Aardbevingen #14

Voorgaande topics
Topicreeks: Aardbevingen

Samenvatting
Een aardbeving is een trilling of schokkende beweging van de aardkorst. Aardbevingen vinden plaats als er in de aardkorst plotseling veel energie vrijkomt. De energie plant zich dan in een golfbeweging vanuit het centrum naar de omgeving voort. Het denkbeeldige punt waar de beving ontstaat, het zwaartepunt van de energiedichtheid, heet het hypocentrum. Het punt aan het aardoppervlak daar loodrecht boven wordt het epicentrum genoemd. Een lijn van gelijke bevingintensiteit rond een epicentrum heet een isoseist. Seismologie is de wetenschap van aardbevingen.

De meeste aardbevingen komen voor in de aardkorst tot op een diepte van ongeveer 30 kilometer. Er komen echter ook bevingen voor op dieptes tot ongeveer 700 kilometer. De meeste aardbevingen komen voor rondom de Grote Oceaan, in het Middellandse Zeegebied, in de Himalaya en Indonesi�. Ook midden in oceanen komen bevingen voor. Aardbevingen die ontstaan onder de zeespiegel worden, minder correct, ook wel zeebevingen genoemd; een vloedgolf of tsunami kan dan het gevolg zijn. Bij aardbevingen is het zo dat 'hoe ondieper een beving des te groter de kans op schade of een tsunami'.

Veel aardbevingen hangen samen met de langzame interne bewegingen van de aardkorst. Op grote schaal kan het de aardschollen betreffen, die langzaam ten opzichte van elkaar bewegen (platentektoniek). Op kleinere schaal vindt er ook binnen de platen deformatie plaats.

Door deze relatieve beweging wordt spanning opgebouwd in de korst. Als de spanning hoog genoeg is kan er een schoksgewijze beweging van het materiaal aan weerszijden van een breuk in de korst optreden: de aardbeving. Hierbij wordt (een deel van) de opgebouwde spanning ontladen. Naschokken zijn kleinere bevingen die binnen enkele uren na de eerste beving voelbaar zijn. Deze zijn vaak het gevolg van spanningsontlading op andere, nabijgelegen delen van dezelfde breuk of op andere nabije breuken. Dit type aardbevingen komt binnen platen voor tot een diepte van enkele tientallen kilometers en aan plaatranden ook tot op grotere diepte.

Aardbevingen op dieptes van enkele honderden kilometers worden vaak toegeschreven aan andere mechanismen. Ten eerste kunnen deze worden veroorzaakt in een subducerende plaat door de overgang van mineralen van een fase naar de andere (zie convectie in de aarde). Wanneer de oude fase metastabiel was, kan de overgang naar de nieuwe fase zeer plotseling zijn. Op een vergelijkbare wijze kan het plotseling loslaten van water uit waterhoudende mineralen in de subducerende plaat een aardbeving veroorzaken.

Kleine aardbevingen zijn het gevolg van vulkanische activiteit (vulkanische aardbevingen) of ontstaan door instorting van holtes in kalksteenformaties of mijnen (instortingsbevingen). Mogelijke andere oorzaken zijn ondergrondse kernproeven en meteorietinslagen.

Menselijk ingrijpen kan bevingen veroorzaken. De bodemdaling door de winning van aardgas brengt aardschokken teweeg. Dit fenomeen doet zich onder meer voor in de provincie Groningen bij het dorp Loppersum.

Hoe ontstaan ze?
Een aardbeving is een trilling of schokkende beweging van de aardkorst. Aardbevingen worden veroorzaakt als er ergens in de aardkorst plotseling veel energie vrijkomt. Dit kan door bijvoorbeeld het langs elkaar heen schuiven van de aardschollen. (Platentektoniek genoemd) Of doordat aardschollen onder/over elkaar schuiven met brute kracht. De wrijving/spanning veroorzaakt dan een breuk/aardbeving.

Breuklijnen, Aardschollen
Op onderstaand plaatje kun je zien waar ter wereld de 'aardschollen' liggen. Op de grens van twee schollen komen dan ook de meeste aardbevingen ter wereld voor.



E�n van de bekendste breuken ter wereld is de San Andreas Faultline (=breuklijn) in Californie. Deze is ontstaan doordat de Pacifische Plaat langzaam langs/onder de Noord Amerikaanse plaat schuift.



Hoe worden ze gemeten?
Aardbevingen komen meestal voor op een diepte tussen de 0 en 30 km. Maar ze kunnen ook op 600 km diepte voorkomen. Het punt aan de aardkorst oppervlakte dat loodrecht boven de plek van de beving staat noemen we het "epicentrum" De bevingen worden in kaart gebracht mbv de "Schaal van Richter (Vernoemd naar de geoloog Francis Richter uit 1935).

De Richter schaal wordt gebruikt om de kracht van een aardbeving aan te geven. Het gaat daarbij om de hoeveelheid energie de vrijkomt tijdens de aardbeving. Op de Richter schaal wordt de kracht aangegeven met een getal. De Schaal van Richter is logaritmisch, dat wil zeggen dat de kracht van de aardbeving 10 keer zo groot is als het Richter getal met 1 toeneemt. Een aardbeving met kracht 6 is dus 10 keer zo zwaar als een aardbeving met kracht 5. Meer info over de richterschaal vind je o.a. in onderstaande links.

De zeventien zwaarste aardbevingen sinds 1900 zijn:




De aardbeving die de meeste slachtoffers kostte was overigens veel lichter. In 1976 deed zich in China een aardbeving voor met een kracht van 8.0. Omdat het een zeer dicht bevolkt gebied was waren er ongeveer 250.000 doden te betreuren. Op 26 december 2004 vond een aardbeving plaats voor de kust van het Indonesische eiland Sumatra. Deze zeebeving had een kracht van 9.0 op de schaal van Richter. Er vielen echter slachtoffers in de hele regio Zuid-Oost Azi� (India, Sri Lanka, Thailand, Indonesi� zelf) als gevolg van de tsunami (vloedgolf) die volgde op de zeebeving. Waarschijnlijk zijn daar ook 200.000 slachtoffers gevallen. Zeer recent, in januari 2010, zorgde een beving van 7.0 voor meer dan 220.000 slachtoffers in Haïti. In mei 2008 vielen er in de Chinese provincie Sichuan ruim 65.000 doden bij een beving van 8.0. In 2003 vielen bij een aardbeving in Iran meer dan 40.000 doden bij een beving in Bam van 6.2, terwijl in 1999 ruim 44.000 mensen de dood vonden bij een beving in Turkije.

Aardbevingen? Ook in Nederland?
Ook in Nederland komen aardbevingen voor. In het zuidoosten worden elk jaar kleine aardbevingen gemeten met een kracht van 2 tot 3 op de schaal van Richter. Soms zijn er sterkere aardbevingen, zoals op 13 april 1992 in de buurt van Roermond met een kracht van 5.8 en in 2002 iets ten oosten van Roermond in Duitsland met een kracht van 4.9.

In Noord-Nederland komen, vooral in Groningen en Drenthe, lichte aardbevingen voor. Die worden naar alle waarschijnlijkheid veroorzaakt door de gaswinning uit de bodem, waardoor de aardbodem zakt. Op 24 oktober 2003 was er in de omgeving van Loppersum een lichte aardbeving met een kracht van 3.0. Het verslag van het KNMI over deze aardbeving vind je hier. In diezelfde omgeving vond ook op 22 september 2003 een (lichtere) aardbeving plaats, kracht 2.3.

Hoeveel aardbevingen vinden er plaats?
Het gemiddeld aantal bevingen per jaar met de bijbehorende magnitude (kracht) zijn:

-3000 met magnitude 5.0-5.9
-100 met magnitude 6.0-6.9
-18 met magnitude 7.0-7.9
-1 met magnitude 8.0 of meer

• Dit plaatje geeft weer waar er aardbevingen zijn geweest tussen 1963 en 1998.
• Dit plaatje geeft weer waar er aardbevingen zijn geweest tussen 1978 en 1987.

Tsunami's - een gevolg van een zeebeving
Sinds de catastrofale zeebeving op 2e kerstdag 2004 is het woord 'tsunami' niet meer weg te denken uit de woordenboeken. Wat is nou een Tsunami?

Alle gebeurtenissen waarmee een grote hoeveelheid water in korte tijd wordt verplaatst kunnen een tsunami veroorzaken. Vloedgolven kunnen veroorzaakt worden door een zeebeving, een aardbeving waarvan het epicentrum onder de zeespiegel ligt, door een meteoriet, of door een vulkanische uitbarsting onder zee of vlak aan zee, vooral als daarbij door een grote aardverschuiving veel gesteente de zee in schuift. Ook bij plotseling afkalven van een gletsjer of ijsberg kan een vloedgolf ontstaan. Ook kan het zo zijn dat er grote stukken land of gebergte het water invallen. Hierdoor ontstaan vaak kleinere tsunami's omdat er minder water wordt verplaatst.

De meeste tsunami's komen voor rondom de Grote Oceaan, omdat langs de randen daarvan door de platentektoniek de meeste aardbevingen plaatsvinden.


Verloop van de tsunami in 2004

Door de verplaatsing van de zeebodem, vooral als deze kilometers diep plaatsvindt, wordt een enorme kolom water opgetild. Aan het wateroppervlak is daarvan weinig te zien, er ontstaat een golf van misschien een hoogte van enkele decimeters, met een enorme golflengte van 100 tot 400 kilometer. Door deze grote golflengte zijn er op volle zee maar enkele pieken en dalen merkbaar; op een schip zal de tsunami ongemerkt voorbij gaan. Een golf die door de wind wordt veroorzaakt kan weliswaar een veel grotere hoogte bereiken, tot 10 meter, bij een golflengte van 200 meter, maar de energie die in de tsunami is opgeslagen is veel groter. De waterbeweging vindt bij een tsunami plaats tot op de zeebodem, terwijl een golf door de wind slechts aan het oppervlak van de zee te merken is. Een normale golf bereikt een snelheid tot 40 km/uur, maar een tsunami kan zich met een veel hogere snelheid verplaatsen. De periode van de tsunami (het tijdsverloop tussen twee toppen) bedraagt een kwartier tot een uur.

Wat is GEE?
GEE betekent Global Earthquake Explorer. Het is een programma voor je desktop waar je live aardbevingen en data mee ontvangt.

• Developer page
• Download GEE
• Screenshots




Overzichten Real-time aardbevingen
Europa


Rest van de wereld


Naslagwerken / Informatie / Nuttige Links / Sites

Aardbevingen
• Nederlandse Aardbevingsite
• US Geological Survey Website
• WikiPedia Aardbeving
• Natuurrampen pagina
• Europese (realtime) Aardbevingen
• Earthquake - Report
• Aardbevingsdossier Kennislink
• Aardbevingen, overzicht, hoe en waarom

Tsunami's
• WikiPedia Tsunami
• Tsunamidossier Kennislink

_{Deze op is te vinden in de FOK!Wiki:
[*] Fok!Wiki OP/Aardbevingen}

[ Bericht 0% gewijzigd door Frutsel op 12-04-2012 11:28:45 ]