Is het nog mogelijk om de toedracht van de aanval op de MH17 te achterhalen, de daders te pakken en berechten, nu de klok maar doortikt? ‘Het cruciale moment is al verstreken.’
In stilte bracht Nederland donderdag eerbetoon aan de slachtoffers van MH17. Rijen dik stond de Nederlandse bevolking aan de A2 waarlangs slachtoffers van MH17 in een stoet van lijkwagens van Eindhoven naar Hilversum vervoerd werden. Internationale media als CNN deden live verslag van de dag van nationale rouw en kwamen superlatieven tekort voor de respectvolle manier waarop Nederland stil staat bij de slachtoffers. Het Nederlandse eerbetoon dwong een ongekend gevoel en signaal van saamhorigheid, rouw en respect af. Het verschil was groot met de volgens velen ‘respectloze’ wijze waarop de slachtoffers in Oost-Oekraïne behandeld werden.
Ook de manier waarop de regering de zaken aanpakt oogst veel lof. De waarderingscijfers voor minister-president Mark Rutte zijn hoog. Uit een opiniepanel van Eenvandaag blijkt dat 74 procent van de ondervraagden vertrouwen heeft in hoe Rutte de crisis aanpakt. Mede door zijn optreden in de VN-Veiligheidsraad kan minister van buitenlandse zaken Frans Timmermans zelfs rekenen op een approval rate van 87 procent.
De afgelopen dagen was de aandacht van de regering er voornamelijk op gericht om de lichamen van de slachtoffers veilig te stellen en te identificeren. Maar als dat achter de rug is zullen ook de nabestaanden van de slachtoffers willen weten wat er nu precies gebeurd is in het oosten van Oekraïne. Er zijn veel vragen die nog altijd niet beantwoord zijn. Wie waren de daders? Uit welk land kwamen ze? Was het een ongeluk? Kunnen de daders gepakt worden en daarna ook berecht? Het zijn terechte vragen, maar het is niet zeker dat er ooit een definitief antwoord op die vragen komt.
‘Ik zal niet rusten totdat de daders berecht zijn’
‘Ik zal niet rusten totdat de daders berecht zijn’, reageerde minister-president Mark Rutte daags na het neerhalen van vlucht MH17 met 194 Nederlanders aan boord. De Minister President pleitte voor een onafhankelijk onderzoek naar de ware toedracht, maar topprioriteit blijft het terughalen van ‘onze mensen’. Daar is hij goed mee bezig, getuige het grote aantal slachtoffers dat inmiddels in Nederland is aangekomen. Maar het is maar zeer de vraag of Rutte zijn belofte om de ware toedracht te achterhalen en daarna de daders te berechten ook waar kan maken.
De zoektocht naar de waarheid
Wat is er nu bekend over de toedracht? De VN-veiligheidsraad, waar ook Rusland deel van uitmaakt, is unaniem van oordeel dat vlucht MH17 is neergehaald. De tekst van de resolutie is het resultaat van onderhandelingen waarbij ook Rusland betrokken was. ‘Voor 95 procent is duidelijk dat het vliegtuig is neergehaald met een BUK’, licht oud minister van defensie Joris Voorhoeve toe aan Follow The Money. ‘Met name de foto’s van de inslaggaten laten de aard van het wapen zien. Het moet een BUK zijn’, verwijst Voorhoeve, inmiddels hoogleraar veiligheidsstudies aan de Nederlandse Defensie Academie, naar de raket die vanaf de grond tot op grote hoogte luchtdoelen kan beschieten.
Dat separatisten het vliegtuig in het Oosten van Oekraïne neerhaalden, meldt de resolutie van de VN niet, maar veel signalen wijzen daar wel op. Voorhoeve: ‘Dat wordt duidelijk uit de berichten die de separatisten zelf de wereld in zonden, en waaruit bleek dat ze eerst dachten een Antonov neergehaald te hebben. Wat later een vergissing bleek.’ De resolutie van de VN-veiligheidsraad laat nog wel alle ruimte open om Rusland en Oekraïne naar elkaar te laten wijzen als schuldige van het neerhalen van vlucht MH17.
Voor Rutte’s grote belofte om de daders te berechten zijn meer dan vingerwijzingen nodig. Zeker als je met zekerheid wilt weten wie het gedaan heeft, en wie de opdracht gaf. ‘Het is niet duidelijk welke persoon op de knop gedrukt heeft,’ zegt Voorhoeve die de kans ‘niet zo groot’ acht dat de dader ooit gevonden wordt. ‘De dader kan zelf verdwijnen, of weggemoffeld worden. Of er kunnen schuldigen aangewezen worden om er van af te zijn. Het is namelijk niet in het belang van Poetin dat het bij anderen overkomt dat hij het onderzoek verstoort.’ Voorhoeve wijst als voorbeeld naar de moord op de Russische journaliste Anna Politkovskaja die zeer kritisch schreef over Poetin. ‘Er zijn wel mensen aangewezen als zondebok, maar het is nog steeds de vraag wie Politkovskaja daadwerkelijk vermoord heeft.’ De nabestaanden van de journaliste zeggen nog steeds niet te weten wie er achter de moord zaten.
Veiligstellen bewijsmateriaal
‘Juist in deze fase is het veiligstellen van bewijsmateriaal cruciaal’, zo erkent de regering in de brief die de Tweede Kamer een week na de gebeurtenis ontving: ‘Hoewel de onderzoekers nog geen veilige toegang tot de crashsite hebben, wordt zowel in Kiev (dat op 750 kilometer van de crashsite ligt, red.) als in Nederland gewerkt aan het verzamelen en het analyseren van gegevens uit diverse bronnen.’ Kortom, Nederland komt nog niet toe aan veiligstellen van het doorslaggevende bewijsmateriaal. En dat is al zo sinds het moment dat de MH17 de grond van Oekraïne raakte. Om verder te zoeken naar slachtoffers stuurt Nederland nu forensisch experts, aangevuld met 40 leden van Koninklijke Marechaussee. Deze militaire politie biedt volgens Rutte ‘extra handen’, en is onbewapend en gekleed in burgerkleding. Een bewapende missie is in voorbereiding, mocht de veiligheidssituatie daar om vragen. (Lees hier waarom het onverstandig is om militairen te sturen.)
De afwezigheid van Nederlandse onderzoekers ter plekke kwam Nederland op voorzichtige kritiek te staan van de OVSE, dat zelf al langer bij de crash site onderzoek probeert te verrichten. ‘Er zijn betere teams dan wij om dit werk te doen en het is nu al 7 dagen geleden,’ zo doelt OVSE-woordvoerder Michael Bociurkiw in Nieuwsuur op de nog niet gearriveerde Nederlanders.
Follow The Money vroeg aan het ministerie van Buitenlandse Zaken waarom het zo lang duurt voordat Nederlandse onderzoekers ter plekke zijn. En is het door het verstrijken van kostbare tijd nog wel haalbaar om de ‘onderste steen boven te krijgen’? Woordvoerder Daphne Kerremans wilde niet ingaan op vragen, verwees naar de brief en voegde daar aan toe dat ‘iedereen gemotiveerd is’ om tot resultaat te komen.
Eigenlijk zijn er sinds eind vorige week niet veel nieuwe feiten boven water gekomen over de toedracht van de aanval op de MH17. Met het verstrijken van de dagen komen er wel steeds meer theorieën in omloop. Sommige realistisch, andere hebben een hoog complotgehalte. De meeste Russische media wijzen naar Oekraïne als schuldige voor het neerhalen van MH17. Daar staat weer tegen over dat de Novaya Gazeta, één van de weinige onafhankelijke kranten in Rusland, op de voorpagina namens Rusland excuses aanbood aan Nederland: ‘Vergeef ons Nederland.’
‘Vervolging vrijwel kansloos’
Zolang de ‘onderste steen’ niet boven is, is er een voedingsbodem om sceptisch te zijn over de berichtgeving in de media. Zeker in tijden van oorlog, wanneer verschillende partijen allemaal hun eigen belangen hebben. En dat belang is niet altijd de waarheid. In 2003 viel Amerika met een coalitie van welwillende landen Irak binnen. Toenmalig minister van defensie Colin Powell overtuigde de wereld ervan dat de Iraakse leider Saddam Hoessein over massavernietigingswapens zou beschikken. Later bleek dit niet het geval, maar de meeste media en daarmee de publieke opinie slikten dit als zoete koek. Sindsdien wil de nieuwsconsument niet nog een keer gepiepeld worden. Daarnaast speelt anno 2014 internet een grote rol in de beeldvorming. Iedereen kan zijn of haar theorie via internet delen, of ergens bevestigd zien worden. Iedereen kan bij online artikelen een reactie achterlaten die andere lezers, terecht of niet, aan het denken zet. ‘Vlucht MH-17 niet neergeschoten’, is de kop van één van de vele online analyses die samen met alle andere theorieën de beeldvorming vertroebelen.
Als ooit al duidelijk wordt wie het vliegtuig heeft neergehaald, wordt de door Rutte beloofde veroordeling van de daders een hels karwei. Het Nederlandse Openbaar Ministerie is bezig om berechting in Nederland plaats te laten vinden. Advocaat internationaal recht Geert-Jan Knoops laat in een interview aan het ANP weten dat dit zou duiden op berechting van een oorlogsmisdaad of moord. Berechting als oorlogsmisdaad is lastig, omdat daarbij ‘meer komt kijken dan één handeling’, zoals bij het neerhalen van vlucht MH17 het geval is. ‘De schending van het oorlogsrecht moet deel uitmaken van een plan.’ Moord is volgens Knoops moeilijk te bewijzen door obstakels die het oorlogsgebied opwerpt. Het is volgens Knoops bijvoorbeeld moeilijk te bewijzen dat er sprake was van opzet: ‘Daar heb je getuigen voor nodig en forensisch, technisch bewijs als ondersteuning.’ Getuigen uit een oorlogsgebied zijn lastig en ‘de locatie van de ramp is al flink beïnvloed door mensen die daar hebben rondgelopen en de omgeving hebben verstoord.’
‘Vervolging van mogelijke daders MH17 vrijwel kansloos’, kopte NRC Handelsblad gisteren boven een opiniestuk van advocaat Gerard Spong: ‘Als er al verdachten kunnen worden aangewezen, moeten we ons niet al te veel illusies maken over de mogelijkheden van het strafrecht om het vreselijke leed dat de nabestaanden is aangedaan te verzachten.’
‘Het cruciale moment is al verstreken’
Ondertussen tikt de tijd door, wat de nog onbekende daders de mogelijkheid biedt, of al geboden heeft om bewijsmaterialen weg te moffelen. ‘Het cruciale moment is al verstreken’, stelt Voorhoeve. ‘Het projectiel is waarschijnlijk al verwijderd en het lanceringssysteem verplaatst. Die eerste uren zijn niet meer in te halen.’
http://www.ftm.nl/exclusi(...)-ooit-gepakt-worden/