Het Astronomie Topic #8

13-05-2013

Hubble kiekt kosmisch vergrootglas



Hubble-opname van cluster Abell S1077. (ESA/Hubble & NASA/N. Rose)

De 'lichtbogen' op deze Hubble-foto zijn de vervormde afbeeldingen van ver verwijderde sterrenstelsels. Het licht van deze stelsels wordt afgebogen (en versterkt) door de zwaartekrachtlenswerking van een dichterbij gelegen cluster van sterrenstelsels, Abell S1077 geheten. Dankzij zulke zwaartekrachtlenzen zijn sterrenkundigen in staat om verre achtergrondstelsels in meer detail te bestuderen, en om de verdeling van donkere materie in de voorgrondcluster in kaart te brengen. De Hubble-waarnemingen van S1077 zijn al geruime tijd geleden verricht; de nieuwe opname is gebaseerd op het werk van amateur-beeldbewerker Nick Rose die deelnam aan de Hubble Hidden Treasures-competitie. (GS)

(allesoversterrenkunde)

14-05-2013

Water maken bij 260 graden onder nul


Interstellair ijs op een micrometer groot stofdeeltje wordt geraakt door een waterstofatoom. (NOVA/Sterrewacht Leiden)

Onderzoekers van het Laboratorium voor Astrofysica van de Sterrewacht Leiden zijn erin geslaagd om water te maken onder omstandigheden zoals die in de ruimte heersen. In speciale apparatuur werd vastgevroren zuurstof gebombardeerd met waterstofatomen. Daarbij werd niet alleen water gevormd, maar ook een aantal andere moleculen die inmiddels in de interstellaire ruimte zijn ontdekt door de Amerikaanse Spitzer Space Telescope.

Volgens de onderzoekers, onder leiding van Harold Linnartz, is er nu een consistent beeld van de manier waarop water in de ruimte ontstaat, namelijk door zogenoemde waterstofadditiereacties van ijs op kleine stofdeeltjes. Dit proces treedt overal in ons Melkwegstelsel op, en ook daarbuiten, in andere sterrenstelsels.

(allesoversterrenkunde)

16-05-2013

Grote uitbarstingen van dubbelster waargenomen


Impressie van een röntgendubbelster met 'jets'. (NASA/CXC/M.Weiss)

De nieuwe Karoo Array Telescope (KAT-7), een radiotelescoop in Zuid-Afrika, heeft zijn eerste wetenschappelijke resultaten afgeleverd. Met het instrument, een voorloper van de toekomstige Square Kilometre Array (SKA), zijn twee kolossale uitbarstingen van de dubbelster Circinus X-1 waargenomen.

Circinus X-1 bestaat uit een normale ster en een neutronenster – het uiterst compacte restant van een ontplofte zware ster (supernova). De beide sterren draaien met een periode van ongeveer zeventien dagen in een elliptische baan om elkaar. En steeds als ze elkaar het dichtst zijn genaderd, sleurt de zwaartekracht van de neutronenster materie van de andere ster naar zich toe. Een deel van deze materie wordt door de neutronenster via twee zogeheten 'jets' de ruimte in geblazen.

In de periode dat astronomen uit Zuid-Afrika, Engeland en Spanje deze dubbelster waarnamen (van 13 december 2011 tot 16 januari 2012), vertoonde het systeem twee grote uitbarstingen van radiostraling – de hevigste in jaren. Met KAT-7 is het verloop van deze 'sterrevlammen' gevolgd. Het is voor het eerst dat uitbarstingen van Circinus X-1 zo gedetailleerd zijn waargenomen.

Astronomen vermoeden dat de uitbarstingen ontstaan op het moment dat de materie die Circinus X-1 de ruimte in blaast met enorme snelheid op materie in de omgeving van de dubbelster botst. Daarbij wordt niet alleen radiostraling uitgezonden, maar bijvoorbeeld ook röntgenstraling. (EE)

(allesoversterrenkunde)

17-05-2013

'Tweelingbroer' zon biedt blik in de toekomst


CoRoT Sol 1: een tweelingbroer van de zon. (do Nascimento et al.)

Onderzoek met de Franse CoRoT-satelliet en de Japanse Subaru-telescoop heeft een 'tweelingbroer' van de zon aan het licht gebracht. Onderzoek aan deze ster, die ongeveer twee miljard jaar ouder is dan de zon, biedt informatie over de toekomstige ontwikkeling van onze eigen zon.

Met CoRoT - een inmiddels niet meer operationele Franse satelliet voor onderrzoek aan sterbevingen en exoplaneten - is gezocht naar sterren met een rotatieperiode die vergelijkbaar is met die van de zon. De rotatiesnelheid van een ster wordt in belangrijke mate bepaald door massa, scheikundige samenstelling en leeftijd.

Vervolgens is met de Japanse 8,3-meter Subaru-telescoop op Mauna Kea, Hawaii, vervolgonderzoek aan de kandidaatsterren verricht om de chemische samenstelling te bepalen. De ster CoRoT SOL 1, met een rotatieperiode van 29,5 dagen, blijkt vrijwel dezelfde massa en samenstelling te hebben als onze zon. Wel bevat de ster minder lithium, vermoedelijk vanwege de hogere leeftijd (6,7 miljard jaar; het lithiumgehalte van sterren neemt in de loop van de tijd langzaam af).

De ster, die zich bevindt in het sterrenbeeld Eenhoorn, is dus ca. twee miljard jaar ouder dan de zon (de term 'tweelingbroer' is wat dat betreft natuurlijk niet van echt van toepassing). Onderzoek aan dit soort 'tweeling-zonnen' kan informatie opleveren over de toekomstige evolutie van onze eigen zon, die in de komende twee miljard jaar langzaam maar zeker een steeds grotere helderheid zal krijgen. (GS)

(allesoversterrenkunde)

23-05-2013

Hubble toont ware gedaante Ringnevel



Opname van de Ringnevel, opgebouwd uit gegevens van de Hubble-ruimtetelescoop en infrarood-gegevens van de Large Binocular Telescope. (NASA/ESA en D. Thompson (Large Binocular Telescope Observatory))

De werkelijke vorm van de Ringnevel, de overbekende planetaire nevel in het sterrenbeeld Lier, is ingewikkelder dan tot nu toe werd gedacht. En het donkere hart van de nevel is allesbehalve leeg. In de woorden van astronoom C. Robert O'Dell: de Ringnevel is geen 'bagel', maar meer een 'jelly doughnut'.

Net als andere planetaire nevels bestaat de Ringnevel uit gas dat door een oude, stervende zonachtige ster is uitgestoten. Hij is ongeveer een lichtjaar groot en 2000 lichtjaar van ons verwijderd.

Bij eerdere waarnemingen was al aan het licht gekomen dat zich in het centrale, blauwe deel van de ring gasachtig materiaal bevindt. Nieuwe waarnemingen met de Hubble-ruimtetelescoop laten de ruimtelijke verdeling van dat gas zien. De ring, waar we vrijwel recht tegenaan kijken, omsluit een rugbybal-achtige structuur, en de beide uiteinden van deze 'rugbybal' steken aan weerszijden uit de ring.

Al dit gas is ongeveer 4000 jaar geleden door de centrale ster uitgestoten. Het ringmateriaal dijt nog steeds uit met een snelheid van meer dan 70.000 kilometer per uur. Dit zorgt ervoor dat de nevel steeds verder vervaagt en over ongeveer 10.000 jaar niet meer te zien is. (EE)

(allesoversterrenkunde)

28-05-2013

"Dodelijke gammastraling van ster WR 104 kan Aarde bereiken"


© afp.

De Aarde zou weleens in de weg kunnen liggen van een potentieel dodelijke dosis gammastraling, die zomaar eventjes een kwart van onze bescherming - de atmosferische ozon - kan wegvagen. Astronomen beweren immers dat de WR 104, een zogenaamde Wolf-Rayetster op zo'n 8.000 lichtjaren van ons, elk moment een supernova kan doen. Daarbij zouden gammastralen vrijkomen die onze planeet kunnen bereiken.

"Wij denken dat dat op elk ogenblik vanaf morgen tot over 500.000 jaren kan gebeuren", zegt wetenschapper Grant Hill aan Forbes over de WR 104 die zich tot nog toe erg rustig hield. "De uitbarsting van gammastraling en de optische fotons van zo'n supernova zouden simultaan plaatsvinden."

Uitbarstingen van gammastralen komen voor bij supernova's of exploderende sterren. Er is al een tijdje een discussie gaande over de gammastraling van WR 104, of die al dan niet de Aarde kan bereiken. Volgens dr. Hill hangt het af van de rotatie van de ster en kan het niet uitgesloten worden in het geval van de WR 104. Daar zou de Aarde wel degelijk in de vuurlijn van de ster liggen.

Fysicus Adrian Melott van de Universiteit van Kansas zegt aan Forbes dat zo'n uitbarsting van gammastraling de UVB-straling met 50 procent zou verhogen. "Eerst zou je een blauwe flits van zo'n 10 seconden waarnemen in de opperste atmosfeer, maar dan is de schade al toegebracht."

De ster met de naam WR 104 werd in 1998 ontdekt door astronoom Peter Tuthill van de Universiteit van Sydney.

(HLN)

29-05-2013

Colossus-telescoop moet E.T. kunnen vinden


Ontwerp van de 77-meter Colossus-telescoop.

In een artikel in het juninummer van het Amerikaanse populair-wetenschappelijke maandblad Astronmomy beschrijven vier astronomen hoe buitenaardse beschavingen gevonden zouden kunnen worden met behulp van een kolossale infraroodtelescoop op aarde.

De Colossus-telescoop, die uit ca. zestig spiegels van acht meter groot moet bestaan, krijgt een effectieve diameter van 77 meter. Hij moet in staat zijn om de warmtestraling van planeten bij nabijgelegen sterren nauwkeurig te meten. Op die manier zou ontdekt kunnen worden of een bewoonbare planeet meer warmte uitstraalt dan hij van zijn moederster ontvangt. Die energieproductie zou kunnen wijzen op het bestaan van een intelligente beschaving op de planeet.

Overigens bestaat de Colossus-telescoop voorlopig nog alleen op papier. (GS)

(allesoversterrenkunde)

29-05-2013

Saturnusmaan Dione heeft mogelijk ook ondergrondse oceaan


Cassini-opname van de Saturnusmaan Dione. (NASA/JPL-Caltech)

De ijzige Saturnusmaan Dione heeft waarschijnlijk - net als zijn kleinere broertje Enceladus - een ondergrondse oceaan. Die conclusie trekken planeetonderzoekers uit nieuwe waarnemingen van Dione, verricht door de Amerikaanse ruimtesonde Cassini.

Cassini ontdekte een zwakke stroom van elektrisch geladen deeltjes die van Dione afkomstig is. Aan het oppervlak zijn oude breuklijnen gevonden die sterk lijken op de zogeheten 'tijgerstrepen' in het zuidpoolgebied van Enceladus - een systeem van breuklijnen waaruit geisers van stof en ijs ontspringen. Ook zijn er oppervlaktestructuren op Dione ontdekt die suggereren dat er sprake is van een 'zachte' onderlaag - vermoedelijk een mengsel van ijs en water.

Een van de sterkste aanwijzingen voor het bestaan van een ondergrondse oceaan - in elk geval in het verleden maar mogelijk nu nog steeds - is het feit dat de 800 kilometer lange bergrug Janiculum Dorsa (aan de onderzijde van de foto, net links van de dag/nacht-lijn) deels in het Dione-oopervlak gezakt lijkt te zijn. Dat is eigenlijk alleen te verklaren wanneer de korst onder de bergrug tijdens het ontstaan relatief warm was.

De nieuwe resultaten worden binnenkort gepubliceerd in het vakblad Icarus. (GS)

(allesoversterrenkunde)

29-05-2013

Neutronenster remt plotseling af


Een neutronenster bevat 500.000 keer zoveel massa als de aarde, maar is kleiner dan het eiland Manhattan. (NASA)

Neutronensterren kunnen niet alleen plotseling sneller gaan rondtollen, maar ook plotseling vertragen. Die verrassende ontdekking is gedaan bij een magnetar – een neutronenster met een extreem sterk magnetisch veld – die op een afstand van 10.000 lichtjaar in het sterrenbeeld Cassiopeia staat (Nature, 30 mei).

Neutronensterren zijn de compacte overblijfselen van zware sterren die aan het eind van hun leven als supernova zijn geëxplodeerd. Ze zijn doorgaans niet veel groter dan een kilometer of twintig en zijn 500.000 keer zo zwaar als de aarde.

Deze bijzondere objecten tollen soms wel honderden keren per seconde om hun as. Bij een aantal neutronensterren is waargenomen dat deze rotatie soms abrupt versnelt, een verschijnsel dat wordt toegeschreven aan het feit dat hun inwendige voor een deel 'supervloeibaar' zou zijn.

Maar nu heeft een internationaal team van astronomen ook een neutronenster ontdekt die plotseling langzamer is gaan tollen. En die afremming ging gepaard met een sterke toename van de hoeveelheid röntgenstraling die de ster uitzond.

Wat zich precies in deze sterk magnetische neutronenster heeft afgespeeld is nog onduidelijk. Volgens de beschikbare theoretische inzichten zouden deze objecten zich niet zo mogen gedragen. Blijkbaar ontbreekt er nog een belangrijk stukje van de puzzel. (EE)

(allesoversterrenkunde)

31-05-2013

Grote populatie van 'onzichtbare' sterrenstelsels ontdekt


Links: optische opname van het Subaru/XMM-Newtown Deep Survey Field waar een conventionele (sub)millimeter-opname overeen is gelegd. Rechts: idem, maar dan met een ALMA-overlay. (ALMA (ESO/NAOJ/NRAO)/Kyoto University)

Een onderzoeksteam onder leiding van astronomen van de universiteit van Kyoto (Japan) heeft vastgesteld dat ongeveer 80% van de niet-identificeerbare millimeterstraling uit het heelal in werkelijkheid afkomstig is van sterrenstelsels. Dat volgt uit waarnemingen met de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) in het noorden van Chili.

De astronomen hebben ALMA gericht op een stukje sterrenhemel in het sterrenbeeld Walvis dat eerder al goed is bekeken met onder meer de Subaru-telescoop op Hawaï. In dat hemelgebiedje zijn met ALMA vijftien onbekende, extreem donkere sterrenstelsels ontdekt. Het gaat om stelsels die bijzonder rijk zijn aan stof – vaste deeltjes met afmetingen van minder dan een duizendste millimeter – en daardoor niet waarneembaar zijn op zichtbare golflengten. Op de (sub)millimetergolflengten waarvoor ALMA gevoelig is, zijn de sterrenstelsels wél goed te zien.

Met eerdere generaties millimeter- en submillimetertelescopen waren al verre, stofrijke sterrenstelsels ontdekt die in hoog tempo nieuwe sterren produceren. Dankzij de veel grotere gevoeligheid van ALMA is het nu gelukt om ook normale stelsels op te sporen, waarin de stervorming veel minder hevig is. (EE)

(allesoversterrenkunde)

05-06-2013

Nieuwe waarnemingen versterken oerknaltheorie


De Keck-sterrenwacht op Hawaï. In beide koepels staat een 10-meter telescoop. (NASA/JPL)

Een internationaal team van wetenschappers heeft vastgesteld dat de hoeveelheden lithium in oude sterren in overeenstemming zijn met de voorspellingen van de oerknaltheorie. Hier bestond twijfel over, omdat eerdere bepalingen erop leken te wijzen dat deze sterren beduidend meer lithium bevatten dan er kort na de oerknal in het heelal aanwezig zou zijn geweest.

Volgens de oerknaltheorie bestond de materie die kort na de oerknal werd gevormd voor meer dan 99,99 procent uit waterstof en helium. Daarnaast ontstonden ook zeer kleine hoeveelheden lithium en beryllium. Oude sterren leken echter tweehonderd keer zoveel lithium-6 en en drie tot vijf keer zoveel lithium-7 te bevatten als de theorie voorspelt.

Het onderzoeksteam heeft nu aangetoond dat deze afwijkende lithiumgehaltes werden veroorzaakt door een combinatie van te onnauwkeurige meetgegevens en vereenvoudigingen in de data-analyse. Waarnemingen van oude sterren met de 10-meter Keck-telescoop op Hawaï en geavanceerde computermodellen van steratmosferen hebben laten zien dat er geen tegenspraak is tussen het lithiumgehalte van de sterren en de voorspellingen van de oerknaltheorie.

Het nauwkeurig meten van de hoeveelheden lithium in oude sterren is extreem moeilijk, vooral voor lithium-6, dat het minst voorkomt en dus een heel zwak signaal achterlaat in het spectrum van een ster. Doordat het instrument waarmee de metingen zijn gedaan onlangs flink gemoderniseerd is, konden nu veel nauwkeurigere spectra worden opgenomen dan daarvoor. (EE)

(allesoversterrenkunde)

07-06-2013

Eerste vrouw in de ruimte doet boekje open over missie

De eerste vrouw in de ruimte, Valentina Teresjkova, heeft onthuld een onvoorzien voorval te hebben meegemaakt tijdens haar historische vlucht.

Teresjkova wentelde van 16 tot 19 juni 1963 met de Vostok-6 op 26-jarige leeftijd als eerste vrouw rondom onze aardbol, goed voor 48 omlopen. Maar op de eerste dag liep iets anders dan gepland en rapporteerde ze dit aan de vluchtleiding. In de boordcomputer was een vergissing geslopen: in plaats van een terugkeerprogramma zat er een programma in om de baan van de capsule te verhogen. Uiteindelijk kreeg de kosmonaute nieuwe data die ze dan in haar computer stopte.

Na haar succesvolle landing kwam Sergej Koroljov, de spilfiguur van het Sovjetrussische ruimtevaartprogramma, op haar toe met de smeekbede niet over de anomalie te praten.

Teresjkova trouwde na haar missie met kosmonaut Andrian Nikolajev, maar dit huwelijk liep spaak. Hun dochter was het eerste kind uit twee ouders die elk een ruimtevlucht hadden gemaakt. Nog na haar missie werd de vroegere arbeidster in een textielfabriek een prominent lid van de Communistische Partij.

Op een persconferentie in Sterrenstad nabij Moskou en waar zich het opleidingscentrum voor kosmonauten bevindt, zei de 76-jarige Teresjoka vandaag dat Mars haar geprefeereerde planeet is. Zij voegde eraan toe dat zij deel uitmaakte van een groep die de mogelijkheid van een trip naar de Rode Planeet onderzocht. Die eerste bemande Marsmissies zullen zonder twijfel een enkele reis zijn. Lachend voegde de kosmonaute eraan toe daartoe bereid te zijn.

(HLN)

....

11-06-2013

Verre sterrenstelsels geven geheimen prijs dankzij 'opteltruc'


Jacinta Delhaize bij de Parkes-radiotelescoop in Australië. (Anita Redfern Photography)

Australische radioastronomen hebben een nieuwe techniek beproefd die een duidelijker beeld moet geven van de evolutie van sterrenstelsels. De techniek bestaat uit het ‘stacken’ (optellen) van de zwakke signalen van grote aantallen verre stelsels die zich afzonderlijk maar heel moeilijk laten onderzoeken.

Via de 'opteltruc' laat zich de (gemiddelde) hoeveelheid waterstofgas in de sterrenstelsels bepalen. En door de techniek toe te passen op groepen stelsels op verschillende afstanden van de aarde, kan worden vastgesteld hoe het waterstofgehalte in de loop van de miljarden jaren is veranderd.

Waterstofgas is de grondstof voor de vorming van sterren. Omdat sterrenstelsels in het verre verleden in een veel hoger tempo nieuwe sterren produceerden dan nu, gaan astronomen ervan uit dat deze stelsels ook veel meer waterstof bevatten.

Dat de nieuwe techniek werkt is nu aangetoond door promovenda Jacinta Delhaize van het International Centre for Radio Astronomy Research in West-Australië. Samen met haar begeleiders heeft zij met de Parkes-radiotelescoop de zwakke signalen van duizenden sterrenstelsels op afstanden tot twee miljard lichtjaar opgevangen en bij elkaar opgeteld.

De resultaten van het onderzoek zijn verschenen in de Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. (EE)

(allesoversterrenkunde)

12-06-2013

Planeet-in-wording stelt astronomen voor een raadsel


Artist's impression van de stofschijf rond de rode dwergster TW Hydrae. (Axel M. Quetz/MPIA)

Astronomen hebben aanwijzingen gevonden dat er ver van de ster TW Hydrae een planeet aan het ontstaan is. De planeet-in-wording bevindt zich op een afstand die bijna drie keer zo groot is als de afstand tussen de zon en Neptunus – de buitenste ‘echte’ planeet van ons zonnestelsel.

TW Hydrae is een kleine, koele ster die omgeven is door een grote schijf van restmaterie – gas en stof dat is overgebleven na de geboorte van de ster, ongeveer tien miljoen jaar geleden. Met de Hubble-ruimtetelescoop is in die circumstellaire schijf een relatief lege zone ontdekt op 12 miljard kilometer van de ster. Modelberekeningen laten zien dat in de ongeveer 3 miljard brede gordel een planeet van 6 tot 28 aardmassa’s zou kunnen ontstaan.

De ontdekkers zijn verrast dat op zo’n grote afstand van de ster een relatief kleine planeet-in-wording zou kunnen bestaan. Volgens de gangbare scenario’s kunnen zulke lichte planeten niet op zo’n grote afstand van een lichte ster ontstaan. Planeetvorming – het geleidelijk samenklonteren van stof, gesteenten en gas – is meer iets voor de nabijere omgeving van een ster. (EE)

(allesoversterrenkunde)

13-06-2013

Recordmeting brengt detectie van zwaartekrachtsgolven dichterbij


Het principe van de parallaxmeting. (Bill Saxton, NRAO/AUI/NSF)

Een internationaal team van onderzoekers, onder leiding van ASTRON-sterrenkundige Adam Deller, heeft een nieuw record gevestigd door heel nauwkeurig de afstand van de pulsar PSR J2222-0137 te meten. Met de Very Long Baseline Array (VLBA), een netwerk van radiotelescopen in de VS, heeft het team verspreid over twee jaar waarnemingen gedaan van de pulsar om de zogeheten ‘parallax’ ervan te bepalen – de zeer kleine beweging die het object lijkt te vertonen ten opzichte van de verre hemelachtergrond door de beweging van de aarde om de zon. Met een marge van minder dan vier lichtjaar is deze meting dertig procent nauwkeuriger dan het vorige record. De resultaten van het onderzoek zijn gepubliceerd in de Astrophysical Journal.

Het onderzoek laat zien dat PSR J2222-0137 vijftien procent dichterbij staat dan wetenschappers tot nu toe dachten, namelijk op 871,4 lichtjaar van de aarde. Dit heeft belangrijke gevolgen voor ons begrip van dit pulsarsysteem. PSR J2222-0137 beweegt in een baan om een tot nu toe onzichtbare begeleider. Met de nu gemeten afstand kunnen sterrenkundigen met optische telescopen aantonen wat voor soort begeleider dat is. Als deze onzichtbaar blijft, moet hij, net als de pulsar, een neutronenster zijn. Maar als de begeleider een witte dwerg is, wat waarschijnlijker is, zal deze met optische telescopen zeker waarneembaar zijn.

Deze nauwkeurige metingen kunnen astronomen helpen bij de zoektocht naar de ongrijpbare zwaartekrachtsgolven die door de algemene relativiteitstheorie van Einstein worden voorspeld. Door een reeks pulsars verspreid over de Melkweg te observeren, hopen sterrenkundigen de vervormingen van tijd en ruimte, veroorzaakt door langskomende zwaartekrachtsgolven, te kunnen meten. Zeer nauwkeurige afstandsmetingen van pulsars kunnen de gevoeligheid van technieken die individuele bronnen van zwaartekrachtsgolven moeten detecteren flink verbeteren. (EE)

(allesoversterrenkunde)

12-06-2013

'Videokaart' toont bewegingen in het nabije heelal


Kaart van alle sterrenstelsels in het lokale heelal tot een afstand van 300 miljoen lichtjaar: blauwe stelsels zijn het dichtst bij, rode het verst weg. (University of Hawaii)

Een internationaal team van astronomen heeft – nauwkeuriger dan ooit – de bewegingen van grote structuren in het nabije heelal in kaart gebracht. Van de kaarten die dat heeft opgeleverd is een video gemaakt die een dynamisch, driedimensionaal beeld van onze kosmische achtertuin geeft.

De grootschalige structuur van het heelal bestaat uit een complex web van clusters, filamenten en leegten. In feite vertoont de kosmos een zeepbelstructuur van grote, relatief leeg gebieden die begrensd worden door filamenten die op hun beurt weer superclusters van sterrenstelsels vormen – de grootste structuren in het heelal. Onze eigen Melkweg behoort tot een supercluster van 100.000 sterrenstelsels.

Net zoals de bewegingen van tektonische platen inzicht geven in de eigenschappen van het inwendige van de aarde, geven de bewegingen van sterrenstelsels inzicht in de hoofdbestanddelen van het heelal: donkere energie en donkere materie. Donkere materie is de onzichtbare materie die haar bestaan verraadt doordat zij met haar aantrekkingskracht de bewegingen van sterren en sterrenstelsels beïnvloedt. Donkere energie is de mysterieuze kracht die ervoor zorgt dat het heelal steeds sneller uitdijt.

De video laat niet alleen heel nauwkeurig de verdeling zien van de zichtbare materie in sterrenstelsels, maar ook die van de donkere materie. Deze laatste neemt tachtig procent van alle materie in het heelal voor haar rekening en is de belangrijkste oorzaak van de onderlinge bewegingen van sterrenstelsels. (EE)

http://irfu.cea.fr/cosmography

(allesoversterrekunde)

17-06-2013

Telescoop op de maan



In 2015 moet er een kleine telescoop op de maan staan, die vanaf de aarde door internetgebruikers is te besturen.

De International Lunar Observatory Association (Honolulu) presenteerde eind mei de resultaten van een succesvolle hardwaretest op Mauna Kea in 2011. Het 2 kg zware instrument wordt momenteel nog mobiel gemaakt, waardoor ILOA ook kan meedingen naar de Google Lunar X-Prize. Die gaat naar degenen die als eersten (uiterlijk 2015) een particuliere rover op de maan zetten, die minstens 500 m rijdt. De eerste prijs is 20 miljoen dollar, de tweede 5 miljoen.

(technischweekblad)

18-06-2013

Cassini gaat nieuwe 'Pale Blue Dot'-foto van de aarde maken


Gesimuleerd beeld van Saturnus en de aarde zoals Cassini dat op 19 juli zal fotograferen. (NASA/JPL-Caltech)

De Amerikaanse planeetverkenner Cassini, die zich in een baan rond de geringde planeet Saturnus bevindt, zal op 19 juli om 23.27 uur Nederlandse tijd opnieuw een foto maken waarop de verre aarde zichtbaar is als een 'pale blue dot' - een kleine blauwe stip. In 2006 en 2012 gebeurde dat ook al, maar de opname die voor volgende maand staat gepland, zal de eerste zijn in 'natuurlijke kleuren'. Cassini bevindt zich op dat moment in de schaduw van Saturnus, zodat de camera´s op de aarde gericht kunnen worden zonder beschadigd te worden door het felle zonlicht: gezien vanuit Cassini bevindt de zon zich achter de Saturnusbol. (GS)

(allesoversterrenkunde)

18-06-2013

NASA gaat uitdaging aan om alle potentieel gevaarlijke planetoïden op te sporen


De inslag van een planetoïde op aarde.

De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA heeft vandaag een zogeheten 'Grand Challenge' ('grote uitdaging') aangekondigd om alle potentieel gevaarlijke planetoïden op te sporen. In de afgelopen jaren is al 95% van alle aardscheerders groter dan één kilometer in middellijn opgespoord, maar kleinere ruimtekeien zijn nog lang niet allemaal in kaart gebracht.

Het is de bedoeling dat overheidsorganisaties, industriële partners en universiteiten hierin gaan samenwerken. Ook is het de bedoeling dat het grote publiek aan het initiatief kan deelnemen, bijvoorbeeld door het online analyseren van astronomische waarnemingen.

De Asteroid Grand Challenge maakt deel uit van president Obama's Strategy for American Innovation. Hoe e.e.a. exact gestalte moet krijgen is nog niet duidelijk. (GS)

(allesoversterrenkunde)

27-06-2013

Stofwolk rond Melkweg vijf keer groter dan gedacht?


Een spiraalstelsel, net als de Melkweg © NASAN/ESA.

De Melkweg is veel groter dan astronomen tot nu toe aannamen. Met een onderdeel van de Hubble-telescoop zagen Amerikaanse wetenschappers dat de 'halo', de stofwolk die rond sterrenstelsels hangt, tot wel een miljoen lichtjaar groot kan zijn. De astronomen presenteerden hun bevindingen op de conferentie Intergalactic Interactions.

De wolk is vijf keer groter dan astronomen eerst dachten. Het zichtbare deel van ons sterrenstelsel, waar veel sterren zijn die alles verlichten, is ongeveer 100.000 lichtjaar breed. De stofwolk eromheen sterkt zich dus tot ver voorbij onze eigen omgeving uit.

Dat de grootte van de wolk tot nog toe niet goed werd ingeschat, kwam omdat de techniek nog niet op het punt stond. De wolk bevat veel te weinig sterren om met een normale telescoop te zien. Maar door te kijken welke delen van het licht niet in het binnengevallen licht zitten, kan je toch een stofwolk van de lege ruimte onderscheiden. En dat is mogelijk met de spectrograaf van de Hubble.

Theorie klopt
De theorie over sterrenstelsels voorspelde de grotere stofwolken al. De formules lieten namelijk zien dat sterrenstelsels niet kunnen ontstaan in een te kleine wolk. Deze theorie lijkt nu, met de nieuwe observaties, te kloppen.

Aangezien het pas om de eerste bevindingen gaat, is het nog niet zeker dat de grote wolk daadwerkelijk bestaat of bij alle sterrenstelsels voorkomt. Daarvoor moeten meer observaties gebeuren. En dat moet snel gebeuren, want de Hubble heeft waarschijnlijk nog maar vijf jaar te gaan en de opvolger van Hubble heeft waarschijnlijk niet de benodigde spullen aan boord om de Melkwegwolken goed te kunnen zien.

(HLN)

02-07-2013

Plutomaantjes 4 en 5 heten Kerberos en Styx


Ontdekkingsfoto van de kleine Plutomaantjes P4 en P5. (NASA/SETI Institute)

De twee kleine maantjes van de verre dwergplaneet Pluto die in 2011 en 2012 zijn ontdekt, zijn officieel Kerberos en Styx genoemd door de Internationale Astronomische Unie (IAU). Tot nu toe werden ze aangeduid als P4 en P5.

De namen zijn mede op basis van een populariteitspoll op Internet uitgekozen. Daarbij werden een half miljoen stemmen uitgebracht. Kerberos was de hellehond van de onderwereld; Styx de rivier die overgestoken moest worden om de onderwereld te bereiken. De meeste stemmen gingen overigens uit naar de naam Vulcan (thuiswereld van Mr. Spock uit de tv-serie Star Trek), maar die naam is in de sterrenkunde al in gebruik, en bovendien is er volgens de IAU geen sterke associatie met Pluto. Pluto zelf (ontdekt in 1930) is genoemd naar de Romeinse god van de onderwereld.

Naast Kerberos en Styx draaien er nog drie andere manen rond de dwergplaneet: de grote maan Charon en de kleine ijsmaantjes Nix en Hydra. Pluto en zijn vijf manen zullen in de zomer van 2015 in detail bestudeerd worden door de Amerikaanse ruimtesonde New Horizons. (GS)

(allesoversterrenkunde)

quote:

Op woensdag 3 juli 2013 11:59 schreef ludicrous_monk het volgende:

[..]

Die planeet ligt dan in elk geval niet in ons zonnestelsel, dus dan zullen we nog even een manier moeten vinden om naar die nieuwe planeet te reizen . Overigens denk ik dat er zich nog zeer veel van dat soort planeten aan het vormen zijn in onze Melkweg.

quote:

Op dinsdag 2 juli 2013 09:06 schreef ExperimentalFrentalMental het volgende:
01-07-2013

Meer bewoonbare planeten dankzij wolken

[ afbeelding ]
Computersimulatie van wolken (wit) op een synchroon roterende exoplaneet (blauw). (Jun Yang)

De bewoonbare zone van rode dwergen is veel breder dan gedacht. Dat betekent dat er veel meer bewoonbare planeten in het Melkwegstelsel zijn dan tot nu toe werd aangenomen.

De bewoonbare zone is het gebied rond een ster waar de temperaturen goed zijn voor water aan het oppervlak van een rondcirkelende planeet. Bij rode dwergsterren ligt die bewoonbare zone op kleine afstand van de ster, omdat rode dwergen relatief koel zijn. Planeten die op zo'n kleine afstand rondcirkelen, vertonen een zogeheten synchrone rotatie: ze keren de ster altijd hetzelfde halfrond toe, net zoals de maan dat doet bij de aarde.

Computersimulaties van onderzoekers van de Universiteit van Chicago en Northwestern University, gepubliceerd in Astrophysical Journal Letters, wijzen nu uit dat er aan de 'hete' kant van zo'n synchroon roterende planeet wolken ontstaan, die het licht van de moederster reflecteren en op die manier een verkoelend effect tot gevolg hebben. Dat betekent dat de bewoonbare zone zich verder naar binnen uitstrekt dan je op het eerste gezicht zou verwachten. Omdat er bij rode dwergen (de talrijkste sterren in het heelal) veel exoplaneten zijn ontdekt, betekent dit nieuwe inzicht dat er veel meer potentieel bewoonbare planeten in het Melkwegstelsel zijn dan tot nu toe is gedacht - volgens de onderzoekers misschien wel zestig miljard.

De toekomstige James Webb Space Telescope, waarvan de lancering gepland staat voor 2018, kan de conclusies van de onderzoekers mogelijk bevestigen: op infraroodgolflengten zijn de 'bewolkte' planeten misschien nét waarneembaar. (GS)

(allesoversterrenkunde)

W&T / [CENTRAAL] Exo-Planeten Topic #2

04-07-2013

Botste Andromedastelsel al eens met Melkweg?


Opname van het Andromedastelsel (M33). (Adam Evans)

Al een tijdje is bekend dat het Andromedastelsel binnen enkele miljarden jaren in botsing zal komen met ons eigen sterrenstelsel, de Melkweg. Maar is dat voor het eerst? Een team van Europese astronomen, dat vandaag verslag doet bij de National Astronomy Meeting van de Royal Astronomical Society, in St Andrews, Schotland, denkt van niet.

Het Andromedastelsel en de Melkweg maken deel uit van de Lokale Groep van sterrenstelsels. De meeste astronomen gaan ervan uit dat de massa in de Lokale Groep grotendeels uit zogeheten donkere materie bestaat. Die materie, die onzichtbaar is maar wel zwaartekracht uitoefent, zou de reden zijn dat de sterrenstelsels van de Lokale Groep, ondanks de uitdijing van het heelal, bijeen blijven en in sommige gevallen zelfs naar elkaar toe bewegen.

Dit model, dat gebaseerd is op de zwaartekrachtstheorieën van Newton en Einstein, kan sommige eigenschappen van de sterrenstelsels die we waarnemen echter niet goed verklaren. Vandaar dat Hongsheng Zhao van de universiteit van St Andrews en zijn collega's naar een alternatief model zijn overgestapt: een aangepaste versie van de theorie van Newton, die bekendstaat als de MOND-theorie.

Volgens de MOND-theorie bestaat er geen donkere materie, maar gedraagt de zwaartekracht zich op de allergrootste afstanden een klein beetje anders dan die van Newton. Toegepast op de Lokale Groep wijst dit model erop dat het Andromedastelsel en de Melkweg tien miljard jaar geleden ook al eens met elkaar in botsing zijn geweest.

In een heelal zonder donkere materie blijft de schade bij zo'n botsing beperkt. De beide stelsels onttrekken wel gas en sterren aan elkaar, maar ze smelten niet samen tot één groter geheel. Het gas en de sterren die bij de botsing ontsnappen zouden kleine sterrenstelsels vormen, die als satellieten om de grotere stelsels heen blijven draaien.

Als bewijs voeren de astronomen de waargenomen verdeling van de dwergstelsels rond de Melkweg en het Andromedastelsel aan. Volgens hen is die verdeling alleen verklaarbaar met het MOND-model. (EE)

(allesoversterrenkunde)

05-07-2013

Mysterieuze radioflitsen uit het heelal
Tweehonderd keer per dag

Iets in het heelal produceert enorme radioflitsen, die van miljarden lichtjaren afstand zichtbaar zijn. Maar wat is het? Een supernova die een neutronenster opslokt?


© Science
De vier onverklaarde piekjes waar het allemaal om draait.

Vier piekjes in vier bibberige grafieklijntjes. Meer is soms niet nodig om het toptijdschrift Science te halen. Australische en Britse astronomen hebben met de Parkes radiotelescoop in Australië een nieuw type radiouitbarstingen in het heelal geïdentificeerd. Ze duren maar een paar milliseconden, en herhalen zich nooit op dezelfde plek aan de hemel.

Uit het feit dat er in korte tijd vier ontdekt zijn met deze ene radiotelescoop, leiden de onderzoekers af dat dagelijks ruim tweehonderd van deze uitbarstingen aan de hemel detecteerbaar zijn.
In 2007 is waarschijnlijk voor het eerst een uitbarsting van dit type waargenomen, de Lorimer burst. Maar een waarneming die enig in zijn soort is, wordt door wetenschappers altijd met gezond wantrouwen bejegend.

Neutronenster
Knipperende radiobronnen in het heelal, dat is al geruime tijd een bloeiende tak van onderzoek in de astronomie. Dit zijn zogeheten pulsars, razendsnel rondtollende neutronensterren. Een neutronenster is het super compacte overblijfsel van een zware ster na een supernova-explosie. Daarvan zijn er al tweeduizend bekend, maar bijna allemaal binnen ons eigen Melkwegstelsel, op afstanden van maximaal een paar honderdduizend lichtjaar.

Ook allang bekend zijn continue, diffuse bronnen van radiostraling. Zo'n bron kan het overblijfsel zijn van een recente supernova-explosie (bijvoorbeeld de bekende Krab-nevel) in ons Melkwestelsel, of deze radiostraling wordt geproduceerd door enorme gaswolken rond andere sterrenstelsels, op miljoenen tot miljarden lichtjaren afstand.

Ook al bekend waren eenmalige flitsen van gammastraling met een enorme energie, die ontstaan wanneer uit een extreem zware supernova-explosie een zwart gat ontstaat.

Magnetisch veld
Maar dat is het dus allemaal niet. Welke catastrofale gebeurtenis in een fractie van een seconde zoveel radiostraling kan opwekken is vooralsnog onderwerp van speculatie. Heel in het algemeen geldt, dat radiostraling ontstaat wanneer elektrisch geladen deeltjes de invloed van een magnetisch veld ondergaan. Om in een paar milliseconden zoveel radiostraling op te wekken, is een plasma nodig (heet gas waarin veel positief en negatief geladen deeltjes los voorkomen), en een relatief klein voorwerp met een extreem sterk magneetveld.

Een goede kandidaat voor dat laatste is een neutronenster, waar aan het oppervlak magnetische velden voorkomen van miljoenen tesla, tienduizenden malen sterker dan de sterkste magneet die wij kunnen maken. Maar uit berekeningen blijkt, dat zelfs twee neutronensterren die elkaar verzwelgen niet voldoende energie vrijmaken.
Nog gewelddadiger is het scenario waarin een zeer zware ster en een neutronenster om elkaar heen draaien, waarna op zeker moment de zware ster verandert in een supernova en de explosie de neutronenster verzwelgt. Dat levert volgens hypothetische berekeningen ongeveer de juiste hoeveelheid radiostraling op, en het komt volgens ruwe schattingen binnen een afstand van tien miljard lichtjaar van de aarde ook vaak genoeg voor om tweehonderd van die uitbarstingen per dag te verklaren.

Wat er precies gebeurt tijdens zo'n kosmische catastrofe is uit het piekje in de grafiek niet af te leiden. Maar de frequentiespreidng van de piek (de dispersie) geeft wel informatie over de ruimte die het signaal onderweg naar de aarde doorkruist heeft. Hoe meer (geïoniseerd) gas het signaal onderweg tegenkwam, hoe groter de spreiding. Daaruit kon worden afgeleid dat de signalen hoogstwaarschijnlijk niet uit onze eigen Melkweg komen, maar miljarden lichtjaren ruimte doorkruist hebben.

Op de plek van de uitbarstingen - die met dit type waarnemingen slechts heel globaal te bepalen is – was met optische telescopen niets bijzonders te zien. Het exacte tijdstip van de uitbarstingen is uiteraard wel bekend. Dat is mogelijk interessant voor instrumenten die momenteel proberen zwaartekrachtsgolven te detecteren, zoals Ligo. Die moeten in allerlei aardse ruis (trillingen door verkeer, golven op de kust) minuscule trillingen als gevolg van kosmische zwaartekrachtsgolven proberen te onderscheiden. Een supernova die een neutronenster verzwelgt, zou ook een flinke zwaartekrachtgolf moeten produceren, dus kan men heel specifiek in oude Ligo-data gaan zoeken op deze tijdstippen

(wetenschap24.nl)

08-07-2013

"De aarde had ooit twee manen"


Op 22 juni stond een supermaan aan de hemel, hier boven het Colosseum in Rome. © afp.

Had de aarde ooit twee manen? Erik Asphaug, onderzoeker aan de Amerikaanse Arizona State University, is er alvast van overtuigd. Dat schrijft de Britse krant The Telegraph.

Asphaug zal zijn theorie uiteenzetten in september op een conferentie over de maan die gehouden wordt in de Royal Society, de Britse academie voor wetenschappen.

Onze tweede maan zou veel kleiner geweest zijn - ongeveer een dertigste van de grootte van onze enige overblijvende maan - en zou maar enkele miljoenen jaren rond de aarde gedraaid hebben. Na verloop van tijd zou ze gebotst zijn met de huidige maan en door de impact samengesmolten zijn tot de bol die we vandaag kennen.

Volgens Asphaug is het landschap van de achterkant van de maan, dat vol met kraters en bergen staat, een direct gevolg van de botsing van de twee manen. Die zou een laag van "enkele tientallen kilometers diep" hebben achtergelaten.

Vorig jaar nog verklaarden professors van de universiteit van Harvard dat de maan als spin-off van de aarde ontstond, nadat die in botsing kwam met een ander object.

(HLN)

quote:

Op dinsdag 9 juli 2013 12:02 schreef Thomas B. het volgende:

[..]

Dat laatste is volgens mij al heel lang de gangbare theorie. Maar de aanwezigheid van een tweede, kleine maan sluit dat toch niet uit? Bij de botsing kunnen toch twee delen zijn afgebroken die allebei een maan werden. Die twee kunnen vervolgens weer samengesmolten zijn.

Dat lijkt me wel een mogelijkheid ja,