Cultuur & Historie in het Nieuws #9

27-02-2014

Oud militair fort gevonden onder Alcatraz

Onder de gevreesde voormalige gevangenis van Fort Alcatraz, op een eiland vlak bij San Fransisco, hebben Amerikaanse wetenschappers de resten ontdekt van een veel oudere fortificatie.



Dat meldt de Britse BBC donderdag.

Radarapparatuur, die middels elektromagnetische golven door verschillende grondlagen heen kan kijken, ontmaskerde het fort uit de 19e eeuw, waarvan lang werd gedacht dat het vernietigd was.
''Onder de huidige gevangenisgebouwen bevinden zich magazijnen en tunnels, waardoor mensen en munitie zijn vervoerd'', weet onderzoeker Mark Everett.

Toen in het gebied goud werd ontdekt, diende het fort om het sterk uitbreidende San Francisco te beschermen. Toen de Amerikaanse Burgeroorlog in 1861 uitbrak, vormde het fort een strategisch defensief punt.

Gevangenis
Actief gevochten is er echter nooit. Ten slotte werd het begin vorige eeuw overklast door de beruchte gevangenis, waar de grootste criminelen vastzaten.

Oude foto's tonen hoe het fort, ook wel caponnière genaamd, er uitzag. De gevangenis, die er later bovenop is gebouwd, zorgt ervoor dat het tegenwoordig niet meer toegankelijk is.

Tegenwoordig is de voormalige gevangenis Fort Alcatraz een toeristische trekpleister die jaarlijks meer dan 1 miljoen bezoekers trekt.

(nu.nl)

02-03-2014

Antieke stad Pompeï brokkelt verder af


Een instorting op de site van Pompeï © afp.

UPDATE Dit weekeinde zijn opnieuw delen van de antieke stad Pompeï ingestort die vlakbij Napels is opgegraven. Getroffen zijn een Venustempel en een muur in een necropolis (dodenstad). Dit heeft het Italiaanse persbureau ANSA vandaag gemeld.

Van de tempel van Venus, die reeds gesloten was voor het publiek, vielen verschillende stenen. Zondag raakte bekend dat ook een deel van de meterslange muur rond de necropolis van Porta Nocera is ingestort. Dat gebied werd zondag afgesloten voor de toeristen, de rest van de historische site bleef open.

Minister van Cultuur Dario Franceschini heeft voor dinsdag een spoedvergadering belegd. Sinds 2010 zijn al een tiental gebouwen in Pompeii beschadigd. De site is door de Unesco beschermd als werelderfgoed. Cultuurliefhebbers zijn bezorgd over de toekomst van dit erfgoed, er zijn immers geruchten dat Europees geld voor restauratie verdwijnt in de zakken van de maffia.

Italië heeft een uitzonderlijk groot aantal monumenten en ander cultureel erfgoed, maar er wordt mede door geldgebrek te weinig gedaan aan onderhoud. De Romeinse stad Pompeï werd in 79 met as bedekt bij een uitbarsting van de vulcaan Vesuvius.

(HLN)

04-03-2014

Hoe klimaatverandering de eerste beschavingen ter wereld van de kaart veegde


Overblijfselen van de Indusbeschaving in Harappa, Pakistan. © epa.

's Werelds eerste nederzettingen blijken tot een einde gekomen te zijn door een opstoot van klimaatverandering. Dat blijkt uit de bevindingen van een groep wetenschappers en archeologen, die nederzettingen in de Pakistaanse Indus-vallei onder de loep namen. Dat schrijft de Britse krant The Independent.

De grootsteden van de Indus-vallei, die zich tijdens het Bronzen Tijdperk in Pakistan en Noordwest-India bevonden, hielden op met bestaan tussen de 21ste en 20ste eeuw voor Christus. Een zware periode van droogte zou aan de basis gelegen hebben van het verval.

De droogte zou de vallei gedurende tweehonderd jaar geteisterd hebben. Dat berekenden de onderzoekers van de Britse universiteit van Cambridge en de Indiase universiteit Banaras Hindu. Chronologisch gezien stroken deze berekeningen met eerder bewijs dat droogte in de regio bevestigde.

Opgedroogd meer
"Ons bewijs suggereert dat het de meest intense periode van droogte was - wellicht door het herhaaldelijk uitblijven van de moesson - in de periode van 5.000 jaar die we onderzocht hebben", vertelt David Hodell, professor aan de universiteit van Cambridge.

Een opgedroogd meer in de buurt van de Indiase hoofdstad New Delhi vormde de uitvalsbasis van het onderzoek. Dat meer ligt zo'n 65 kilometer van de oostelijke grens van de Indus-vallei.

In de periode tussen 2.100 en 1.900 voor Christus, wanneer de droogte toesloeg, woonden er soms tot 100.000 mensen in de grootsteden in de Indus-vallei. De bevolkingsaantallen krompen en uiteindelijk zouden de nederzettingen na een bestaan van 500 jaar verdwijnen.

(HLN)

13-03-2014

Constantijn
Eerste christelijke keizer was boven alles een Romeins keizer

De Romeinse keizer Constantijn was een sleutelfiguur in de Oudheid. Zijn bekering tot het christendom aan het begin van de 4e eeuw leidde tot een transformatie van het Romeinse Rijk. Zonder Constantijn zou het christendom misschien wel nooit zo’n sterke greep op het Westen hebben gekregen. Toch betekent dit niet dat zijn keizerschap een breuk met het verleden inhield. Op veel vlakken is deze een voortzetting van oude Romeinse (keizerlijke) deugden en tradities.
door Olivier Hekster

De Boog van Constantijn [1] is waarschijnlijk het bekendste monument dat deze keizer in Rome heeft achtergelaten. Nog altijd is hij in Rome te bewonderen, naast het Colosseum. Door de eeuwen heen was de boog het onderwerp van prachtige etsen en andere afbeeldingen. Maar bovenal zijn er veel wetenschappelijke discussies over gevoerd. Een belangrijke aanstichter hierin was Edward Gibbon. In 1776 stelde deze Engelse historicus verontwaardigd dat er in de boog afbeeldingen verwerkt waren uit de tijd van 2e-eeuwse keizers als Trajanus, Hadrianus en Marcus Aurelius.


De Boog van Constantijn, gezien vanaf het Colosseum in Rome. Voltooid in 315 na Christus
wiki commons

De afgelopen twintig jaar zijn wetenschappers anders gaan denken over deze spolia (ornamenten die uit oudere monumenten zijn verwijderd om een nieuw monument te verfraaien). Het hergebruik van de reliëfs hoeft helemaal geen teken van verval te zijn, zoals Gibbon meende. Door afbeeldingen van eerdere keizers in een nieuwe overwinningsboog te tonen, plaatste de nieuwe keizer zich in een traditie van goed keizerschap.

In een van de reliëfs in de boog, het donatio-reliëf, is te zien hoe Constantijn geld geeft aan zijn onderdanen. Naast Constantijn zijn beelden te zien van Marcus Aurelius en Hadrianus. Het portret van Constantijn zelf is gemodelleerd naar dat van Augustus en Trajanus. Deze oude voorbeelden van ‘goed’ keizerschap in een contemporaine boog geven de spanning weer tussen innovatie en traditie, een spanning die kenmerkend was voor Constantijns keizerschap.

Eenzelfde dubbele boodschap is ook terug te vinden in de beroemde inscriptie op de boog:
“Aan Imperator Caesar Flavius Constantijn, de grootste, vroom en gelukkig, Augustus, hebben senaat en volk van Rome, omdat hij door de ingeving van een godheid en grootsheid van geest met zijn leger de tiran en diens hele factie tegelijkertijd met rechtvaardige wapens ten gunste van de staat heeft verslagen, deze boog gewijd als monument voor zijn triomf: aan de bevrijder van de stad, aan de grondvester van rust.”


Inscriptie op Boog van Constantijn
wiki commons

Door de vele verwijzingen naar heidense rituelen van eerdere keizers (offers aan Diana, Apollo, Hercules en Silvanus; de vele verwijzingen naar de Zonnegod) doet de ‘godheid’ die hier genoemd wordt, niet direct denken aan de christelijke god. Toch is dat wat sommige wetenschappers stellen. De inscriptie is, volgens hen, een teken van Constantijns veranderde religieuze voorkeur. Om mensen niet te krenken gebeurt dit echter in bedekte termen.

Bij alle discussies over wat de beroemde Boog van Constantijn wil zijn traditioneel of vernieuwend, heidens of christelijk wordt soms een belangrijk punt uit het oog verloren. De boog is niet door Constantijn ontworpen. Het monument was hoogstwaarschijnlijk voor Maxentius (keizer van 306 tot 312) bedoeld. Het was al bijna af toen Constantijn de overwinning bij de Milvische Brug behaalde.

Dit laat natuurlijk nog de mogelijkheid dat de bekleding met spolia wél onder Constantijn tot stand is gekomen. Maar ook dan was het niet noodzakelijk de keizer zelf die de boodschap op de boog bepaalde. De boog was een ereboog vóór de keizer. De boodschap die eruit spreekt, zegt waarschijnlijk meer over de wensen van de senatoren die de boog lieten oprichten dan over de wensen van de keizer. Door de reliëfs vol traditionele deugden en verwijzingen naar eerdere goede keizers lieten senatoren de keizer zien hoe een goed heerser diende te handelen.

Verval
De discussies rond Constantijns boog zijn illustratief voor hoe uiteenlopend de waardering is voor het keizerschap van de eerste christelijke Romeinse heerser. Normatieve termen als mooi en lelijk en goed en slecht worden hierbij niet uit de weg gegaan. Er is een uitgebreide discussie over de aard van Constantijns christendom en zijn moment van bekering. Vaak wordt zijn heerschappij gezien als een historisch begin- of eindpunt.

Talloze boeken en artikelen begrenzen hun periode van onderzoek met het keizerschap van Constantijn. Vaak wordt Constantijn daarbij als ‘de Grote’ opgevoerd, terwijl de tijd waarin hij regeerde (en al helemaal de tijd daarna) vrij negatief wordt beoordeeld. Bewondering voor de man en zijn daden gaat vaak samen met minachting voor de late Oudheid waarvan zijn regering het begin zou vormen. Een veelvoorkomende stelling is dat Constantijn door zijn vernieuwingen het onontkoombare verval nog wist uit te stellen.


De Romeinse keizer Theodosius I (347-395), ook wel Theodosius de Grote genoemd.

In dergelijke discussies speelt Constantijns keuze voor het christendom een belangrijke rol. Zijn bekering zou een aanwijzing zijn voor het vernieuwende karakter van het keizerschap. Na systematische vervolgingen van christenen onder zijn voorgangers met name in de periode 303-311 besloot Constantijn een pro-christelijke politiek te voeren.

Dit was uiteraard de belangrijkste reden dat hij de bijnaam ‘de Grote’ kreeg, net als Theodosius (379-395) die in 391 het christendom uitriep tot Romeinse staatsgodsdienst. Constantijns keuze voor de christelijke god was echter minder revolutionair dan vaak wordt gesteld.

Sol Invictus
Al in de 3e eeuw hadden enkele keizers geprobeerd zich onder de hoede van een ‘nieuwe’ godheid te plaatsen. Soms leidde dit tot extremen, zoals toen de excentrieke Heliogabalus de god met diezelfde naam (die in de vorm van een zwarte steen vereerd werd) eind 220 tot nieuwe oppergod van Rome verklaarde en zichzelf tot diens hogepriester. Keizer Aurelianus (270-275), ruim een generatie voor Constantijn, bevorderde de positie van de onoverwinnelijke zonnegod (Sol Invictus) zo sterk dat er bijna van staatgodsdienst gesproken kon worden. Doordat één god in steeds sterkere mate als oppergod werd gezien, was de overstap naar monotheïsme makkelijker, en daarmee Constantijns overstap naar het christendom minder revolutionair dan soms lijkt.


Deus Sol Invictus, de onoverwinnelijke zonnegod (links, met kroon van zonnestralen)
wiki commons

De vraag of Constantijn zich ‘oprecht’ bekeerd heeft, is niet te beantwoorden. Het is evenwel interessant dat op in ieder geval één van de momenten waarop Constantijn een visioen gehad zou hebben (in 310) er een zonne-halo te zien was. En als de eerder genoemde inscriptie op de boog van Constantijn inderdaad afkomstig is van senatoren, lijkt het er sterk op dat zij op de hoogte waren van de voorkeur van de keizer voor een nieuwe god (Sol of de christelijke god) en die in traditionele termen probeerden te vangen.

Dit wijst erop dat uiterlijk in 315 de affiniteit van de keizer voor een nieuwe godheid bekend was. Zelfs als het hierbij om de christelijke god ging, was dat geen schokkende vernieuwing; er moest alleen een nieuwe dominante godheid in het pantheon van Romeinse goden ingekaderd worden.

Constantijns christendom paste in een traditionele keizerlijke omgang met het goddelijke. Een nieuwe keizer, stichter van een beoogde nieuwe dynastie, diende de steun van een ‘eigen’ godheid te krijgen. De christelijke god was als keuze (relatief) nieuw, maar de rol die deze kreeg toebedeeld, was niet ongewoon.

Goddelijke status
Constantijns keuze voor het christendom bleek een belangrijke vernieuwing. Vanaf de 4e eeuw waren, met uitzondering van Julianus de Afvallige (361-363), alle Romeinse keizers christelijk. Dit bevorderde de groei van het christendom, en had belangrijke consequenties voor zowel de organisatie van de vroege kerk als voor de manier waarop de eenheid van geloof verdedigd werd. Maar veranderde de keuze ook de manier waarop het keizerschap vorm kreeg? Dat lijkt mee te vallen.


De bekering van keizer Constantijn, door Pieter Paul Rubens, 1622
wiki commons

Op een aantal terreinen was Constantijns keizerschap minder vernieuwend dan de traditie ons doet geloven. Door het grote historische succes van de christelijke kerk waaraan de keizer zich uiteindelijk gecommitteerd bleek te hebben, leek zijn heerschappij ook een nieuw startpunt. Maar dat is achteraf. Tijdens Constantijns heerschappij was natuurlijk nog niet duidelijk dat het christendom ook voor langere tijd door de keizers gesteund zou gaan worden. De goden Heliogabalus en, in mindere mate, Sol Invictus hadden na korte keizerlijke steun snel aan populariteit ingeboet. Bisschoppen konden vrezen dat hun god hetzelfde lot zou wachten.

De 4e eeuwse historicus Eusebius maakte in zijn Leven van Constantijn steeds weer duidelijk dat de successen van de keizer niet in de laatste plaats zijn beroemde overwinning bij de Milvische brug uiteindelijk de successen van de christelijke god waren. Het zal geen toeval zijn dat aan het begin en einde van het werk de zoons van Constantijn (die ook diens beoogde opvolgers waren) regelmatig expliciet gemaand werden om het beleid van hun vader in alle aspecten te volgen. Constantijn diende ‘exemplarisch’ te zijn.

Dat is gelukt. Constantijn werd de beroemde stichter van een nieuwe hoofdstad van het rijk. Daarnaast bleek hij de eerste keizerlijke ‘heilige’, wiens pogingen zichzelf boven de bisschoppen aan het hoofd van de christelijke kerk te plaatsen uiteindelijk consequenties zouden hebben voor zowel de kerk als de (Byzantijnse) keizers. Maar wellicht had Constantijn zelf een andere postume reputatie in gedachten.

Zijn sarcofaag werd na in een spectaculaire processie van Nicomedia naar Constantinopel gehaald te zijn in de onder Constantijn gebouwde kerk van de Heilige Apostelen geplaatst. Volgens een besluit dat de keizer tijdens zijn leven genomen had, stond de sarcofaag centraal tussen de monumenten voor de twaalf apostelen, op de plaats waar Christus te verwachten was. Constantijn lijkt een soort goddelijke status voor zichzelf op te eisen- zoals vele Romeinse keizers voor hem gedaan hadden.

Oude keizerlijke deugd
De rol die Constantijn uiteindelijk zou krijgen als ‘de eerste christelijke keizer’, maakt het lastig zijn acties los te zien van hun uiteindelijke consequenties. Daar komt nog de historische vertekening bij die onvermijdelijk aan ‘helden’ verbonden is. Veel van de kerken in Rome die later aan Constantijn werden toegeschreven, blijken niet in zijn regeerperiode gebouwd te zijn. Administratieve maatregelen die rust in het rijk brachten, bouwden voort op beslissingen van voorgangers.


Christelijke keizer Constantijn, afgebeeld in het Vaticaan
Jan de Jong

Zelfs de keuze voor Constantinopel als belangrijke nieuwe stad lijkt door Constantijns laatste tegenstander Licinius (308-325) genomen te zijn. Dit maakt Constantijn niet een minder belangrijke keizer, maar het maakt wel duidelijk dat hij, zoals vele Romeinse keizers voor hem, vooral experimenteerde met de ruimte die verschillende beschikbare conventies hem lieten. Alle Romeinse keizers die na een burgeroorlog de macht grepen en een dynastie probeerden te stichten, moesten afstand nemen van hun directe voorgangers. Ze moesten ook duidelijk maken dat zij, beter dan anderen, in staat waren voorspoed en vrede te brengen -en dat kon in Rome alleen met goddelijke steun.

Constantijn en de mensen om hem heen maakten op creatieve wijze gebruik van bestaande tradities, en koppelden die aan de godheid aan wie hij zijn lot had verbonden -zoals vele keizers voor hem. Het vernieuwende karakter van de christelijke religie betekent evenwel niet dat Constantijns keizerschap ook vernieuwend was. Hij bracht de aloude keizerlijke deugd pietas (vroomheid) sterk naar voren en verbond die aan een nieuwe god. Talloze Romeinse keizers hadden hetzelfde gedaan. Op veel punten was Constantijns keizerschap volstrekt traditioneel.

(Kennislink)

18-03-2014

Romeinse keizer Caligula

Een geesteszieke keizer was geen uitzondering in het oude Rome. Voor de Week van de Klassieken laat Kennislink Gaius Suetonius Tranquuillus aan het woord, biograaf van wel twaalf Romeinse keizers. Het is niet verwonderlijk dat zijn smeuïge verhalen al sinds de tweede eeuw als warme broodjes over de toonbank gaan.
door Marjolein Overmeer


Middeleeuwse afbeelding van Suetonius
wiki commons

“Mijn naam is Gaius Suetonius Tranquillus en ik leefde van het jaar 70 tot 140 na Christus. Ik word ook wel de eerste sensatiejournalist uit de geschiedenis genoemd. Mijn kronieken staan vol schandaalverhalen over beroemde Romeinse keizers en keizer Caligula spant de kroon: hij ontpopte zich als een wrede, seksbeluste gek.”

“Voor mijn informatie ben ik de keizerlijke archieven ingedoken, waar dit soort verhalen en intriges volop te vinden zijn, en heb ik met familieleden gepraat. Niets heb ik hoeven te verzinnen om mijn boeken smeuïger te maken. Helaas heb ik keizer Caligula niet zelf meegemaakt, hij stierf in het jaar 41, maar verhalen over zijn regeringsperiode zijn nog vers en de archieven in tact.”

De kleine laars
“Caligula is niet de echte naam van de keizer. Als kind ging hij vaak mee met zijn vader, veldheer Germanicus [1] (15 v. Chr. – 19 n. Chr.), die het commando had over troepen in Germanië en later in het oosten. Tijdens deze tochten droeg de jongen een miniatuur militair uniform, waarbij de soldaten van zijn vader bijpassende open soldatenlaarsjes, caligae, lieten maken. Dit leverde hem de liefkozende bijnaam Caligula op onder de soldaten. Tijdens zijn volwassen leven en regeerperiode ging de keizer door het leven als Gaius Caesar. De bijnaam uit zijn jeugd is voornamelijk door latere geschiedschrijvers gebruikt.”


Romeinse soldatensandaal of open laars, de caliga
wiki commons

“Nu was vader Germanicus erg populair en zag het volk hem als de gederfde opvolger van zijn oom, keizer Tiberius [2] (42 v. Chr. – 37 na Chr.). Germanicus sterft alleen te vroeg, waarschijnlijk door vergiftiging. Aan het keizerlijk hof spelen zich allerlei intriges rond de opvolging van Tiberius, die veel mensen het leven kost. Tiberius raakt verbitterd en wantrouwend door al het verraad om hem heen en op zijn aanklacht verklaart de senaat Germanicus’ zonen Nero en Drusus tot staatsvijanden. Zij zullen sterven, net als Caligula’s moeder Agrippina. Haar laat Tiberius verbannen. De jongere Caligula laat hij in leven: die krijgt samen met drie zussen een opvoeding bij hun oma, ver van het hof.”

“Als kind vertoont Caligula al vreemd gedrag. Hij is wreed en daarnaast wel heel erg dol op zijn zus Drusilla. De geruchten gaan dat zij haar maagdelijkheid heeft verloren aan haar eigen broertje. Als Drussila later op 21-jarige leeftijd sterft, is Caligula kapot van verdriet. Hij verdwijnt, om dagen later pas weer verwilderd op te duiken. Hij is dan al keizer en verheft zijn zus officieel tot een godheid. Net als zichzelf trouwens, en hij laat tempels bouwen waar mensen offers aan hem kunnen brengen. Van bestaande godenbeelden laat hij de hoofden vervangen door zijn eigen hoofd. Maar ik loop op de zaken vooruit: nog even terug naar de jeugdjaren. Op zijn 19e neemt het leven van Caligula een andere wending. Tiberius laat hem bij zich aan het hof wonen, waarschijnlijk om de jongen in de gaten te houden. Tiberius heeft de wreedheden van Caligula in de gaten:‘Ik breng een draak voor het Romeinse volk groot, een Phaëton [3] die geen zonnewagen nodig heeft om een wereldbrand te ontketenen.’ Hij ziet niet veel goeds in Caligula.”

“Maar als de oude keizer sterft, leeft er naast Caligula geen mannelijke opvolger meer. Burgers en militairen zijn de populaire Germanicus nog niet vergeten en zij zien in Caligula dan ook de perfecte keizer. En hoewel de jongen pas 25 is en dus amper politieke of militaire ervaring heeft, krijgt hij in een klap alle politieke macht in zijn schoot geworpen. Eerdere keizers kregen met de loop der jaren en naar ervaring verschillende ambten en bevoegdheden van het senaat. Caligula wordt echter door de senaat meteen tot Princeps [4] benoemt, wat staat voor de eerste burger en eerste senator. Deze titel krijgen de keizer in de periode dat het keizerrijk in naam nog een republiek is (principaat).”


Stamboom van Caligula vanaf keizer Augustus, 63 v.Chr – 14 n. Chr.
wiki commons

“Net keizer, maakt Caligula zich populair door spelen te organiseren, geld en brood uit te delen, verbanningen op te heffen en andere straffen kwijt te schelden. Maar leden uit de ridderstand die zich hadden misdragen, straft hij juist. Maar binnen twee jaar gaat het mis. Caligula’s motto ‘een mens moet zuinig zijn of keizer’ begint zijn tol te eisen. De keizer geeft veel meer geld uit aan feesten, tempels en spelen dan dat er binnenkomt. Hij heft extra belastingen, neemt bezittingen in beslag en laat een bordeel in zijn paleis maken voor de inkomsten. Vooral elite en senatoren moeten voor hem oppassen. Caligula is wreed en onvoorspelbaar, wat veel mensen het leven kost. Hij zegt het geen probleem te vinden als ze hem haten, zolang ze maar bang voor hem zijn.”

“De geschiedenisboeken zullen vol komen te staan met de wreedheden van Caligula: hij gebruikt levende gevangen als voer de wilde dieren in het amfitheater, hij kijkt graag toe bij het folteren van gevangenen en mannen waar hij jaloers op is, laat hij afmaken. Het spelelement in de moorden van Caligula is misschien nog wel het wreedst: zo verkleedt hij zich eens als offerdienaar en slaat hij de priester dood in plaats van het offerdier. Aan de vele vrouwen die hij achterna zit, wil Caligula regelmatig even kwijt dat het in zijn macht ligt om hun mooie nek met een klap van hun romp te scheiden. Ook senatoren laat hij gniffelend weten dat hun leven in zijn handen ligt.”

h3 Wat denkt de verteller?


Buste van Caligula
wiki commons

“Als ik al deze feiten overdenk, ben ik ervan overtuigd dat de keizer ziek was. Hij zag er lichamelijk niet goed uit, met zijn bleke brede hoofd en onevenwichtige postuur. Maar bovenal was hij geestelijk ziek: Caligula leed aan epilepsie tijdens zijn jeugd en aan nachtmerries en zenuwinzinkingen tijdens zijn volwassen jaren. Dit uitte hij met wreed gedrag en een uitzonderlijke garderobe: hij verscheen in toneelkleding, vrouwenkleding of creaties die Romeinse burgers überhaupt vreemd waren. Liefhebben was moeilijk: hij hield vooral van zijn zus, maar zij stierf. Ook zijn paard Incitatus kreeg alle liefde. En daarnaast een eigen ingericht huis met verzorgend personeel. Hij zou het beest zelfs tot consul willen benoemen.”

“Dat Caligula binnen enkele regeringsjaren vermoord is, heeft hij met zijn eigen gedrag uitgelokt. Samenzweerders staken hem neer tijdens spelen en vermoorden vervolgens zijn vrouw Caesonia en hun dochtertje. Met deze moord is elke Caesar met de voornaam Gaius aan een gewelddadig einde gekomen.”

Over Gaius Suetonius Tranquillus
De elitaire Suetonius (40-70) was naast jurist ook historicus. Hij schreef de biografieën van twaalf Romeinse keizers. Hij was de eerste schrijver die de keizerlijke archieven gebruikte als bron voor zijn kronieken. Zijn werk De Vita Caesarum is grotendeels bewaard gebleven.
Caligula nu


Olivier Hekster
Radboud Universiteit

Wat denken we vandaag de dag over de keizer en zijn waanzinnigheid? Was het een psychopaat, een geesteszieke? Nee, menen huidige wetenschappers. Olivier Hekster, hoogleraar Oude geschiedenis aan de Radboud Universiteit, zwakt bijvoorbeeld het gedrag van Caligula af. Volgens hem heeft de keizer wreedheden begaan, maar voornamelijk tegen de senaat en de elite. Om zijn absolute macht te tonen aan de senaat, pestte en kleineerde Caligula hen waar hij kon. Hoewel hij vanwege zijn jonge leeftijd zonder de gewenste militaire en politieke bagage aan de macht kwam, stond Caligula zo toch boven de senaat. Dat wilde hij ze laten weten ook. De wreedheden, waar gebeurd, overdreven of verzonnen, zijn voornamelijk door latere schrijvers genoemd en gebruikt in toneelstukken en geschiedschrijvingen. In antieke teksten zijn verwijzingen hiernaar echter schaars. De sensatiezoekende Suetonius is dus niet volledig betrouwbaar, maar wel een bron van mooie verhalen.

Bronnen
Olivier Hekster, Romeinse keizers. De macht van het imago (Amsterdam, 2010)
Gaius Suetonius Tranquuillus, Caligula. Vertaald door Jef Eector (Leuven, 1987)

(Kennislink)

18-03-2014

Fresco uit Pompei gestolen


Archiefbeeld van de archeologische site van Pompei. © thinkstock.

Een waardevol fresco uit de ruïnes van Pompei is gestolen. Dat stelden de autoriteiten op de Unesco-werelderfgoedsite vast. "Op 12 maart meldde een bewaker, die bezig was aan zijn ronde, dat een deel van een fresco in het Huis van Neptunus weggehaald is", aldus het archeologisch bureau van Pompei in een verklaring.

Op het verdwenen onderdeel, met een diameter van goed 20 cm, staat de Griekse godin van de jacht Artemis afgebeeld. Het fresco bevindt zich in een kamer die afgesloten is voor het publiek.

De diefstal werd onmiddellijk gemeld aan de politie, maar werd niet wereldkundig gemaakt voor dinsdag "om het resultaat van het lopende onderzoek, dat bijzonder gevoelig is, niet te hypothekeren", aldus de verklaring.

Restauratie
Het nieuws over de diefstal zal de zorgen over de toestand waarin de ruïnes zich bevinden waarschijnlijk weer doen opflakkeren. Eerder deze maand werd de instorting van drie gebouwen toegeschreven aan hevige regens. De afgelopen jaren deden zich tientallen gelijkaardige incidenten voor.

Er loopt een groots restauratieproject van de Europese Unie, ter waarde van 105 miljoen euro. De krant Corriere della Sera heeft geschreven dat slechts 588.000 euro, of minder dan 1 procent van de beschikbare middelen, al echt uitgegeven zijn.

Pompeii was ooit een welvarende plaats in het Romeinse rijk, maar in 79 na Christus werd de stad bedolven onder vulkaanas door de uitbarsting van de Vesuvius.

(HLN)

18-03-2014

1800 jaar oude brief van Egyptische soldaat ontcijferd



Wat hield een Egyptische soldaat die 1800 jaar geleden in een Romeins legioen in Europa vocht, bezig? Een nieuw onderzoek schept duidelijkheid. Wetenschappers zijn erin geslaagd om een 1800 jaar oude brief die een Egyptische soldaat aan het thuisfront stuurde, te ontcijferen.

De brief – geschreven door de Egyptische soldaat Aurelius Polion – werd in 1899 ontdekt. Maar mede doordat de brief in zeer slechte staat is, deden onderzoekers geen moeite om deze te ontcijferen. Tot nu. Onderzoeker Grant Adamson boog zich over de – in het Grieks geschreven – brief en slaagde erin om deze grotendeels te vertalen.


De brief. Afbeelding: Rice University.

Wanhopig
Het resultaat is indrukwekkend. Aurelius is wanhopig. Dit is al de zevende brief die hij aan zijn broer, zus en moeder schrijft. De eerdere zes exemplaren bleven onbeantwoord. “Ik stop niet met jullie te schrijven, maar jullie denken niet aan mij. Maar ik doe mijn taak door jullie altijd te schrijven en in gedachten en in mijn hart te hebben. Maar jullie schrijven me nooit over jullie gezondheid, hoe het met jullie gaat. Ik maak me zorgen over jullie, omdat jullie al zo vaak brieven van mij ontvangen hebben, maar jullie me nooit terugschrijven.”

Boedapest
Waarschijnlijk schreef Aurelius de brief toen hij gestationeerd was in de omgeving van het huidige Boedapest. Maar zeker is dat niet: het legioen waartoe Aurelius behoorde, reisde veel, tot aan het moderne Istanboel aan toe.

Bijzonder
Dat Aurelius kon lezen en schrijven, was best bijzonder. Maar Adamson merkt op dat het schrift, de spelling en grammatica van de soldaat nogal grillig is. “Waarschijnlijk was hij meertalig, hij communiceerde thuis voor hij in dienst ging in het Egyptisch of Grieks en communiceerde in het leger in het Latijn.”

Leeftijd
Om te bepalen wanneer Aurelius deze brief precies schreef, ging Adamson op verschillende dingen af. Hij keek naar de schrijfstijl. Maar bijvoorbeeld ook naar de inhoud. Zo spreekt Aurelius in zijn brief over een ‘consulaire commandant’. Dat suggereert dat de brief na het jaar 214 – het jaar waarin het gebied rondom het moderne Boedapest onder een consulaire overheid viel – geschreven moet zijn.

Wat de letter zo bijzonder maakt, is dat deze – ondanks dat deze 1800 jaar oud is – zo actueel is. De emoties die Aurelius beschrijft zijn vergelijkbaar met de emoties die moderne soldaten wanneer ze uitgezonden zijn, kunnen ervaren.

(HLN)

20-03-2014

Nieuwe kennis over oude archeologische opgravingen

31 'vergeten' opgravingen zijn de afgelopen jaren opnieuw bestudeerd, met nieuwe technieken en financiële steun van het Ministerie van OCW en NWO in samenwerking met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. In de vorige eeuw zijn in Nederland duizenden archeologische opgravingen en projecten uitgevoerd maar daarna nooit goed uitgewerkt. Vondsten en documentatie verdwenen zelfs ongezien in dozen en lades. Bij het Odyssee-slotsymposium op 14 april en de dan startende tentoonstelling bij het Rijksmuseum van Oudheden (RMO) delen de meer dan vijftig bij dit project betrokken onderzoekers hun resultaten.


Foto: Evert van Ginkel

NWO en het Ministerie van OCW startten in 2008 samen met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) het onderzoeksprogramma Odyssee. Meer dan de helft van in totaal achtduizend opgravingen die in de 20ste eeuw in Nederland werden gedaan, bleek nooit uitgewerkt te zijn door gebrek aan tijd en geld. De opbrengsten bleven onbenut voor de wetenschap en onzichtbaar voor het publiek. Binnen het programma Odyssee zijn 31 van deze vergeten opgravingen opnieuw onderzocht. Het 32ste project was gericht op het digitaliseren van de onderzoeksresultaten.

Het Ministerie van OCW en NWO investeerden 3 miljoen euro in het programma Odyssee. De resterende 2 miljoen euro bestond uit de bijdragen van participanten in de projecten zoals gemeenten en provincies.

Projecten in heel Nederland

De 31 projecten hebben hun wortels in heel Nederland. Sommige opgravingen werden al meer dan honderd jaar geleden uitgevoerd. Ze vonden plaats o.a. in of bij Aardenburg (Zeeland), Ezinge (Groningen), Nijmegen (Gelderland), Rhenen (Utrecht), het Bergumermeer (Friesland), Flevoland en Dorestad/Wijk bij Duurstede (Utrecht).

De onderzoekers van nu doken in de dozen en mappen met vondsten, tekeningen, foto’s en documentatie en deden soms verrassende ontdekkingen. Binnen Odyssee werden onder andere eerdere onderzoeken naar het grootste urnenveld in Nederland (45 voetbalvelden groot) gebundeld. Ook werd er onderzoek gedaan naar Romeinse forten bij Velsen (Noord-Holland), de Vecht bij Dalfsen (Overijssel), Romeinse grafvelden bij Oss (Noord-Brabant), Mierlo (Noord-Brabant) en Geleen (Limburg), de binnenstad van Zutphen (Gelderland) en een historisch scheepswrak voor de kust van Texel (Noord-Holland). Dit wrak dat bekend staat als ‘Aanloop Molengat’ zonk tussen 1635 en 1640 en vervoerde een rijke lading. De uitwerking van deze archeologische vindplaats geeft inzicht in de geschiedenis van Nederland als handelsnatie.

Digitale ontsluiting

De vele duizenden pagina’s kennis die het Odyssee-programma heeft opgeleverd, worden digitaal toegankelijk gemaakt voor professionele archeologen en geïnteresseerden. De RCE neemt de data van Odyssee op in een landelijke infrastructuur die de eigen gegevensbronnen en die van partners met elkaar verbindt en professioneel ontsluit. Dit programma Erfgoed Digitaal zal in 2017 afgerond zijn en zal bestaan uit verschillende portals waaronder Archeologie in Nederland. Daarnaast ontwikkelt de Rijksdienst op dit moment een nieuw archeologisch informatiesysteem (ARCHIS 3).

Tentoonstelling

Na afloop van het slotsymposium opent mw. Marjan Hammersma, Directeur-Generaal Cultuur en Media van het Ministerie van OCW de tentoonstelling ‘Bij nader inzien – nieuw onderzoek naar oude opgravingen’ bij het RMO. In deze tentoonstelling waarvoor het Rijksmuseum van Oudheden samenwerkte met NWO, kan het publiek van 15 april tot 15 september kennis maken met de tot nu toe verborgen archeologische vondsten.

Over NWO

De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) is met een budget van 625 miljoen euro per jaar een van de grootste wetenschapsfinanciers in Nederland. NWO stimuleert kwaliteit en vernieuwing in de wetenschap door het beste onderzoek te selecteren en te financieren. NWO beheert onderzoeksinstituten van (inter)nationaal belang, geeft mede richting aan het wetenschappelijk onderzoek in Nederland en brengt wetenschap en maatschappij bij elkaar. Onderzoeksvoorstellen worden beoordeeld en geselecteerd door vooraanstaande wetenschappers uit binnen- en buitenland. Dankzij financiering van NWO kunnen meer dan vijfduizend wetenschappers onderzoek doen.

(nwo.nl)

26-03-2014

Belgen zoeken graf Vesalius onder Griekse parking


Vesalius was één van de grondleggers van de anatomie. © Youtube.

Een team van Belgische archeologen, historici en kunstenaars is ervan overtuigd dat het graf van Andreas Vesalius onder een parking op het Griekse eilandje Zakynthos ligt. Het team, onder leiding van de Limburgse consul Theo Dirix, wil er de komende maanden alles aan doen om het verloren gewaande skelet van de anatoom uit de Griekse bodem te halen. Dat schrijven Gazet van Antwerpen en Het Belang van Limburg.
Andreas Vesalius was arts en een van de grondleggers van de anatomie. Dit jaar is het 500 jaar geleden dat Vesalius geboren werd. Het is niet bekend waar hij begraven ligt. Wellicht op het eiland Zakynthos.

"Vroeger werd aangenomen dat Vesalius begraven lag in de Franciscanerabdij in Kalogerata, vlak aan het strand", zegt de Belgische consul in Athene, Theo Dirix.

"Dankzij recent ontdekte ooggetuigenverslagen weten we nu dat hij wellicht aan scheurbuik gestorven is op 15 oktober 1564, en begraven ligt in de Santa Maria delle Grazie", aldus Dirix. "Een kerkje dat in het centrum van Zakynthos stond, de hoofdstad die dezelfde naam draagt als het eiland. Helaas is het hele stadscentrum verwoest door een aardbeving in 1953. De stad is erna helemaal heropgebouwd, waardoor de kerk verdween onder een nieuw stedelijk netwerk."

Om te achterhalen waar de Santa Maria delle Grazie precies stond, zijn onderzoekers uit Kreta nu bezig met een geografische analyse van de omgeving. Satellietbeelden, luchtfoto's, oude kaarten en kadasterplannen, al die lagen worden nauwkeurig op elkaar gelegd. Wellicht lag de kerk deels onder een huidig appartemensgebouw, deels onder een gebetonneerd kruispunt en een onverharde parking.

HLN)

31-03-2014

Archeologen rollebollend over straat



Het is oorlog in de archeologenwereld. Inzet is de vraag wanneer het Amerikaanse continent voor het eerst werd bevolkt. Het ene kamp wordt gevormd door archeologen die de gangbare theorie ondersteunen, dat 13.000 geleden mensen over een ijsbrug tussen Siberië en Alaska liepen en bleven lopen tot ze warmere streken vonden.

Het andere kamp bestaat uit archeologen die dat een achterhaalde theorie vinden. Ze wijzen op recente vondsten in Brazilië en Chili die veel ouder zijn dan 13.000 jaar. Zo zijn in een dunbevolkt deel van Brazilië vuistbijlen gevonden die minstens 22.000 jaar oud zijn. Bloed dat bij indianen is afgenomen, bevat DNA dat ook (en uitsluitend) voorkomt bij inwoners van de Stille Oceaan.
Dus is Zuid Amerika eerder bevolkt en door andere mensen, zeggen de vernieuwers. Het accepteren van een nieuwe theorie gaat echter niet zonder slag of stoot. Tegenstanders zeggen dat de Braziliaanse vondsten misschien helemaal geen vuistbijlen zijn of dat ze wellicht zijn gemaakt door apen. Die hebben ook wel eens werktuigen.

Vooral die laatste opmerking is veel archeologen uit het tweede kamp in het verkeerde keelgat geschoten. ‘Fiedel (de archeoloog die de apen-theorie heeft ontwikkeld) weet niet waarover hij praat. Om te zeggen dat apen deze werktuigen hebben gemaakt is stompzinnig’, zei Tom Dillehay, een archeoloog die oudere vuistbijlen heeft gevonden in Chili afgelopen weekend in de New York Times.
Dat zijn ongewoon scherpe bewoordingen in een wetenschappelijk debat. Het gaat hard tegen hard, maar de nieuwlichters lijken te winnen, steeds meer archeologen zeggen te geloven dat mensen al eerder dan 13.000 jaar geleden naar Amerika kwamen.

(faqt.nl)

07-04-2014

Fascinerende zoektocht naar verdwenen Inca-stad brengt inheemse bevolking in gevaar


Het Magantoni National Park waar de lost city zich zou bevinden lingt ten noorden van de Peruviaanse stad Cusco © Google Maps.

Zullen ze hem eindelijk vinden? De Franse schrijver en avonturier Thierry Jamin gaat diep in het Amazonewoud op zoek naar 'Paititi', een verdwenen stad van de Inca's waar al sinds de zestiende eeuw naar gespoord wordt. Actiegroepen vrezen dat zijn zoektocht een aantal geïsoleerde stammen ernstige schade kan toebrengen.

Thierry Jamin denkt de stad te kunnen vinden in een beschermd natuurgebied van 215.000 hectare genaamd Megantoni National Sanctuary. Dat ligt in de regio Cuzco in het zuid-oosten van Peru. "De prachtige ontdekking van mijn groep in het noorden van het departement Cuzco heeft ons ertoe gebracht om de exacte locatie te kunnen aanduiden", zegt de schrijver in een email aan de Britse krant The Guardian. "Ik denk dat we erg dicht bij zitten."

Hij is van plan om een expeditie van zes weken te leiden en doet dat met mensen van een NGO uit Cuzco en een groep Machiguengas, een inheemse stam uit de regio. Op zijn website heeft hij het over 'Paititi-Eldorado' en noemt hij het 'het grootste archeologische enigma van Zuid-Amerika'.


Vier jaar geleden werd de inheemse stam Nanti of Kugapakoris voor het eerst gefotografeerd © photo news.

De zoektocht naar Paititi, de 'lost Inca city', heeft al tal van avonturiers gelokt sinds de zestiende eeuw. Toen ontstonden verschillende theorieën over waar de stad kon geweest zijn, als ze wel ooit bestaan heeft.

Experten vrezen dat de zoektocht van Jamin heel veel schade kan aanbrengen aan de Nanti, een geïsoleerde inheemse stam die leeft in het natuurgebied en ook wel 'Kugapakoris' genoemd wordt. Het natuurgebied werd tien jaar geleden beschermd, onder andere om de stam te beschermen. De Kugapakoris hebben nauwelijks contact met de buitenwereld, en daarom zijn ze uiterst kwetsbaar voor ziektes. Ze zijn zo goed als nergens resistent tegen.
Jamin wil nog niet bekend maken waar hij denkt Paititi te kunnen vinden, maar hij beweert vooral langs de rivier Ticumpinia te trekken, en niet langs de Timpia, waar volgens hem de meeste Kugapakoris wonen.

Lelis Rivera, die voor de NGO Cedia werkt, beklemtoont tegenover The Guardian dat de toegang tot bepaalde delen van het natuurgebied strikt verboden is, en dat de aanwezigheid van outsiders grote schade aan de inheemse bevolking zou kunnen aanrichten.

Jamin benadrukt dat hij alle mogelijke toegangsbewijzen van de overheid zal krijgen om het natuurgebied in te trekken.

(HLN)

08-04-2014

Hitler liet staatshoofd vermoorden



De geschiedenisboeken over de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog moeten een beetje worden herschreven. Uit nieuw ontdekte delen van de dagboeken van de Duitse propagandaminister Josef Goebbels blijkt dat Hitler een bevriend staatshoofd heeft laten vermoorden om een buurland te destabiliseren.

Dat buurland was Oostenrijk. Daar was in 1934 een ‘sterke man’ aan de macht met de naam Engelbert Dollfuss (foto). Die voerde een snoeihard bewind dat Austro-fascisme werd genoemd. Officieel waren Hitler en hij vrienden. Maar Hitler wilde Oostenrijk graag bij Duitsland voegen. De Führer kwam zelf uit Oostenrijk en droomde er van om zijn hoekje van het Duitstalige gebied aan te sluiten bij het grote moederland.

Alleen was Dolfuss te succesvol. Tot op 25 juli 1934 gewapende mannen een mislukte staatsgreep pleegden waarbij Dolfuss om het leven kwam. Tot nu toe gingen historici er van uit dat de Oostenrijkse mannen uit eigen beweging de staatsgreep pleegden. Maar uit delen van het dagboek van Goebbels blijkt nu dat Hitler opdracht heeft gegeven tot de aanval. De dood van Dolfuss was waarschijnlijk een foutje, hij had eigenlijk ontvoerd moeten worden, zo staat in het nieuwe boek Hitlers zweiter Putsch, dat woensdag in Wenen uitkomt.

De staatsgreep had Hitler een voorwendsel gegeven om Oostenrijk binnen te vallen ‘om de rust te herstellen’ en ‘de bevolking te beschermen’. Alleen ging het plan niet door. De Italiaanse dictator Benito Mussolini belde Hitler op en waarschuwde hem zich er niet mee te bemoeien, anders zou hij Oostenrijk uit het zuiden aanvallen en was het een bloedige oorlog geworden.

Vier jaar later voegde Hitler zijn voormalige vaderland alsnog bij het Derde Rijk. Hij was toen zo machtig dat Mussolini daar niets meer aan kon doen.

(Faqt.nl)

10-04-2014

Geheime Britse dossiers over 'Mata Hari' online


Beeld van een tentoonstelling Mata Hari in het Fries Museum in Leeuwarden. Mata Hari werd in Leeuwarden op 7 augustus 1876 als Margaretha Geertruida Zelle geboren. Ze was moeder, buikdanseres en dubbelspionne. Op 15 oktober 1917 werd ze gefusilleerd. © ANP.

De dossiers van de Britse geheime dienst MI5 over de beruchte Nederlandse spionne Mata Hari zijn voortaan online te bekijken.


© National Archive.

Het Britse Nationaal Archief heeft in totaal meer dan 150 dossiers op internet geplaatst over mensen en organisaties die betrokken waren bij spionage of in de gaten werden gehouden tijdens de Eerste Wereldoorlog. Die begon dit jaar 100 jaar geleden. Nederland was neutraal tijdens 14-18.

Executie
Over Mata Hari zijn onder meer foto's te zien van krantenpagina's en andere publicaties over haar arrestatie, veroordeling en executie. Ook zijn brieven en een rapport over een ondervraging te bekijken.

Mata Hari (1876-1917) heette eigenlijk Margaretha Geertruida Zelle. Ze kwam uit de Friese stad Leeuwarden. Ze werd veroordeeld voor spionage voor Duitsland en ter dood gebracht in Frankrijk.

(HLN)

09-04-2014

3.300 jaar oude sarcofaag ontdekt in Israël

Archeologen hebben in het noorden van Israël een 3.300 jaar oude sarcofaag ontdekt met de persoonlijke bezittingen van vermoedelijk een edelman. Dat maakte de Israëlische overheidsdienst voor antiquiteiten vandaag bekend.


© ap.


Egyptische Scarabee-zegelring met tekens van farao Seti I. © ap.

Het skelet van de volwassene werd aangetroffen in een cylindervormige doodskist uit klei. Het deksel van de kist beeldde een persoon uit. De laatste keer dat zo'n kist werd ontdekt in Israël was meer dan vijftig jaar geleden.

Samen met het lichaam werden bronzen voorwerpen begraven, onder andere een dolk en een schaal, samen met voor voedsel gebruikt aardewerk, tafelservies en objecten voor ritueel gebruik. Ook werden dierenbeenderen gevonden. Waarschijnlijk wilden de nabestaanden de overledenen helpen om zich te voeden en zich te verdedigen in het leven na de dood, overeenkomstig de religieuze overtuigingen van destijds in Kanaän en Egypte.

"We veronderstellen dat de overledene een verantwoordelijke was van Kanaänitische afkomst, in dienst van de Egyptische overheid", zegt de overheidsdienst voor antiquiteiten. Vast staat dat de persoon rijk was, want enkel de elite kon zo'n begrafenis betalen.

De ontdekking gebeurde vorige maand bij werken aan een gaspijplijn.

Niew bewijs voor Egyptische invloed
De doodskist wordt gezien als nieuw bewijs dat de Jizreëlvallei onder Egyptische controle stond in de late bronstijd, in de dertiende eeuw voor Christus. De Egyptische invloed reikte toen tot Kanaän.

Een Egyptisch scarabee-zegel, met tekens van farao Seti I, die toen heerste over het oude Egypte, werd gevonden naast het lichaam. Seti I was de zoon van Ramses I, de eerste farao van de 19e dynastie van het oude Egypte. Seti breidde met militaire veldtochten de invloed van Egypte uit in wat nu het noorden van Israël is.

De overheidsdienst voor antiquiteiten in Israël overweegt een DNA-test uit te voeren op het skelet om de afkomst van het lichaam te bepalen.


De bewuste sarcofaag. © ap.

(HLN)

11-04-2014

Papyrusfragment over 'vrouw van Jezus' is wel echt


Het Evangelie van Jezus' vrouw © reuters.

Het "Evangelie van Jezus' vrouw" is wel degelijk afkomstig uit de periode tussen de zesde en negende eeuw na Christus. De inkt op het fragment blijkt na onderzoek gelijk aan de inkt die werd gebruikt van 400 voor tot 800 na Christus. Eerder uitten historici en koptologen hun twijfels over de authenticiteit.

Onderzoekers van verschillende Amerikaanse universiteiten presenteerden gisteren hun resultaten in het wetenschappelijk tijdschrift Harvard Theological Review.

Sceptici
Het bestaan van het papyrusfragment werd twee jaar geleden bekend gemaakt door godsdiensthistorica Karen King. Zij had het van een anonieme kunstverzamelaar gekregen.

De teksten op het document zijn in het Koptisch geschreven en bevatten een dialoog waarin Jezus refereert naar zijn vrouw: "Jezus zei tegen hen: 'mijn vrouw'...'' en "zij zal mijn discipel worden".

Hoewel het wereldnieuws was, hadden historici en koptologen hun twijfels over de authenticiteit van het papyrusfragament. De letters waren erg grof, wat men vreemd vond omdat de oude kopten meestal met een rieten pen schreven; die zorgt voor fijne letters. De schrijver zou daarnaast een aantal grammaticale fouten hebben gemaakt. Daar bleef het niet bij. Het geschrift leek op de tekst in het Thomasevangelie, dat afkomstig is uit de derde eeuw. Een verdachte zaak, vonden onderzoekers, omdat daar eenzelfde spelfout werd gemaakt.

Geen bewijs dat Jezus getrouwd was
De resultaten van het onderzoek naar het papyrusfragment bewijzen niet dat Jezus een vrouw had of dat er leerlingen van Jezus vrouw waren. Het onderzoek bewijst enkel dat het document een fragment is van een eeuwenoud manuscript.

Karen King liet van begin af aan al weten dat de tekst niets bewijst over Jezus' burgerlijke staat, maar wel dat vroegere Christenen discussieerden over onderwerpen als het celibaat, seks, het huwelijk en het leerlingschap.

(HLN)

14-04-2014

Nieuwe archeologische ontdekking: is Rome een eeuw ouder dan gedacht?


© photo news.

Terwijl de 2.767ste verjaardag van Rome nadert, hebben archeologen een muur blootgelegd die aantoont dat de stad wel eens veel ouder zou kunnen zijn. Dat schrijft de krant The Guardian.


De vondst werd gedaan vlakbij de Lapis Niger, een ondergronds complex dat is afgedekt met een zwarte marmeren plaat. © Wikimedia Commons.

De Italiaanse hoofdstad viert volgende week zijn officiële 2.767ste verjaardag. Volgens de traditie werd Rome op 21 april in 753 voor Christus gesticht door de broers Romulus en Remus. Maar als de nieuwe archeologische ontdekking correct blijkt, is de 'eeuwige stad' zelfs nog ouder dan tot nu gedacht werd.

De vondst, een muur van vulkanische steen vlakbij het heiligdom Lapis Niger (letterlijk: zwarte steen) op het Forum Romanum, zou gebouwd zijn om water te winnen van een aquifer (een watervoerende laag in de grond) onder de Capitoolheuvel. Volgens archeoloog Patrizia Fortini, verantwoordelijke voor de opgravingen op het Forum Romanum, is er bewijs gevonden dat de infrastructuur honderd jaar ouder is dan de vermeende stichtingsdatum van de stad.

Rond de muur vonden archeologen stukken aardewerk en voedselresten. "De vondst van het aardewerk was cruciaal; zo konden we de bouw van de muur situeren tussen de negende en het begin van de achtste eeuw voor Christus", aldus Fortini in de Italiaanse krant Il Messagero.

Dat de traditionele stichtingsdatum een verzinsel was, was al geweten. De stichting van Rome was een gradueel proces. Er is bewijs van mensen die al in de tiende eeuw voor Christus arriveerden op de Palatijnheuvel, één van Romes zeven heuvels. Deze vondst is echter het oudste stenen bouwwerk dat ooit gevonden is in de Italiaanse hoofdstad.

(HLN)

15-04-2014

Romeinse schedels ingeslagen bij Velsen
Een archeologische ontdekking binnen project Odyssee

De Romeinse overblijfselen van een fort bij Velsen vormen een onderdeel van het onderzoeksplan Odyssee. Archeologische opgravingen uit het verleden zijn niet altijd gedocumenteerd. Sterker nog, miljoenen archeologische vondsten, die in de laatste twee eeuwen boven de grond zijn gekomen, liggen op de plank te verstoffen. Nu is een begin gemaakt met het opnieuw onderzoeken van de vondsten uit 31 vindplaatsen, verspreid over heel Nederland. De resultaten zijn vanaf 15 april 2014 te zien in het Rijksmuseum van Oudheden.
door Marjolein Overmeer


Romeinse schedels uit Velsen

Twee schedels van afgeslachte Romeinen liggen in een vitrine. Een mooi versierde officiersdolk ligt ernaast. Deze vondsten zijn afkomstig uit een waterput van het Romeinse fort bij het Noord-Hollandse Velsen. Dit fort, inclusief haven aan de noordelijkste monding van de Rijndelta, moest de kust bewaken tegen ‘barbaarse’ indringers vanuit het noorden en vanaf zee.

Dat dit niet altijd lukte, blijkt uit de schedels van de Romeinse soldaten. Hun lichamen werden na de overmeestering van het fort in 28 na Chr. in de waterput gedumpt. Verhalen over dit gevecht tegen Germaanse stammen vonden we al terug in de Romeinse geschiedschrijving. Deze archeologische vondsten bevestigen nu het gruwelijke relaas.

Opzet tentoonstelling Bij nader inzien
De tentoonstelling heeft de 31 uitgewerkte archeologische opgravingen over heel Nederland (zie kaart) onderverdeeld in vier thema’s.
- Dynamiek (woonomgeving)
- Uitwisseling (groei van Nederland)
- Expressie (met name grafvelden)
- Conflict (gevechten en geweld)

De chronologie loopt bij deze verdeling door elkaar. Zo omvat het thema Conclict objecten uit de Romeinse Tijd, zoals de dolk en schedels uit Velsen, maar ook opgravingen uit vernietigingskamp Westerbork.

Bij elke uitgewerkte opgraving zijn niet alleen objecten en maquettes te zien, maar is ook een filmpje met de betreffende wetenschapper gemaakt. Hierin vertelt hij of zij meer over de (historische) opgraving of het onderzoek van de objecten.


Versierde officiersdolk uit Velsen

Fectio alias Vechten
Een ander opgegraven fort is Fectio, naar de rivier de Vecht bij Utrecht. Dit is het oudste Romeinse fort in Nederland is ook gelijk het eerst opgegraven fort. De Romeinen bouwden het verdedigingswerk rond het jaar nul. Ongeveer 1800 jaar later vonden de eerste opgravingen naar het fort plaats. Caspar Reuvens, toenmalig directeur van het Rijksmuseum van Oudheden en hoogleraar Archeologie bij de Universiteit Leiden, leidde de eerste opgraving in 1829. De archeologische vondsten die nu te zien zijn, komen van een latere opgraving uit 1946. Zo ook een schitterend versierde paradehelm van een Romeins ruiter, die niet eerder tentoon is gesteld.


Achterkant van de versierde paradehelm van een Romeins ruiter, gevonden in Vechten.
RMO

Romeinse grafgiften
Na het vertrek van de Romeinen in de 4e eeuw na Christus, ze hadden de machtsstrijd met de Germaanse stammen verloren, was hun invloed niet onmiddellijk verdwenen. Dit maakt het vroegmiddeleeuwse grafveld van Wijchen in Gelderland duidelijk. In dit enorme veld zijn gedurende ruim driehonderd jaar de doden begraven, tussen de 4e en de 8e eeuw.

Niet alleen vlak na het vertrek van de Romeinen kregen de Frankische doden uit de elite Romeinse grafgiften mee, zowel origineel als plaatselijk nagemaakte sieraden en gebruiksvoorwerpen. Romeinse voorwerpen legitimeerden ook in de 8e eeuw nog de macht van de nieuwe, Frankische heersers.

Archeologische vindplaatsen nu
De archeologische onderzoeken die de afgelopen twee eeuwen hebben plaatsgevonden, hadden vaak een bouwkundige reden. De bevolking groeide snel en voor het eerst sinds eeuwen bouwden steden buiten hun historische stadsgrenzen. Bij al deze bouwwerkzaamheden kwamen archeologische vondsten te voorschijn. De opgegraven objecten zijn opgeslagen, maar van de vindplaatsen is vaak niets meer terug te zien. Veel meer dan de spullen op de planken, die de verhalen vertellen van onze geschiedenis, rest er niet meer. Hoog tijd dus om deze overige objecten te onderzoeken en te ontsluiten.


Impressie van het dorpje (vicus) bij het Romeinse fort Valkenburg, ZH. De opgraving van dit fort in 1922 behoort tot de grootste en meest gedetailleerde in Nederland. Nu zijn ook de opgravingen in de nabij gelegen nederzetting onderzocht en in kaart gebracht.

Project Odyssee
“Binnen het programma Odyssee geven onderzoekers betekenis aan vele archeologische vondsten die vaak al jaren in dozen en depots liggen. Dit leidt tot nieuwe wetenschappelijke inzichten binnen de archeologie. Bovendien geven onderzoeksresultaten archeologen en archeologische diensten bij gemeenten handvatten om keuzes te maken bij archeologische vondsten.” (Bron: website van de Nederlandse Organisatie van Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). Hier is ook het hele onderzoeksprogramma in te vinden.) De eindresultaten zijn te zien in de tentoonstelling Bij nader inzien, van 15 april tot 15 september 2014 in het Rijksmuseum van Oudheden.

(HLN)