Welkom beste tijdreiziger!
Je bevindt je in Cultuur & Historie in het Nieuws (Deel 9).
Laat je verwonderen door de geschiedenis!
Vorige topics
Cultuur & Historie in het NieuwsCultuur & Historie in het Nieuws (Deel 2)Cultuur & Historie in het Nieuws (deel 3)Cultuur & Historie in het Nieuws (deel 4)Cultuur & Historie in het Nieuws (deel 5)Cultuur & Historie in het Nieuws (deel 6)Cultuur & Historie in het Nieuws (deel 7)Cultuur & Historie in het Nieuws (deel 8)We gaan verder met de laatste paar berichten uit het vorige topic:
25-06-2013
Griekse democratie had vooral religieuze trekjesVaak wordt gedacht dat vrij en actief burgerschap zoals wij dat kennen zijn wortels heeft in de allereerste democratie: die van Athene. Maar actief burgerschap bij de oude Grieken had veel meer de kenmerken van een cultische religie, zoals die al eeuwen in gebruik was.
Modern borstbeeld van Kleisthenes van Athene (ca. 570 v. Chr ca. 507 v. Chr) bijgenaamd de vader van de Atheense democratie
wikimedia commons
In het jaar 508 voor Christus voerde Kleisthenes , een lid van de beroemde Atheense familie van Alkmeoniden, zijn beroemde hervormingen in de polis (stadsstaat) Athene door. Die hervormingen maakten van Athene s werelds eerste democratie. Vanaf toen namen alle vrije mannen, los van familieachtergrond of bezit, op gelijke voet deel aan het politieke leven in de polis. Kleisthenes verdeelde het land rond de stad Athene in tien phylai (regios) die weer onderverdeeld waren in trittyes en kleine demen (dorpsgemeenschappen).
Als je Atheense afkomst goedgekeurd was, dan werd je als vrijgeboren man ingeschreven als demotes. Dat maakte je weer lid van de trittys en de phyle, en uiteindelijk van de demos, het volk dat als collectief de macht had in Athene. Vaak wordt gedacht dat iedere vrije burger na de de hervormingen van Kleisthenes op deze manier automatisch het Atheense burgerschap bezat. Maar over rechten en plichten (onze moderne opvatting van burgerschap) hebben de bronnen uit de tijd van Kleisthenes en later het nooit.
Steeds meer historici twijfelen daarom aan deze politieke en juridische definitie van burgerschap. Een van hen is Sara Wijma, oudhistoricus aan de Rijksuniversiteit Groningen. In een artikel in het Nederlandse Tijdschrift voor Geschiedenis betoogt zij dat de belangrijkste verandering na Kleisthenes niet was dat je als Atheense man ineens burgerschap bezat, maar dat je actief burger was door actief deel te nemen aan het religieuze leven in de polis.
Offerkalender uit de deme Thorikos (ca. 440-420 v. Chr)
wikimedia commons
Demen-kalenders
Door de hervormingen van Kleisthenes werd de indeling van de Atheense maatschappij, en daarmee ook de maatschappelijke rolverdeling, radicaal omgegooid. De nieuwe indeling is onder andere terug te zien in het religieuze leven. Atheners gingen opeens als lid van een deme of phyle deelnemen aan religieuze feesten. En daarvan waren er nogal wat in Athene. Sommige bronnen vertellen dat een derde van de dagen in een jaar officiële religieuze feestdagen waren.
Dat het belang van het religieuze leven na Kleisthenes een impuls krijgt is onder andere terug te zien in zogenaamde demen-kalenders. Daarop stond welke goden de leden van een deme moesten vereren, wanneer er welke offers gebracht moesten worden en hoe duur deze moesten zijn. Die lokale culten waren vaak al eeuwenoud. Maar op de kalenders was vanaf de vijfde eeuw ook te zien hoe en wanneer de leden als deme mee moesten doen riten op polisniveau.
Het lidmaatschap van de phyle bracht na Kleisthenes ook religieuze en cultische verplichtingen met zich mee. Iedere phyle kreeg door het Orakel van Delphi tien mythologische helden gekozen die hun naam verleenden aan de nieuwe phylai. Helden, goden en gesneuvelde soldaten werden niet langer lokaal of op familiebasis herdacht, maar door de hele phyle.
Ook deelname aan sportwedstrijden ging na 508 v. Chr. steeds meer op phyle-basis. De festivals bestonden vaak al veel langer, maar Atheners namen opeens deel met hun phyle. In optocht liepen ze er samen heen, trainden samen en, als ze wonnen, deelden ze de prijs. En dan te bedenken dat deze mensen vóór 508 v. Chr. vrijwel niets met elkaar te maken hadden gehad.
Bron:
Sara Wijma, Democratie, burgerschap en religieuze participatie. Hoe de mannen van de Atheense democratie burgers leerden zijn. Tijdschrift voor Geschiedenis, 126e jaargang, nummer 2, p 170-181.
(Kennislink)
25-06-2013
Poep van kruisvaarders onderzochtDe hygiënische omstandigheden waren niet bijster florissant in de middeleeuwen, met alle gevolgen van dien. Uit recent bestudeerde uitwerpselen van kruisvaarders blijkt dat zij veel last hadden van darmparasieten. Deze hongerige gasten maakten extra slachtoffers in tijden van voedseltekort.
Latrine Saranda Kolones
wiki commons
Het onderzoeksgebied was fort Saranda Kolones op Cyprus. In 1191, tijdens de Derde Kruistocht, nam de Engelse koning Richard Leeuwenhart het eiland in en liet het verdedigingsfort bouwen. Na een aardbeving in 1222 verlieten de kruisvaarders het eiland en Saranda Kolones is nooit meer opgebouwd. In de 30 jaar dat het fort gebruikt is, poepten de kruisvaarders heel wat af. De aArcheologen Evilena Anastasiou en Piers D. Mitchell van de Universiteit van Cambridge vonden bijna een millennium later de resten hiervan nog in de wc’s, latrines uitgehakt in de kasteelmuren.
Handen wassen na het plassen
Dit unieke materiaal kon hen precies vertellen hoe het met de darmen van de kruisvaarders gesteld was rond 1200. In de uitwerpselen werden grote hoeveelheden dode wormeneitjes gevonden: van de zweepworm en vooral van de spoelworm. Deze wormen konden het lichaam in komen door slechte hygiëne: ongewassen handen na toiletbezoek besmetten voedsel en drinkwater en ook het eten van ongewassen planten waarop menselijke uitwerpselen waren gestrooid, zorgden voor verspreiding van de wormeneieren. Op plekken waar vandaag de dag nog menselijke uitwerpselen als mest worden gebruikt, zijn nog steeds veel mensen besmet met deze parasieten maar in Nederland komen ze nauwelijks meer voor.
Spoelworm
wiki commons
Eenmaal doorgeslikt, ontpopt het eitje zich tot een larve die zich via het bloed een weg baant naar de longen. Na flink hoesten en weer doorslikken, belante de larve in de darmen. Daar groeit het uit tot een worm van maximaal 35 centimeter. Een enkele spoelworm kan 200.000 eitjes per dag leggen en de uitwerpselen van de kruisvaarders zaten dan ook vol eitjes. De uitwerpselen zijn door de wetenschappers ter controle vergeleken met ander materiaal uit het fort. Hierin werden echter geen eitjes gevonden wat betekent dat ze alleen uit de darmen van de kruisvaarders afkomstig waren.
Geniepige moordenaars
Van een enkele worm merkten de middeleeuwse vechtjassen niets, maar wanneer iemand goed besmet was, kon hij er flink last van hebben. Maagpijn, verstoppingen, galkolieken en andere onaangenaamheden hoorde bij het dagelijks leven van wormendragers. En in situaties waarbij gezond en voldoende voedsel eerder uitzondering dan regel waren, zoals tijdens kruistochten, pikten de wormen ook nog eens de broodnodige voedingstoffen in. De edelen aten nog het best maar toch stierf 15 tot 20 procent aan ondervoeding tijdens de kruistochten. Van de gewone voetsoldaten zijn geen cijfers bekend, maar die zullen vanwege hun karige maaltijden een stuk hoger liggen. De parasieten hebben dus heel wat doden op hun geweten.
Bronnen
Evilena Anastasiou en Piers D. Mitchell, Human intestinal parasites from a latrine in the 12th century Frankish castle of Saranda Kolones in Cyprus
(International Journal of Paleopathology, 1 juni 2013)
Smithsonian Magazine
(Kennislink)