VredesdividendIn 1989 viel de Berlijnse muur en de Koude Oorlog eindigde daarna snel. Voor velen het moment om "vredesdividend" op te eisen. Dat de wereld er niet veiliger op werd bleek overigens al snel, diverse conflicten in de rest van de wereld staken de kop op. Nederland ging het nieuwe decennium in met het kabinet Lubbers III (CDA en PvdA). Relus ter Beek (PvdA) werd Minister van Defensie en voorzag weinig problemen als het ging om bezuinigen: het kon allemaal wel wat minder, de dreiging van een grootschalig conflict was immers voorbij. Desondanks was Ter Beek niet gelukkig met dat sommige politici Defensie alleen maar interessant vonden als het om de financiën ging. 13
1990 zou later de start blijken te zijn van golf van meer dan 30 bezuinigingen die Defensie over zich heen kreeg.14 Voor dit artikel is het teveel om ze allemaal te noemen, maar wel worden de hoofdlijnen geschetst.
In het regeerakkoord van 1990 werd een bescheiden begin gemaakt met bezuinigen, maar dat plan werd een jaar later al bijgesteld in de Defensienota 1991: 2% krimp van de uitgaven t/m 1994. De maatregelen waren voor de marine groot, niet alleen personeel maar ook schepen moesten weg. Wel werd besloten tot nieuwbouw voor vervanging van de GW-fregatten, vervanging van de Poolster en later van de Zuiderkruis. In 1992 volgde de derde bezuiniging in drie jaar: ruim 300 miljoen eraf tot 1997.
Dat was echter niet genoeg, want een jaar later verscheen de Prioriteitennota 1993, door de auteurs omschreven als "de meest ingrijpende inkrimping en herstructurering die de krijgsmacht sedert de Tweede Wereldoorlog heeft ondergaan." Hierin werd de verwachting uitgesproken dat Defensie steeds vaker zou worden ingezet. De focus moest meer komen te liggen op vredes- en crisisbeheersingsoperaties, vooral een verandering voor de landmacht en minder voor de marine. Toch ging dat gepaard met nieuwe forse bezuinigingen van 8,5 miljard tot 2003 terwijl tot dat moment al ruim een miljard per jaar was gekort op Defensie.
De Prioriteitennota was een enorme schok voor Defensie en het zou jaren duren om de bezuiniging te verwerken. Desondanks verscheen een jaar later de Novemberbrief 1994 waardoor 500 miljoen gulden extra korting gerealiseerd moest worden.
Bezuinigen en reorganiseren
Vijf jaar later presenteerde toenmalig Minister van Defensie Frank de Grave (VVD) een nieuwe bezuinigingsronde in de Defensienota 2000. Tot 2010 moest er 10 miljard gulden worden bezuinigd en de krijgsmacht moest het met 700 man minder doen. Bij de marine werden weer schepen geschrapt en werd vervanging van schepen uitgesteld. Ook werden drie Orion patrouillevliegtuigen uit het bestand verwijderd.
In de jaren daarna ging het tempo van bezuinigingen -terwijl de Nederlandse economie er goed voorstond- snel omhoog. Na het Strategisch Akkoord, de CDV Taakstelling, de Najaarsbrief 2002, Voorjaarsnota 2003, Hoofdlijnenakkoord 2003 stond de bezuinigingsteller op zo'n 1,3 miljard euro structureel per jaar. Ook werd in die periode ongekend gereorganiseerd. De krijgsmachtdelen werden opgeheven en gingen -ontdaan van hun ondersteunende afdelingen die werden samengevoegd- verder als Operationele Commando's. Het dieptepunt in de serie was echter de Prinsjesdagbrief 2003 waarna de marine alle vliegtuigen moest wegdoen en vier fregatten.
Het volgende salvo dat op Defensie werd afgevuurd liet niet lang op zich wachten. In 2007 werd met de Kamerbrief een aantal projecten zoals het Joint Support Ship en de OPV's vertraagd, in 2010 werd opnieuw een aantal projecten uitgesteld of geannuleerd bovenop een bezuiniging van 200 miloen euro. De klapper volgde in 2011 met een reductie van 12.000 man personeel en 1 miljard euro bezuinigingen.
In 2014 gaat 0,26% van de totale Rijksuitgaven naar het Commando Zeestrijdkrachten, de marine. Dit is een direct gevolg van nieuwe bezuinigingen op Defensie. Deze werden op 17 september 2013 gepresenteerd door minister van Defensie Jeanine Hennis in de nota In het belang van Nederland. Hennis bezuinigde 348 miljoen euro en schrapte in (vervanging van) materieel.
Minister van Defensie: "Nu is het genoeg."
Het lijkt alsof Defensie nog wordt gezien als het vet op 's lands begroting, waardoor er nog altijd een wens is om te bezuinigen op de krijgsmacht. Al is er straks nog weinig over om in te snijden, politici kijken als eerste naar Defensie als het om geld gaat. Diverse ministers van Defensie hebben hier in het verleden publiekelijk tegen geageerd, vaak nadat zij zelf flink hadden bezuinigd.
Zo was toenmalig minister van Defensie Relus ter Beek (PvdA) verantwoordelijk voor de monsterbezuinigingen van 1991 en 1993. Hij bezuinigde zo'n 9 miljard gulden op Defensie, stootte o.a. 2 onderzeeboten af en 6 S-fregatten. Ter Beek vond echter dat met deze reducties de grenzen van het vredesdividend waren bereikt. In het Reformatorisch Dagblad van 26 november 1992 zei de minister verder dat verwachtingen over verdergaande bezuinigingen moesten worden getemperd.15
Joris Voorhoeve (VVD) was Ter Beeks opvolger en bezuinigde direct in 1994 nog eens 500 miljoen gulden. Vlak voor de verkiezingen van 1998 zei in het dagblad Trouw hij wel de bezuinigingsplannen van de PvdA en D66 "onverstandig, onlogisch en onordelijk" te vinden. Genoemde partijen wilden 500 tot een miljard gulden korten op Defensie.16 Een jaar later besloot zijn opvolger en VVD-partijgenoot Frank de Grave echter 10 miljard gulden te bezuinigen op de Defensiebegroting.17
Minister van Defensie Henk Kamp (VVD) bezuinigde honderden miljoenen euro's op Defensie en stootte alle 13 Orion maritieme patrouillevliegtuigen af. De Volkskrant schreef in 2004 dat minister Kamp in een toespraak pleitte tegen verdere reducties. "En als onze economie weer groeit, dan moet Defensie ten minste evenredig in deze groei kunnen delen," aldus de minister.
In 2007 had Eimert van Middelkoop (ChristenUnie) bij reducties op de Defensiebegroting de vervanger van de Zuiderkruis (het JSS) en de bouw van patrouilleschepen uitgesteld. Van Middelkoop zei op zijn beurt in 2008 "te hopen dat in de toekomst niet meer bezuinigd zou worden op Defensie"19. Toen twee jaar later een onderzoeksrapport wees op het belang van investeringen in Defensie bleef Van Middelkoop bij zijn keuze om het verhogen van de Defensiebegroting over te laten aan een volgend kabinet20.
In het daarop volgende kabinet had Hans Hillen (CDA) zitting als Minister van Defensie. Hillen zei de nieuwe bezuinigingen in het regeerakkoord te accepteren, maar vond dat de grens was bereikt.21 Hillen dwong Defensie de grootste ombuigingsoperatie uit de geschiedenis verwerken: 1 miljard euro bezuinigingen. In 2012, in de nadagen van zijn ministerschap zei Hillen: "Verder snijden maakt de krijgsmacht invalide. We zitten rock-bottom, we zijn maximaal uitgeknepen. Nu verder bezuinigen houdt in dat we ledematen van het lichaam gaan snijden." Verder beloofde hij in de toekomst luider tegen nieuwe bezuinigingen te gaan uitspreken.22
Minister van Defensie Jeanine Hennis maakte in september 2013 haar bezuiniginsplannen bekend en kondigde o.a. de verkoop van het nog af te bouwen JSS aan (de vervanger van de Zuiderkruis, die Ter Beek in 1991 had uitgesteld tot 2000). Het is nu wachten op het pleidooi van Hennis tegen toekomstige bezuinigingen. Ook pleitten politici die niet aan het Ministerie van Defensie verbonden waren (voorzichtig) tegen bezuinigingen de krijgsmacht zoals fractievoorzitter Maxime Verhagen (CDA) in 201023 of fractievoorzitter van de VVD Halbe Zijlstra in 201324. Zij deden dat niet op een hoofdpodium maar veilig in Oosterbeek voor een ondernemersorganisatie en in Goes op een lokale partijbijeenkomst.
Marineschepen.nl+ Leuk plaatje: