Het Astronomie Topic #9

16-04-2014

Rosetta-missie maakt – op 600 miljoen kilometer afstand van de aarde – een selfie



Zelfs op zo’n 600.000.000 kilometer afstand van de aarde is de selfie een hit. ESA heeft zojuist een foto vrijgegeven die Rosetta van zichzelf maakte. Op de foto zien we de zonnepanelen van de kometenjager.

U moet misschien even twee keer kijken. Maar wie goed kijkt, kan de zonnepanelen er zeker uithalen. We kijken op deze foto tegen de achterkant van die panelen aan (want de voorkant is op de zon gericht). De achterkant van de panelen is pikzwart, omdat er niets is waar het licht op kan reflecteren.

Nog een selfie
Ziet u het al? Nee? Misschien kan onderstaande selfie helpen. Deze maakte Rosetta in 2007 toen deze voorbij Mars vloog. Ook hier zien we de achterkant van de zonnepanelen. Alleen zijn ze nu niet zo donker, omdat er wat licht van Mars komt zetten.


Afbeelding: ESA / Rosetta / Philae / CIVA.

Geen echte selfie
De foto helemaal bovenaan dit artikel werd eergisteren gemaakt door een camera aan boord van lander Philae. Daarmee is het geen loepzuivere selfie. De term ‘missie-selfie’ is misschien accurater.

Rosetta is momenteel onderweg naar komeet 67/P Churyumov-Gerasimenko. Rosetta zal de komeet gaan bestuderen en lander Philae naar het oppervlak van de komeet sturen: iets wat nog nooit eerder is gedaan. Naar verwachting arriveert Rosetta in augustus van dit jaar bij de komeet, waarna deze de komeet zal volgen terwijl deze de zon nadert.

(scientias.nl)

17-04-2014

Hubble vereeuwigt duizenden sterrenstelsels op één foto



Richt een ruimtetelescoop op een zwart stukje hemel en laat de sluiter open staan. Het resultaat: een foto met vele duizenden sterrenstelsels. Sommige sterrenstelsels bevinden zich op een afstand van slechts enkele tientallen of honderden miljoen lichtjaar, terwijl andere nog veel verder verwijderd zijn.

WE ZIEN OBJECTEN DIE EEN MILJARD KEER ZWAKKER ZIJN DAN DE ZWAKSTE OBJECTEN DIE WIJ MET HET MENSELIJK OOG KUNNEN ZIEN
Op een nieuwe Hubble-foto zijn veel objecten in het nabije, oude universum en in het verre, jonge universum zichtbaar. De meeste sterrenstelsels op de foto zijn vijf miljard lichtjaar van ons verwijderd. Dit betekent dat wij licht zien dat al vijf miljard jaar onderweg is. Oftewel: toentertijd was het heelal 8,7 miljard jaar oud in plaats van 13,7 miljard jaar.

De totale belichtingstijd is veertien uur. Dit betekent dat Hubble’s camera veertien uur op hetzelfde stukje ruimte is gericht. Op deze foto zijn ontelbaar veel sterren, sterrenstelsels en clusters zichtbaar. Hieronder zijn drie objecten uitgelicht: Fred, Ginger en CLASS B1608+656. CLASS B1608+656 is een groot cluster op vijf miljard lichtjaar afstand met vele sterrenstelsels. Fred ([FMK2006] ACS J160919+6532) ligt achter de sterrenstelsels, terwijl Ginger ([FMK2006] ACS J160910+6532) juist dicht bij ons bevindt. Toch lijkt het net alsof al deze sterrenstelsels tot dezelfde groep behoren.



Een hele bijzondere foto, want we zien objecten die een miljard keer zwakker zijn dan de zwakste objecten die wij met het menselijk oog kunnen zien. Smult u van dit soort foto’s? Hubble fotografeert regelmatig babysterrenstelsels en het jonge universum, dus kijk gerust eens in het archief van Scientias.nl.


(scientias.nl)

01-05-2014

Klein naburig sterrenstelsel is ‘fossiel’ overblijfsel


De Magellan-telescopen van de Las Campanas-sterrenwacht in Chili, van waaruit het dwergstelsel Segue 1 is onderzocht. (Anna Frebel)

Het sterrenstelsel Segue 1, een kleine begeleider van de Melkweg op 75.000 lichtjaar afstand, heeft merkwaardige kenmerken. Het nietige sterrenstelsel, dat in 2006 is ontdekt, telt maar ongeveer duizend sterren. En nieuw Amerikaans onderzoek laat zien dat het vrijwel geen elementen zwaarder dan helium bevat. Volgens astronomen kan het dwergstelsel worden beschouwd als een ‘fossiel’ overblijfsel uit de begintijd van het heelal.

Normaal gesproken vormt een sterrenstelsel nieuwe sterren, waarvan de zwaarste al na enkele tientallen miljoenen jaren als supernova exploderen en hun omgeving verrijken met zware elementen. Deze laatste komen vervolgens terecht in latere generaties van sterren.

Behalve dan in het geval van Segue 1. Nauwkeurig onderzoek laat zien dat dit stelsel een heel primitieve chemische samenstelling heeft: het bestaat vrijwel volledig uit de twee elementen die bij de oerknal zijn gevormd: waterstof en helium. Wat er aan zwaardere elementen is aangetroffen zou afkomstig zijn van één of hooguit een paar supernova-explosies.

Het lijkt erop dat het stervormingsproces in het dwergstelsel al in een heel vroeg stadium is gestopt. Waarschijnlijk bevatte het simpelweg te weinig gas, en kon het ook niet genoeg gas verzamelen, om meer sterren te produceren.

Dat maakt Segue 1 overigens niet minder interessant. Integendeel: astronomen vermoeden dat het schamele stelsel wel eens sterke overeenkomsten zou kunnen vertonen met de eerste kleine sterrenstelsels die in ons heelal zijn ontstaan. (EE)

(allesoversterrenkunde)

30-04-2014

Sterrenstelsels slingert complete sterrenhoop de ruimte in


Het elliptische sterrenstelsel M87 heeft een complete sterrenhoop de ruimte in geslingerd. (CfA)

Het elliptische sterrenstelsel M87 in het sterrenbeeld Maagd heeft een complete sterrenhoop met hoge snelheid de ruimte in geslingerd. De bolvormige sterrenhoop, HVGC-1 geheten, racet met een snelheid van ca. 3,5 miljoen kilometer per uur door het heelal. Die snelheid is hoog genoeg om aan de zwaartekracht van M87 te ontsnappen,

M87 is een reusachtig sterrenstelsel dat wordt omgeven door duizenden bolvormige sterrenhopen (ter vergelijking: ons eigen Melkwegstelsel telt er ca. 150). Een van die bolhopen is vermoedelijk te dicht in de buurt gekomen van het superzware zwarte gat in het centrum van het elliptische reuzenstelsel. Er zijn aanwijzingen dat het hier in werkelijkheid om een dubbel zwart gat gaat. In dat geval kan een passerende sterrenhoop door de zwaartekrachtswerking van de twee om elkaar heen draaiende zwarte gaten versneld worden en met enorme snelheid worden weggeslingerd.

De ontdekking is gedaan door een systematisch onderzoek aan de snelheden van bolvormige sterrenhopen in en rond M87, uitgevoerd met de MMT-telescoop in Arizona. De resultaten worden gepubliceerd in The Astrophysical Journal Letters. (GS)

(allesoversterrenkunde)

25-04-2014

Onbekend signaal uit de ruimte verbaast sterrenkundigen

Sterrenkundigen hebben een mysterieus signaal opgevangen, vermoedelijk van buiten ons sterrenstelsel. Het is nog een raadsel wat de bron van de radiogolven is.


De Arecibo-radiotelescoop in Puerto Rico. Bron: Wikimedia Commons

De Arecibo-radiotelescoop in Puerto Rico heeft een stoot korte, maar zeer krachtige, radiogolven opgevangen, misschien uit een ander sterrenstelsel. De energie die nodig is voor het creëren van die zogeheten fast radio bursts is zo groot dat de golven niet afkomstig kunnen zijn van bekende kosmische objecten.

‘De afstand die de radiogolven hebben afgelegd lijkt enorm, en wijst erop dat de radiogolven drie miljard lichtjaar hebben gereisd om ons te bereiken’, zegt Jason Hessels, een van de onderzoekers, verbonden aan het Nederlands instituut voor radioastronomie ASTRON en de Universiteit van Amsterdam. Die afstand berekenen sterrenkundigen door te meten hoeveel later lange golflengtes op aarde aankomen dan korte golflengtes. Lange golflengtes komen een fractie van een second later aan, omdat ze meer interacties aangaan met deeltjes die ze onderweg tegenkomen, waaronder elektronen. Omdat sterrenkundigen een goed beeld hebben van het aantal elektronen in de ruimte kunnen zij de afstand berekenen die het signaal heeft afgelegd. De gemeten afbuiging van de radiogolven was zo groot dat het aantal elektronen in ons sterrenstelsel dat niet konden veroorzaken. De onderzoekers vermoeden daarom dat het signaal afkomstig is van ver buiten de Melkweg.

Twijfelachtig verleden
De huidige meting maakt een einde aan de twijfel over het bestaan van de radiogolven. In 2007 werd voor het eerst zo’n signaal waargenomen met de Parkes-radiotelescoop in Australië. De telescoop pikte daarna nog vijf soortgelijke signalen op. Sterrenkundigen twijfelden of die signalen niet werden veroorzaakt door een afwijking van de Parkes-radiotelescoop. Dergelijke signalen waren immers nog nooit eerder waargenomen door andere telescopen. De nieuwe metingen met de Arecibo-radiotelescoop bevestigen dat de signalen niet toe te schrijven zijn aan een afwijking van de Parkes-radiotelescoop.


Is het signaal mogelijk afkomstig van een enorme neutronenster? Bron: Wikimedia Commons

De vraag blijft hoe fast radio bursts ontstaan. ‘Het is nog een compleet onbekend signaal en we hebben tot nu toe geen idee wat deze radiogolven veroorzaakt’, zegt mede-onderzoeker Joeri van Leeuwen (ASTRON). Wel denken de onderzoekers dat er een gigantische hoeveelheid energie nodig is om de radiogolven te creëren. De onderzoekers vermoeden dat het een zeer krachtige explosie moet zijn geweest of een nog onbekende catastrofe op een neutronenster, die enorm veel energie afgeeft.

Mogelijk kunnen sterrenkundigen over enkele jaren de bron achterhalen. Tegen die tijd moet het mogelijk zijn om tientallen fast radio bursts per jaar te vinden, denkt Van Leeuwen. Twee nieuwe Nederlandse telescopen, LOFAR en Westerbork/Apertif, moeten daarvoor zorgen. Die worden de gevoeligste breedbeeldtelescopen ter wereld. Van Leeuwen: ‘Hoewel Arecibo de grootste schotel ter wereld is, mis je 99,99 procent van wat er zich allemaal aan de hemel afspeelt. Omdat de nieuwe telescopen een 1000 keer groter deel van hemel kunnen bekijken dan Arecibo, hopen we snel beter te begrijpen welke kosmische ontploffingen deze radioflitsen veroorzaken.’

De onderzoekers maakten hun bevindingen bekend op de voorpublicatiewebsite Arxiv: http://arxiv.org/pdf/1404.2934v1.pdf

(newscientist.nl)

06-05-2014

Planck brengt magnetisch veld Melkwegstelsel in kaart


Polarisatiemetingen brengen het magnetisch veld van het Melkwegstelsel in beeld. (ESA and the Planck Collaboration)

De Europese ruimtetelescoop Planck heeft een hemelkaart gemaakt waarop de polarisatie zichtbaar is van de thermische straling die uitgezonden wordt door interstellaire stofdeeltjes. De polarisatiekaart brengt tevens het magnetisch veld van het Melkwegstelsel in beeld. De resultaten worden gepubliceerd in vier artikelen in Astronomy & Astrophysics.

Interstellaire stofdeeltjes zijn vaak langgerekt en roteren met hoge snelheid om hun as. In een magnetisch veld zullen ze zich bij voorkeur langs de magnetische veldlijnen oriënteren. Door die voorkeursrichting raakt de uitgezonden warmtestraling gepolariseerd. Op de nieuwe hemelkaart van Planck is de polarisatie het sterkst in de donker gekleurde gebieden. De richting van de polarisatie wordt aangegeven door de streepjespatronen.

Planck heeft polarisatiemetingen in een groot aantal verschillende frequentiegebieden verricht. Daardoor moet het mogelijk zijn om de polarisatie die veroorzaakt wordt door interstellair stof te onderscheiden van de polarisatie in de kosmische achtergrondstraling, die afkomstig is van kort na de oerknal. Een nauwkeurige analyse van de Planck-metingen, die naaar verwachting komend najaar wordt gepubliceerd, zal uitwijzen of de polarisatiemetingen van de BICEP2-telescoop op de Zuidpool inderdaad zijn toe te schrijven aan de kosmische achtergrondstraling, zoals in maart werd geclaimd. (GS)

(allesoversterrenkunde)

09-05-2014

Wetenschappers ontdekken broertje van de zon


Volgens de onderzoekers is er een kleine kans dat de broertjes van de zon ook planeten hebben waar leven mogelijk is. © Wikimedia Commons/NASA.

Voor het eerst hebben wetenschappers een ster geïdentificeerd die ontstaan is uit dezelfde moleculaire gas- en stofwolk als onze zon. Dat meldt de Amerikaanse omroep ABC. De onderzoekers hopen dat deze ontdekking hen meer zal leren over het ontstaan van de zon.
De zon en tal van andere sterren werden 4,6 miljard jaar geleden gevormd door de implosie van moleculair gas en stof. De sterren zijn sindsdien uit elkaar gedreven. Wetenschappers bestudeerden dertig sterren die in de melkweg rondzweefden volgens een vast patroon ten opzichte van de zon. Van die sterren werd de chemische samenstelling vergeleken met die van de zon.

De onderzoekers ontdekten één ster die uit hetzelfde materiaal bestaat. De ster, HD 162826 genaamd, bevindt zich op 110 lichtjaren van het sterrenbeeld Hercules. Hij is een beetje groter en wat warmer dan de zon.

Planeten
De resultaten van het onderzoek verschenen in het vakblad Astrophysical Journal. Volgens de leider van het onderzoek, Dr. Ivan Ramirez van de Universiteit van Texas, is er een kleine maar niet onbestaande kans dat de zon broertjes heeft die omgeven worden door planeten die leven bevatten. "Deze ster heeft alvast geen warme, massieve planeet zoals Jupiter", zegt hij. "Maar kleine planeten zoals de aarde zijn moeilijk te detecteren."

Kort na het ontstaan van het zonnestelsel deden zich botsingen voor die stukken van planeten losrukten. "Het zou kunnen dat die zich tussen verschillende sterrenstelsels bewogen en mogelijk zijn ze zelfs verantwoordelijk voor het leven op aarde", zegt Dr. Ramirez. "Dus je zou kunnen argumenteren dat we in de zoektocht naar leven buiten de aarde eerst moeten kijken naar de broertjes van onze zon."

De onderzoekers gaan nu op zoek naar nog meer sterren die uit hetzelfde materiaal zijn ontstaan. Op die manier willen ze meer te weten komen over de weg die sterren afleggen in de melkweg. Een beter begrip van hoe de melkweg evolueert, kan meer duidelijkheid geven over het ontstaan van de zon.

(HLN)

08-05-2014

Computersimulatie geeft realistisch beeld van het heelal


Een stukje 'virtueel heelal', gecentreerd rond de grootste cluster van sterrenstelsels die de Illustris-simulatie heeft voortgebracht. © Illustris Collaboration.

Een team van Europese en Amerikaanse astronomen heeft een computersimulatie gemaakt van de grootschalige structuur van het heelal en het ontstaan van sterrenstelsels. Volgens de website 'Alles over sterrenkunde' begint de simulatie slechts 12 miljoen jaar na de oerknal en laat ze zien hoe kosmisch gas en donkere materie zich in de loop van de miljarden jaren tot een 'web' van sterrenstelsels hebben georganiseerd.


© Illustris Collaboration.

Het Illustris-project hield rekening met de uitdijing van het heelal en de aantrekkingskracht die materie uitoefent. Daarnaast speelden ook de evolutie van sterren, de gevolgen van supernova-explosies en het ontstaan van zwaardere chemische elementen mee.

De simulatie kostte in totaal zestien miljoen uur rekentijd, verdeeld over 8.192 processors. De berekeningen werden eind 2013 afgerond.

Het nagebootste Illustris-heelal stemt beter overeen met het waargenomen heelal dan eerdere simulaties. De spiraalvormige en elliptische sterrenstelsels hebben de juiste chemische samenstelling. Maar in het virtuele heelal komt de vorming van sterren in kleine sterrenstelsels eerder op gang dan in werkelijkheid lijkt te zijn gebeurd.

Onderstaande video is een compilatie van de simulatie.

(HLN)

08-05-2014

Rusland bouwt in 2030 kolonie op de maan


© photo news.

Rusland moet in 2030 een permanente nederzetting op de maan bouwen om daarmee de kolonisatie van dat hemellichaam ter hand te nemen. Dat meldt de krant Izvestia op basis van plannen van de Russische Academie van Wetenschappen, het ruimtevaartbureau Roskosmos en de Universiteit van Moskou.

De eerste expeditie naar de maan die een permanente basis moet voorbereiden, zou al in 2016 zijn. De wetenschappers stellen dat "de geopolitieke wedijver over het bemachtigen van de natuurlijke hulpbronnen van de maan deze eeuw van start gaat''.

Het plan gaat ervan uit dat Rusland op eigen kracht zonder bemoeienis van andere mogendheden de enige natuurlijke satelliet van de aarde moet kunnen exploiteren.

(HLN)

08-05-2014

Zo (slecht) reageert je lichaam op een ruimtereis


© thinkstock.

Velen dromen wel eens van een ruimtereis, zeker nu Marsmissies, kolonies op de maan en toeristische tochtjes rond onze planeet effectief op de planning staan. Je ooit al afgevraagd wat zo'n vlucht in de ruimte met je lichaam kan doen?


© thinkstock.

"Ruimte is ziekte en gevaar, verpakt in duisternis en stilte", sprak Leonard 'Bones' McCoy ooit in Star Trek. Als we de wetenschap mogen geloven, zat de fictieve dokter er niet bepaald naast. In een notendop: reizen in de ruimte laat je zwak, vermoeid, ziek en mogelijk depressief achter. De mens is niet aangepast om te overleven in de ruimte en een ruimtevlucht is meer dan al zwevend wat tijd doden.

Ruimtereis
Stel dat je morgen in een astronautenpak zou kruipen, klaar om naar de maan geschoten te worden, dan is dit wat je lichaam zou meemaken na enkele seconden, minuten, dagen en maanden. De informatie werd verzameld op basis van onderzoek en getuigenissen van wetenschappers, ingenieurs en astronauten.

Impact

...na 10 seconden

De versnelling naar 4G zorgt voor het gevoel dat je lichaam 4 keer zo zwaar weegt als in werkelijkheid. Je wordt in de stoel gedrukt en bewegen wordt stapsgewijs moeilijker. Je bloed wordt naar je voeten gestuwd, wat het risico op flauwvallen uiteraard vergroot. In moderne ruimtevaartuigen worden astronauten zodanig geöriënteerd dat ze de versnelling door hun borst voelen.

...na 10 minuten

Eén van de eerste dingen waar astronauten over klagen is misselijkheid. Het gebrek aan zwaartekracht treft het gevoelige binnenoor, waardoor evenwicht, coördinatie en ruimtelijke oriëntatie beïnvloed worden. Ook het volgen van bewegende objecten wordt bemoeilijkt, wat voor piloten uiteraard niet handig is. Naast de onaangename realiteit van ronddobberende bolletjes braaksel, kan ruimteziekte je behoorlijk aftakelen. Wist je dat één zieke de maanlanding van Apollo 9 bijna saboteerde?

...na 2 dagen

In de ruimte vertoeven is zoals op je hoofd gaan staan. Vocht heeft de neiging om op te hopen in het bovenste deel van je lichaam, met als gevolg: een gezwollen gezicht en een vervelende, geblokkeerde neus. Omdat je lichaam van nature al de drang heeft om vocht naar boven te stuwen, zorgt het gebrek aan zwaartekracht alleen maar voor een intensere opwaartse beweging. Hierdoor zwellen de weefsels in je hoofd. MRI-scans van astronauten hebben aangetoond dat er ook een risico is voor de ogen. Naast milde visuele veranderingen, zagen ze zwelling in de oogzenuw en wijzigingen in de vorm van de oogbal. Ook een verhoofde druk onder de schedel is niet uitgesloten.

...na 1 week

Zonder zwaartekracht begint je lichaam zachtjes aan af te takelen omdat heel wat systemen in je lijf nood hebben aan deze druk. Experimenten met ratten hebben aangetoond dat 10 dagen in de ruimte al kan leiden tot een derde spierverlies bij bepaalde spiergroepen, inclusief de hartspier. Ook botverlies is een reëel probleem. Zolang je taak erin bestaat rond te zweven op het ISS is dit niet zo probematisch, maar voor missies naar bijvoorbeeld Mars, moeten astronauten in staat zijn zich fysiek in te spannen. Stel je voor dat 'one small step for mankind' op Mars je een gebroken been bezorgt.

Sinds het begin van de ruimtevaart zijn wetenschappers al op zoek naar manieren om lichaamskracht te behouden bij astronauten. Geen wonder dat ze dagelijks een uur cardio én een uur krachttraining moeten doen in hun ruimtestation. Ondanks deze regelmatige oefeningen blijft het na een verblijf van 6 maanden in de ruimte moeilijk om te stappen bij een terugkeer op aarde.

...na 2 weken

Wie nu al geen bioritme heeft om over naar huis te spreken, boekt best geen ruimtereis. Slaaptekort is namelijk één van de zwaarste problemen die gepaard gaan met leven in de ruimte. Zeker bij astronauten die rond de aarde cirkelen is dit het geval. Elke 90 minuten krijgen ze een nieuwe zonsopgang te zien, wat uiteraard je licht-donkercyclus niet ten goede komt. Daar komt nog bij dat een astronaut overenthousiast begint, in shiften moet meedraaien én zich moet aanpassen aan het slapen in een slaapzak, vastgesnoerd aan de muur. Ruimtestations als het ISS zijn daarom uitgerust met individuele slaapcompartimenten die verduisterd kunnen worden om nacht te simuleren.

...na 1 jaar

Het bewijs dat (langdurige) ruimtereizen nadelige gevolgen hebben voor het immuunsysteem stapelt op. Een studie van Nasa toonde aan dat de werking van witte bloedcellen (bij fruitvliegen) vermindert, waardoor het lichaam veel minder bestand is tegen schadelijke micro-organismen en infecties. Soortgelijke studies met muizen, salamanders en andere insecten eindigden in gelijkaardige conclusies. Ook hier zou het gebrek aan zwaartekracht de boosdoener zijn.

Nog schadelijker is het effect van kosmische straling. Astronauten klagen vaak over het "zien" van felle lichtflitsen. Deze worden veroorzaakt door kosmische stralen die een weg banen door het brein. Het ISS ligt strategisch om de impact van deze straling tot een minimum te beperken, maar bij reizen naar de maan of Mars is het risico op een dodelijk dosis reëel. Het enige goede nieuws is (voorlopig) dat onderzoek bij Apollo-astronauten die enkele dagen in 'deep space' doorbrachten in capsules die slecht bewapend waren tegen kosmische straling geen verhoogd risico vertoonden op kanker.

...na 2 jaar

Uiteraard wordt niet alleen je fysieke welzijn getroffen. Een experiment van de European Space Agency en het Russische Institute of Biomedical Problems ging na wat de stress van langdurige ruimtevluchten en isolatie doen met de mentale gezondheid. Conclusie: depressie ligt op de loer. Ze simuleerden daarvoor een 520 dagen durende missie naar Mars en terug in een vervalste ruimteshuttle in Moskou. De eerste maanden werden de deelnemers gedreven door adrenaline en spanning, maar van zodra routine en verveling de kop opstaken, waren de dagen veel moeilijker te verduren. Het zal je dan ook niet verbazen dat ingezet wordt op gedragstraining en het ontwikkelen van betere communicatietechnologie.


© thinkstock.

(HLn)

16-05-2014

Enorme vlek van Jupiter krimpt steeds sneller


De Grote Rode Vlek op Jupiter © epa.

Midden op de planeet Jupiter zit al eeuwenlang een gigantische rode vlek, een enorme storm, en die vlek wordt steeds kleiner. De doorsnee is nu nog maar 16.500 kilometer, kleiner dan ooit eerder gemeten. Dat blijkt uit nieuw onderzoek van de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA, dat de ruimtetelescoop Hubble naar Jupiter heeft laten kijken. De oorzaak van de krimp is niet bekend.


© afp.

De Grote Rode Vlek is een storm, die vanaf de aarde te zien is met telescopen. De wind haalt er snelheden tot 680 kilometer per uur. Het is niet bekend hoe lang de storm al raast. In de 17e eeuw zagen astronomen de vlek mogelijk al. Een paar jaar geleden slokte de storm een kleinere storm op.

Eind 19e eeuw was de vlek nog ongeveer 41.000 kilometer in doorsnee. Dat betekent dat de aarde er drie keer in zou passen. Rond 1980 was de doorsnee nog maar 23.335 kilometer. De storm bleek in 2009 verder gekrompen, tot bijna 18.000 kilometer, en is nu dus 16.500 kilometer.

Tussen 1996 en 2006 werd de vlek dagelijks een kilometer kleiner. Nu is dat al drie keer zo veel. Als dat continu door zou gaan, is het kenmerk van Jupiter over enkele decennia verdwenen. Wetenschappers durven echter niet te zeggen of het echt zo ver kan komen.

(HLN)

16-05-2014

Europese sonde Venus Express maakt zich op voor kamikazeduik in atmosfeer

Ruim acht jaar na lancering maakt de Europese sonde Venus Express zich op om dieper dan ooit tevoren in de atmosfeer van de planeet te duiken en daar een wisse dood te sterven, zo heeft het Europese Ruimtevaartbureau ESA meegedeeld.

De Venus Express werd op 9 november 2005 van op Bajkonoer met een Sojoez-Fregat draagraket gelanceerd, om zijn doelwit op 11 april 2006 te bereiken.

Met zeven instrumenten bestudeerde de sonde de ionosfeer, de atmosfeer en het oppervlak van de planeet uitgebreid. Dit gebeurde van uit een elliptsche polaire baan met een hoogte van 66.000 km boven de zuidelijke en 250 km boven de noordelijke pool.

Na acht jaar begint de brandstofvoorraad om die baan aan te houden, opgebruikt te worden. Daarom is het routine-wetenschappelijk werk deze week afgerond. Bedoeling is uiteindelijk dieper dan ooit in de atmosfeer van Venus te duiken, mogelijk tot 130 km en mogelijk nog dieper.

(HLN)

15-05-2014

Ontstaansgeschiedenis magnetars verklaard

Magnetars zijn de bizarre supercompacte overblijfselen van supernova-explosies. Ze zijn voor zover bekend de sterkste magneten in het heelal – miljoenen keren sterker dan de sterkste magneten op aarde. Een team van Europese astronomen heeft nu voor het eerst een magnetar met een begeleidende ster ontdekt. Deze ontdekking helpt verklaren hoe magnetars ontstaan.

Wanneer een zware ster tijdens een supernova-explosie onder zijn eigen zwaartekracht bezwijkt, verandert hij in een neutronenster [1] of een zwart gat [2]. Magnetars zijn zeer exotische neutronensterren. Net als andere neutronensterren zijn ze heel klein en hebben een buitengewoon hoge dichtheid – een theelepel neutronenstermaterie zou een massa van ongeveer een miljard ton hebben – maar daarnaast hebben ze ook extreem krachtige magnetische velden.


Een impressie van een magnetar, een compacte neutronenster met een extreem sterk magneetveld.
ESO/L. Calçada

De sterrenhoop [3] Westerlund 1, die op een afstand van 16.000 lichtjaar in het zuidelijke sterrenbeeld Altaar staat, bevat één van de ruim twintig magnetars die tot nu toe in de Melkweg [4] zijn ontdekt. Het object, dat CXOU J164710.2-455216 wordt genoemd, bezorgt astronomen al geruime tijd hoofdbrekens.

“In eerder onderzoek hebben we aangetoond dat de magnetar in deze sterrenhoop moet zijn ontstaan bij de explosieve dood van een ster die ongeveer veertig keer zo zwaar was als de zon. Maar dit introduceert een nieuw probleem, omdat zulke zware sterren na hun dood naar verwachting ineenstorten tot zwarte gaten, niet tot neutronensterren. We begrepen maar niet hoe deze een magnetar kon zijn geworden,” zegt Simon Clark, hoofdauteur van het artikel waarin deze resultaten worden gepresenteerd.


De sterrenhoop Westerlund 1 met de magnetar en zijn vermoedelijke voormalige begeleider gemarkeerd.

Interactie met begeleider
Astronomen bedachten een uitweg. Zij opperden dat de magnetar was ontstaan door de interactie met een tweede zeer zware ster die binnen de zon-aarde-afstand om het hemellichaam draait. Maar tot nu toe was er op de plek van de magnetar in Westerlund 1 geen begeleidende ster opgemerkt.

Daarom werd de Very Large Telescope [5] ingeschakeld om er in andere delen van de sterrenhoop naar te gaan zoeken. De astronomen zochten naar wegloopsterren – objecten die met hoge snelheid aan de sterrenhoop ontsnappen – die door de supernova-explosie waarbij de magnetar is ontstaan zijn ‘weggeschopt’. Bij een van de sterren van de sterrenhoop, Westerlund 1-5, bleek inderdaad de juiste kenmerken te vertonen.

“Niet alleen heeft deze ster een snelheid die het gevolg kan zijn van een supernova-explosie, hij is ook veel te helder om als enkelvoudige ster geboren te zijn. Bovendien heeft hij een ongewoon koolstofrijke samenstelling die een enkelvoudige ster onmogelijk tot stand kan brengen – een duidelijk bewijs dat hij oorspronkelijk een begeleider moet hebben gehad”, aldus Ben Ritchie van de Open University, mede-auteur van het nieuwe onderzoeksverslag.

Dankzij deze ontdekking konden de astronomen reconstrueren waarom er in dit geval een magnetar is ontstaan in plaats van het verwachte zwarte gat. Het begon ermee dat de zwaarste van de twee sterren zonder brandstof kwam te zitten, opzwol en zijn buitenste lagen overdroeg aan zijn minder zware begeleider – de latere magnetar – waardoor deze steeds sneller ging draaien. Deze snelle rotatie lijkt een essentiële voorwaarde te zijn voor de vorming van het ultra-sterke magnetische veld van de magnetar.


Dubbelster waarbij een ster massa opslokt van haar begeleider en daardoor sneller gaat draaien.
STScI

Ten gevolge van de massa-overdracht werd de begeleidende ster vervolgens zo zwaar dat deze op zijn beurt een aanzienlijk deel van zijn zojuist verworven massa afstootte. Veel van deze massa is verloren geraakt, maar een deel ervan bereikte de oorspronkelijke ster, die we nu kennen als Westerlund 1-5.

‘Afslanken’ tot magnetar
“Het is deze uitwisseling van materiaal die Westerlund 1-5 een unieke chemische signatuur heeft gegeven en ervoor heeft gezorgd dat de massa van zijn begeleider voldoende afnam om een magnetar te laten ontstaan in plaats van een zwart gat”, concludeert teamlid Francisco Najarro van het Centro de Astrobiología in Spanje.

Het lijkt er dus op dat het hebben van een stellaire begeleider een essentiële voorwaarde is voor het ontstaan van een magnetar. De snelle rotatie die het gevolg is van de massa-overdracht tussen twee sterren lijkt noodzakelijk om het ultra-sterke magnetische veld te genereren, en vervolgens zorgt een tweede fase van massa-overdracht ervoor dat de magnetar-in-wording voldoende afslankt om uiteindelijk niet tot een zwart gat ineen te storten.

(Kennislink)

18-05-2014

Nederlands oud-astronaut Wubbo Ockels (68) overleden


Wubbo Ockels (1986-2014) © ANP.

In het Anthoni van Leeuwenhoekziekenhuis in Amsterdam is vanochtend om 11:08 uur oud-astronaut Wubbo Ockels overleden. Ockels stierf aan de gevolgen van niercelkanker. Hij was al enige dagen geleden opgenomen in het ziekenhuis.


Wubbo Ockels als astronaut aan boord van de Challenger © ANP.

Wubbo Ockels was natuurkundige, ruimtevaarder, piloot en hoogleraar. Van 31 oktober tot en met 6 november 1985 maakte hij als eerste Nederlander een vlucht door de ruimte met het ruimteveer Challenger Hij was tijdens de vlucht en het verblijf in het Spacelab D-1 verantwoordelijk voor de vele meetapparatuur, waarmee allerlei proeven werden uitgevoerd.

Hij was tot voor kort hoogleraar Aerospace for Sustainable Science and Technology aan de faculteit Lucht- en Ruimtevaart van de TU Delft.

In 2008 werd bij toeval een vergevorderde niertumor bij hem geconstateerd. De tumor werd succesvol verwijderd, maar op 29 mei 2013 maakte Ockels bekend dat er een maand eerder opnieuw niercelkanker bij hem is ontdekt.

Hij is 68 jaar oud geworden.


© Archieffoto ANP.

(HLN)

Eigenlijk is er een ander soort topic voor zulk nieuws

W&T / Astronomie in de Achtertuin #3

21-05-2014

Universum begon 11 miljard jaar geleden af te koelen



Het universum begon zo’n 11 miljard jaar geleden af te koelen. Na een maximale temperatuur van 13.000 graden te hebben bereikt, koelde het universum in één miljard jaar tijd met 1000 graden af. Dat blijkt uit nieuw onderzoek.

Onderzoekers trekken hun conclusie nadat ze achterhaalden hoe warm het universum drie tot vier miljard jaar na het ontstaan was. In die tijd begonnen de eerste extreem actieve sterrenstelsels te ontstaan en zij verwarmden hun omgeving. “Maar elf miljard jaar geleden werd de ‘koorts’ van het universum doorbroken en begon het universum weer af te koelen,” vertelt onderzoeker Elisa Boera.

Intergalactisch
De onderzoekers stelden de temperatuur van het jonge universum vast door te kijken naar het gas tussen sterrenstelsels, ook wel het intergalactisch medium genoemd. “Het intergalactisch medium doet uitstekend verslag van de historie van het universum. Het ‘onthoudt’ de grote gebeurtenissen die de eigenschappen van het intergalactisch medium – zoals de temperatuur en samenstelling – tijdens verschillende evolutionaire fasen beïnvloedden,” vertelt onderzoeker Elisa Boera.

Vergelijken
Tijdens een eerder onderzoek stelden wetenschappers al dat het universum in een vroeg stadium begon op te warmen. De onderzoekers stelden nu de temperatuur die het universum in een iets later stadium had, vast en kunnen zo in kaart brengen hoe die temperatuur zich in de eerste miljarden jaren van het bestaan van het universum ontwikkelde. Het onderzoek suggereert dat het universum elf miljard jaar geleden begon af te koelen. In één miljard jaar koelde het universum met zo’n 1000 graden Celsius af, nadat het eerder een maximale temperatuur van 13.000 graden had bereikt. “Die trend zet waarschijnlijk tot op de dag van vandaag door.”

Het universum koelde waarschijnlijk af door toedoen van helium. “Veertien procent van het intergalactische gas is helium,” legt Michael Murphy uit. “Twaalf miljard jaar geleden absorbeerde het de intense straling van actieve sterrenstelsels en verloor daarbij elektronen. De elektronen suisden in het rond en verwarmden het gas. Zodra het helium geïoniseerd was, ging de straling simpelweg door het gas heen zonder het te verwarmen. Toen het universum vervolgens verder ging uitdijen, koelde het gas verder af.”

(scientias.nl)

23-05-2014

Eerste breedbandconnectie met de maan is een feit


Het basisstation in White Sands, New Mexico. © NASA
.
Verhuizen naar de maan zit er nog niet meteen in, maar goed om weten is dat we zeker over een communicatiekanaal met de aarde zullen beschikken wanneer het zo ver is. Een team onderzoekers van het Massachusetts Institute of Technology (MIT) werkte een technologie uit die ruimtebewoners zou kunnen voorzien van de connectiviteit waarvan wij hier op aarde genieten.


De ruimteterminal. © NASA Goddard Photo and Video.

Het team van MIT werkte samen met NASA aan de datacommunicatietechnologie, die grote gegevensoverdrachten en zelfs HD-videostreaming naar de maan mogelijk maakt. Tijdens de conferentie CLEO: 2014 in juni worden de details en het eerste gedetailleerde overzicht van hun lasergebaseerde uplink tussen de aarde en de maan voorgesteld.

De uplink werd tijdens de herfst getest. "De prestatie was uitstekend, net zoals we voorspeld hadden", zegt Mark Stevens van MIT aan Science Daily. "Dit geeft ons vertrouwen dat we de onderliggende fysica goed begrijpen en dat de connectie in de toekomst kan gebruikt worden tijdens ruimtemissies." Volgens het team kan het gebruik op termijn zelfs uitgebreid worden voor verdere missies naar Mars en de andere planeten.

Vernieuwende technieken
De Lunar Laser Communication Demonstration, zoals het systeem heet, slaagde erin de 384.633 kilometer tussen de aarde en de maan te overbruggen en gegevens over te dragen met een downloadsnelheid van 622 megabits per seconde. Er werd ook data van de aarde naar de maan verzonden aan 19,44 megabits per seconde, 4.800 keer sneller dan de beste uplink die ooit gebruikt werd.

Grote gegevensoverdrachten met laserstralen van de aarde naar de maan vormen een uitdaging omwille van de grote afstand. De atmosfeer bemoeilijkt het proces nog omdat turbulentie het licht kan ombuigen, met een vervaagd signaal of haperingen tot gevolg. Om dat te vermijden, paste het team enkele vernieuwende technieken toe.

Vier telescopen
Een basisstation in White Sands, New Mexico maakt gebruik van vier aparte telescopen om het signaal naar de ruimte te verzenden. Elke telescoop is voorzien van een laserzender die informatie verstuurt, gecodeerd als pulsen van onzichtbaar infrarood licht. Elk van de vier telescopen verstuurt licht door een andere luchtkolom, waardoor de stralen verschillende buigingseffecten van de atsmosfeer ondergaan. Dat vergroot de kans dat minstens één van de laserstralen contact krijgt met de ontvanger, die gemonteerd is op een satelliet die rond de maan cirkelt.

De ontvanger gebruikt een smallere telescoop om het licht op te vangen, dat vervolgens verzameld wordt in een optische glasvezel, gelijkaardig aan glasvezels die gebruikt worden bij aardse netwerken. Het signaal wordt daarna ongeveer 30.000 keer versterkt. De lichtpulsen worden omgezet in elektrische signalen, om vervolgens weer omgezet te worden in bitpatronen die de overgedragen boodschap bevatten.

Van de 40 watt verzonden door het basisstation wordt uiteindelijk minder dan een miljardste van een watt ontvangen door de satelliet. Volgens Stevens is dat nog steeds tien keer zoveel als nodig is om foutenvrije communicatie tot stand te brengen.

(HLN)

28-05-2014

Astronomen met handen in het haar na krachtige uitbarsting Andromedanevel


© photo news.

In de naburige Andromedanevel heeft de Swift-ruimtetelescoop van de NASA gisteren een krachtige uitbarsting waargenomen, zo heeft het NBC News gemeld. Vandaag volgen er echter al berichten als zou het om "vals alarm" gaan.

Eerst dachten astronomen en/of astrofysici dat het om een gammaflits ging. Gamma-uitbarstingen zijn de krachtigste explosies in de kosmos en doen zich zelden voor. Ze worden veroorzaakt door een botsing van neutronensterren of zwarte gaten. Nog nooit is er één zo dichtbij gezien.

Later opperden astronomen dan dat de flits misschien door een minder exotisch type van ultraheldere röntgenstraling (ULX) is ontstaan. Zoiets is al gezien, zelfs in de Andromeda die ook als M31 bekendstaat. Wellicht gaat zo'n stralingsbron terug naar reusachtige zwarte gaten die omgevende materie opslokken.

Een derde theorie is dat de flits te maken heeft met een binair röntgensterrensysteem (LMXB).

Indien de eerste hypothese klopt is het de beste mogelijkheid ooit om één van de meest exotische gebeurtenissen in de kosmos te besturen, aldus NBC.

Als er zich een gammaflits in onze Melkweg zou voordoen en naar ons zou gericht zijn, zou die waarschijnlijk onze ozonlaag wegvegen en aan massale vernietiging van leven doen, schreef Business Insider. De dinsdag geziene uitbarsting zou zich 2,5 miljoen jaar geleden hebben voorgedaan. Het licht heeft ons nu pas bereikt.

Onder de hashtag #GRBM31 zorgde het evenement alvast voor veel verkeer op Twitter.

Maar een en ander zou vals alarm zijn geweest, zo blijkt uit een kort rapport van het Swift-XRT team. Het waargenomen signaal zou van een constante bron in M31 zijn.

(HLN)

27-05-2014

'Bermudadriehoek van de ruimte' geeft stilaan geheimen prijs


© thinkstock.

Van crashende computers tot falende satellieten: er is plek in de ruimte, een paar honderden kilometers boven de Braziliaanse kustlijn, die astronauten hoofdbrekens bezorgt. Wetenschappers proberen nu die 'Bermudadriehoek van de ruimte' in kaart te brengen.

Mocht u niet genoeg hebben met de mysterieuze Bermudadriehoek op aarde - een mythe die enkele maanden geleden overigens volledig onderuit gehaald werd door het Amerikaanse agentschap National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA) - dan kunt u uw fantasie botvieren op een andere plek die vraagtekens oproept. Het gaat dan wel om een locatie in de ruimte, honderden kilometers boven de kust van Brazilië, zo bericht New Scientist.

Het gaat om een deel van de Van Allen-gordels, twee gordels van geladen deeltjes rond de aarde. Het gebied waar de binnenste van de Van Allen-gordels het aardoppervlak het dichtst nadert, wordt de Zuid-Atlantische Anomalie genoemd (ook wel South Atlantic Anomaly of SAA). De concentratie van hoogenergetische geladen deeltjes is daar op een bepaalde plaats hoger dan elders.


© Steve Snowden (US ROSAT Science Data Center).

Gevarenzone
Astronauten in spaceshuttles merkten eerder dat hun laptops soms crashten wanneer ze langs die plek reisden. Het internationaal ruimtestation ISS is om die reden extra beschermd tegen de straling in de SAA. De Hubble-ruimtetelescoop is zelfs zo voorgeprogrammeerd dat delicate instrumenten op die plek even worden uitgeschakeld om schade te vermijden.

Nu wetenschappers van het Nationale Instituut voor Astrofysica in Bologna een ruimtetelescoop aan het ontwikkelen zijn die geregeld langs die gevarenzone zal passeren, wordt het stilaan tijd om meer zicht te krijgen op het hoe en het waarom van de 'Bermudadriehoek van de ruimte'. Dat doen ze door data van een oude satelliet die er vaak passeerde, BeppoSAX, opnieuw onder de loep te nemen.

In kaart
Uit de gegevens blijkt dat het stralingsniveau in het lagere gedeelte van de SAA veel beperkter is dan in de bovenste lagen. Dat komt overeen met de data van een andere satelliet die vijf jaar geleden geanalyseerd werden, maar zorgt wel voor een veel gedetailleerder beeld van de plek. Met de extra informatie wordt de SAA langzaam maar zeker in kaart gebracht, waardoor 's werelds ruimteagentschappen en onderzoekscentra hun missies en apparatuur effectiever kunnen uitrusten als ze door de SAA moeten reizen.

(HLN)