljard kilometer afstand rond de moederster. En nog niet eerder hebben onderzoekers een exoplaneet die zo dicht bij de moederster staat direct kunnen waarnemen.
(scientias.nl)
Death Makes Angels of us all
And gives us wings where we had shoulders
Smooth as raven' s claws...
And gives us wings where we had shoulders
Smooth as raven' s claws...
21-11-2018
Er bestaan mogelijk veel meer exomanen dan gedacht
En daarmee zouden in het universum ook veel meer plekken te vinden zijn waarop leven kan ontstaan.
In ons zonnestelsel zijn er talloze manen te vinden. Behalve onze aarde en Mars, hebben ook Jupiter, Saturnus, Neptunus en Uranus allemaal natuurlijke satellieten (Jupiter telt er zelfs 79!). Hebben exoplaneten eigenlijk ook exomanen? Dat is nog wat onduidelijk. Onlangs kondigden Amerikaanse onderzoekers trots aan wellicht de eerste exomaan op het spoor te zijn. Maar tot op heden is het doorslaggevende bewijs hiervoor nog niet gevonden. Onderzoekers van de Universiteit van Zürich hebben in een nieuwe studie echter ontdekt dat ook ijsreuzen in staat zijn om manen te vormen. En als dit het geval is, bestaan er wellicht een heleboel exomanen, waar misschien wel leven te ontdekken is.
IJsreuzen
De onderzoekers concentreerden zich in hun studie op de ijsreuzen Uranus en Neptunus. Uranus beschikt over vijf grote manen. Neptunus daarentegen telt slechts één grote en zware maan: Triton. Astronomen denken dat Triton niet is ontstaan rond Neptunus, maar later door de planeet is ‘gevangen’. De manen van Uranus zouden wellicht door een kosmische botsing zijn geboren. Echter lijken de manen van Uranus wat weg te hebben van de maansystemen van Saturnus en Jupiter. En hiervan wordt gedacht dat ze zijn ontstaan uit een gasachtige schijf rond de planeten.
Gasschijf
Zouden de ijsreuzen dan toch zelf de manen hebben gevormd? “Tot nu toe werd aangenomen dat Uranus en Neptunus te licht zijn om zo’n gasachtige schijf te vormen,” zegt onderzoeker Judit Szulágyi. Maar uit complexe computersimulaties van de Zwitserse onderzoekers blijkt dat Uranus en Neptunus wel degelijk in staat waren om hun eigen gasstofschijf te maken terwijl ze zich aan het vormen waren. En de computersimulaties lieten zien dat hieruit ijzige manen werden geboren, die qua samenstelling sterk lijken op de huidige natuurlijke satellieten van Uranus.
Een van de computersimulaties over de vorming van manen (witte hemellichamen) rond Neptunus (blauwe bol). Afbeelding: Judit Szulágyi
Exomanen
Hoewel de studie meer kennis verschaft over de geschiedenis van ons zonnestelsel, kan het onderzoek in een veel breder perspectief worden geplaatst. “Als ijsreuzen ook hun eigen manen kunnen vormen, betekent dit dat de hoeveelheid manen in het heelal veel groter is dan eerder werd gedacht,” vat Szulágyi samen. Daarnaast worden er regelmatig ijzige exoplaneten aangetroffen. “We kunnen daarom in het komende decennium veel meer exomaan-ontdekkingen verwachten.”
De bevindingen zijn ook heel interessant voor de zoektocht naar andere bewoonbare werelden. Neem bijvoorbeeld de ijzige manen van Jupiter en Saturnus: Europa en Enceladus. Over deze manen wordt gedacht dat ze vloeibaar water onder hun dikke ijskorst hebben. “Deze onder het oppervlak liggende oceanen zijn duidelijk plaatsen waar leven zoals we dat kennen, zich kan ontwikkelen,” zegt Szulágyi. Dus meer ijzige manen in het universum, betekent op zijn beurt meer potentieel leefbare hemellichamen buiten ons zonnestelsel.
(scientias.nl)
Er bestaan mogelijk veel meer exomanen dan gedacht
En daarmee zouden in het universum ook veel meer plekken te vinden zijn waarop leven kan ontstaan.
In ons zonnestelsel zijn er talloze manen te vinden. Behalve onze aarde en Mars, hebben ook Jupiter, Saturnus, Neptunus en Uranus allemaal natuurlijke satellieten (Jupiter telt er zelfs 79!). Hebben exoplaneten eigenlijk ook exomanen? Dat is nog wat onduidelijk. Onlangs kondigden Amerikaanse onderzoekers trots aan wellicht de eerste exomaan op het spoor te zijn. Maar tot op heden is het doorslaggevende bewijs hiervoor nog niet gevonden. Onderzoekers van de Universiteit van Zürich hebben in een nieuwe studie echter ontdekt dat ook ijsreuzen in staat zijn om manen te vormen. En als dit het geval is, bestaan er wellicht een heleboel exomanen, waar misschien wel leven te ontdekken is.
IJsreuzen
De onderzoekers concentreerden zich in hun studie op de ijsreuzen Uranus en Neptunus. Uranus beschikt over vijf grote manen. Neptunus daarentegen telt slechts één grote en zware maan: Triton. Astronomen denken dat Triton niet is ontstaan rond Neptunus, maar later door de planeet is ‘gevangen’. De manen van Uranus zouden wellicht door een kosmische botsing zijn geboren. Echter lijken de manen van Uranus wat weg te hebben van de maansystemen van Saturnus en Jupiter. En hiervan wordt gedacht dat ze zijn ontstaan uit een gasachtige schijf rond de planeten.
Gasschijf
Zouden de ijsreuzen dan toch zelf de manen hebben gevormd? “Tot nu toe werd aangenomen dat Uranus en Neptunus te licht zijn om zo’n gasachtige schijf te vormen,” zegt onderzoeker Judit Szulágyi. Maar uit complexe computersimulaties van de Zwitserse onderzoekers blijkt dat Uranus en Neptunus wel degelijk in staat waren om hun eigen gasstofschijf te maken terwijl ze zich aan het vormen waren. En de computersimulaties lieten zien dat hieruit ijzige manen werden geboren, die qua samenstelling sterk lijken op de huidige natuurlijke satellieten van Uranus.
Een van de computersimulaties over de vorming van manen (witte hemellichamen) rond Neptunus (blauwe bol). Afbeelding: Judit Szulágyi
Exomanen
Hoewel de studie meer kennis verschaft over de geschiedenis van ons zonnestelsel, kan het onderzoek in een veel breder perspectief worden geplaatst. “Als ijsreuzen ook hun eigen manen kunnen vormen, betekent dit dat de hoeveelheid manen in het heelal veel groter is dan eerder werd gedacht,” vat Szulágyi samen. Daarnaast worden er regelmatig ijzige exoplaneten aangetroffen. “We kunnen daarom in het komende decennium veel meer exomaan-ontdekkingen verwachten.”
De bevindingen zijn ook heel interessant voor de zoektocht naar andere bewoonbare werelden. Neem bijvoorbeeld de ijzige manen van Jupiter en Saturnus: Europa en Enceladus. Over deze manen wordt gedacht dat ze vloeibaar water onder hun dikke ijskorst hebben. “Deze onder het oppervlak liggende oceanen zijn duidelijk plaatsen waar leven zoals we dat kennen, zich kan ontwikkelen,” zegt Szulágyi. Dus meer ijzige manen in het universum, betekent op zijn beurt meer potentieel leefbare hemellichamen buiten ons zonnestelsel.
(scientias.nl)
Death Makes Angels of us all
And gives us wings where we had shoulders
Smooth as raven' s claws...
And gives us wings where we had shoulders
Smooth as raven' s claws...
|
|
