Het Astronomie Topic #6

21-12-2011

Raket met Nederlander André Kuipers gelanceerd


© reuters


© getty

De Nederlandse astronaut André Kuipers is op weg gegaan naar het internationale ruimtestation ISS. Een Sojoezraket met Kuipers werd vandaag gelanceerd vanaf de ruimtebasis Bajkonoer in Kazachstan. Aan boord zijn ook de Rus Oleg Kononenko en de Amerikaan Don Pettit. Kuipers en zijn twee reisgenoten komen vrijdag aan bij het ISS.

Het ruimtestation is de woning van Kuipers voor de komende vijf maanden. In mei keert hij terug op aarde. Geen Nederlander is ooit zo lang in de ruimte geweest. Kuipers verbleef in 2004 al anderhalve week in de ruimte. Wubbo Ockels en de Nederlandse Amerikaan Lodewijk van den Berg maakten in 1985 een ruimtereis van een week.

Kuipers zal in de ruimte 57 wetenschappelijke experimenten uitvoeren. Zo zal hij kijken wat langdurige gewichtloosheid doet met het menselijk lichaam. Ook wil hij kinderen het belang van ruimtevaart en wetenschap duidelijk maken. (anp/eb)

(HLN)

quote:

Op donderdag 22 december 2011 10:59 schreef SpecialK het volgende:
Een Rus, een Amerikaan en een Nederlander zitten in een ruimtecapsule (maak af)

als dat maar goed gaat

quote:

Op donderdag 22 december 2011 13:30 schreef Googolplexian het volgende:

The View from Space - Countries and Coastlines

22-12-2011

Complexe moleculen ontdekt op Pluto



Nieuw onderzoek wijst erop dat zich op het oppervlak van Pluto hele complexe, organische moleculen bevinden.

Wetenschappers trekken die conclusie nadat ze Pluto met behulp van de Hubble-telescoop bestudeerden. Het oppervlak van Pluto bleek ultraviolet licht te absorberen. Dat wijst erop dat zich op het oppervlak complexe moleculen bevinden. Bijvoorbeeld koolwaterstofmoleculen.

De moleculen ontstaan waarschijnlijk doordat zonlicht of kosmische straling een reactie veroorzaakt met methaan of stikstof op Pluto. Maar belangrijker nog dan het ontstaan van de moleculen zijn de gevolgen die de aanwezigheid van de moleculen heeft. Het is namelijk heel goed mogelijk dat de moleculen mede verantwoordelijk zijn voor de roodachtige kleur van Pluto.

De onderzoekers zijn in hun nopjes met hun ontdekkingen. “De ontdekking die we met Hubble hebben gemaakt herinnert ons eraan dat ons nog veel meer spannende ontdekkingen te wachten staan als het gaat om de samenstelling en de ontwikkeling van het oppervlak van Pluto,” vertelt onderzoeker Alan Stern. Flink wat van die ontdekkingen zullen gedaan worden door New Horizons: een ruimtevaartuig dat op dit moment nog onderweg is naar Pluto en er in 2015 moet arriveren.

(Scientias.nl)

21-12-2011

Gewichtloos proefkonijn

Kuipers gaat onderzoek doen, ook aan zichzelf
Door: Bruno van Wayenburg

André Kuipers is gisteren de ruimte in geschoten tijdens een spectaculaire nachtlancering in Baikonoer, Kazachstan. Maar morgen moet hij al aan het werk met wetenschappelijke experimenten, het officiële doel van het Internationale Ruimtestation. Een overzicht van proefjes.


Lancering Kuipers
© Sander Koenen

De lancering van vanmiddag.Gesis, een kleine vlam, en dan opeens is er een helgeel licht onder de Sojoez-FG-raket waar André Kuipers en zijn collega's Oleg Kononenko en Don Pettit in zitten, slechts negenhonderd meter van het toeschouwersplatform. Het geruis zwelt aan tot een razend gebulder, de Sojoez komt los, en stijgt, en stijgt.

In de ijskoude Kazachtaanse nacht verlichten de vlammen de sneeuw heldergeel. Je zou kunnen lezen bij het licht, maar iedereen kijkt naar de raket, die hoger en hoger stijgt, en verandert van een kleine zon tot een sterretje. 180...190... zegt een stem in het Russisch, 'de vlucht is normaal'...

Pas na ruim acht minuten wordt er geapplaudisseerd. Dan zijn de drie rakettrappen afgeworpen, en is het Sojoez-ruimtevaartuig in een baan om de aarde gebracht. De lancering is geslaagd. Nog twee dagen lang moeten de mannen gestaag de vorm van hun baantje om de aarde aanpassen om vrijdag netjes bij het Internationaal Ruimtestation aan te meren, maar terugvallen zullen ze nu niet meer.

Kuipers krijgt het druk, de komende weken. Hij moet wennen aan het gewichtloze leven in het ruimtestation, waar alle spullen altijd wegzweven en kwijtraken. Er moet worden uitgeruimd, ingeruimd en opgeruimd, en wetenschappelijke experimenten, de bestaansreden van het ruimtestation, moeten worden ingezet.

Vers bloed

Het eerste meteen al op de dag van aankomst. 'André moet echt meteen aan de gang voor proef KUBIK-ROALD2', zegt Hilde Stenuit, die namens de ruimtevaartorganisatie ESA verantwoordelijk is voor Kuipers' wetenschappelijke programma, dat op vijf minuten precies is ingeroosterd. 'Hij moet aan de gang met bloed van vrijwilligers, geprikt op de dag van lancering. Na langer dan twee dagen gaat dat dood.'

Het is inmiddels bekend dat gewichtloosheid het immuunsysteem aantast, maar hoe dat precies in zijn werk gaat niet. KUBIK-ROALD2 test het vermoeden dat de neurotransmitter anandamide een rol speelt, een stof die signalen tussen zenuwuiteinden overbrengt.

Kuipers, arts van opleiding, heeft ook veel andere biologische en medische proeven in zijn pakket. Het ontbreken van zwaartekracht heeft een flinke invloed op het menselijk lichaam: het immuunsysteem verzwakt, astronauten verliezen spier- en botmassa - zeker als ze niet trainen - en de vloeistofhuishouding verandert doordat het bloed niet meer naar beneden getrokken wordt.

Astronautenlook

Vandaar de typische astronautenlook: een gezwollen gezicht en 'dunne beentjes'. De bloeddruk neemt af, en na terugkomst kunnen langdurige ruimtevaarders niet lang staan zonder flauw te vallen. Ook de energiehuishouding en het ruimtelijk oriëntatievermogen veranderen. Het zijn allemaal zaken waarvoor Kuipers zijn eigen proefkonijn zal zijn.

Het enige door Nederland geleide experiment is een onderzoek naar ruimtehoofdpijn. 'Astronauten zijn niet zomaar gezonde mensen, maar echt supergezonde mensen', zegt Alla Vein, hoofdpijnonderzoekster aan het Leids Universitair Medisch Centrum.

Op aarde hebben ze zelden tot nooit hoofdpijn, maar boven kan dat veranderen. Twaalf van de zeventien astronauten die Vein en collega's ernaar vroegen, had tijdens een verblijf hoofdpijn gehad, soms zelfs zo zwaar dat het voelde 'alsof mijn hoofd explodeert'. Een astronaut kreeg de aanval tijdens een ruimtewandeling.

Niet door ruimteziekte

Maar hoe komt dat? Een bekend verschijnsel onder ruimtevaarders is ruimteziekte, een plotseling opkomende misselijkheid en duizeligheid. Daar werd de ruimtehoofdpijn aanvankelijk ook mee geassocieerd. Maar uit de inventarisatie van Vein bleek dat de samenhang maar dunnetjes was. 'We vermoeden dat het zelfstandig verschijnsel is.'

Bepaald een nijpend gezondheidsprobleem is astronautenhoofdpijn natuurlijk niet, met nog geen honderd actieve astronauten ter wereld, die er bovendien ook nog nauwelijks last van hebben. 'Maar ons doel is om deze hoofdpijn te classificeren, en uiteindelijk ook beter te begrijpen', zegt Vein.

Daarvoor moeten Kuipers en op den duur nog twintig astronauten elke week in het ISS een hoofdpijnvragenlijstje afwerken: hoe lang, wanneer en waar, en ook hoe erg? 'Dat is preciezer dan ons eerdere, terugblikkende onderzoek', zegt Vein. 'Je kunt bijvoorbeeld terugkijken naar andere parameters van het ISS, zoals de zuurstof en CO2-concentratie.'

Het zou kunnen dat de hoofdpijn samenhangt met de toegenomen vloeistofdruk in het hoofd, al is dat niet zeker. Vein: 'uiteindelijk willen we hiermee ook andere hoofdpijn beter begrijpen, en daarmee patiënten helpen.'

Natuurkunde in het pakket

Maar Kuipers is niet alleen getraind voor proeven door Kuipers op Kuipers, in zijn pakket zitten natuurkunde. Sommige van de proeven maken gebruik van het gebrek aan gewichtloosheid in het ISS, een omstandigheid die op aarde moeilijk langdurig na te bootsen is. Bijvoorbeeld Geoflow-2, een model-aarde in een baan om de aarde.

'Geoflow-2 bestaat uit twee metalen bollen met daartussen een visceuze olie', zegt stromingsleer-expert Christoph Egbers van de Technische Universiteit van Cottbus in Duitsland. 'Tussen de bollen is een temperatuurverschil, en ook een elektrische spanning van 6000 volt.'

Die spanning wekt in de olie een soort nep-zwaartekracht in de richting van de binnenste bol op, net zoals dat binnenin de aarde het geval is. Onder de aardkorst zit vloeibaar magma, dat langzaam stroomt onder invloed van de zwaartekracht en temperatuursverschillen. Die stromingen veroorzaken het aardmagnetisch veld, en ze hebben invloed op het schuiven van de aardplaten. Goed begrepen zijn zulke stromingen nog lang niet, vandaar de proef, die computerberekeningen moet aanvullen.

'We simuleren het magma met nonanol, een soort olie die snel stijver wordt naarmate hij kouder wordt', zegt Egbers. De elektrische spanning, die om veiligheidsredenen niet hoger mag dan zes kilovot, levert een nepzwaartekracht op die overeenkomt met een tiende van de echte versie. De nep-aarde kan, net als de echte, zelfs draaien, wat de vergelijkingen nog ingewikkelder maakt met middelpuntvliedende krachten en Corioliskrachten. Dat zijn de krachten die in de atmosfeer de draaikolkvorm van orkanen veroorzaken, die ook onder de aardkorst een rol spelen.

Alleen als het mis gaat

'We onderzoeken de vloeistof als hij bijna turbulent wordt, zoals in de aarde ook wel gebeurt', zegt Egbers. De proef, die nu al aan boord is, kan volledig op afstand bediend worden, verzekert hij. 'Hij zit achter een instrumentenpaneel in het ruimtestation, en jullie astronaut hoeft er eigenlijk alleen iets aan te doen als er iets mis gaat.'
De robotisering rukt op, ook in de bemande ruimtevaart, en voor veel andere fysische proeven hoeft Kuipers maar weinig te doen, behalve in noodgevallen. Dat geldt ook voor de proef SOLAR, die aan de buitenkant van het station bevestigd is om precieze metingen te maken van de elektromagnetische straling van de zon, die van belang zijn voor klimaatmodellen.

Al sinds de Apollo-vluchten in de jaren zestig melden astronauten plotselinge lichtflitsen te zien. Aanvankelijk waren ze bang voor gek versleten te worden, maar later werd duidelijk dat het om kosmische straling ging, energetische deeltjes die dwars door het hoofd van de ruimtevaarder schoten en zijn netvlies beroerden.

Schadelijk zijn de flitsen zelf niet, maar op de lange duur is ioniserende straling wel kankerverwekkend, en dus een gezondheidsrisico. Met de proeven TRITEL en DOSIS-3D wordt het stralingsniveaus in het ISS in kaart gebracht, en met met de proef Altea-Shield kan Kuipers er ook wat aan doen. 'Daarbij gaat hij onderzoeken hoe verschillende materialen tegen hoge en lage energetische straling beschermen, zodat we ze kunnen gebruiken als schild', vertelt Stenuit van de ESA. 'Het gaat om de stralingssoorten die we op aarde moeiljk kunnen nabootsen. Maar als we ooit naar Mars willen, moeten we onderzoeken hoe we ons daartegen kunnen beschermen.'

Of we dat allemaal willen is de vraag, maar zolang er mensen als André Kuipers zijn, moeten ze te vinden zijn. Al was het maar om op Mars proefjes te doen.

(Wetenschap24.nl)

27-12-2011

Speuren naar buitenaardse voorwerpen op de maan



In een artikel in het tijdschrift Acta Astronautica stellen Paul Davies en Robert Wagner van de Arizona State University voor om een speurtocht te starten naar mogelijke buitenaardse voorwerpen of bouwwerken op de maan.

Via een 'citizen science'-project zou het grote publiek ingschakeld kunnen worden bij het zorgvuldig bekijken van de talloze gedetailleerde foto's van het maanoppervlak die gemaakt worden door de Amerikaanse Lunar Reconnaissance Orbiter. Op die manier zouden kunstmatige structuren ontdekt kunnen worden die op de maan zijn achtergelaten door buitenaardse beschavingen die in het verleden eventueel een bezoek aan de aarde hebben gebracht.

De gedachte achter het voorstel is dat aliens die de aarde en haar bewoners willen bestuderen, dat vermoedelijk bij voorkeur doen vanaf de maan, waar voorwerpen en bouwwerken bovendien veel langer bewaard blijven omdat er geen sprake is van wind- en watererosie.

In de sciencefictionfilm 2001: A Space Odyssey van Stanley Kubrick en Arthur C. Clarke wordt in de grote maankrater Tycho een 'alien artefact' gevonden, dat daar in de prehistorie is achtergelaten door buitenaardse bezoekers.

(allesoversterrenkunde)

05-01-2012

Europese Zuidelijke Sterrenwacht viert 50-jarig bestaan



Dit jaar bestaat de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO) vijftig jaar. Dat wordt gevierd met allerlei evenementen en publieksactiviteiten.

Eigenlijk omvat ESO drie afzonderlijke sterrenwachten, die allemaal in het noorden van Chili te vinden zijn. De eerste werd gebouwd op de 2400 meter hoge berg La Silla. Deze sterrenwacht is uitgerust met verscheidene optische telescopen met spiegeldiameters tot 3,6 meter, waaronder de New Technology Telescope - de eerste telescoop ter wereld waarbij gebruik werd gemaakt van computergestuurde, actieve optiek.

In 1999 werd op de berg Paranal de tweede sterrenwacht in gebruik genomen. Hier bevindt zich onder meer de Very Large Telescope - een viertal 8,2-meter telescopen die tot de grootste optische telescopen ter wereld behoren.

Op de Chajnantor-hoogvlakte werkt ESO, samen met Noord-Amerikaanse en Oost-Aziatische partners, momenteel aan de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) - het grootste astronomische project van dit moment. ALMA bestaat uit 66 schotelantennes van hoge precisie die als één instrument de bouwstenen van sterren, planetenstelsels, sterrenstelsels en het leven zullen onderzoeken. De bouw van ALMA zal in 2013 voltooid zijn, maar voor een deel is de array al sinds 2011 in bedrijf.

Ter gelegenheid van het jubileum organiseert ESO dit jaar onder meer een wetenschappelijk symposium, een reizende tentoonstelling en een groot verjaardagsgala. Ook zullen een documentaire en een rijk geïllustreerd boek over de geschiedenis van ESO worden uitgegeven.

Toegevoegd door Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

09-01-2012

Mysterieuze donkere materie in het heelal in kaart gebracht



Een internationaal team van astronomen is erin geslaagd de meest uitgebreide kaart ooit te maken van de mysterieuze donkere materie die 25 procent van de massa van de kosmos zou uitmaken. Dat is vandaag bekendgemaakt, op de jaarlijkse bijeenkomst van de American Astronomical Society in de Texaanse stad Austin. Er was reeds lang naar deze studie uitgekeken.

Optisch onzichtbaar
Volgens Catherine Heymans van de Universiteit van Edinburgh en Ludovic Van Waerbeke van de Universiteit van British Columbia in Canada is de kaart het resultaat van computersimulaties. De verificatie was echter moelijk omdat de donkere materie per definitie optisch onzichtbaar is. Ze is enkel waar te nemen door de gravitationele kracht die zij op andere materie uitoefent.

tien miljoen sterrenstelsels
De astronomen zijn vertrokken van de analyse van tien miljoen sterrenstelsels in vier verschillende gebieden van de kosmos. Het merendeel bevindt zich op zes miljard lichtjaar, dus ongeveer de helft van de leeftijd van het universum (die 13,7 miljard jaar zou zijn). Om de donkere materie te omschrijven, bestudeerden de wetenschappers de verstoring van het licht door de massa's donkere materie terwijl dit licht zijn lange reis maakt naar de Aarde. (afp/adha)

(HLN)

10-01-2012

Grootste en heetste cluster sterrenstelsels op verre afstand ontdekt

Een internationaal team heeft, met de VLT-telescoop in Chili en met de Amerikaanse röntgensatelliet Chandra, een extreem hete, zware, jonge cluster van sterrenstelsels onderzocht - de grootste die ooit in het verre heelal is waargenomen. Dat heeft de Europese Zuidelijke Sterrenwacht ESO gemeld.

De pas ontdekte cluster kreeg de bijnaam 'El Gordo', Spaans voor 'groot' of 'dik'. Hij bestaat uit twee afzonderlijke subclusters die aan snelheden van miljoenen kilometers per uur met elkaar in botsing zijn. De cluster is zo ver weg, dat zijn licht er zeven miljard jaar over heeft gedaan om ons te bereiken.

"Deze cluster is de zwaarste en heetste die tot nu toe op deze afstand of daar voorbij ontdekt is", zegt Felipe Menanteau van Rutgers University, die het onderzoek heeft geleid.

Donkere energie
Clusters zijn de grootste door zwaartekracht bijeengehouden objecten in het heelal. Hun ontstaansproces, waarbij kleinere groepen van sterrenstelsels zich verenigen, hangt sterk af van de hoeveelheid donkere materie en donkere energie die op dat moment in het heelal aanwezig was. Het onderzoek van clusters kan dus licht werpen op deze duistere componenten van de kosmos, zegt de ESO.

Het team, onder leiding van astronomen uit Chili en van Rutgers University, ontdekte El Gordo door een afwijking in de kosmische achtergrondstraling. Deze zwakke gloed is het restant van het eerste licht van de Oerknal, de extreem hete en compacte oorsprong van het heelal, die ongeveer 13,7 miljard jaar geleden plaatsvond. (belga/adb

(HLN)

11-01-2012

Astronomen bepalen kleur van de Melkweg



Astronomen van de universiteit van Pittsburgh hebben vastgesteld dat de naam 'Melkweg' voor ons melkwegstelsel meer dan gepast is. Een nieuwe kleurbepaling laat namelijk zien dat de Melkweg ongeveer zo wit is als pasgevallen sneeuw.

Het bepalen van de kleur van de Melkweg lijkt een nogal triviale onderneming, maar wordt bemoeilijkt door het feit dat wij ons stelsel niet van een afstand kunnen bekijken. Hierdoor wordt onze indruk van de Melkweg verstoord door naburige gas- en stofwolken. Het overzicht ontbreekt.

Om dat probleem te omzeilen, hebben de astronomen de kolossale database van de Sloan Digital Sky Survey (SDSS) doorgespit op andere sterrenstelsels die sterke overeenkomsten met de Melkweg vertonen. Daarbij is met name gelet op het aantal sterren in deze stelsels en het tempo waarin zij nieuwe sterren produceren - twee factoren die bepalend zijn voor de helderheid en kleur.

Uit het onderzoek blijkt dat ons melkwegstelsel ongeveer het midden houdt tussen de rode sterrenstelsels, die vrijwel geen nieuwe sterren produceren, en de blauwe sterrenstelsels, die rijk zijn aan jonge, hete sterren. Dat betekent dat hoewel ons stelsel nog wel nieuwe sterren produceert, de stervormingsactiviteit wel afneemt. Over enkele miljarden zal de Melkweg waarschijnlijk een veel saaier sterrenstelsel zijn geworden, dat grotendeels uit sterren van middelbare leeftijd bestaat.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

12-01-2012

Ruimtetelescoop Hubble stoot op verst verwijderde supernova


© reuters

De Amerikaans-Europese Hubble Ruimtetelescoop (HST) heeft diep in de kosmos de zwakke gloed ontdekt van een supernova, een ontploffende ster, zo heeft het Amerikaanse ruimtevaartbureau NASA meegedeeld.

Bij een gerichte ambitieuze zoekactie met zijn WFC-3 camera vond de HST de supernova op 9 miljard lichtjaar van ons. Het spektakel kreeg de naam SN Primo.

De supernova behoort tot type Ia van supernovae, een klasse die een belangrijke rol speelt bij de bepaling van de afstanden van verre sterrenstelsels. SN Primo is de verste supernova in zijn soort waarvan de afstand via spectroscopische waarnemingen is bevestigd.

Verre supernova's als deze moeten duidelijk maken of deze objecten ook op de allergrootste afstanden nog betrouwbare kosmische meetlatten zijn. Door de snelheden te meten waarmee deze supernova's zich ten gevolge van de uitdijing van het heelal van ons verwijderen, is na te gaan hoe de uitdijing van het heelal in de loop der tijden is veranderd.

Daarbij moet de ontdekking ook meer leren over de aard van de mysterieuze donkere energie, de afstotende kracht die ervoor zorgt dat het heelal steeds sneller uitdijt. (belga/kve)

(HLN)

11-01-2012

ALMA bevestigt theorie over evolutie sterrenstelsels



Met de in aanbouw zijnde Atacama Large Millimeter Array (ALMA) in Chili hebben Amerikaanse radioastronomen ontdekt dat er in quasars - de heldere kernen van actieve sterrenstelsels - vrijwel geen stervorming optreedt. De ontdekking bevestigt een populaire theorie over de evolutie van sterrenstelsels. Volgens die theorie leidt de botsing van twee sterrenstelsels aanvankelijk tot een geboortegolf van nieuwe sterren, maar ook tot een veel grotere activiteit van het centrale zwarte gat in het resulterende reuzenstelsel. Het zwarte gat zendt daarbij twee energierijke bundels de ruimte in, en die zogeheten 'jets' blazen uiteindelijk een groot deel van het gas weg, waardoor de stervormingsactiviteit tot stilstand komt.

Met het ALMA-observatorium zijn ruim twintig quasars bestudeerd. ALMA is gevoelig voor de millimeterstraling van stofwolken die opgewarmd worden door pasgeboren sterren. De onderzochte quasars bleken echter vrijwel geen millimeterstraling uit te zenden, wat erop wijst dat er inderdaad vrijwel geen nieuwe sterren worden geboren. De resultaten zijn vandaag gepresenteerd op de 219e bijeenkomst van de American Astronomical Society in Austin, Texas.

Als in een later stadium de quasaractiviteit ook langzaam maar zeker uitdooft, blijft een groot, zwaar elliptisch sterrenstelsel over waarin praktisch geen stervorming meer voorkomt, en dat daardoor voornamelijk uit oude, rode sterren bestaat - precies zoals in het heelal wordt waargenomen.

© Govert Schilling

(allesoversterrenkunde)

12-01-2012

Zeldzame gammadubbelster ontdekt



Astronomen hebben met de Fermi-satelliet een zeldzaam soort dubbelster ontdekt, die een bron van energierijke gammastraling is. Anders dan andere gammadubbelsterren, die bij toeval werden ontdekt, is deze ontdekking het gevolg van een gerichte zoekactie (Science, 13 januari). Naar verwachting zullen dergelijke zoekacties de klasse van gammadubbelsterren op termijn minder zeldzaam worden.

Gammadubbelsterren bestaan uit een normale ster en compact object dat een neutronenster of een zwart gat kan zijn. De exemplaren die tot nu toe werden opgespoord, stralen zowel gamma- als röntgenstraling uit en werden aan de hand van die laatste, minder energierijke vorm van straling opgemerkt. Pas later bleek dat ze ook (veel moeilijker detecteerbare) gammastraling uitzenden.

Met de ontdekking van het object 1FGL J1018.6-5856 is daar verandering in gekomen. Deze gammadubbelster is ontdekt aan de hand van de gammastraling die hij uitzendt. Achteraf bleek overigens dat het object ook een bron van röntgenstraling is.

1FGL J1018.6-5856 bestaat waarschijnlijk uit een snel roterende neutronenster en een extreem hete, heldere ster die met een periode van ongeveer zeventien dagen om hun gezamenlijke zwaartepunt wentelen. Normaal gesproken zendt zo'n rondtollende neutronenster pulsen van straling uit, maar dat is hier niet het geval. De astronomen vermoeden dat dit komt doordat deze pulsen worden gemaskeerd door de intense sterrenwind van de begeleidende ster.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

17-01-2012

Tweeling-maansondes heten 'Eb' en 'Vloed'



De twee identieke GRAIL-ruimtesondes die sinds Nieuwjaarsnacht in een baan om de maan cirkelen, zijn 'Ebb' en 'Flow' genoemd ('Eb' en 'Vloed'). De namen zijn voorgesteld door de leerlingen van een basisschoolklas in Bozeman, Montana, die deelnamen aan een door NASA uitgeschreven wedstrijd.

De twee GRAIL-ruimtesondes (Gravity Recovery And Interior Laboratory) zullen de komende maanden precisiemetingen verrichten aan het zwaartekrachtsveld van de maan. Vóór de lancering droegen de twee ruimtesondes de bijnamen Tom en Jerry, maar die zijn nooit officieel door NASA geaccepteerd.

De naamgevingswedstrijd leverde bijna 900 inzendingen op. De winnende namen zijn gekozen door een jury bestaande uit GRAIL-hoofdonderzoekster Maria Zuber van het Massachusetts Institute of Technology en NASA-astronaute Sally Ride.

© Govert Schilling

(allesoversterrenkunde)

18-01-2012

Ver donker sterrenstelsel ontdekt



Een internationaal team van astronomen, onder wie Léon Koopmans van het Kapteyn Instituut van de Rijksuniversiteit Groningen, heeft een ver dwergsterrenstelsel ontdekt dat vrijwel geheel uit donkere materie lijkt te bestaan (Nature, 19 januari). Het dwergstelsel, dat zich op de kolossale afstand van tien miljard lichtjaar bevindt, heeft zijn bestaan verraden door zijn zwaartekracht.

Volgens de huidige inzichten zijn grote sterrenstelsels zoals de Melkweg ontstaan door het 'samenklonteren' van vele kleine stelsels. Als dat model klopt, zouden er rond ons Melkwegstelsel nog duizenden dwergstelsels moeten zwermen, maar tot nu toe zijn daar slechts enkele tientallen van ontdekt.

Dit heeft astronomen tot het vermoeden gebracht dat veel van de dwergstelsels weinig of geen sterren bevatten. Ze zouden als donkere satellieten om de grote sterrenstelsels in het heelal draaien. Alles bij elkaar zouden zij een aanzienlijk deel van de donkere materie in het heelal voor hun rekening kunnen nemen.

Het probleem is natuurlijk dat stelsels die vrijwel geheel uit donkere materie bestaan uiterst moeilijk waarneembaar zijn. Het nu ontdekte stelsel, dat de aanduiding JVASB1938+66 draagt, is opgespoord met de grote Keck-telescoop op Hawaï. Daarbij is gebruik gemaakt van het zogeheten gravitatielenseffect: dat treedt op als twee sterrenstelsel vanaf de aarde gezien precies op één lijn staan. De zwaartekracht van het voorste stelsel fungeert dan als een soort lens, die een vervormde afbeelding van het achterste stelsel maakt.

Door het vervormde beeld van het achtergrondstelsel te analyseren, kan worden vastgesteld of het 'lensstelsel' satellietstelsels heeft. Ook kan de massa van deze stelsels worden bepaald. Het donkere dwergstelsel dat nu is opgespoord heeft een massa van ongeveer 113 miljoen zonsmassa's en is minstens enkele duizenden lichtjaren groot. Ter vergelijking: ons Melkwegstelsel 'weegt' 180 miljard zonsmassa's en heeft een middellijn van 75.000 lichtjaar.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

18-01-2012

Gasring rond jonge ster roept vragen op



Astronomen hebben een geheimzinnige ring van koolmonoxide-gas ontdekt rond de jonge ster V1052 Centauri, die zich op een afstand van ongeveer 700 lichtjaar in het zuidelijke sterrenbeeld Centaurus bevindt. De ring maakt deel uit van de protoplanetaire schijf rond de ster en is ongeveer net zo ver van deze verwijderd als de aarde van de zon. De met de Europese Very Large Telescope ontdekte gasring is opmerkelijk scherp begrensd.

Koolmonoxide wordt wel vaker waargenomen bij jonge sterren, maar doorgaans is het gas over de hele protoplanetaire schijf verdeeld. Waarom het in dit geval een dunne ring is, is nog onduidelijk. Eén mogelijkheid is dat zich aan binnen- en buitenkant van de ring een planeet bevindt die het gas bijeendrijft, ongeveer zoals de 'herdersmaantjes' delen van het ringenstelsel van de planeet Saturnus in bedwang houden.

Een andere mogelijkheid is dat de ring in stand wordt gehouden door magnetische velden. V1052 Cen onderscheidt zich door een opvallend sterk magnetisch veld en een extreem trage rotatie. In hoeverre die factoren van invloed kunnen zijn op de protoplanetaire schijf rond de ster moet nog blijken.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

20-01-2012

'Sterrenstof' in meteoriet chemisch onderzocht



Een internationaal team van wetenschappers heeft stofdeeltjes die opgesloten zitten in de 4,6 miljard jaar oude Murchison-meteoriet aan chemisch onderzoek onderworpen. De minuscule insluitsels zijn ouder dan ons zonnestelsel en hun samenstelling wijst erop dat ze afkomstig zijn van een supernova - een zware ster die aan het einde van zijn leven is ontploft.

Uit de chemische analyse van het 'sterrenstof' blijkt dat deze onder meer verschillende isotopen van de element silicium en zwavel bevatten. De metingen laten zien dat de deeltjes veel zware siliciumisotopen bevatten en relatief weinig zware zwavelisotopen, wat niet goed in overeenstemming te brengen is met de huidige modellen voor de chemische samenstelling van zware sterren. De beide elementen zijn dus waarschijnlijk na de eigenlijke supernova-explosie ontstaan.

Supernova-modellen laten zien dat zich enkele maanden na de explosie in de binnenste regionen van de uitgestoten materie bij temperaturen van enkele duizenden graden siliciumsulfidemoleculen vormen. Naderhand raken deze moleculen opgesloten in kristallen van siliciumcarbide. In die vorm kwam het materiaal van de supernova ongeveer 4,6 miljard jaar geleden in de gaswolk terecht waaruit later ons zonnestelsel ontstond.

De Murchison-meteoriet werd in 1969 gevonden bij de gelijknamige plaats in Australië. Behalve insluitsels van een supernova zijn in de ruimtesteen ook deeltjes aangetroffen die waarschijnlijk afkomstig zijn uit de sterrenwinden van rode reuzensterren.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

23-01-2012

Russische sterrenkundige ziet leven op Venus



Is er leven op Mars? Een Russische wetenschapper stelde zich de vraag of er misschien leven op Venus is. Leonid Ksanfomaliti gelooft van wel op basis van foto's genomen door de Russische ruimtesonde Venus-13 in 1982.



Ksanfomaliti (onderzoeker op de afdeling ruimtevaart van de Russische academie voor wetenschappen) denkt levende, schorpioenachtige wezens gezien te hebben. Ze zouden zich op of net onder de oppervlakte van de planeet bevinden. "Op de ene foto zie je de gestaltes, terwijl ze op de volgende foto weer verdwijnen", zei de Russische wetenschapper.

Mocht zijn ontdekking erkend worden, dan zou het een doorbraak betekenen. Er is nog nooit bewijs geleverd van leven op Venus. Hoewel de planeet ongeveer even groot is als de Aarde, is Venus altijd als onbewoonbaar beschouwd. Door de ligging nabij de zon, kunnen de temperaturen er oplopen tot 460 graden Celsius. (AD/gb)

(HLN)

24-01-2012

Leven op Venus? "Vreemd wezen is stukje van camera"



Een Russische wetenschapper deed deze week het gerucht ontstaan dat er wel eens leven op Venus mogelijk kan zijn. Op een foto uit de jaren 80 zag hij immers een schorpioenachtig wezen. Andere experts weerleggen zijn theorie. De vermeende schorpioen is niet meer dan een afgebroken stuk van de kap boven de cameralens, meldt de Daily Mail.



Het was de Rus Leonid Ksanfomaliti die het nieuws over leven op Venus bekend maakte. Hij had 30 jaar oude foto's van een sonde bestudeerd en merkte dat er iets boven of onder het oppervlak bewoog. Experts van NASA stellen echter dat we enkel een stukje van de kap over de cameralens zien in combinatie met 'ruis'.

Er is nooit bewijs geleverd dat leven op Venus mogelijk zou zijn. Het is er immers ongeveer 464 graden Celsius. Qua grootte en structuur is Venus wel de planeet die in ons zonnestel het meest op de Aarde gelijkt. Maar daar houdt de vergelijking op, aangezien Venus ook de heetste planeet van ons zonnestelsel is. Wetenschappers geloven wel dat er ooit leven op Venus bestaan kan hebben. (gb)

(HLN)

26-01-2012

Bijzondere sterren ontdekt op antieke fotografische platen



Analyse van een oude collectie van fotografische platen levert een stortvloed aan nieuwe veranderlijke sterren op. Het gaat daarbij met name om sterren die heel langzaam, maar niettemin aanzienlijk in helderheid variëren.

De unieke collectie omvat 500.000 foto's die in de periode 1885-1993 zijn gemaakt door het Harvard College Observatory en de complete hemel bestrijken. Tot twintig jaar geleden bestonden er nog vrijwel geen digitale camera's en maakten de Harvard-astronomen bij het maken van hemelopnamen doorgaans gebruik van glasplaten met lichtgevoelige zilveremulsies.

Deze glasplaten worden momenteel gedigitaliseerd - een klus die nog zeker drie, en misschien wel vijf jaar in beslag zal nemen. Hoewel pas vier procent van het werk voltooid is, is nu al duidelijk dat de platen waardevolle informatie bevatten over de veranderingen die sterren op termijnen van tientallen jaren vertonen.

Eén van de eerste ontdekkingen is een klasse van koele reuzensterren, die in de loop van de decennia een factor twee in helderheid variëren. Onderzoek aan deze en andere veranderlijke sterren moet meer inzicht geven in de wijze waarop sterren in de loop van de tijd evolueren.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

02-02-2012

Eerste video van de echte 'Dark Side of the Moon'


© afp

Een camera aan boord van één van de twee Amerikaanse GRAIL-sondes heeft een eerste video gemaakt van de voor ons verborgen kant van de Maan, via de Britse rockgroep Pink Floyd beter bekend als de 'Dark Side of the Moon'.

Het een halve minuut durende filmpje dateert van 19 januari. Het is gemaakt door de MoonKAM op de Ebb die net als de tweelingbroer Flow GRAIL vormt.

Bij de start van de educatieve video is de noordelijke pool van de achterkant van de Maan te zien, waarna de sonde zuidwaarts vliegt. Uiteindelijk duikt aan de zuidelijke pool zeer geaccidenteerd terrein op.

Ebb en Flow zijn met Nieuwjaar in een baan rond de natuurlijke satelliet van de Aarde gekomen.

Het project MoonKAM staat onder leiding van Sally Ride, de eerste Amerikaanse vrouw in de ruimte. (belga/sps)

klik hier voor de video

(HLN)

23-01-2012

In het ruimtelab bij TNO

Nederland schiet op eigen houtje geen raketten de ruimte in, maar toch gebeurt er binnen de landsgrenzen genoeg op ruimtevaartgebied. Eén van de hotspots is Delft. Daar zit TNO, die onderdelen ontwikkelt voor satellieten en telescopen. Kennislink ging daar een dagje het lab in om te kijken wat er gebeurt.

Het is een winderige en natte dag in december als ik naar de campus in Delft reis. Niet alleen de Technische Universiteit huist daar, maar ook TNO, oftewel de Nederlandse Organisatie voor toegepast-natuurwetenschappelijk onderzoek. Er is mij vertelt dat daar momenteel nogal wat bijzondere ruimtevaartinstrumenten in het lab staan. Een kans die Kennislink niet kan laten liggen.

Zelf sterren maken


De Very Large Telescope in Chili. Afbeelding: © ESO

Meteen na binnenkomst gaan we rond de tafel met Fred Kamphues. Hij is projectmanager bij de afdeling Ruimtevaart van TNO. Er zijn daar in totaal zo’n 150 mensen actief, legt hij uit. En één daarvan is Rens Henselmans, die dan ook aanschuift.

Henselmans vertelt over zijn onderzoeksproject: de Laser Guide Star voor de Very Large Telescope (VLT) in Chili.

Wat is een Laser Guide Star?


De Laser Guide Star op de Very Large Telescope in Chili. Afbeelding: © ESO/Y. Beletsky

Het klinkt als een object uit Star Wars, maar in feite is het niets meer dan een sterke laser die vanuit de telescoop omhoog schijnt. Bovenin de atmosfeer, op ongeveer 90 kilometer hoogte, zit een dunne luchtlaag die rijk is aan natrium en oplicht onder invloed van de straal. Vanuit de telescoop gezien is er nu een puntje in de lucht gemaakt: een eigen zogenoemde ‘volgster’!

Maar waarom heb je zoiets nodig? De kunstmatige ster is bijzonder geschikt om te bepalen welke verstoringen er op dat moment optreden in de atmosfeer. En dat is belangrijk, want we bouwen wel telescopen met steeds grotere spiegels, maar groter is op een gegeven moment niet beter. De turbulente luchtschil om onze planeet zorgt ervoor dat sterren gaan fonkelen en dat de potentiële scherpte die we kunnen waarnemen verdwijnt.

Als je precies weet welke verstoringen er in de lucht plaatsvinden, aan de hand van je volgster, kun je die ongedaan maken met het plaatselijk vervormen van de telescoopspiegel. Je hebt dan een zogenoemd adaptief optisch systeem en dit werd in 2006 voor het eerst succesvol getest.

Henselmans is bezig met het onderdeel van Laser Guide Star dat de laserstraal onder elke omstandigheid gefocust houdt op de atmosfeer: de beam-expander. Dit apparaat vergroot de laserstraal uit de laser van 1,5 tot 30 centimeter. Daardoor is de gidsster groot genoeg en duidelijk zichtbaar in de atmosfeer.


Met deze beam-expander wordt er een volgster in de atmosfeer geprojecteerd. Afbeelding: © TNO/Fred Kamphues

De kunst is om de gidsster vervolgens zo scherp mogelijk te projecteren. En daarbij kunnen de kleinste detail voor problemen zorgen. ‘Er zijn erg veel ongewenste effecten die ervoor zorgen dat de laser uit focus raakt. Daardoor krijg je een onscherpe volgster, en dat wil je niet’, zegt Henselmans. Eén belangrijk punt is de temperatuursdaling van de omgeving gedurende de nacht, die zorgt ervoor dat de brekingseigenschappen van de lucht veranderen waardoor de gidsster onscherp kan worden.
‘Het mooie is dat we de buis van de beam-expander nu precies zo hebben ontworpen dat hij krimpt onder invloed van de temperatuurdaling’, zegt Henselmans. ‘Daardoor verandert de focus van de beam-expander en wordt het effect van afkoelende lucht op de laserstraal precies gecompenseerd.’

Een ander knap staaltje techniek in het ontwerp is dat de beam-expander de straal met een precisie van 0,1 boogseconde kan kantelen. Dat betekent op 90 kilometer hoogte een verschuiving van de volgster van slechts 4 centimeter. Uiteindelijk krijgt de VLT vier van deze gidssterren, met beam-expanders uit Nederland.

Buigen van de spiegel
Dan is het tijd om echt het lab in te gaan. Wat is het hier koud! Binnen staat een systeemtafel met daarop een hoop spiegeltjes gemonteerd. Een laserstraal schiet van spiegel tot spiegel door het apparaat heen. Het geheel wordt beschermd door grote plastic flappen die vanaf het plafond naar beneden hangen. Zodra ik dichterbij kom worden mijn begeleiders wat zenuwachtig. ‘Kijk je wel uit?’, wordt mij vriendelijk doch dringend gevraagd. ‘Je moet sowieso niet in de richting van de spiegels praten en die pen heb ik liever ook niet zo dicht bij de opstelling.’ Het is duidelijk dat ze hier zuinig zijn op hun spullen.

Dan laten ze me iets zien waar ze trots op zijn. Het is het prototype van het onderdeel dat de positionering gaat regelen van de hoofdspiegel van een nog te bouwen supertelescoop, de Europese Extremely Large Telescoop (E-ELT).

Wat is E-ELT?


Groot, maar dan ook echt groot wordt deze Europese Extremely Large Telescope. De hoofdspiegel krijgt een diameter van 42 meter. Let vooral op de auto die voorin deze artistieke weergave is geparkeerd. Afbeelding: © ESO

De Europese Extremely Large Telescoop (E-ELT) is een enorme optische telescoop die (net als de VLT) in het Chileense hooggebergte moet verrijzen. Hij krijgt een spiegel met een doorsnede van 42 meter, een record. Momenteel zit het project nog in de ontwerpfase, en het zou in ongeveer 10 jaar tijd voltooid kunnen worden.
De telescoop wordt volledig adaptief. Dat wil zeggen dat de enorme spiegel zo van vorm kan veranderen dat atmosferische verstoren gecorrigeerd kunnen worden. ‘Als je die spiegel niet adaptief maakt, bouwen we de ELT voor niks. Hij zou namelijk geen scherpere beelden opleveren dan de huidige telescopen zoals de VLT’, zegt Kamphues.

De enorme spiegel van de ELT bestaat eigenlijk uit 798 zeshoekige spiegels met een diameter van bijna 1,5 meter. Tussen die spiegels zal minder dan een millimeter speling zitten. Voor een scherp beeld moeten de segmenten met een precisie van enkele nanometers gepositioneerd kunnen worden. Een erg gecompliceerde klus, gezien de te verwachten mechanische trillingen in het systeem en de harde wind in het Chileense hooggebergte.


Een van de prototype actuatoren die elk van de bijna achthonderd spiegels van de E-ELT gaan dragen. In totaal heeft de telescoop bijna 2400 van deze ondersteuners. Afbeelding: © TNO/Fred
Kamphues

‘Of neem bijvoorbeeld de doorbuiging van die spiegels onder invloed van de zwaartekracht. Die verandert al als het gehele systeem onder een andere hoek op de hemel wordt gericht’, zegt Kamphues. ‘Daarom zitten er motors onder de spiegels, die de extra buiging compenseren.’

Elke spiegel staat op drie beweegbare poten, zogenoemde actuatoren, waarvan er hier een in het lab staat. De kanteling van elk van de spiegels kan daarmee nauwkeurig ingesteld worden. De uitdaging van het maken van zo’n actuator is dat een paar honderd kilo zware spiegel op twee nanometer nauwkeurig ingesteld moeten kunnen worden. ‘En dat kan met deze actuator’, zegt Kamphues, terwijl hij naar de stalen buis voor ons wijst.

‘Wij zijn dus al klaar met het ontwikkelen van deze essentiële onderdelen. Nu de ELT nog… De komende tien jaar moet alle onderdelen van zo veel verschillende bedrijven samen komen. Het wordt een spannende tijd!’

Een kaart van de Melkweg


Ik moest flink ingepakt worden voor de cleanroom.

We gaan door met de tour. Op naar het laatste onderdeel van deze middag. En nu komt het echt werk, zo lijkt het. Mijn schrijfblok en pen moeten achterblijven in een kluisje. We gaan een deur door en komen in een kleedruimte terecht. Ik moet plastic zakjes om mijn schoenen doen, een haarnetje op, onderoveral aan, overal aan, nog meer plastic zakjes om de schoenen, een mondkapje om en als laatste handschoenen aan.

Dan zijn we er klaar voor. We gaan door een serie deuren heen (die nooit tegelijk open kunnen) voordat we oog in oog staan met een onderdeel van het ambitieuze GAIA-project.

Wat is GAIA?


De GAIA-satelliet. Afbeelding: © ESA

GAIA is een project van de Europese Ruimtevaartorganisatie ESA. Het bestaat uit een satelliet die ongeveer één procent van alle sterren in onze Melkweg in kaart moet gaan brengen. Dat lijkt misschien weinig maar dat zijn zo’n één miljard sterren!

De telescoop gaat een hoop informatie verzamelen over al deze sterren, door ze in een periode van vijf jaar bijna honderd keer te observeren. Straks weten we van al deze sterren een aantal dingen: de afstand tot de aarde, de helderheid, temperatuur, zwaartekracht en hebben we bovendien zicht op hun samenstelling. Verder is de verwachting dat GAIA zo’n 15.000 nieuwe exoplaneten zal ontdekken. En een belangrijke taak van de satelliet wordt het opsporen van gevaarlijke planetoïden, die op aarde zouden kunnen inslaan. In 2013 wordt GAIA gelanceerd.

Wat ik voor me zie is het basishoek-meetsysteem dat cruciaal is voor de afstandsbepalingen die GAIA doet. Omdat je met één telescoop geen diepte ziet heeft de satelliet er twee. Vergelijk het met een verrekijker, waarmee het mogelijk is diepte te zien, in tegenstelling tot een (enkele) telescoop. Uit het verschil van deze twee beelden kan de satelliet, met een methode die astrometrie heet, de afstand bepalen tot het object dat hij in zijn twee vizieren heeft.


De binnenkant van GAIA. Klik voor meer uitleg. Afbeelding: © ESA/Astrium

Het meetsysteem dat hier staat houdt de hoek tussen de twee telescopen nauwlettend in de gaten. Die is vastgezet op 106,5 graden en moet daar ook op blijven, anders lopen de afstandsberekeningen in de soep. Om te controleren wat de exacte hoek tussen de twee telescopen is lopen er twee laserstralen tussen de twee telescopen. Die via spiegeltjes bij elkaar komen en zo een exacte bepaling van de hoek leveren.

‘Als het hele systeem straks werkt kan GAIA hoeken bepalen die vergelijkbaar zijn met een haardikte op 1000 kilometer afstand,’ laat Kamphues trots weten.
En waarom moet er eigenlijk zoveel moeite gedaan worden met de beschermende kleding? ‘We willen absoluut zeker weten dat er geen vervuiling op de spiegeltjes komt. Stel je voor dat dit apparaat straks niet goed werkt omdat jij een stofje hebt achtergelaten op één van de spiegeltjes. Daarom werken we in deze cleanroom en minimaliseren we bovendien het aantal bezoeken. We hebben hier nog geen handjevol journalisten naar binnen gelaten!’


In deze ruimte wordt het extreem precieze meetsysteem voor de GAIA-satelliet gemaakt. Afbeelding: © TNO/Fred Kamphues

(Kennislink)

06-02-2012

Twee nieuwe maantjes rond Jupiter ontdekt



Wetenschappers hebben met een telescoop in Chili twee nieuwe maantjes rond Jupiter ontdekt, weet National Geographic. Ze behoren tot de kleinste maantjes van ons zonnestelsel. De nieuwe maantjes dragen de voorlopige welluidende naam S/2011 J1 en S/2011 J2.

Ze zijn slechts ongeveer een kilometer groot en zijn niet zichtbaar met een huis-tuin-en keukentelescoop in de achtertuin, in tegenstelling tot de vier grote manen van de gasreus. Met een omloop die respectievelijk 580 en 726 dagen duurt, bevinden de maantjes zich zeer ver van Jupiter.

De planeet heeft nu al zeker 66 bekende manen. Wetenschappers denken dat het er in werkelijkheid nog - veel - meer zijn.

De nieuw ontdekte exemplaren maken deel uit van de zwerm van 52 manen die een tegengestelde baan rond de planeet draaien, aldus Scott Sheppard van het gezaghebbende Carnegie Instituut in Washington die de vondst deed.

Vanwege hun bizarre baan rondom Jupiter lijkt het erop dat het duo waarschijnlijk delen zijn geweest van een asteroïde of komeet die lang geleden door het zwaartekrachtveld van Jupiter zijn "gevangen". (belga/vsv)

(HLN)

06-02-2012

Astronomen verklaren spoorloze elektronen

Sinds het lanceren van de eerste satellieten is het bekend dat er rond onze planeet een zee zweeft van vrije elektronen die gevangen zitten in het aardmagnetische veld. Waar wetenschappers hun hoofden lang over braken was dat deze zee soms plots helemaal leeg loopt om zich daarna weer langzaam te vullen. Ze weten nu waarom.

Astronomen van de Universiteit van Californië in Los Angeles (UCLA) schrijven in een artikel dat vorige week in Nature Physics verscheen dat de zonnewind ervoor kan zorgen dat elektronen uit de zogenoemde Van Allen-gordels tijdelijk weg worden geblazen. De ‘wind’ bestaat zelf ook uit geladen deeltjes die grote invloed kunnen hebben op de al aanwezige elektronen rondom onze planeet.

Van Allen-gordels


De Van Allen-gordels.

Er bestaan twee Van Allen-gordels rondom de aarde, die zijn vernoemd naar de Amerikaanse astrofysicus James Van Allen. De binnenste gordel bevindt zich ongeveer 10.000 kilometer boven het oppervlakte van de aarde en is voornamelijk gevuld met protonen. Enkele duizenden kilometers daar boven begint de tweede gordel, die vooral bestaat uit hoog energetische elektronen. James Van Allen heeft de eer gekregen naamgever van deze twee gordels te zijn, omdat hij erop stond dat de eerste Amerikaanse satelliet Explorer 1 een Geigerteller aan boord zou krijgen. Toen hij uiteindelijk zijn zin kreeg, bleek deze teller na de lancering in 1958 onverwacht grote hoeveelheden geladen deeltjes te detecteren buiten de aardatmosfeer.

Alternatieve verklaringen van tafel
In de jaren ‘60 van de vorige eeuw werden er steeds meer satellieten gelanceerd die onderzoek deden naar de Van Allen-gordels. Het bleek dat deze eens in de zoveel tijd heel snel ’leegliepen’. De meters aan boord van de satellieten detecteerden dan geen deeltjes meer en niemand wist waar ze waren.

Wetenschappers zagen wel dat het verdwijnen van de deeltjes tegelijk gebeurde met een zogenoemde geomagnetische storm, veroorzaakt door een sterke zonnewind. Het magnetische veld van de aarde wordt dan verstoord door grote hoeveelheden geladen deeltjes die door de zon worden uitgestoten.


Een andere bekend effect van een zonnestorm zijn prachtige poollichten.

Er verschenen theorieën dat de geomagnetische storm ervoor zorgde dat de elektronen in de atmosfeer van de aarde werden opgenomen of dat de elektronen op dat moment hun energie verloren, waardoor ze niet meer te detecteren waren.

Deze verklaringen kunnen nu dus van tafel. Het merendeel van de deeltjes worden tijdens een storm juist van de aarde weggeblazen, schrijven de wetenschappers. Toch blijft de gordel dan niet lang leeg, want binnen enkele uren is hij weer gevuld met nieuwe deeltjes uit onder andere de zonnewind.

Ruimteweer voorspellen
Hoofdauteur Drew Turner schrijft dat het belangrijk is dat we weten hoe de zwerm geladen deeltjes zich gedraagt. “De maatschappij wordt steeds afhankelijker van technologie in de ruimte en deze deeltjes kunnen de levensduur van satellieten sterk verminderen. Het is daarom belangrijk dat we goede modellen hebben van wat de hoog energetische deeltjes doen onder invloed van geomagnetische stormen”, aldus Turner.


Het ruimtestation ‘vliegt’ op slechts 400 kilometer hoogte, ruim onder de Van Allen-gordels. Afbeelding: © NASA

Naast de schade die een zonnestorm satellieten kan toebrengen zegt Turner dat astronauten ook gevaar kunnen lopen. Turner: “Hoog energetische elektronen kunnen makkelijk in een ruimtepak doordringen en zo de gezondheid van een astronaut bedreigen.”

Kuipers en het ISS
Moet de Nederlandse astronaut André Kuipers, die op dit moment enkele maanden in het Internationale Ruimtestation ISS verblijft, zich nu zorgen gaan maken? Waarschijnlijk niet. Het ISS bevindt zich op een hoogte van slechts 400 kilometer, veel lager dan de eerste Van Allen-gordel. Bovendien geniet het ruimtestation – net als wij op het aardoppervlak – bescherming van het sterke aardmagnetisch veld die ervoor zorgt dat de deeltjes op afstand blijven.

(kennislink)

08-02-2012

Infraroodsatelliet AKARI ontdekt koolmonoxide in supernovarest



Wetenschappers hebben met behulp van de Japanse infraroodsatelliet AKARI koolmonoxidemoleculen opgespoord in het tien miljoen graden hete gas van de jonge supernovarest Cassiopeia A. De ontdekking komt als een verrassing: de energierijke elektronen en zware atomen die bij een supernova-explosie vrijkomen, zouden de moleculen afgebroken moeten hebben.

Cas A is het overblijfsel van een zware ster die 330 jaar geleden is ontploft. Niet alleen aan de rand van het bij de explosie uitgestoten materiaal is koolmonoxide waargenomen, maar ook in het centrum van de supernovarest, waar sinds de explosie weinig is gebeurd.

De ontdekking roept de vraag op wanneer het koolmonoxide is ontstaan - kort na de explosie of later, in het door de ster uitgestoten gas. Hoe dan ook lijkt het erop dat koolstof en misschien ook andere zware elementen die bij een supernova-explosie worden gevormd niet in ongebonden vorm in de interstellaire materie terechtkomen. Dat zou de inzichten omtrent bijvoorbeeld de vorming van stof in het vroege heelal nogal op hun kop zetten.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

13-02-2012

'Lege' ruimte is gevuld met donkere materie



De 'lege' ruimte tussen de sterrenstelsels is niet echt leeg, maar is 'gevuld' met donkere materie. Die conclusie trekken Japanse onderzoekers op basis van waarnemingen van miljoenen sterrenstelsels, aangevuld met gedetailleerde computersimulaties.

Al lange tijd is duidelijk dat er ongeveer zes keer zoveel mysterieuze donkere materie in het heelal is als normale zichtbare materie. Hoe die donkere materie exact in de ruimte is verdeeld, is echter niet nauwkeurig bekend. In een artikel in The Astrophysical Journal tonen de Japanse onderzoekers nu aan dat de donkere materie niet in sterrenstelsels is geconcentreerd, maar ook de intergalactische ruimte vult. Terwijl de zichtbare materieverdeling in een sterrenstelsel (gas en sterren) een vrij duidelijke grens vertoont, blijken alle sterrenstelsels omringd te worden door uitgestrekte wolken en slierten van donkere materie, die tot aan naburige stelsels reiken.

De verdeling van de donkere materie kon in kaart gebracht worden via de techniek van de zwakke lenswerking: de beeldjes van ver verwijderde sterrenstelsels worden in zeer geringe mate vervormd door de zwaartekracht van (donkere) materie tussen de verre stelsels en de aarde, en door dat effect statistisch te onderzoeken aan miljoenen sterrenstelsels, is de ruimtelijke verdeling van de donkere materie af te leiden.

© Govert Schilling

(allesoversterrenkunde)

14-02-2012

Bolvormige sterrenhopen overleefden bloedbad van 13 miljard jaar geleden



In de nasleep van botsingen tussen sterrenstelsels worden meer bestaande sterrenhopen vernietigd dan er nieuwe ontstaan. Dat is de conclusie die Duitse en Nederlandse astronomen trekken op basis van gedetailleerde computersimulaties die binnenkort gepubliceerd zullen worden in Monthly Notices of the Royal Astronomical Society .

Bij de botsing van twee sterrenstelsels komen hevige geboortegolven van nieuwe sterren op gang. Zo ontstaan onder andere grote nieuwe sterrenhopen, die voor een belangrijk deel uit zware, hete sterren bestaan. Diezelfde starbursts veroorzaken echter ook snel veranderende zwaartekrachtsomstandigheden, waardoor juist kleinere sterrenhopen weer uiteengerukt worden.

Volgens teamleider Diederik Kruijssen van het Max-Planck-Institut für Astrophysik zou dit een verklaring kunnen vormen voor het feit dat veel sterrenstelsels (waaronder ons eigen Melkwegstelsel) vooral grote, zware (bolvormige) sterrenhopen bevatten: de kleinere, lichtere exemplaren hebben het 'bloedbad' dat ca. 13 miljard jaar geleden plaatsvond niet overleefd - toen ontstond het Melkwegstelsel uit onderlinge botsingen van kleinere sterrenstelsels.

(HLN)

quote:

Op donderdag 16 februari 2012 13:23 schreef pinine het volgende:
deel 1 en 5 van de imax hubble film in uitstekende kwaliteit met soms 3-D achtige effecten
helaas zijn er al delen van de serie verwijderd vanwege auteursbescherming

IMAX Hubble 3D 720p - Part 1/5

IMAX Hubble 3D 720p - Part 5/5

16-02-2012

Bedenker oerknal geëerd met ruimteschip

De Belgische priester en wetenschapper Georges Lemaître, die het idee van de oerknal bedacht, krijgt een ruimteschip naar zich vernoemd.


Foto: ANP

Het onbemande vaartuig moet het internationale ruimtestation ISS gaan bevoorraden. Dat heeft de Europese ruimtevaartorganisatie ESA donderdag bekendgemaakt.

Lemaître (1894-1966) schreef in 1927 dat het heelal constant uitdijt. Enkele jaren later voegde hij eraan toe dat het universum ooit in één enkel punt moet zijn begonnen.

Dat begin was voor hem de Bijbelse schepping. Lemaîtres theorieën zijn nu algemeen aanvaard, maar werden toen door iedereen afgewezen, zelfs door Albert Einstein.

Jules Verne

Europa heeft in totaal vijf onbemande ruimtevrachtschepen. Die zijn vernoemd naar Europese denkers. Twee daarvan zijn al naar het ISS gegaan, de Jules Verne en de Johannes Kepler. In maart gaat de derde, de Edoardo Amaldi.

Die wordt binnengeloodst door de Nederlander André Kuipers. De Albert Einstein gaat in 2013, de Georges Lemaître in 2014.

© ANP

(nu.nl)

17-02-2012

Voor het eerst tellurium in sterren gedetecteerd



Wetenschappers van elf Amerikaanse instituten hebben voor het eerst tellurium opgespoord in de ruimte. Sporen van dit zeldzame semi-metaal, dat onder meer wordt gebruikt voor de productie van halfgeleiders, zijn aangetoond in de spectra van drie 12 miljard jaar oude sterren in de halo van ons Melkwegstelsel. De ontdekking bevestigt de theorie dat tellurium, samen met nog zwaardere elementen, bij een zeldzaam soort sterexplosies is ontstaan.

Ongeveer 13,7 miljard jaar geleden bestond de materie in het heelal uitsluitend uit de drie lichte elementen waterstof, helium en lithium, die bij de oerknal waren gevormd. Daar kwam pas verandering in toen 300 miljoen jaar later de eerste sterren op het toneel verschenen. Deze produceerden de overige 94 elementen die van nature in het heelal voorkomen.

De zwaardere elementen kwamen onder meer via grote sterexplosies, supernovae, in de ruimte en uiteindelijk ook in latere generaties van sterren en hun planeten terecht. Zo moet het ook met tellurium zijn gegaan.

De ontdekking van dit element in enkele stokoude sterren wijst erop dat het al vroeg in de geschiedenis van het heelal bestond. De aangetroffen hoeveelheid is in overeenstemming met de theorie dat de elementen zwaarder dan ijzer zijn geproduceerd bij het zogeheten r-proces dat alleen bij de explosies van zware sterren optreedt. Bij dat proces worden atoomkernen als die van het element nikkel in rap tempo met zoveel neutronen bestookt, dat ze in (nog) zwaardere elementen veranderen.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

21-02-2012

Orbiter ontdekt geologische activiteit op de Maan


© photo news

Op de Maan zijn aanwijzingen gevonden van recente geologische activiteit, meldt de NASA.

De Amerikaanse 'Lunar Reconnaissance Orbiter' (LRO) heeft met name kleine, langgerekte, "geulen" ontdekt die wijzen op recente tektonische activiteit, vermoedelijk in de afgelopen vijftig miljoen jaar. Dit geldt als recent gezien de Wachter van de Aarde meer dan 4,5 miljard jaar oud is.

Door afkoeling van het inwendige krimpt de Maan in de loop van de miljarden jaren een beetje, waardoor de korst juist wordt samengedrukt en er langgerekte "bergkammen" ontstaan. Het feit dat er desondanks ook "geulen" blijken voor te komen, wijst op geologische activiteit. (belga/vsv)

(HLN)