Het Grote Klimaatverandering Topic

Iedereen merkt dat het klimaat aan het veranderen is maar over hoe en wat verschillen nog steeds veel meningen....Wordt klimaatsverandering veroorzaakt door de mens? Of is het een onvermijdelijk natuurlijk proces, maar door de mens verergerd? Of is het menselijk 'aandeel' aan de klimaatsverandering niet eens noemenswaardig? Is het een bedreiging voor de beschaving of valt het allemaal reuze mee?

29-07-2010

Het is toch echt warmer

Klimaatverandering staat ‘onomstotelijk’ vast, concluderen Amerikaanse en Britse wetenschappers in een nieuw grootschalig onderzoek.

Het wordt onomstotelijk steeds warmer en daar heeft de mens duidelijk de hand in. De eerste helft van 2010 is zelfs de warmste uit de geschiedenis. Met deze conclusies gebaseerd op groot nieuw onderzoek wakkeren internationale wetenschappers het debat over klimaatverandering weer aan, voor het eerst sinds de controverse die ‘climategate’ is gaan heten.

Het onderzoek, geleid door de US National Oceans and Atmospheric Administration, richt zich op elf verschillende klimaatindicatoren. Elk van die indicatoren wijst volgens het onderzoek op opwarming.

Het gaat onder meer om een stijging van temperatuur boven land, temperatuur van de zeeoppervlakte en het niveau van de zeespiegel. Arctisch zee-ijs en gletsjers namen af in omvang door de bovengemiddelde temperatuurstijging. Vooral de samenhang die de data vertonen, heeft geleid tot de stevige conclusies.

Affaire

Het was een tijdje stil aan het wetenschappelijke front. Nadat e-mails van de Universiteit van East Anglia uitlekten, die suggereerden dat er door klimaatonderzoekers geknoeid was met temperatuurstatistieken, ontstond vorig jaar een grote affaire.

Klimaatsceptici kregen de wind in de zeilen en riepen dat klimaatverandering een hoax is, verzonnen door linkse ‘alarmisten’. De geloofwaardigheid van het IPCC, de klimaattak van de Verenigde Naties, kwam zwaar onder vuur te liggen en de affaire noopte voormalig minister van Milieu Jacqueline Cramer tot het instellen van een onderzoek.

Ook internationaal werden geleerden aangesteld om de onderste steen boven te krijgen. Conclusie tot drie keer toe: er staan enkele fouten in het IPCC-rapport maar op de wetenschappelijke kern van het rapport valt niets af te dingen.

Voor klimaatsceptici maakt dat allemaal niets uit. Ook al stijgt de temperatuur, zij blijven twijfelen aan de menselijke invloed daarop en de deugdelijkheid van het pas gepubliceerde onderzoek. Aan het debat komt voorlopig geen einde.

(depers.nl)

Even een kleine greep terug

29-07-2010

Het zwarte, opwarmende gevaar

De rol van zwarte aerosolen op het klimaat
Zwarte aerosolen komen onder andere in de atmosfeer door de verbranding van fossiele brandstoffen. Niet alleen warmen ze de aarde op met misschien wel één graad, maar ze vormen ook een gevaar voor de gezondheid van de mens. Omdat zwarte aerosolen korte tijd in de atmosfeer verblijven, kan een snelle terugdringing de opwarming van de aarde tijdelijk vertragen.

Sinds 1850 is de temperatuur op aarde gemiddeld met ongeveer 0,8°C gestegen. De meeste wetenschappers wijzen nog steeds met de bezwerende vinger naar de mens als hoofdschuldige. Net als de zon is ook een belangrijke rol weggelegd voor aerosolen, oftewel microscopische vaste of vloeibare deeltjes in de atmosfeer. Denk daarbij aan wolken en mist, maar ook aan roet- en zwaveldeeltjes. Het IPCC schrijft in haar vierde rapport uit 2007 dat het klimaateffect van aerosolen een afkoelende is. Hoe groot dat afkoelende effect is, is nog niet precies duidelijk. Een type aerosol dat juist zorgt voor opwarming zijn zwarte aerosolen (in het Engels black carbon). Wat zijn zwarte aerosolen en hoe groot is hun rol?


Het verstoken van diesel levert zwarte aerosolen op. Afbeelding: © EPA

Zwarte aerosolen
Deze aerosolen zijn de belangrijkste component van roet. De herkomst van zwarte aerosolen, waar lichtgekleurd roet niet toe behoord, is tweeërlei. Ten eerste buitenshuis zoals door het verbranden van biomassa, steenkool en andere fossiele brandstoffen. Een tweede categorie is binnenshuis door bijvoorbeeld het verstoken van hout en koeienmest. Uiteindelijk komt een deel van deze aerosolen ook in de atmosfeer terecht.

In de atmosfeer terecht gekomen zorgen zwarte aerosolen – samen met andere aerosolen zoals sulfaten, nitraten, zeezout en stof – voor een bruine gloed boven veel (Aziatische) steden. Ze zijn dus een onderdeel van smog. Een deel van de bruine wolken wordt verder over het continent geblazen door de wind en bevindt zich meestal op hoogtes van 3 tot 5 km.

Zwarte aerosolen kwamen in de zestiger jaren vooral boven de westerse wereld voor, terwijl in de afgelopen decennia landen als China en India enorme hoeveelheden zwarte aerosolen veroorzaakten. De jaarlijkse uitstoot van zwarte aerosolen was ~8 Teragram (1012) in 1996, maar de onzekerheid over de uitstoot is groot met een factor 2 tot 5 op regionale schaal en ±50% voor de hele wereld.


Een foto van de binnenstad van Shanghai genomen vanaf één van de hoogste torens ter wereld, de Oriental Pearl Tower met een maximale hoogte van 468 meter. In het oog vallend is het deken van smog over de stad; daarboven is gewoon blauwe lucht te zien. Afbeelding: © Adiël Klompmaker

.Effect op het wereldklimaat
Zoals de naam zwarte aerosolen al een beetje verklapt, absorberen de deeltjes gereflecteerde zonnestralen van wolken of van het aardoppervlak zelf. Zonder deze aerosolen zouden veel stralen zonder meer de ruimte in zijn gegaan. Dit zorgt voor een opwarmend effect. Een ander effect is het absorberen van direct zonlicht, waardoor er minder licht het aard_oppervlak_ bereikt. Dit draagt voor een deel bij aan het zogenaamde ‘global dimming’, waardoor de opwarming aan het aard_oppervlak_ waarschijnlijk vertraagt mondiaal gezien. Minder zonlicht betekent ook minder evaporatie en dus minder wolken en neerslag. Minder wolken betekent op haar beurt weer dat er meer zonlicht kan doordringen tot aan het aardoppervlak. Er zijn dus diverse terugkoppelingen.

Een deel van de zwarte aerosolen bevindt zich niet in de atmosfeer, maar op de aarde. Daar blijft het bijvoorbeeld op sneeuw en ijs liggen. Net zoals puin op gletsjerijs, wordt het zonlicht niet teruggekaatst, maar geabsorbeerd. Niet alleen warmt het hierdoor op, maar smelt het ijs of de sneeuw ook sneller. Dit effect is echter niet heel groot, ongeveer 20% van het totale opwarmende effect van zwarte aerosolen. Door het absorberende effect van zwarte aerosolen wordt energie toegevoegd aan de atmosfeer en komt er minder op de aarde terecht op sommige plaatsen. Het betreft in deze gevallen dus een herverdeling van de energie. Het totale effect van zwarte aerosolen is echter een opwarmende.


Het opwarmende effect van zwarte aerosolen op de atmosfeer. Afbeelding: © Ramanathan & Carmichael, 2008

Hoe groot is het effect? Volgens onderzoeken gepubliceerd in 2005 en 2007 zou het opwarmende effect ongeveer 60% zijn van dat van koolstofdioxide. In het vierde IPCC rapport is het opwarmende effect van CO2 ten opzichte van 1750 1,6 Watt per m2. Het IPCC onderschat de rol van zwarte aerosolen: ze stelt dat zwarte aerosolen slechts 0,05-0,35 Watt per m2 bijdroegen aan de opwarming. Het smelten van sneeuw en ijs is hierbij niet bij inbegrepen. Het totale effect van zwarte aerosolen wordt nu geschat op 1-1,2 Watt per m2, met een onzekerheidsmarge van 0,4 Watt per m2. Het ontstaan van minder wolken is hier niet in meegenomen.

Met de nieuwe berekeningen zijn zwarte aerosolen de op één na belangrijkste oorzaak van de stijging van de temperatuur in de 20e eeuw, nog voor methaan (CH4). Deze cijfers komen van metingen door satellieten, van instrumenten vanuit vliegtuigen, van grondstations en van observaties in het open veld. Wat betekent dit nu voor de temperatuur? Het effect van alleen zwarte aerosolen op het aardoppervlak is 0,5-1 °C. Een andere schatting gaat uit van 0,25 °C voor de aarde.

Regionale effecten
Het effect van zwarte aerosolen op verschillende regio’s hangt sterk samen met de zonne-instraling en de kringloop van het water. Eén voorbeeld zijn de Himalaya’s waarover het IPCC blunderde in haar rapport. Blunder of niet, feit is dat de gletsjers, die één miljard mensen van zoet water voorzien, zich sterk teruggetrokken in de afgelopen decennia. Rekenmodellen stellen dat zwarte aerosolen een net zo belangrijke factor zijn voor de smelt als broeikasgassen. Deze modellen namen alleen de zwarte aerosolen in de atmosfeer mee, niet de zwarte aerosolen op het ijs en de sneeuw. Met andere woorden: zwarte aerosolen zijn mogelijk zelfs dé belangrijkste factor in de terugtrekking van de gletsjers in de Himalaya’s. Als klapper op de vuurpijl lijken zwarte aerosolen ook een rol te spelen in de verminderde sneeuwval in de Himalaya’s door een zwakkere moesson.

De verspreiding van zwarte aerosolen op één dag in 2009. Vooral India en China hebben flinke hoeveelheid zwarte aerosolen boven zich hangen.

Nog een voorbeeld is de Arctische regio. De temperatuur is hier in vergelijking met de hele aarde tweemaal zo snel gestegen, ook wel de ‘Arctische amplificatie’ geheten. In de afgelopen dertig jaar is de concentratie aan sulfaataerosolen (die een afkoelend effect hebben) gedaald, terwijl de concentratie aan zwarte aerosolen juist toenam. Dit verklaart bijna 50% van de snelle opwarming van het Arctische gebied. Dit resultaat sluit prima aan bij nieuw onderzoek. In 2010 vonden wetenschappers namelijk dat vooral de verhouding tussen zwarte aerosolen en de afkoelende sulfaataerosolen bepaalt of het warmer of kouder wordt. Hoe hoger de ratio, hoe warmer het wordt. Sinds 1890 zou de bijdrage van zwarte aerosolen aan de temperatuur in de Arctische regio 0,5-1,4 °C zijn.


De uitstoot van zwarte aerosolen (in tonnen per jaar voor 1996) concentreert zich vooral in Azië en Afrika. Afbeelding: © Ramanathan & Carmichael, 2008

Reductie
Wat kan er aan opwarming door zwarte aerosolen gedaan worden? Heel veel. Omdat het geschatte effect van zwarte aerosolen op het klimaat zo groot is, kan terugdringing van de uitstoot op korte termijn zorgen voor een langzamere opwarming van de aarde. Ongeveer een derde van de opwarming kan gecontroleerd worden volgens Mark Jacobsen (Stanford Universiteit, Californië).

Wetenschapper Ramanathan (Scripps Instituut van Oceanografie, Californië ) denkt dat de mensheid zo een paar decennia kan winnen om oplossingen te vinden voor de alsmaar stijgende concentratie aan broeikasgassen. Waarom? Zwarte aerosolen slaan namelijk in dagen tot enkele weken weer neer op het aardoppervlak door vooral neerslag, terwijl CO2 ten minste honderd jaar in de atmosfeer verblijft. Het effect van een snelle vermindering van de uitstoot van zwarte aerosolen zal dus snel zichtbaar zijn.

Dat een reductie mogelijk is, lieten westerse landen zien. Hun uitstoot daalde met een factor vijf of meer sinds de vijftiger jaren. Met andere woorden: de technologie is er. India en China samen zorgen voor 25-35% van de totale uitstoot van zwarte aerosolen, wellicht inmiddels al meer. Een oplossing is om mensen in Azië en Afrika een alternatief aan te bieden voor het stoken op hout of andere biomassa. Bijvoorbeeld door te koken op gas, met behulp van zonne-energie of door simpelweg een filter te plaatsen. Als het lukt om grootschalige programma’s op te zetten zal het effect enorm zijn. Voor zuidoostelijk Azië zou de opwarming door zwarte aerosolen met 70-80% verminderd kunnen worden en voor Oost-Azië met 20-40%. Terugdringing van de uitstoot zou tevens kunnen helpen om droogtes tegen de gaan in Noord-China en de vloeden in Zuid-China, effecten die aan zwarte aerosolen zijn toegeschreven.

Een vermindering van de uitstoot is niet alleen van belang voor het bestrijden van de opwarming van de aarde, maar ook voor de gezondheid van de mens. Het inademen van zwarte aerosolen is allerminst gezond. In India zorgde roet binnenshuis al voor 400.000 doden. Met recht zijn zwarte aerosolen daarom een zwart gevaar in meerdere opzichten.

Referenties:
IPCC, vierde klimaatrapport
Jacobsen, M.Z., 2001. Strong radiative forcing due to the mixing state of black carbon in atmospheric aerosols. Nature 409: 695-697.
Menon et al., 2002. Climate effects of black carbon aerosols in China and India. Science 297: 2250-2252.
Ramana, et al., 2010. Warming influenced by the ratio of black carbon to sulphate and the black-carbon source. Nature Geoscience (advance online publication)
Ramanathan, V., 2007. Role of black carbon in global and regional climate changes.
Ramanathan & Carmichael, 2008. Global and regional climate changes due to black carbon. Nature Geoscience 1: 221-227.
Shindell & Fulavegi, 2009. Climate response to regional radiative forcing during the twentieth century. Nature Geoscience 2: 294-300.
Tollefson, J., 2009. Climate’s smoky spectre. Nature 460: 29-32.

(Kennislink)

04-07-2010

Hoofdconclusies VN-klimaatpanel over regionale gevolgen klimaatverandering overeind

Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) heeft geen fouten gevonden die de hoofdconclusies van het wetenschappelijke VN-klimaatpanel IPCC uit 2007 over de mogelijke toekomstige regionale gevolgen van klimaatverandering ondergraven. Het rapport van het IPCC toont overtuigend aan dat die gevolgen al op veel plaatsen in de wereld zichtbaar zijn en ernstiger zullen worden als de aarde verder opwarmt. Wel is de onderbouwing van conclusies in sommige gevallen onvoldoende helder.

Het planbureau constateert verder dat in de samenvattende conclusies de nadruk ligt op de belangrijkste negatieve gevolgen van klimaatverandering. Het PBL adviseert om deze benadering in het volgende IPCC-rapport op twee manieren aan te vullen: (1) met een rapportage in de samenvatting over het volledige spectrum van gevolgen, en (2) met een analyse van ‘worst case’ scenario’s.

Om onduidelijkheden en onzorgvuldigheden zo veel mogelijk te voorkomen moet het IPCC meer gaan investeren in de kwaliteitscontrole.
Dat blijkt uit het rapport ‘Evaluatie van een IPCC-klimaatrapport: analyse van conclusies over de mogelijke regionale gevolgen van klimaatverandering’ dat het Planbureau voor de Leefomgeving vandaag heeft gepubliceerd. Het PBL heeft deze studie naar de betrouwbaarheid van de regionale hoofdstukken in het rapport van IPCC-werkgroep II, dat gaat over de gevolgen van, aanpassing aan en kwetsbaarheid voor klimaatverandering, verricht op verzoek van de minister van VROM. De Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) heeft toegezien op de kwaliteit van het onderzoek.

Aanleiding en aanpak
Aanleiding voor het onderzoek waren fouten in het rapport van werkgroep II van het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) over de regionale gevolgen van klimaatverandering. Het ging daarbij om onjuiste informatie over het smelten van gletsjers in de Himalaya en over het percentage landoppervlak in Nederland dat onder de zeespiegel ligt. In de Tweede Kamer ontstond hierdoor bezorgdheid over de betrouwbaarheid van de wetenschappelijke informatie waarop het klimaatbeleid van de overheid is gebaseerd.

De minister van VROM heeft het PBL vervolgens gevraagd onderzoek te doen naar mogelijke andere onjuistheden in het rapport en te beoordelen wat de fouten betekenen voor de hoofdconclusies die het IPCC trekt over de regionale gevolgen van klimaatverandering.

Gezien de vraag die de minister het PBL heeft gesteld, besteedt de planbureau-analyse de meeste aandacht aan de beoordeling van de onderbouwing van de hoofdconclusies van het rapport. De PBL-onderzoekers hebben onderscheid gemaakt in concrete fouten enerzijds en kritiekpunten op de kwaliteit van de onderbouwing van de hoofdconclusies anderzijds.

Gevonden kritiekpunten tasten de hoofdconclusies niet aan, wel meer transparantie nodig
In de 32 hoofdconclusies van het IPCC over de gevolgen van klimaatverandering heeft het PBL één kleine fout gevonden, overigens zonder dat deze de inhoud van conclusies ondergraaft. Dit betrof een onnauwkeurigheid in één conclusie: de schatting van het aantal mensen in Afrika dat in 2020 risico loopt op watertekort door klimaatverandering blijkt niet 75 tot 250 miljoen te zijn, maar 90 tot 220 miljoen mensen. Deze correctie valt binnen de onzekerheidsmarges.

Op de onderbouwing van zeven van de 32 samenvattende hoofdconclusies heeft het planbureau één of meer kritiekpunten. Het meest voorkomende kritiekpunt (bij zes van de 32 conclusies) is onvoldoende uitleg in het rapport over hoe de deskundigen tot een bepaald oordeel zijn gekomen. Dat kan bijvoorbeeld een niet onderbouwde generalisatie betreffen. Het PBL pleit daarom voor meer transparantie in de redeneringen die leiden tot bepaalde conclusies.

Nadruk op ernstige negatieve gevolgen
Het planbureau constateert dat werkgroep II van het IPCC in de samenvattingen de nadruk heeft gelegd op de ramingen van de ernstige negatieve gevolgen van klimaatverandering. Deze selectie ligt voor de hand en is ook goedgekeurd door de regeringen die het IPCC vormen. In het rapport komen daardoor de minder erge gevolgen en de positieve effecten niet terug in de samenvattingen voor beleidsmakers, wat het totale beeld in de samenvattingen negatiever van toon maakt dan de onderliggende hoofdstukken. Zo worden bijvoorbeeld de mogelijk positieve gevolgen voor de bosbouw in Noord –Azië wel genoemd in een hoofdstuk maar niet meer in de samenvattingen. Verder wordt in de onderzochte 32 samenvattende conclusies niet vermeld dat er naast klimaatverandering soms ook andere factoren een belangrijke rol spelen, zoals bijvoorbeeld de invloed van bevolkingsgroei op watertekorten. Het PBL beveelt daarom aan in de volgende IPCC-rapporten (in 2013 en 2014) de te verwachten ontwikkelingen in de samenvattingen voor beleidsmakers breder weer te geven.

De laatste jaren is meer wetenschappelijke literatuur verschenen over mogelijke klimaatontwikkelingen met een kleine kans, maar met potentieel grote gevolgen. Het PBL stelt Werkgroep II voor om ook aandacht te schenken aan ‘worst-case scenario’s’.

Verbetering van de kwaliteitscontrole aanbevolen
Het IPCC is een internationaal netwerk waarin wetenschappers vanuit de hele wereld samenwerken. Doel is te komen tot een ‘assessment’, een beoordeling van de stand van de wetenschappelijke kennis ten behoeve van evenwichtige politieke besluitvorming. Het PBL constateert dat het in de praktijk onvermijdelijk lijkt dat in een weergave van de stand van de wetenschap die bestaat uit duizenden pagina’s fouten voorkomen.

Om fouten zoveel mogelijk te vermijden adviseert het PBL de VN-landen die samen het algemeen bestuur van het IPCC vormen, meer te investeren in de kwaliteitscontrole van IPCC-rapporten. Nu de gevolgen van klimaatverandering steeds zichtbaarder worden, stelt de maatschappij hogere eisen aan de kwaliteit van de wetenschappelijke informatie. Tegelijkertijd neemt de hoeveelheid wetenschappelijke literatuur enorm toe. De leidinggevende hoofdauteurs van het IPCC die het schrijfproces coördineren, zouden daarom betaalde assistenten moeten krijgen.

Het IPCC kan de kans op fouten verder verkleinen door meer mensen bij de totstandkoming van de rapporten te betrekken. Zowel voor als na publicatie zou het IPCC geïnteresseerden via het internet de gelegenheid kunnen bieden mogelijke fouten te melden. Door deze openheid kan de geloofwaardigheid van het IPCC toenemen.

Ook breekt het planbureau een lans voor meer onderzoek naar de gevolgen van klimaatverandering in ontwikkelingslanden. Over de gevolgen voor Europa en de VS is veel meer informatie beschikbaar dan voor ontwikkelingslanden, terwijl juist ontwikkelingslanden kwetsbaar zijn voor klimaatverandering.


Afbeelding: © NASA

.Himalayagletsjers en deel Nederland onder de zeespiegel
Naar aanleiding van de discussie in de Tweede Kamer gaat het PBL in zijn rapport ook kort in op de fout met betrekking tot de Himalayagletsjers en het deel van Nederland dat onder de zeespiegel ligt. Ook voor deze twee fouten die de aanleiding vormden voor de discussie over de kwaliteit van het IPCC-rapport geldt dat ze de hoofdconclusies van het IPCC-rapport niet hebben beïnvloed.

De gletsjers in de Himalaya zullen in 2035 zeker niet verdwenen zijn, zoals in het IPCC-rapport stond. Dan zouden de gletsjers 25 maal zo snel moeten smelten als in de afgelopen periode. De fout rond de stijging van de zeespiegel stamt uit een door het PBL aangeleverde tekst. In het rapport staat dat 55% van Nederland onder zeeniveau ligt. Er had moeten staan dat 55% van Nederland gevoelig is voor overstromingen: 26% van Nederland ligt onder zeeniveau en 29% is gevoelig voor rivieroverstromingen.

Het huidige beleid ten aanzien van de bescherming van Nederland tegen overstromingen zoals geformuleerd in het Nationaal Waterplan en het Deltaprogramma is gebaseerd op de beschikbare kennis over klimaatverandering, zeespiegelstijging, rivierafvoeren en onzekerheden. De discussies over IPCC hebben geen effect op de aannames die ten grondslag liggen aan het Nationaal Waterplan.

Meldpunt op website
Het PBL heeft begin maart 2010 een website geopend waarop wetenschappers, deskundigen en andere geïnteresseerden buiten het planbureau tot begin april fouten in de hoofdstukken over de werelddelen konden melden. Op deze website kwamen zo’n veertig reacties binnen. De meeste (35) hadden betrekking op andere onderwerpen dan de regionale gevolgen van klimaatverandering. De meldingen die wel gingen over de regionale gevolgen zijn meegenomen in het onderzoek. Alle meldingen en de reactie van het PBL daarop staan op de website van het PBL.

(Kennislink)

01-07-2010

Gletsjers als thermometers uit het verleden

De aarde warmt steeds verder op. Maar hoe lang al en is dit wel bijzonder? De antwoorden zijn te vinden in de veranderingen van gletsjers. Hiermee zijn de temperatuurverandering van de afgelopen 400 jaar te achterhalen. Vooral de laatste 150 jaar trekken de gletsjers zich terug.

In de afgelopen 150 jaar is het gemiddeld warmer geworden op aarde. Toch varieert de gemiddelde temperatuur van jaar tot jaar. Om te weten of de opwarming van de afgelopen anderhalve eeuw een normale schommeling in het klimaat is, moet de temperatuurstijging worden vergeleken met temperatuurvariaties over een veel langere periode. De wereldwijde temperatuurmetingen gaan echter maar terug tot rond het jaar 1850. Gletsjers zijn een hulpmiddel op te kijken hoe de temperatuur varieerde over een langere periode.

Gletsjers leggen op een betrouwbare manier de veranderingen in temperatuur vast. Het groter en kleiner worden van een gletsjer hangt namelijk grotendeels af van de temperatuurschommelingen. Uit ander onderzoek aan gletsjers blijkt namelijk dat gletsjers veel gevoeliger zijn voor veranderingen in temperatuur dan voor veranderingen in de hoeveelheid neerslag. Daar komt nog bij dat schommelingen in neerslag meestal erg lokaal zijn, en elkaar uitmiddelen als je kijkt naar een mondiaal effect. Tot slot zijn gletsjers erg geschikt voor klimaatonderzoek omdat deze ijsmassa’s traag reageren. Eén koude of warme dag of zelfs één koud of warm jaar laat de gletsjer niet direct veel groeien of krimpen. De gletsjers filteren zo uit de sterk wisselende temperatuur vanzelf de klimaatveranderingen waarin we geïnteresseerd zijn.


Van de Morteratschgletscher in Zwitserland wordt de lengteverandering elk jaar bijgehouden. De terugtrekking van de gletsjer over de 9 jaar tussen 2000 (bordje) en 2009 is goed te zien. Afbeelding: © Ward van Pelt, 2009

.Dateren
Gegevens over het smelten en groeien van gletsjers gaan vaak veel verder terug dan de temperatuurmetingen. Groeiende gletsjers worden dikker en hun oppervlakte wordt groter. Daardoor neemt ook de lengte toe. Smeltende gletsjers worden dunner en daardoor kleiner. Sinds het einde van de 19e eeuw worden deze gletsjerveranderingen op veel plekken op de wereld opgemeten. Maar alleen over de lengteveranderingen van gletsjers is ook uit de tijd daarvoor veel bekend. Uit oude foto’s, kaarten en beschrijvingen kan de toenmalige lengte van gletsjers worden vastgesteld. Ook uit de vaak nog veel oudere schilderijen en tekeningen van gletsjers is veel informatie te halen. Daarnaast laten gletsjers veel sporen na in het landschap. Ze eroderen de berg, waardoor aan de voorkant puin de gletsjer uit komt. Als de gletsjer een tijdje op dezelfde plek blijft liggen, verzamelt dit puin zich in een wal. Zo’n wal heet een morene. Aan de hand van de leeftijd van begroeiing op de morene kun je zien hoe oud die is. Een ander mogelijk spoor zijn bomen die door groeiende gletsjers omgewalst en afgebroken worden. Als je een in de grond achtergebleven stronk terugvindt en kan dateren aan de hand van de boomringen of met koolstofdatering, weet je wanneer de gletsjer daar was.

Door al deze verschillende informatiebronnen weten we wereldwijd de lengtes van 291 gletsjers tot eeuwen terug in de tijd, de zogenaamde gletsjerlengtereeksen. De reeksen die we hier gebruiken gaan terug tot tenminste 1945, meestal tot in de 19de eeuw maar vaak ook verder, zelfs tot het jaar 1535.



De verspreiding van de 291 gletsjers waarvan we de lengteverandering weten. Elk continent heeft gletsjers en zelfs in de tropen zijn gletsjers te vinden zoals in Kenia en Indonesië.

.Gletsjerlengtes
We moeten van veel gebieden op de wereld de temperatuur kunnen berekenen om de juiste gemiddelde temperatuurverandering op aarde te kunnen bepalen. Op het moment zijn op alle continenten op aarde gletsjers te vinden, zelfs in Afrika en Australië. We hebben ook van elk continent (behalve Antarctica) gegevens van gletsjerlengteveranderingen voor 1945. Enkele voorbeelden van lengtereeksen van gletsjers zijn afgebeeld hieronder. Hoe verder je teruggaat in de tijd, hoe minder reeksen er zijn en hoe minder gedetailleerd ze zijn. De langste en meest gedetailleerde reeksen komen van gletsjers uit Europa vanwege de vele historische bronnen. Opvallend is dat bijna alle gletsjers ter wereld hetzelfde beeld laten zien. De gletsjerlengte fluctueert of verandert weinig tot 1850; daarna neemt de lengte sterk af. Dit suggereert meteen dat over de hele wereld de temperatuur moet zijn toegenomen sinds ongeveer 1850. Wetenschappers hebben uitgerekend hoe groot de temperatuursstijging is die de wereldwijde terugtrekking van gletsjers het beste verklaart.



Voorbeelden van de tijdreeksen van veranderende gletsjerlengte. Een hokje naar beneden op de verticale as betekent dat de gletsjer een kilometer korter is geworden. De datapunten zijn met elkaar verbonden tot een lengteveranderingsreeks.

.Aanpassing
Elke gletsjer reageert iets anders op veranderingen in temperatuur. Daarom gebruiken we gletsjermodellen om de temperatuurverandering uit het verleden uit te rekenen. De ene gletsjer wordt namelijk een kilometer korter als het een halve graad warmer wordt, terwijl de lengte van de andere slechts 200 m afneemt. Dat komt omdat de gletsjers verschillen in vorm en in het klimaat waarin ze zich bevinden. Deze verschillen bepalen hoe groot de lengteverandering is bij veranderende temperaturen, maar ook de snelheid waarmee een gletsjer zich aanpast. De Franz Josef gletsjer in het regenachtige Nieuw-Zeeland doet er bijvoorbeeld maar 15 jaar over om zich aan te passen aan een klimaatverandering. De Nordenskiøldbreen in het droge Spitsbergen doet er 200 jaar over. Behalve vorm en klimaat is ook de steilheid van de gletsjer belangrijk. Zo neemt de lengte van de vlakke Nigardsbreen gletsjer in Noorwegen bij opwarming tot drie keer zo veel af als de steilere Sofiyskiy gletsjer in het Russische Altai gebergte.



De terugtrekkende Floitenkees gletsjer in de Oostenrijkse Alpen. Tot waar 150 jaar geleden de gletsjer kwam, ligt een berg puin, de morene (midden rechts op de foto). Boven deze morene heeft de gletsjer de berg kaal geschuurd. Rechts van de morene kun je goed zien tot waar de gletsjer maximaal is gekomen, want daaronder groeien planten. Van links komt een andere gletsjer die de hellingen onder de morene (vlak boven het hutje) kaal schuurde in het verleden.

.Niet bij alle gletsjers zijn de lengtefluctuaties het gevolg van verandering in het klimaat. Bij sommige gletsjers neemt de stroomsnelheid van het ijs periodiek enkele jaren sterk toe. Deze gletsjers heten “surgende” gletsjers. Tijdens zo’n “surge” wordt de gletsjer in korte tijd veel langer (tot wel enkele kilometers) waarna hij over een periode van vele jaren weer langzaam terugtrekt tot de volgende “surge”. Weer andere gletsjers eindigen in zee en zijn voor de lengteveranderingen sterk afhankelijk van de topografie van de zeebodem. Een hobbel of kuil in de zeebodem beïnvloedt in hoge mate de reactie van de gletsjer op een verandering in het klimaat. Als de gletsjer op een vulkaan ligt, kan er een hoop extra warmte uit de aarde komen. In april 2010 was er bijvoorbeeld op IJsland een vulkaanuitbarsting onder de Eyjafjallajökull. De hete lava laat dan natuurlijk een hoop ijs smelten. Als je de temperatuurveranderingen op aarde wilt berekenen aan de hand van gletsjerlengteveranderingen dan moeten dit soort gletsjers niet meegenomen worden in de berekeningen.

Warm
Met de 291 gletsjerlengtereeksen en de gletsjermodellen hebben we voor iedere gletsjer apart de temperatuurveranderingen berekend. Dit geeft ons dus 291 temperatuurreeksen voor verschillende plekken op de wereld. Uit deze temperatuurreeksen hebben we gemiddelde temperatuurveranderingen op aarde over de 400 jaar van 1600 tot 2000 berekend. Het resultaat is te zien in onderstaande figuur. De gletsjers laten zien dat de wereldwijde opwarming al is begonnen rond het jaar 1850. De temperatuur is hierbij tussen 1850 en 2000 gemiddeld over de wereld met 0.9 °C gestegen. Hiervoor veranderde de temperatuur juist ten minste 250 jaar vrijwel niet. Een sterke opwarming zoals in de 20ste eeuw is in de afgelopen 400 jaar dus niet eerder voorgekomen. Daarbij laten de gletsjers zien dat de laatste twee decennia van de 20e eeuw de warmste zijn sinds het jaar 1600. Voor de afgelopen 9 jaar (2001 – 2009) is de temperatuur niet meer berekend met de gletsjers. Uit de temperatuurmetingen die tegenwoordig overal gedaan worden, blijkt dat de gemiddelde temperatuur op aarde van 2000 – 2009 nog hoger was dan in het laatste decennium van de 20e eeuw. De afname in de gletsjerlengte gaat dus door in de 21e eeuw.



De mondiale temperatuurveranderingen van 1600 tot 2000 berekend uit de gletsjerfluctuaties. De temperatuur is gegeven als de afwijking ten opzichte van de gemiddelde wereldtemperatuur tussen 1961 en 1990. De verticale balkjes geven de onzekerheid van de berekening aan. De werkelijke temperatuur ligt met 95% zekerheid tussen de uiteinden van de balkjes, de dikke lijn is de meest waarschijnlijke temperatuur.

Andere methodes
De temperatuurveranderingen op aarde zijn niet alleen in gletsjers terug te vinden. Onderzoek naar de breedte van boomringen, bodemtemperaturen en de samenstelling van koralen laat steeds hetzelfde temperatuurverloop zien. Doordat de verschillende onafhankelijke methodes elkaar bevestigen, heeft het berekende temperatuurverloop van de afgelopen eeuwen een steeds kleinere onzekerheid. De opwarming die wij nu meemaken is dus echt bijzonder in de geschiedenis van de laatste 400 jaar.



Deze figuur laat niet alleen de temperatuur berekend uit gletsjers zien (rood), maar ook de temperaturen gereconstrueerd uit een combinatie van boomringen, koralen, ijskernen, sedimentkernen en historische bronnen (blauw, met onzekerheid in lichtblauwe band) en de gemeten temperatuur sinds 1850 (HADCRUT3 dataset, UEA) in zwart. Afbeelding: © Mann et al. (2008) in PNAS


Referenties:
Mann et al., 2008. Proxy-based reconstructions of hemispheric and global surface temperature variations over the past two millennia. PNAS 105 (36): 13252-13257. Engelse samenvatting
Kümmerly en Frey, 1981. Die Schweiz und Ihre Gletsjer. SVZ Zürich.
Zumbühl, H.J., 1980. Die Schwankungen der Grindelwaldgletscher. Birkhäuser Verlag.
Oerlemans, J., 2001. Glaciers and Climate Change. Balkema Publishers.
Oerlemans, J., 2005. Extracting a Climate Signal from 169 Glacier Records. Science 308: 675-677. Engelse samenvatting

(Kennislink)

08-06-2010

Opwarming al zes decennia ongebroken

UTRECHT - Het huidige decennium is het warmste ooit en dit jaar komt in de top-5 van warmste jaren, volgens nieuwe meetgegevens die de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO) in Kopenhagen heeft gepresenteerd.

Volgens de WMO staan de jaren 2001 tot en met 2009 allemaal in de lijst van 10 warmste jaren uit meetreeksen die teruggaan tot tenminste 1850.

Alleen het jaar 2000 staat nog onder 1998, toen een krachtige El Niño zorgde voor een piek op de trendlijn.

Volgens het Met Office, het Britse equivalent van de KNMI, volgen de laatste 6 decennia elkaar nu op met steeds een hogere gemiddelde temperatuur.

Bevestiging

“De cijfers bevestigen een voortzettende temperatuurstijging die grotendeels valt toe te schrijven aan de stijgende concentratie broeikasgassen in onze atmosfeer.

Het laat duidelijk zien dat de opmerking dat klimaatverandering is gestopt onwaar is”, aldus Vicky Pope, hoofd klimaatadvies van het Met Office.


Klimaatverdrag

Op de eerste dag van de klimaattop in Kopenhagen beweerde Saoedi-Arabië dat er geen wetenschappelijke basis zou bestaan voor het klimaatverdrag. Rajendra Pachauri, hoofd van het IPCC, wees er vervolgens op dat de volledige klimaatwetenschappelijke gemeenschap het tegendeel beweert.

Ook Michel Jarraud, secretaris-generaal van de WMO, was speciaal naar de klimaattop gekomen om de temperatuurgrafiek te presenteren en de consensus binnen de wetenschap nogmaals te onderstrepen.

© Hier.nu

(nu.nl)

29-04-2010

Warme pool

Hoofdrol voor smeltend ijs in opwarming Noordpool

Het Noordpoolgebied warmt de laatste decennia twee keer zo snel op als de rest van de wereld. Daar zijn veel oorzaken voor aangewezen, maar het verdwijnen van het ijs, dat de zonnestralen weerkaatst, blijkt toch de cruciale factor.

Het gebied staat bekend als de koelkast van het Noordelijk Halfrond. De Arctische ijsvlaktes sturen veel zonlicht en dus ook zonnewarmte linea recta het heelal weer in en spelen zo een belangrijke rol in het aardse klimaatsysteem.

En juist deze thermostaat staat de laatste jaren zwaar onder druk. De Noordpool wordt in hoog tempo warmer en het ijs verdwijnt zienderogen. De meeste modellen voorspellen dat het Noordpoolgebied halverwege deze eeuw in de zomer ijsvrij is. Als het niet eerder is.

Albedo
Die twee trends versterken elkaar. IJs smelt bij hogere temperaturen en als het ijs verdwenen is, dringen de zonnestralen door in het zeewater en warmen dat op. De vraag is nu: is dat ook de enige verklaring voor de sterke opwarming van het poolgebied?

Nee, beweerden Zweedse meteorologen twee jaar geleden in Nature. Als het zogeheten albedo-effect de enige oorzaak is, verwacht je dat de extra opwarming zich met name vlak boven zee- of landniveau manifesteert. De Zweden zagen echter dat het ook op veel grotere hoogte veel warmer was geworden. Zij opperden dat de extra opwarming mede werd veroorzaakt door een toegenomen warmtetransport vanuit zuidelijke luchtlagen.

Anderen suggereerden een soort tweetrapsraket. Als het ijs verdwijnt, kan er meer zeewater verdampen. Wellicht versterkt de waterdamp het lokale broeikaseffect. Wat ook nog zou kunnen: een verandering in het wolkendek beïnvloedt de temperatuur.

Reading
Australische aardwetenschappers maken aan al deze speculaties een eind en plaatsen het albedo-effect weer terug op zijn voetstuk. Alleen dat, stellen zij in Nature, kan de specifieke opwarming van het Arctisch gebied goed verklaren.

Zij baseren zich op een analyse van een halve eeuw weergegevens, verzameld door het Britse weerinstituut in Reading. Dat deden die anderen ook, maar de Australiërs gebruiken de nieuwste reeks die niet eindigt in 2002, maar doorloopt tot het heden. Bovendien steekt de fysica van hun model veel beter in elkaar.

IJsvloer
Hun bewijzen ogen in ieder geval solide. De Arctische opwarming is op zeeniveau het grootst en neemt geleidelijk af naarmate ze in hogere luchtlagen meten – wat tegen de theorie van de aanvoer van warme zuidelijke lucht pleit. Bovendien is er een duidelijk verband tussen opwarming en ijsoppervlak. ’s Zomers is de extra opwarming bijvoorbeeld het geringst; dan gaat veel zonne-energie op aan het smelten van het ijs en het verwarmen van het oppervlaktewater, en dus niet in het verwarmen van de onderste luchtlaag (in de winter heb je daar minder last van, dus dan komt het effect van de krimpende ijsvloer het duidelijkst naar voren).

Ook de andere theorieën maken op de Australiërs weinig indruk. Het is al niet zo duidelijk, schrijven ze, of wolken een koelend of een opwarmend effect hebben – houden ze zonlicht tegen of aardwarmte vast. Ze konden ook geen correlatie ontdekken tussen veranderingen in het wolkendek en verschillen in opwarming.

Herfst
Zoiets gold ook voor het idee van de waterdamp. De concentraties daarvan zijn het hoogst in de zomer en herfst, en dat zijn nou net de seizoenen met relatief de minste opwarming.

Conclusie: er is een zeer sterke relatie tussen de opwarming van het Arctisch gebied en het minderende oppervlak van het Noordpoolijs, twee trends die elkaar versterken. Het ziet er dus wel degelijk naar uit dat het Arctisch ijs in een steeds hoger tempo gaat verdwijnen.

Joep Engels

James A. Screen & Ian Simmonds: ‘The central role of diminishing sea ice in recent Arctic temperature amplification‘, in Nature van 29 april 2010

(Noorderlicht)

11-05-2010

'Aarde kan in 2300 te warm zijn voor mens'



Grote delen van de aarde kunnen door klimaatverandering al in het jaar 2300 te warm zijn voor de mens. Dat meldden wetenschappers van onder meer de Australische New South Wales Universiteit uit Sydney dinsdag.

De onderzoekers betwijfelen of bepaalde gebieden nog leefbaar zijn, als de aarde ongeveer 7 graden Celsius warmer wordt. Volgens de rapportage zal de meerderheid van de wereldbevolking daarmee te maken krijgen.

Professor Steven Sherwood, een van de onderzoekers, schat de kans dat dit gebeurt, op ongeveer 50 procent. ,,Als we doorgaan met het verbranden van fossiele brandstoffen, lopen we in 2300 een serieus risico'', aldus de onderzoeker.

(depers.nl)

14-04-2010

KNMI probeert klimaatverandering te bewijzen

Weerinstituut KNMI gaat een grootschalig onderzoek leiden naar extremen in weer en klimaat in Europa. Doel: de veronderstelde klimaatverandering op het continent nog gedetailleerder in kaart brengen.


Het KNMI probeert klimaatverandering in Europa te bewijzen

Klimaateditie
Volgens wetenschapsjournalist Simon Rozendaal is de temperatuur op aarde de laatste tien jaar niet meer gestegen. Er bestaat een grafiek die dat duidelijk laat zien (video).
Het KNMI maakte woensdag bekend dat het de leiding heeft over de studie, waarbij onderzoeksinstituten uit acht landen zijn bij betrokken.

Analyseren
'Samen combineren en analyseren we een gigantische hoeveelheid waarnemingen van weerstations en satellieten,' aldus het KNMI op zijn website. 'De Europese Unie heeft deze gegevens nodig voor het maken van beleidskeuzes.'

Voor het onderzoek is vier jaar uitgetrokken.

Half graadje
In september 2009 kwam de betrokkenheid van het KNMI aan het licht bij een van de vele fouten in klimaatrapporten. Elsevier ontdekte dat het weerinstituut de afgelopen jaren consequent de verkeerde temperatuur heeft gemeten.

De thermometer van het KNMI stond te dicht bij een bomenrij die de afgelopen jaren steeds hoger werd. Mede daardoor gaf de thermometer een temperatuur aan die een halve graad te hoog was. Het verschil verdween nadat het KNMI zijn meter in de winter naar een meer open locatie verplaatste.

Door Johannes Baas

(Elsevier)

21-04-2010

'Vulkaanuitbarstingen door opwarming van de aarde'

Vulkaanuitbarstingen zoals de eruptie van de Eyjafjallajökull in IJsland, die een aswolk over Europa uitstortte, kunnen vaker voorkomen door opwarming van de aarde. Verschillende vulkanen liggen zoals de IJslandse vulkaan onder een gletsjer, en kunnen sneller uitbarsten als de gletsjer smelt.


De uitbarsting van de Eyjafjallajökull

Dat stelt wetenschapper Andy Hooper in dagblad Trouw. Hooper is als vulkanoloog verbonden aan de Technische Universiteit in Delft. De wetenschappers denken dat er meer vulkanen zullen uitbarsten door de vermeende opwarming van de aarde.

Er zijn meer vulkanen die net zoals de Eyjafjallajökull onder een gletsjer liggen. Als de gletsjer smelt neemt de druk op de magmakamer af, waardoor er meer magma ontstaat en vulkanen sneller uitbarsten, zo is de theorie. De gletsjer op de IJslandse vulkaan Eyjafjallajökull was echter altijd al te dun om effect op de vulkaan te hebben, zegt Hooper.

In het klimaatrapport van VN-instantie IPCC stond dat gletsjers in het Himalaya-gebergte door de opwarming zo snel smolten dat ze in 2035 weg zouden zijn. Deze bewering bleek niet op feiten te zijn gebaseerd.

Temperatuurdaling
Vulkaanuitbarstingen hebben een kleine invloed op het klimaat. Wetenschappers betogen dat de wereldtemperatuur na een hevige uitbarsting iets daalt, doordat de intensiteit van het zonlicht afneemt door de aswolk.

Volgens het KNMI daalde de gemiddelde temperatuur op aarde na de uitbarsting van de Pinatubo op de Filippijnen in 1991 in de jaren erna met 0,3 graden Celsius.

Door Marlou Visser

(Elsevier)

30-03-2010

Geen nieuwe ijstijd op komst: "Golfstroom vertraagt niet"



We hoeven niet te vrezen dat Europa in de nabije toekomst in een nieuwe ijstijd terecht zou komen. Dat zou in principe mogelijk zijn als de opwarming ook de golfstroom zou aantasten. Maar volgens een studie zijn er geen signalen dat die golfstroom aan het vertragen is.

Er wordt wel eens gevreesd dat de Golfstroom de voorbije 20 jaar vertraagd is. Die is verantwoordelijk voor de zachte temperaturen in ons deel van Europa. Groot-Brittannië zou bijvoorbeeld vier tot zes graden kouder worden zonder de toevoer van warmer water uit het midden van de Atlantische Oceaan.

Filmscenario
Sommige wetenschappers denken dat global warming de Golfstroom kan stil leggen. Daardoor zou de temperatuur hier in elkaar storten, terwijl het elders veel warmer zou worden. Dat was ook het scenario van de film 'The Day After Tomorrow', waar onze planeet van de ene dag op de andere in een nieuwe ijstijd terechtkomt.

Vertragen
Onderzoekers van NASA ontdekten met satellietgegevens dat er slechts sprake is van een tijdelijke variatie in de Golfstroom. En dat is waarschijnlijk een natuurlijke cyclus. Het IPCC van de VN vreesde in haar rapport wel dat de Golfstroom in de loop van deze eeuw zal vertragen. Mogelijk met een kwart tegen het einde van de 21ste eeuw. (gb)

(HLN)

10-03-2010

Onverwachte bellen in de broeikas

Gevaarlijke gasvoorraad in de poolzee heeft een lek deksel

Het bruist en borrelt in de Noordelijke IJszee. Per jaar gaat minimaal 18 miljoen kuub aardgas de lucht in, maar waarschijnlijk veel meer. Komt dit gas omhoog doordat dit gebied in dertig jaar met meer dan vijf graden is opgewarmd, geldt het omgekeerde, of is het allebei waar?

Ten noorden van Siberië is de zee gemiddeld maar 45 meter diep. Daar ligt een enorm stuk verdronken land, dat in zee verdween toen de laatste ijstijd afliep, vijftien- tot zevenduizend jaar geleden. Ruim twee miljoen vierkante kilometer toendra ging verloren, een gebied dat vijftig maal zo groot is als Nederland.

De bodem was in die tijd tot op grote diepte bevroren, en is dat nu nog steeds. Hij heeft ongeveer dezelfde samenstelling als de stukken Siberische toendra die boven de zeespiegel liggen. Er zitten gigantische voorraden koolstof in die zeebodem. In de vorm van bevroren veen, maar ook als methaan, aardgas dus. Hoe veel? Niemand die het weet.

“De schattingen lopen uiteen van enkele tientallen miljarden tonnen tot tientallen biljoenen tonnen”, mailt oceanografe Natalia Shakhova vanaf de Universiteit van Alaska. “Ter vergelijking: op dit moment zit er ongeveer vier miljard ton methaan in de hele atmosfeer.”

Honderd keer CO2
Methaan is een broeikasgas dat meer dan honderd keer zo veel warmte vasthoudt als CO2, maar wel vanzelf binnen een jaar of tien wordt omgezet in datzelfde CO2. Meestal doet iedereen alsof het gas ‘maar’ 21 keer zo veel broeikaskracht heeft als CO2, wat klopt als je kijkt naar een periode van honderd jaar. Neem je een termijn van twintig jaar, dan is methaan ruim zeventig keer zo sterk als CO2. Dat is van belang als veel methaan in korte tijd de lucht in gaat. Kan dat gebeuren?

Tot nu toe werd gedacht van niet, omdat het gas onder de Noordelijke IJszee veilig opgesloten zat onder een dikke laag ijs. Maar dat ‘deksel’ is lek, schrijven Shakhova en haar collega’s (voornamelijk Russen) in Science.

Ze hebben vanaf 2003 iedere zomer rondgevaren met ijsbrekers om metingen in zee te doen. Bovendien huurden ze in september 2006 een helikopter om te kijken hoe veel methaan er in de lucht boven het gebied zat en waagden ze zich in april 2007 op het uitgestrekte zee-ijs, zodat ze konden kijken of er bellen methaangas onder de oppervlakte gevangen zaten. De resultaten zijn niet bepaald geruststellend.

Minstens 8 miljoen ton
’s Winters zitten op veel plaatsen grote bellen methaanhoudend gas onder het ijs en de zee is in de meerderheid van het enorme gebied oververzadigd met methaan. Dat betekent dat het gas dat niet meer in zee past en de lucht in gaat. In totaal, berekenden de onderzoekers, ontwijkt per jaar minimaal acht miljoen ton koolstof op deze manier - achttien miljoen kuub aardgas.

Is dat veel? Vergeleken met de hoeveelheid die wereldwijd in de atmosfeer terechtkomt, naar schatting 560 miljoen ton, stelt het weinig voor. Maar het is wel even veel als tot nu toe aan alle wereldzeeën samen werd toegeschreven. En dat is niet het hele verhaal.

Die berekening is gedaan op basis van het in het water opgeloste gas en de onder het ijs gevangen bellen, aldus Shakhova. In werkelijkheid ontwijkt er dus nog meer: “Het deel van de emissies dat geen of weinig sporen in het water achterlaat, omdat de bellen in het extreem ondiepe water geen tijd hebben om op te lossen of te oxideren, konden we niet in de berekeningen meenemen. Dat deel kan vele malen groter zijn dan dat wat we wél hebben meegerekend.”

Sinds wanneer?
Een grote vraag is natuurlijk sinds wanneer het methaan uit de zeebodem ontwijkt. Gebeurt dit al vele eeuwen of is dit het begin van een massale uitbraak van methaan, die het klimaat van de hele wereld op z’n kop zal zetten? “Wat de bellen betreft: er zijn waarnemingen gedaan in 1938, toen zee-ijs van de Laptsevzee werd opgeblazen om een vaarroute te forceren. Toen de rook optrok, zagen ooggetuigen blauwe vlammen op het water dansen. We kunnen daaruit afleiden dat de onderzeese permafrost al langer aan het destabiliseren is. Maar het is moeilijk voorstelbaar dat de emissies omlaag gaan, terwijl die instabiliteit toeneemt.”

Er is tot nu toe nauwelijks onderzoek gedaan naar het onderzeese methaan. Veel meer onderzoekers richten zich op de permafrostgebieden op land. Dat moet anders, vindt Shakhova. “In het Noordpoolgebied zit het hele jaar door 8 tot 10 procent meer van dit gas in de lucht dan in het Zuidpoolgebied. Terwijl uit landecosystemen die methaan produceren, het grootste deel van het jaar helemaal geen methaan kan ontwijken, omdat ze simpelweg bevroren zijn.”

Rampzalige gevolgen
De zee is veel belangrijker als methaanbron dan iedereen dacht, wil ze maar zeggen. Vooral met het oog op de toekomst. Want er liggen dus enorme hoeveelheden methaan in de zeebodem te wachten, slechts tegengehouden door een laag bevroren grond. Als die smelt – en dat is logisch als de zee opwarmt - kan heel veel broeikasgas ineens vrijkomen, met rampzalige gevolgen. Eerdere drastische klimaatveranderingen zijn toegeschreven aan zo’n methaanterugkoppeling.

Tot slot: het lijkt logisch dat het methaan omhoog kan komen doordat de aarde opwarmt. Warmer zeewater betekent immers dat de ijslaag die het gas tegenhoudt, smelt. Maar kan het omgekeerde ook waar zijn? Op een kaartje bij Shakhova’s artikel is te zien dat de gemiddelde luchttemperatuur boven het onderzochte gebied veel harder is gestegen dan in de rest van het Noordpoolgebied: meer dan vijf graden in dertig jaar. Kan de verhoogde methaanconcentratie daarvan de oorzaak zijn?

Dat zou kunnen, reageert Shakhova, maar het is op dit moment niet hard te maken. Daarvoor is veel meer onderzoek nodig. Dit was maar een klein beginnetje, hoopt ze. Van het onderzoek dan, niet van de methaanemissies. Al vreest ze daar wel voor.

Elmar Veerman

Natalia Shakhova e.a.: ‘Extensive methane venting to the atmosphere from dediments of the East Siberian Arctic Shelf’, Science, 5 maart 2010

Reacties

(Noorderlicht)

15-03-2010

'Onderzeese vulkanen sleutelrol in klimaat'

SINGAPORE - Vulkanen onder de bodem van de oceaan tussen Australië en Antarctica spelen een sleutelrol in het absorberen van grote hoeveelheden kooldioxide (CO2).

Zij remmen zo de opwarming van het klimaat. Dat zegt een groep Franse en Australische wetenschappers. Hun studie staat in het nieuwste nummer van het wetenschappelijke tijdschrift Nature Geoscience.

De onderzoekers zeggen als eersten te hebben aangetoond dat de vulkanen een belangrijke bron van ijzer zijn voor eencellige planten, het zogeheten fytoplankton.

Die hebben dat nodig om te bloeien en absorberen daarbij kooldioxide, het belangrijkste broeikasgas. Oceanen absorberen ongeveer een kwart van de CO2 dat het gevolg is van de verbranding van fossiele brandstoffen en de ontbossing.

Fytoplankton zijn belangrijk in de voedselketen van de oceaan. Als de minuscule planten sterven of worden opgegeten, hebben zij kooldioxide in zich dat zij opnemen van de bodem van de oceaan.

Volgens de Australische wetenschapper Andrew Bowie, die bij het onderzoek betrokken was, is uit diverse onderzoeken al gebleken dat de onderzeese vulkanen ijzer produceren. Geen enkele heeft echter gewezen op hun belang voor het absorberen van kooldioxide.

© ANP

(nu.nl)

09-03-2010

Opwarming aarde mogelijk veel hoger



De temperatuur op aarde kan de komende 50 jaar met meer dan 4 graden stijgen, als de uitstoot van CO2 (koolstofdioxide) niet veel intensiever wordt beperkt dan het plan is. Tot nu toe gingen klimaatdeskundigen ervan uit dat de opwarming van de aarde maximaal ongeveer 2 graden zou mogen bedragen.

Dat blijkt uit een statistisch model dat hoogleraren econometrie Jan Magnus en Bertrand Melenberg en promovendus Chris Muris hebben gemaakt. De wetenschappers van de Universiteit van Tilburg analyseerden gegevens over zonnestraling van weerstations over de hele wereld van 1959 tot 2002. Zij konden deze gegevens, die in Zürich (ETH, Zwitserland) worden bijgehouden, al voor ze officieel gepubliceerd zijn voor hun onderzoek gebruiken.

Ze stellen vast dat de luchtvervuiling aanzienlijk is afgenomen. Maar daardoor bereikt veel meer straling ongehinderd het aardoppervlak. De temperatuur op aarde stijgt daardoor veel sneller dan tot nu toe op grond van berekeningen van alleen de CO2-uitstoot is aangenomen.

Volgens Magnus, Melenberg en Muris moet de CO2-uitstoot met zeker 50 miljoen ton per jaar extra worden verminderd om opwarming van meer dan 2 graden te voorkomen. Een hogere temperatuurstijging kan desastreuze gevolgen hebben voor mens en milieu door extreme neerslag, zeespiegelstijging en toename van droogte en hitte, zoals onlangs ook is beschreven in het rapport van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC).

(depers.nl)

09-02-2010

Zee warmt niet alleen op door broeikaseffect

DEN BURG - Het zeewater langs de Nederlandse kust is sinds 1982 sterk opgewarmd. De temperatuurstijging is groter dan kan worden verklaard door de toename van broeikasgassen in die periode.

© Nu.nl/Michel van Bergen Dat meldde het Koninklijk Nederlands Instituut voor Zeeonderzoek (NIOZ) dinsdag.

Volgens het NIOZ varieert de zeewatertemperatuur sterk van jaar tot jaar, maar blijkt uit meetgegevens dat het langjarig gemiddelde sinds 1982 gestaag is toegenomen met in totaal 1,5 graad.

Dat is drie keer zo veel als kan worden verklaard door de toename van koolstofdioxide (CO2) en andere broeikasgassen in de atmosfeer.


Zomers

Onderzoek van het NIOZ heeft uitgewezen dat de versterkte opwarming van het zeewater kan worden verklaard door zonnigere lentes en zomers en meer westenwind in de winter.

Die verschijnselen kunnen volgens het NIOZ niet direct worden toegeschreven aan het broeikaseffect, al kan dat er indirect wel aan hebben bijgedragen.

Klimaatverandering

De onderzoekers hebben hun bevindingen gepubliceerd in het vakblad Journal of Sea Research. Zij concluderen dat, naast de concentratie van broeikasgassen, op lokaal en regionaal niveau ook andere factoren bijdragen aan klimaatverandering.

Die regionale verschillen spelen in de meeste klimaatmodellen geen rol van betekenis.

© ANP

(nu.nl)

21-01-2010

Opwarming aarde gaat gestaag door



Uit een nieuwe NASA-analyse van de oppervlaktetemperaturen op aarde blijkt dat het afgelopen jaar tot de warmste jaren sinds 1880 moet worden gerekend. Op het zuidelijk halfrond was 2009 zelfs het warmste jaar waar temperatuurgegevens over bekend zijn.

Nadat de temperaturen in 2008 een beetje werden getemperd door de verkoelende oceaanstroming La Niña, bereikte het kwik in 2009 weer vrijwel dezelfde gemiddelde waarde als in 1998, 2002, 2003, 2006 en 2007. Alleen het jaar 2005 was - gemiddeld gesproken - nog een fractie warmer.

Al met al was het eerste decennium van de 21ste eeuw daarmee het warmste decennium sinds 1880, het moment waarop de eerste betrouwbare temperatuurmetingen werden gedaan. De afgelopen dertig jaar loopt de oppervlaktetemperatuur gemiddeld over de aarde op met ongeveer 0,2 graad per decennium. Wat de oorzaak ook moge zijn: de totale stijging sinds 1880 bedraagt 0,8 graad.

© Eddy Echternach (http://www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

12-01-2010

Opwarming? Aarde koelt komende 20 jaar af!

Volgens klimaatwetenschapper Mojib Latif duidt de extreme kou op het noordelijk halfrond op een periode van 'global cooling', de afkoeling van de aarde. Van opwarming van de aarde is dus voorlopig geen sprake.


De wetenschapper voorspelt een ijstijd

Opvallend is dat Latif een belangrijk lid is van het klimaatpanel van de Verenigde Naties (VN), de IPCC. Die club is normaal niet zo klimaatsceptisch en komt altijd met onderzoeken waaruit zou blijken dat de temperatuur van de aarde snel groeit.


Professor Latif is verbonden aan de Kiel Universiteit in Duitsland.

Opwarming
Volgens de klimaatwetenschapper is de wereld aan een koude periode begonnen waarin de winters kouder zijn en de zomers minder warm. Dat melden Britse media.

Latif heeft een methode ontwikkeld waarmee hij temperatuur op duizend meter onder de zeespiegel kan meten. Op basis daarvan voorspelt hij de verkoeling die komen gaat.

Volgens de wetenschapper kan die periode zeker twintig jaar duren. De gletsjers en ijs zouden in die tijd niet meer zo hard smelten.

Climategate
Het VN-klimaatpanel staat erom bekend rapporten uit te brengen waarin de aarde in rap tempo opwarmt door toedoen van de mens. Dit wordt vooral veroorzaakt door onze CO2-uitstoot.

IPCC is sinds Climategate echter niet geheel onomstreden. Uitgelekte e-mails wezen uit dat de cijfers werden misbruikt om de klimaatproblemen groter te doen lijken dan ze in werkelijkheid zijn.


Latif steunt het IPCC nog wel in de opvatting dat CO2-uitstoot direct verband heeft met de wereldwijde opwarming van de aarde, maar zijn theorie laat volgens hem zien dat die opwarming de komende jaren wordt tegengehouden door deze 'mini-ijstijd'.

Door Robin van der Kloor, Maartje Willems

(Elsevier)

18-01-2010

Bewijs dat broeikas zichzelf versterkt



De methaanuitstoot van rijstvelden, moerassen en veengebieden stijgt flink. Dat blijkt uit onderzoek van Schotse klimatologen in samenwerking met onderzoekers van het Nederlands instituut voor ruimteonderzoek SRON. In de periode 2003-2007 bedroeg de stijging 7 procent.

Methaan is, na CO2, het belangrijkste broeikasgas. De bijdrage van met name veengebieden in koele streken is al jaren een punt van discussie, maar dit nieuwe onderzoek lijkt een definitief antwoord te geven.

De methaanproductie in dergelijke natte bodems is afhankelijk van de temperatuur, maar ook van de vochtigheid en van eventuele begroeiing. De onderzoekers zagen dat fluctuaties in de methaanproductie in de tropen voornamelijk worden bepaald door variaties in het grondwaterniveau, terwijl die op hoge breedten voornamelijk bepaald worden door variaties in de temperatuur. Wat velen vrezen, lijkt daar inderdaad te gebeuren: het broeikaseffect versterkt zichzelf.

Aardse zwaartekracht

Uniek aan het onderzoek was de mogelijkheid verschillende gebieden op aarde grondig te vergelijken, door de inzet van drie satellieten. Sciamachy, een Nederlands-Duits ruimte-instrument aan boord van de Europese milieusatelliet Envisat mat de oppervlaktetemperatuur; daarnaast maakte men gebruik van het Amerikaans-Duitse satellietduo Grace, dat uiterst nauwkeurig de aardse zwaartekracht meet. Die gegevens kunnen ook gebruikt worden om variaties in grondwaterniveaus af te leiden.

(depers.nl)

24-12-2009

Gemiddelde snelheid van klimaatsverandering berekend

AMSTERDAM – Dieren, planten en bomen zullen gemiddeld genomen bijna een halve kilometer per jaar moeten opschuiven om gelijke tred te houden met de klimaatsverandering in verschillende gebieden. Dat hebben Amerikaanse wetenschappers berekend.

Onderzoekers van de California Academy of Sciences berekenden de gemiddelde snelheid van klimaatsverandering door de huidige temperaturen in verschillende klimaatzones te vergelijken met voorspellingen op basis van de verwachte wereldwijde uitstoot van broeikasgassen.

Uit de studie blijkt dat de verschillende ecosystemen op aarde gemiddeld 0,42 kilometer per jaar zullen moeten opschuiven om de klimaatsverandering voor te blijven.

Meteoriet

De resultaten van het onderzoek zijn gepubliceerd in het wetenschappelijk tijdschrift Nature. Volgens de wetenschappers worden vooral dieren en planten die gevoelig zijn voor kleine temperatuurverschillen ernstig bedreigd.

“Er zijn veel dingen in beweging, met een grotere snelheid dan we hadden verwacht”, zo verklaarde hoofdonderzoekster Healy Hamilton tegen persbureau Reuters. “Als je kijkt naar de snelheid waarmee verschillende soorten zich moeten aanpassen, is deze voorspelde klimaatsverandering te vergelijken met een meteoriet die in slowmotion neerstort.”

Savanne

De klimaatsverandering voltrekt zich overigens niet in elk gebied even snel. Dieren, planten en bomen in de savanne zullen zich volgens de wetenschappers met maarliefst 1,26 kilometer per jaar moeten verplaatsen om gelijke tred te houden met de opwarming van de aarde.

Organismen in bergachtige gebieden worden iets minder opgejaagd door de klimaatsverandering, omdat de temperatuur er door hoogteverschillen vaak sterker kan variëren binnen een klein gebied.

“Bergachtige landschappen zullen in de volgende eeuw mogelijk een schuilplaats kunnen vormen voor veel organismen”, schrijft Hamilton in haar studie.

(nu.nl)

01-12-2009

Nieuwe ijstijd? Koud kunstje

Dichtvriezen noordelijk halfrond kwestie van maanden

Wanneer de Groenlandse ijskap iets te vlug smelt, zitten we binnen een paar maanden al middenin een nieuwe ijstijd. De aanname dat het tientallen jaren duurt is onjuist, zo stelde William Patterson ( University of Saskatchewan, Canada) tijdens een congres van de European Science Foundation in Finland.

In ‘The Day After Tomorrow’ was het een kwestie van weken. Als Patterson gelijk heeft, zat die rampenfilm er achteraf minder ver naast dan iedereen dacht.

Patterson en collega’s hebben onderzoek gedaan naar de ‘Big Freeze’, een korte doch heftige ijstijd die ongeveer 12.800 jaar geleden uitbrak. Die werd op z’n minst gedeeltelijk veroorzaakt doordat een enorm ijsmeer in Noord-Amerika ineens leegliep, met als gevolg dat de warme golfstroom in de Noord-Atlantische Oceaan abrupt werd onderbroken.

Tot nu toe werd aangenomen dat de daaropvolgende afkoeling wel een jaar of 10 duurde. Dat is ooit geconcludeerd uit ijsboringen op Groenland. Maar dat onderzoek lijkt te hebben geleden onder een gebrek aan resolutie.

Patterson en collega’s hebben bodemmonsters genomen uit Lough Monreach, een voormalig meer in Ierland (voor de correcte spelling kan de C2W-redactie niet instaan). Van het sediment sneden ze plakjes van een halve millimeter dik, wart overeenkomt met ongeveer 3 maanden. Aan de hand van koolstofisotopen in die monsters konden ze zien hoe ‘productief’ de levensvormen in het meer waren, terwijl zuurstofisotopen aanwijzingen gaven over de temperatuur en de hoeveelheid regen.

Resultaat: het meer moet binnen een paar jaar totaal zijn dichtgevroren. “Alsof je Ierland overplaatst naar Spitsbergen”, aldus Patterson.

En hij ziet geen reden waarom zoiets niet nóg eens zou kunnen gebeuren.

bron: ESF

(c2w)

30-03-2007

1 + 1 = 2 en Industrialisatie + vervuiling = klimaatsverandering. Het lijkt zo simpel en een kompleet legertje wetenschappers prediken hel en verdoemenis als we de C02 uitstoot niet beperken. De milieulobby zweept de boel flink op en regeringen verzinnen de meest onzinnige maatregelen zoals eco-tax, roetfilters, windmolens tot het het bannen van gloeilampen aan toe. En terwijl Al Gore als een soort moderne Don Quichote ten strijde trekt tegen de windmolens van de klimaatsverandering komen er andere wetenschappers die roepen dat er een heuse klimaatzwendel gaande is.

In het welles/nietes debat gooit men met tabellen, prognoses, berekeningen, modellen en vooral veel modder. Wij, het lekenvolk, worden er niet wijzer van wel onzekerder. Gelukkig biedt GW weer uitkomst.
Antwoorden uit het verleden.

Milieuvervuiling is zeker niet iets van de laatste paar honderd jaar. Zo troffen onderzoekers diep in de Zweedse meren en het ijs op Groenland loodsporen aan die vrij waren gekomen bij smeltprocessen in de Oudheid. Lood kwam voornamelijk vrij bij de productie van zilveren munten in onder anderen Griekenland en Rome. Het hoogtepunt van de milieuvervuiling n de oudheid vond ongeveer 2000 jaar geleden plaats toen het Romeinse rijk
op zijn groots was.(1)


( Klimaat is geen constante factor )

De vroegst bekende milieuwet werd uitgeschreven door de Franse koning Charles VI. De wet dateert uit 1382 en stelt het laten vrijkomen van 'kwalijk riekende gassen' strafbaar (2).

Wie denkt dat vroeger alles schoner was komt ook bedrogen uit. Zo namen in de 19de eeuw paarden in de steden het grootste deel van de vervuiling voor hun rekening; vergeleken
met de stank en drukte op veel 19de eeuwse straten lijken de brede straten van hedendaagse grote steden op parfumwinkels. Een nog grotere plaag dan levende paardenwaren de dode paarden. Rond de eeuwwisseling bliezen in de straten van New York jaarlijks 15.000 paarden de laatste adem uit, in Chicago waren het er 12.000 per jaar. Een kadaver bleef soms dagenlang liggen op de plek waar het dier gestorven was.(4)

Maar ook dichter bij huis blijk het met vervuiling wel weer mee te vallen. Zo kon je voor 1900 maar beter geen duik in een Amsterdamse gracht nemen. De Amsterdamse blekerijen, leerlooiers en barometer- en spiegelfabriekjes loosden meer chemisch afval en zware metalen in een dag dan een doorsnee moderne fabriek in een jaar. Natuurlijk is het niet zodat alles tegenwoordig zo schoon is maar afgezet tegen de historie doen we het niet slecht. Het afnemen van de biodiversiteit is tegenwoordig meer een kwestie van het ontbreken van leefruimte voor plant en dier dan vervuiling. Anderzijds is het zo dat de dier en plantensoorten die zich wel thuis voelen in een stedelijk gebied prima gedijen.

Niets nieuws onder de zon?

De afgelopen jaren staren vol ongeloof naar de weerberichten als we hoe keer op keer zien dat zogenaamde 'weer-records' worden gebroken. We horen Erwin Krol telkens weer spreken over de natste/warmste/droogste maand van de afgelopen eeuw waarmee we ons 1 + 1 = 2 vooroordeel bevestigd zien.

Omstreeks het jaar 1315 tot in het volgende decennium regende het vrijwel onafgebroken in grote delen van Europa en mislukten de oogsten. Als er een middeleeuwse variant van een Erwin Krol had bestaan dan had hij zeker gesproken over abolute weer-records.

Vanaf 1430 tot halverwege de 19de eeuw nam een zogenaamde 'kleine ijstijd' (3) Europa in haar greep. Als bewijs hiervan de vele prachtige schilderijen van "typische" Hollandse winterlandschappen. maar zelfs binnen de periode van de kleine ijstijd waren er ook behoorlijke schommelingen. Zo waren er jaren met opmerkelijke zachte winters maar ook met zeer strenge.

De lange Engelse traditie om een kermis op de bevroren Thames te houden ging na het begin van de 19de eeuw verloren omdat de winters die zouden volgen te zacht zouden zijn om
de rivier te doen bevriezen. Nu zien we ongeveer hetzelfde als we met weemoed spreken over de 'goede oude tijd' dat er nog echte elfstedentochten gereden werden.


( IJsvermaak van Barent Avercamp (1612-1679), niet "typisch" Hollands maar een kleine ijstijd )

Maar ook voor de kleine ijstijd werden ook weer-records verbroken. Zo was het in die periode gemiddeld even warm of zelfs nog wat warmer dan tegenwoordig. Er groeiden toen bijvoorbeeld wijnranken in Engeland en perziken in Vlaanderen en ook was er toen de kolonisatie van het zuiden van Groenland door de Vikingen (zo rond 987)
mogelijk. Tijdens de kleine ijstijd was dit allemaal echter niet meer mogelijk.

Het afsterven van de bossen.

in de jaren '80 trok de milieubeweging flink aan de bel. De Europese bossen stierven af en de grote boosdoener was de zure regen ( 1 + 1 = 2 ) ten gevolge van industrie en uitstoot. De kranten stonder er bol van en de regering poepte weer tal van maatregelen uit.

Had men even de tijd genomen om eens in de historie te kijken dan was men erachter gekomen dat het niet ongebruikelijk is dat bossen af en toe dood gaan. De Griekse geograaf Strabo beschreef in de tijd van Jezus al over de 'rampzalige toestand' van de bossen. Strabo meende bijvoorbeeld dat het afsterven van de Spaanse bossen te wijten waren aan de lokale ertsmijnen.

In 1341 werd in het Saksische Zwickau het verbranden van steenkool verboden. De reden daartoe was omdat men van mening was dat de verbrandingsgassen de bomen zouden hebben aangetast. En halverwege de 19de eeuw maakte men zich ernstige zorgen over de belabberde toestand van de bossen in het Thuringer wald, in het Erzgebergte, in het Frankenwald en in het Fichtelgebergte. Het was dan ook in die periode dat voor het eerst een leerstoel voor plantchemie op de universiteit werd geïnstalleerd.(5)

In de nasleep van de zure regen discussie volgde onderzoek op onderzoek en meer en meer bleek dat het antwoord niet zo eenvoudig was als 1 + 1 =2. Schimmels, virussen, luizen, droogte, schorskever. stikstofoxide uit landbouw en een echt grote boosdoener, de sitkaluis, waren betere verdachten dan industrie en uitstoot. De simpele vijand van het bos bleek dus niet zo simpel en zoals meestal als het complex wordt haakt men af.
De hele discussie over de zure regen en het afsterven van de bossen ging in de jaren '90 uit zachtjes als een nachtkaars uit (6).

Begrijp me niet verkeerd. Natuurlijk is er wel zoiets als zure regen en natuurlijk zorgt die voor een belasting voor mens, dier en plant. Maar domweg 1 + 1 optellen is niet altijd het antwoord. Mono causaliteit (als-dan) is veels te abstract om op complexe systemen toe te passen.

Krijgen we een rad voor de ogen gedraaid?

Ja en nee. Ja de mens vervuilt zijn eigen nest op een schaal die ongekend is met alle gevolgen van dien en nee de historie wijst uit dat moedertje aarde geen constanten kent. Beide dragen bij aan fluctuaties in het klimaat en het milieu. Als men echt de vervuiling door mensen wil tegen gaan helpt een roetfiltertje en een spaarlamp niet of nauwelijks. Het echte antwoord is natuurlijk dat als men menselijke vervuiling wil terug dringen men simpelweg mensen moet terug dringen. Maar ja die eenvoudige 1 + 1 = 2 is kennelijk te moeilijk om te bevatten.

(Grenswetenschap)

18-01-2007

Natuur in Nederland kwetsbaarder voor klimaatverandering

DEN HAAG - Klimaatverandering heeft grotere gevolgen voor Nederland dan voorzien. Zo is de natuur in bebouwde gebieden kwetsbaarder dan tot nu toe gedacht, stelt KNMI-klimaatonderzoeker Rob van Dorland.

Van Dorland is voorzitter van de wetenschapsredactie achter het donderdag verschenen rapport De Staat van het Klimaat 2006, waaraan zes Nederlandse onderzoeksinstellingen meewerkten.

Het behoud van gevoelige ecosystemen lijkt lastig te worden, ook als de temperatuurstijging in Europa beperkt zou blijven tot 2 graden, schrijven de KNMI-expert en zijn collega-onderzoekers. "De natuur lijkt in de praktijk sterker te reageren op veranderingen in de temperatuur dan eerder werd aangenomen."

Versnippering

"Zuidelijkere diersoorten, zoals de tijgerspin of de processierups, schuiven door klimaatverandering op naar het noorden, onze kant op. Maar door versnippering van de ecosystemen in Nederland, door wegen of bebouwing, kunnen ze zich minder gemakkelijk verplaatsen. Door klimaatverandering worden die gevolgen van versnippering versterkt."

In De Staat van het Klimaat 2006 ontzenuwen de opstellers tot tevredenheid van Greenpeace een aantal discussies, zoals die over de 'hockeystick-grafiek'. Daarmee wordt gedoeld op de commotie over de temperatuurreconstructie vanaf het jaar 1000.

Uit die reconstructie zou de opwarming van de aarde door menselijk toedoen blijken. Dat zou drastische maatregelen zoals het Kyoto-klimaatprotocol rechtvaardigen.

Sceptici

Klimaatsceptici wijzen die rol van de mens af en geloven vooral in natuurlijke oorzaken. Van Dorland behoort niet tot dat kamp. Hij wees er donderdag op een persconferentie op dat er meer reconstructies zijn die wijzen op temperatuurstijgingen sinds 1900.

Klimaatverandering moet worden aangepakt door de uitstoot van broeikasgassen zoals CO2 te verminderen. Maar ook aanpassingen aan het veranderende klimaat zijn nodig. "We ventileren niet een keuze tussen die twee, maar heel nadrukkelijk kiezen we voor beide."

Kabinet

Aanbevelingen aan het te vormen christelijk-sociaal kabinet geven de onderzoekers nadrukkelijk niet. "We willen juiste informatie geven om beleid op te zetten", aldus Van Dorland. Hij pleitte wel voor de benoeming van een milieuminister bij CDA-Tweede Kamerlid en -milieuwoordvoerster Liesbeth Spies.

Momenteel is er voor milieu een staatssecretaris. Of er een aparte minister moet komen, is voor haar de vraag. Maar het thema milieu hoort wel thuis op het niveau van een minister.

(nu.nl)[

11-12-2006

Noordelijke IJszee binnen 35 jaar ijsvrij



Indien de mens hetzelfde niveau aan broeikasgassen in de atmosfeer brengt als nu, is de Noordelijke IJszee ("Arctische Oceaan") al binnen 35 jaar tijdens de zomer ijsvrij. Bovendien wordt tijdens de winter ook de ijslaag dunner.

Dit berichten Amerikaanse onderzoekers van de Universiteit van Washington in het jongste nummer van het vakblad Geophysical Research Letters.


De arctische zee in 1979. (foto NASA)


2003. (foto NASA)


Simulatie
Waar een Europese studie onlangs had vooropgesteld dat schepen tegen 2080 tijdens de zomer over de Noordelijke IJszee zouden kunnen varen, berekenden de onderzoekers met een computersimulatie dat dit al in 2040 het geval kan zijn. De simulatie hield geen rekening met een drastische vermindering van de uitstoot van broeikasgassen.

Pak ijs
De simulaties toonden ook aan dat er vanaf 2080 tijdens de zomer enkel kleinere hoeveelheden ijs zijn aan de kusten van Groenland en Canada. Het pak ijs tijdens de winter zou van de momenteel 3,5 meter tot minder dan een meter afsmelten.

Die snelle afname van het ijs heeft volgens de vorsers vooral te malken met een zichzelf versnellend effect: open, donkere wateroppervlakten absorberen de warmte van het zonlicht sterker dan het fel reflecterende ijs.

Daardoor warmt het zeewater sneller op, en smelt er nog meer ijs. Bovendien kan de klimaatsverandering ook stromingen beïnvloeden, waardoor warmer water naar de Noordpool vloeit.

IJsberen
Begin december beklemtoonden de in het Europese onderzoeksproject Damocles betrokken wetenschappers dat de afsmelting van het noordelijke poolijs niet alleen ijsberen in hun voorbestaan bedreigt.

Zij waarschuwden voor zware verstoringen van de voedselketen, maar voorzagen door de toegenomen scheepvaart ook een drastische toename van de ontginning van bodemrijkdommen in het gebied. (dpa)
LEES OOK: IJsbeerwelpjes sterven massaal door de opwarming

(HLN)

23-01-2007

"Al binnen tientallen jaren ernstige wijzigingen in klimaat"



Een nieuw onderzoek van het 'intergouvernementeel panel inzake klimaatverandering' (IPCC) van de Verenigde Naties komt tot de conclusie dat het verdere gebruik door de mens van fossiele brandstoffen een hoofdoorzaak zal blijven vormen van de opwarming van de aarde en voorspelt ernstige klimaatverschuivingen al binnen tientallen jaren.

2.500 wetenschappers
De studie zal voorgesteld worden op de bijeenkomst van het IPCC van 29 januari tot 1 februari in Parijs. Aan het onderzoek werkten 2.500 wetenschappers uit tal van landen. De voorbereiding nam zes jaar in beslag. Er zijn belangrijke waarnemingen verricht die het zullen mogelijk maken projecties te maken over de toekomstige klimaatwijzigingen op aarde. Bijzonderheden worden echter niet bekendgemaakt voor de bijeenkomst in Parijs. (dpa)

(HLN)

02-02-2007

VN laken rol mens bij opwarming aarde

PARIJS - Het is zeer waarschijnlijk dat de opwarming van de aarde wordt veroorzaakt door menselijke activiteiten. Dat stelt het klimaatpanel van de Verenigde Naties, dat vrijdag in Parijs zijn nieuwe rapport over het broeikaseffect presenteert.

In de nacht van donderdag op vrijdag kwam een deel van de inhoud met de jongste inzichten over klimaatverandering al in de openbaarheid.

In het document van het IPCC wordt krachtiger dan ooit gewaarschuwd voor een verdere opwarming. Het panel voorspelt extremer weer, smeltende gletsjers en een stijgende zeespiegel.

Met 'zeer waarschijnlijk' bedoelt het panel dat met een zekerheid van meer dan 90 procent de mens verantwoordelijk is voor het broeikaseffect de laatste vijftig jaar. Overheden kunnen zo onder druk worden gezet om maatregelen te nemen. In het vorige IPCC-rapport uit 2001 werd nog over 'waarschijnlijk' gerept (66 procent zekerheid).

Temperatuur

De klimaatdeskundigen sluiten niet uit dat de temperatuur deze eeuw nog stijgt met zeker 1,1 tot mogelijk 6,4 graden. Een stijging tussen 1,8 en 4 graden tot 2100 is in ieder geval hoogstwaarschijnlijk. In het verslag uit 2001 spraken de wetenschappers de verwachting uit dat de temperatuur met 1,4 tot 5,8 graden zou kunnen toenemen.

De voorspellingen over de stijging van de zeespiegel lagen zes jaar geleden in een marge van 9 tot 88 centimeter. Volgens conceptberekeningen gaan de deskundigen inmiddels uit van een gemiddeld 28 tot 43 centimeter hogere zeespiegel in 2100, zelfs als de hoeveelheid kooldioxide in de atmosfeer wordt gestabiliseerd.

Broeikaseffect

Kooldioxide (CO2) geldt als een van de hoofdoorzaken van het broeikaseffect. In de jongste berekening is de mogelijkheid van een versneld smelten van het ijs op Groenland niet meegenomen, benadrukken wetenschappers.

Aan de nieuwe klimaatverkenning is de afgelopen dagen nog gesleuteld door honderden afgevaardigden van ruim 130 landen op een conferentie van het IPCC in de Franse hoofdstad. Aan de vooravond van de presentatie van het klimaatrapport deden tienduizenden mensen in meerdere Europese landen vijf minuten het licht uit of zij beperkten op een andere manier hun energieverbruik.

(nu.nl)

01-02-2007

'Opwarming van de aarde niet enkel door mens'

AMSTERDAM - De opwarming van de aarde wordt niet enkel veroorzaakt door de mensheid. Dit verklaart emeritus hoogleraar sterrenkunde Kees de Jager tegenover Kennislink.

Volgens De Jager wordt er in de huidige computermodellen over klimaatverandering te weinig rekening gehouden met de toegenomen activiteit van de zon. De verwarming van de aarde gaat volgens de hoogleraar hand in hand samen met steeds sterkere Coronal Mass Ejections (CME).

Schild

Een CME is een geladen wolk, voornamelijk bestaande uit elektronen, protonen, helium en zuurstof, die door de zon wordt afgestoten. Een CME vormt een natuurlijk schild tegen kosmische straling. Die straling is echter verantwoordelijk voor de ontwikkeling van wolken op onze planeet.

Wolken zijn op hun beurt wit en kaatsen energie van de zon terug het heelal in voordat deze de aarde kunnen verwarmen. Sterkere CME's betekenen minder wolken op aarde en dus een hogere temperatuur.

IJstijd

"De grootste CME's die ooit geregistreerd werden traden op in de jaren 2003 en 2005" legt De Jager uit tegenover Kennislink. "Dit besef is nieuw en het onderzoek ernaar staat nog in de kinderschoenen."

Volgens de wetenschapper zal de zonneactiviteit na 2011 sterk dalen. "Wij vermoeden dat er een nieuwe Kleine IJstijd kan komen waarbij de gemiddelde aardtemperatuur met 0,6 graden Celsius daalt."

Poolijs

Uit historische gegevens blijkt dat de invloed van de zon op ons klimaat geen fictief verhaal is. Op het Noordelijk Halfrond was er tussen de Middeleeuwen en begin negentiende eeuw ook al sprake van een 'kleine ijstijd'.

Wetenschappers verklaren dit door de ontdekking van langlevende radioactieve materialen die opgeslagen zitten in het poolijs. De radioactieve deeltjes zouden aantonen dat de zon tijdens de 'kleine ijstijd' bijzonder rustig was.

(nu.nl)

01-02-2007

Zon en klimaat

We weten dat de gemiddelde temperatuur op aarde in de laatste tientallen jaren is toegenomen. De opwarming wordt algemeen toegeschreven aan het broeikaseffect. Maar we horen de laatste jaren stemmen die wijzen naar een ander mogelijk mechanisme. De zon zou ook hebben kunnen bijdragen tot een verhoging van de aardtemperatuur.

Weliswaar was dit geen gelijkmatige toename. Tegen een vrij sterke opwarming in Midden en West-Europa staat een aanzienlijk geringere opwarming in Noord-Amerika. Antarctica is zelfs wat kouder geworden. Maar niettemin: over het geheel genomen nam de atmosferische temperatuur toe. Waar ligt dat aan - broeikaseffect of zonne-invloed?


De zon, compleet met zonnevlekken.

Laten we de zonsactiviteit eens bezien. De totale straling van de zon is ontzagwekkend constant, met een uiterst geringe toename van slechts 0,006 % over een miljoen jaar. Dat zet geen zoden aan de dijk. Maar de zonsvariatie heeft nog andere aspecten, die zich tonen op verschillende wijzen. Zonnevlekken zijn tijdelijke koele gebiedjes op de zon. Ze leven enkele dagen tot enkele weken en het aantal vlekken dat zichtbaar is komt en gaat in een elfjaarlijkse cyclus.
De vlekken zijn omringd door iets helderder en hetere gebieden, de zogenaamde fakkelvelden. Daarvan is de temperatuur ongeveer 4000 graden hoger dan die van het gemiddelde zonsoppervlak. Die velden stralen daarom een versterkte ultraviolette straling uit. Ook de fakkelvelden komen en gaan, met de zonnevlekken.

Van verder belang zijn de Coronale Massa Emissies (CME). Dit zijn enorme uitstotingen van elektrisch en magnetisch geladen gaswolken door de zon, die door de ruimte vliegen met steeds grotere snelheden. Als die wolken in de buurt van de aarde zijn gekomen, hebben ze snelheden verkregen van 500 tot 2500 km per seconde. De gemiddelde energie die uitgestoten wordt bij een CME is vergelijkbaar met 10 miljard Hiroshima-atoombommen; een voor ons onvoorstelbare energie.



Soms ontstaat in een actief gebied een ⤘zonnevlam⤙. De uitbarsting van een zonnevlam duurt slechts enkele minuten. Er komt een heet plasma vrij met een temperatuur van circa 50 miljoen graden.
bron: Prof. dr. Kees de Jager.


Het aantal uitgestoten CME⤙s varieert, min of meer parallel aan het aantal zonnevlekken, en het bedraagt, ruw gemiddeld, ongeveer een duizendtal per jaar. Kunnen deze verschijnselen bijdragen tot een verhoging van de aardtemperatuur? En zo ja, hoe dan?


Geassocieerd met zonnevlammen zijn ⤘Coronale Massa Emissies⤙ (CME⤙s). De gemiddelde energie per CME bedraagt circa tien miljard Hiroshima-bommen. Op de foto de CME van september 2005. Deze behoorde met de CME van oktober en november 2003 tot de sterkste CME⤙s van de laatste vijftig jaar.
bron: Prof. dr. Kees de Jager.

Verhoging van de aardtemperatuur
De verhoogde ultraviolette straling van de fakkelvelden wordt in hoofdzaak geabsorbeerd in de aardse stratosfeer, dat is op enkele tientallen kilometer boven ons hoofd. Als er veel fakkelvelden zijn geeft dat in aanleiding tot aanzienlijke verwarming van die lagen. Maar dat gebeurt ver boven het aardoppervlak. Het kan echter wel tot verwarming in de lage atmosfeer leiden, indien, als gevolg van de verwarming op die grote hoogte, massale circulatiesysteem ontstaan waarbij warmte van boven naar beneden gebracht wordt of het lagere circulatiestelsel verandert.

De CME⤙s veroorzaken geen directe verwarming van de aardatmosfeer. Maar ze schermen de aarde wel af tegen de inslag van de kosmische straling. Kosmische straling bestaat uit zeer energierijke deeltjes, die vrijwel met lichtsnelheid door de ruimte razen en onze aardatmosfeer bombarderen. Bij zo⤙n inslag worden de atomen en moleculen van de aardatmosfeer gesplitst in elektrisch geladen deeltjes. Dit gebeurt langs het pad van het binnendringende deeltje. Deze deeltjes en de elektrisch geladen stofjes kunnen fungeren als kernen voor de vorming van waterdruppeltjes. Zo zou een toename van de instroom van kosmische stralingsdeeltjes aanleiding kunnen geven tot meer bewolking op aarde en op die manier het klimaat beïnvloeden.



De heliosfeer is meer of minder gevuld met gemagnetiseerd zonneplasma. Door magnetische afscherming beïnvloedt de helisofeer de intensiteit van op aarde ontvangen kosmische straling.
bron: Prof. dr. Kees de Jager.
Klik op de afbeelding voor een grotere versie.


We vragen ons nu af wat te maken heeft met de zon. Het antwoord is dat een actieve zon, met veel CME⤙s, zoveel elektrisch en magnetisch geladen gas om de aarde en de andere planeten brengt dat een deel van de uit het heelal afkomstige kosmische straling afgebogen wordt en de aarde niet treft. Een actieve zon geeft zo aanleiding tot minder wolkvorming dan een niet-actieve.



De zon loopt periodiek door spiraalarmen van ons melkwegstelsel. Exploderende sterren produceren daar veel kosmische straling.
bron: Prof. dr. Kees de Jager.


Een boeiend voorbeeld hoe de zon het klimaat kan beïnvloeden wordt geleverd door de Kleine IJstijd. Gedurende de jaren 1650 tot 1700 was de zon verstoken van vlek- en CME-activiteit. Het was toen op aarde uitzonderlijk koud. Daarna is de activiteit van de zon gestaag toegenomen en ruwweg mag men zeggen dat, terwijl de intensiteit van de CME⤙s in de periode tussen 1610 en het midden van de vorige eeuw met een factor zes is toegenomen, de gemiddelde temperatuur van de aardatmosfeer gelijk daarmee opging en toenam met ca. 0,6 graden.



Alle zonsactiviteit verandert steeds en periodiek. Er bestaat een elfjaarlijkse cyclus, met grotere minima ruwweg om de 200 jaren. In de 17e eeuw was de zon niet actief (het zogenoemde Maunder Minimum) en was er sprake van een Kleine IJstijd.
bron: Prof. dr. Kees de Jager.


Men kan zich afvragen of we in de 17e eeuw CME⤙s konden observeren. Het antwoord is: neen, dat kon men toen nog niet. Maar er is een prachtige indirecte manier om terug te kijken. Kosmische stralingsdeeltjes, met hun enorme energie geeft in de aardatmosfeer aanleiding tot kernreacties waarbij ook radioactieve atoomkernen kunnen worden gevormd. Deze atoomkernen blijven lang radioactief. Ze slaan neer op de aarde en kunnen ten slotte opgeslagen worden in aardse sedimenten en in de jaarlijkse gevormde ijslaagjes van Antarctica en Groenland. Hoe actiever de zon is, des te sterker is de afscherming en des te minder van deze radioactieve deeltjes zullen er ontstaan. Door het onderzoek van opeenvolgende grond- of ijslaagjes kan zo het verleden van de zonsactiviteit worden nagegaan tot vele tienduizenden jaren geleden.
Wat blijkt? De zon is de laatste vijftig jaar actiever geweest dan hij in duizenden jaren daarvóór was. Sommige onderzoekers zeggen zelfs: actiever dan in de laatste tienduizend jaar Die activiteit van de laatste jaren ging gelijk op met die van de aardse temperatuur. Is er samenhang?


In geen duizenden jaren was de zon zo actief als gedurende de laatste halve eeuw!
bron: Prof. dr. Kees de Jager.
Klik op de afbeelding voor een grotere versie.


Ik vermoed van wel. Evenals de toename van gas emissie door de zon tussen 1610 en 1960 gepaard ging met een temperatuurtoename op aarde zou dat ook kunnen gelden voor de verdere toename gedurende de laatste vijftig jaren. Maar dan moeten we vaststellen dat het aantal zonnevlekken, dat in de laatste vijftig jaar al zeer hoog was, in die periode niet verder gestegen, terwijl de aardtemperatuur in die periode juist wel toenam. Klopt er nu iets niet? Het voor mij verrassend antwoord is dat in die periode het aantal CME⤙s wel gestaag bleef stijgen, en wel tot nu aan toe. De grootste CME⤙s die ooit geregistreerd werden traden op in de jaren 2003 en 2005.



Erg merkwaardig is dat hoewel het aantal zonnevlekken de laatste jaren afnam, de CME-activiteit wél bleef toenemen.
bron: Prof. dr. Kees de Jager.


Nieuwe kleine ijstijd op komst?
Dit besef is nieuw en het onderzoek van dit nieuwe verschijnsel staat dus nog in zijn kinderschoenen. Onderzoekers in verschillende landen zijn ermee bezig en we verwachten de eerste resultaten over een aantal jaren. Waar we naar zoeken is een goed onderbouwd natuurkundig model, dat verklaart hoe versterkte gasemissie door de zon en de aardtemperatuur met elkaar samenhangen.



Er lijkt een verband te bestaan tussen de gemiddelde temperatuur op het noordelijk halfrond op aarde en de hoeveelheid magnetisch plasma afkomstig van equatoriale gebieden van de zon . In de grafiek zijn gegevens verwerkt van 1610 ⤓ 1960.
bron: Prof. dr. Kees de Jager.


Verscheidene onderzoekers, ook ikzelf in samenwerking met een collega in Argentinië, vragen ons af, hoe het met de zonsactiviteit verder zal gaan. Wij voorspellen dat de zon na omstreeks 2011 zeer sterk in activiteit omlaag zal gaan. Wij vermoeden dat er een nieuw nieuwe Kleine IJstijd kan komen waarbij de gemiddelde aardtemperatuur zal dalen tot ongeveer 0,6o lager dan hij op dit ogenblik is.



Het gemiddeld aantal zonnevlekken nam gestaag toe sinds 1600. Tweehonderd jaar na het grote minimum aan het begin van de 19e eeuw mag worden verwacht dat de zonsactiviteit begin van deze eeuw opnieuw sterk zal afnemen.
bron: Prof. dr. Kees de Jager.

(Kennislink)

02-02-2007

"Situatie is dringender dan gedacht"

De belangrijkste conclusie van het rapport van het klimaatpanel van de Verenigde Naties is dat de dringendheid nog groter is dan we dachten. Dat meldt de milieu-organisatie Bond Beter Leefmilieu (BBL).

"Op dit ogenblik riskeren we een aantal fenomenen te starten die niet te stoppen zijn, indien we de uitstoot van broeikasgassen niet kunnen terugdringen. De effecten zullen oncontroleerbaar worden", zei Bram Claeys, beleidsmedewerker Klimaat en Energie bij BBL.

Zeespiegel
"Zo zullen de ijskappen in Groenland smelten, waardoor de zeespiegel stijgt. Dat heeft ook grote gevolgen voor Vlaanderen", waarschuwde Claeys. "De stijging van de zeespiegel verhoogt het risico op overstromingen bij ons", aldus de beleidsmedewerker van BBL.

Volgens hem zullen hittegolven tijdens de zomer geen uitzondering meer zijn, maar regel. En dat heeft zware gevolgen voor onder andere landbouw en volksgezondheid.

Geen mirakeloplossing
"We kunnen ons niet veroorloven om nog een aantal decennia te wachten op een mirakeloplossing. We moeten de energie-efficiëntie dringend verhogen en ook werk maken van hernieuwbare energie", aldus Claeys die erop wijst dat het hoog tijd wordt om de politieke woorden om te zetten in daden.

Dat is volgens hem een van de belangrijkste taken voor de volgende klimaatconferentie, die eind dit jaar in Bali plaatsvindt. "Het klimaat verandert. Nu is het ook tijd dat de politiek verandert".

Volgens Claeys is het geven van een kostprijs aan CO2 cruciaal in het bereiken van de reductie van broeikasgassen. "Zonder de prijsprikkel zal het moeilijk worden", zei Claeys.

"Het rapport van de VN leert ons dat de mens voor 90 procent de oorzaak is van de klimaatverandering. Het panel heeft ook de effecten van de klimaatverandering onderzocht, en deze bevestigen de voorgaande rapporten", verduidelijkte Claeys. (belga/hln)

(HLN)

20-02-2007

Klimaat wijzigt het snelst in China


China is zelf een belangrijke vervuiler en oorzaak van de klimaatsverandering.

Door de klimaatsverandering warmt China sneller op dan de rest van de wereld. Extreem weer zoals heftige regenval, erge taifoens, grote droogte, zandstormen en woestijnvorming zal nog toenemen, zo heeft het Chinees meteorologisch instituut in een nieuw rapport gewaarschuwd.

Sneller warmer
In de komende decennia zullen de temperaturen nog sneller stijgen dan in de voorbije tien jaar. De voorbije vijftig jaar zijn de temperaturen in China elk decennium steeds met 0,22 graden gestegen, meer dan de stijging in het noordelijk halfrond en wereldwijd. De oorzaak is door Xinhua niet opgegeven. Reeds het Chinese nieuwjaar dat deze week volgens de traditionele Maankalender wordt gevierd, is het warmste sinds het begin van de waarnemingen. Waar de thermometer normaal rond het vriespunt blijft hangen, was het kwik naar een lentetemperatuur van 15 graden gestegen.

Gletsjers smelten
De warmte zal de gletsjers in Noordwest-China tegen het jaar 2050 met zowat 27 procent doen afsmelten, zo waarschuwt het rapport ook. In vergelijking met de gemiddelde temperaturen tussen 1961 en 1990, zullen die tot 2020 tussen de 1,3 en 2,1 graden hoger liggen. Tot midden deze eeuw kan het 2,3 tot 3,3 graden warmer worden, tegen 2100 3,9 tot 6 graden. Sedert 1987 heeft China 19 warme winters op rij beleefd. Pas vanaf 2004-2005 is het normaal koud geweest.

Meer woestijn
De dorre gebieden in het noorden zullen nog toenemen. Immer meer Chinese bodem zal woestijn worden. De droogte zal zandstormen erger doen worden.Tot 2020 zal de neerslag over heel het land met twee tot drie procent, tegen 2050 zelfs met vijf tot zeven procent toenemen. De kansen dat het oosten van het Aziatische land extreme regenval zal kennen zijn vier tot zes keer groter dan in de jaren tachtig of negentig. De zeespiegel zal tegen 2050 met 15 tot 20 centimeter stijgen.
Taifoens zullen veelvuldiger en heviger worden.

Vervuiler
China is niet alleen zelf door klimaatsverandering getroffen, maar is bovenop de industriestaten een van de belangrijkste veroorzakers van de opwarming van onze planeet. Het meest bevolkte land ter wereld is de grootste consument van steenkool en zal wellicht in 2009 reeds de VS voorbijsteken als de grootste uitstoter van het broeikasgas koolstofdioxide (CO2).

Kyoto
Peking heeft wel het protocol van Kyoto ter beperking van de CO2-uitstoot geratificeerd, maar als ontwikkelingsland is het vrijgesteld van begrenzingen. Het land wil zijn energieverbruik tegen 2010 met twintig procent doen zakken. Maar gelijkaardige ambitieuze inperkingsdoelstellingen hebben in het verleden steeds gefaald. (belga)

(HLN)

27-02-2007

Rijke landen veroorzaken broeikaseffect

De rijke landen moeten hun verantwoordelijkheid opnemen voor de opwarming van de aarde, waarvan de gevolgen vooral de arme landen treffen. Daartoe heeft de Groep van 77, die bestaat uit een groot aantal ontwikkelingslanden, vandaag opgeroepen. Hoewel groeiende economieën zoals India en China steeds grotere vervuilers worden, hebben de rijke landen de meeste milieuvervuiling veroorzaakt, zei de Pakistaanse VN-ambassadeur Munir Akram.

Kyoto-verdrag
Akram veroordeelde de 'propagandapoging' die gaande is om de schuld voor de opwarming van de aarde in de schoenen te schuiven van de snelgroeiende economieën van ontwikkelingslanden. De Verenigde Staten, de zwaarste vervuiler ter wereld, weigerden het Kyoto-verdrag, dat oproept tot vermindering van de uitstoot van broeikasgassen, te tekenen omdat landen als China en India er niet onder vallen.

Afrika draagt slechts 2,6 procent bij aan de wereldwijde milieuvervuiling, zei Akram na overleg in Rome tussen de Groep van 77 en de Voedsel- en landbouworganisatie van de Verenigde Naties. Maar het continent lijdt volgens Akram het meest onder de klimaatveranderingen en woestijnvorming. Het tegenhouden van de ontwikkeling van arme landen is het verkeerde antwoord op het probleem van de klimaatverandering, zei Akram. (novum/hln)

(HLN)

02-03-2007

"Zon is de oorzaak van broeikaseffect"



National Geographic De laatste maanden stapelen de bewijzen zich op dat niet de mens, maar de zon verantwoordelijk is voor de globale stijging van de temperatuur op aarde. Nu is hier opnieuw bewijs voor gevonden op Mars. De poolkappen van deze planeet worden, net als op aarde, ieder jaar kleiner. Toeval of is er sprake van een connectie?

Het krimpen van de Martiaanse poolkappen wordt bevestigd door NASA's Mars Global Surveyor en Mars Odyssey. Deze ruimtesondes houden al enkele jaren de uit koolstofdioxide bestaande ijskappen op de zuidpool van Mars in de gaten. Al drie zomers achter elkaar hebben deze ijskappen qua grootte flink wat terrein verloren.

Habibullo Abdussamatov, hoofd van het Pulkovo observatorium in St. Petersburg, ziet dit dan ook als bewijs dat het broeikaseffect op aarde wordt veroorzaakt door de zon. "Het is overduidelijk dat de zonneactiviteit op langere termijn aan het stijgen is en dat zien we terug op Mars en op onze eigen planeet."

(Astrostart)

13-03-2007

Klimaatsverandering treft bossen wereldwijd



De wereld blijft bossen en wouden verliezen en er is een groeiend bewijs dat aantoont dat het bosbestand nadelig zal beïnvloed worden door de klimaatsverandering ondanks de globale inspanningen om het broeikaseffect te verminderen. Daarvoor waarschuwt de FAO, de voedsel- en landbouworganisatie van de Verenigde Naties, in een rapport.

Teruggang
Volgens het VN-rapport 'Toestand van 's Werelds Bossen 2007' verloor de aarde drie procent van zijn totaal bebost areaal tussen 1990 en 2005, een gemiddelde teruggang van 0,2 procent per jaar. Het nettoverlies daalde sinds 2000 lichtjes dankzij bebossing en natuurlijke uitbreiding van bossen en wouden, maar de ontbossing blijft tegen "een alarmerende snelheid" voortduren met ongeveer 13 miljoen hectare per jaar, aldus het rapport.

De wereld telt nu 4 miljard hectare bos, dat zowat 30 procent van het landoppervlak bedekt. Terwijl illegale houtkap, conflicten en armoede enkele van de grootste gevaren inhouden, "is er een groeiend bewijs dat bossen diepgaand door de klimaatsverandering zullen getroffen worden".

Bosbranden
"Het aantal bosbranden kan in hevigheid toenemen indien het globaal klimaat warmer en variabeler blijft worden", zegt het rapport. "Nadat het van kracht werd in februari 2005 is de uitvoering van het Kyoto-protocol en zijn mechanismen stilaan terrein aan het winnen, maar er is weinig impact op de bossector", voegt het eraan toe. Andere bedreigingen die door de globale opwarming worden veroorzaakt zijn ongedierte en ziektes. Het rapport verwijst hierbij naar de recente plaag van de pijnboomkever (Dendroctonus ponderosae) in British Columbia door de "historisch hoge temperaturen" in Canada.

Het eindbesluit van het rapport is dat er overal progressie wordt gemaakt, maar zeer onregelmatig. Terwijl Europa dichtbij een vol te houden bosbeleid staat, blijven Latijns-Amerika en Afrika hun bossen en wouden verliezen tegen een zorgwekkende snelheid. (dpa)

(HLN)

02-04-2007

'Klimaatverandering funest'

BRUSSEL - Als klimaatverandering geen halt wordt toegeroepen, wordt zeker een vijfde van de dier- en plantsoorten met uitsterven bedreigd. Dit staat in het tweede VN-klimaatrapport dat eind deze week uitkomt. De gezondheid van miljoenen mensen loopt gevaar.

Sinds maandag zijn in Brussel wetenschappers en regeringsfunctionarissen bijeen om de laatste puntjes op de i te zetten voor dit rapport. Het is het tweede in een reeks van vier.

Onlangs kwam het eerste VN-rapport uit dat harder dan ooit de invloed van de mens op de opwarming van de aarde beschreef.

De mens kan ook slachtoffer worden, maar dan gaat het vooral om bewoners van de armste regio's, en dan in het bijzonder kinderen. Hitte, smog en ondervoeding zijn de boosdoeners.

Zeespiegel

Ook de woestijn zal verder oprukken en het risico op hongersnood groeit. Neerslag neemt toe en vooral kustgebieden hebben daar last van. "Honderden miljoenen mensen worden door de stijging van de zeespiegel door overstromingen bedreigd", staat te lezen in de ontwerptekst.

Alleen al in Europa zijn dat er jaarlijks 2,5 miljoen mensen extra tot 2080.

Afspraken

De bijeenkomst in Brussel begon met een appèl van de EU-milieucommissaris Stavros Dimas aan de wereld om één lijn te trekken. Die boodschap was vooral voor de Verenigde Staten bedoeld, die bindende klimaatafspraken schuwen. Anders zullen landen als China en India niet willen meedoen.

Kyoto

De EU wil het goede voorbeeld geven, maar de VS en ook Australië maken het volgens Dimas moeilijk door te weigeren de Kyoto-afspraken te bekrachtigen. 'Kyoto' verplicht industrielanden tot reductie van de uitstoot van CO2, het belangrijkste broeikasgas.

"Impopulaire maatregelen kunnen we niet meer vermijden", peperde de Belgische premier, Guy Verhofstadt, politici in. Maar ook de consument zal zijn gedrag moeten veranderen.

Afrika

Organisaties als Milieudefensie en Greenpeace willen dat het Westen ontwikkelingslanden en met name de Afrikaanse helpen via investeringen bij het opvangen van de gevolgen van klimaatverandering.

Afrika zou meer moeten profiteren van Kyoto-instrumenten, die nu voor driekwart ingezet worden in China, Brazilië en India, aldus Donald Pols van Milieudefensie.

(nu.nl)

06-04-2007

Klimaatverandering zal Nederland tientallen miljarden kosten

Nederland zal de komende vijftien jaar tientallen miljarden euro moeten investeren om de gevolgen van de klimaatverandering op te vangen. Het kost alleen al zeker 26 miljard euro om het water in de rivieren meer ruimte te geven. Voor de constructie van klimaatbestendige gebouwen zal 23 miljard moeten worden uitgetrokken.

Dat heeft Ekko van Ierland, hoogleraar milieueconomie aan Wageningen Universiteit en Researchcentrum, becijferd. Van Ierland, die zich baseert op klimaatscenario's van het KNMI, zei dat in Den Haag naar aanleiding van het IPCC-rapport dat in Brussel is verschenen.

Rijn en IJssel omleggen
Omdat rivieren hun grotere hoeveelheid water niet kwijt kunnen, zijn omleggingen en bypasses van Rijn en IJssel noodzakelijk, bepleit Van Ierland. Woningen en kantoren moeten zodanig worden gebouwd dat ze in de winter makkelijker te verwarmen zijn en in de zomer koel blijven.

Aanpassen riolen
Verder voorziet Van Ierland bij een temperatuurverhoging van 1 graad tot 2020 extra kosten voor de ecologische hoofdstructuur en aanpassingen aan het rioleringstelsel. De hoogleraar rekende voor dat de kosten tenminste 63 miljard zullen bedragen. Na 2020 zullen opnieuw aanpassingen nodig zijn. Volgens de Amsterdamse hoogleraar Frans Berkhout, directeur van het Instituut voor Milieuvraagstukken van de Vrije Universiteit, zijn er nog niet elders in de wereld dergelijke schattingen gemaakt.

Droge en hete zomers
In het IPCC-rapport worden de gevolgen voor Nederland niet expliciet genoemd. Deskundigen menen echter dat Nederland zich moet voorbereiden op voor onze begrippen droge en hete zomers, zoals die van 2003 en 2006. "In 2050 zal de zomer van 2003 als gemiddeld gelden", voorspelde de Wageningse hoogleraar Pavel Kabat, die meeschreef aan het rapport. In die zomer braken er bij Wilnis dijken door, was er door de lage waterstand nauwelijks scheepvaart mogelijk en stierven - zoals Berkhout stelde - in Europa 35.000 mensen aan hittestress.

Zeker is wel dat de zoetwatervoorziening voor landbouw en glastuinbouw, maar ook het gebruik van oppervlaktewater als koelwater in de energiesector in de toekomst regelmatig in ernstige problemen zal komen. De zeespiegelstijging leidt tot een toename van verzilting van de landbouw- en natuurgebieden in de kuststreek. Klimaatverandering heeft nog deels onbekende gevolgen voor de natuur en de landbouw: het komen en verdwijnen van soorten planten en dieren gaat niet alleen door, maar dat proces versnelt zich ook nog eens en laat zich moeilijk voorspellen.

Rik Leemans, Wagenings hoogleraar milieu systeemanalyse, is bezorgd over de bedreiging van de biodiversiteit. Mogelijk een kwart van de planten en dieren die we nu kennen zal op termijn verdwijnen. Toch ziet hij een lichtpuntje: de klimaatverandering is goed voor de jonge bossen. Die groeien harder dan ooit en nemen veel koolstofdioxide, een van de grote boosdoeners in de klimaatverandering, op. (belga/hln)

(HLN)

05-04-2007

Wonderen van de natuur lijden onder opwarming



Van de Amazone tot de Himalaya, de tien wereldwonderen van de natuur lijden onder de opwarming van de aardea, aldus het WWF. Als het klimaat blijft opwarmen aan de huidige snelheid, zullen ze verdwijnen.

Het WWF publiceert aan de vooravond van het eindrapport van de tweede werkgroep van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), de studie 'Saving the world's natural wonders from climate change'.

In het rapport vertelt de internationale natuurbehoudsorganisatie hoe de verwoestende gevolgen van de opwarming van de aarde nu al schade aan de grootste natuurwonderen ter wereld toebrengen. Het beschrijft ook hoe WWF in die tien regio's werkt aan verdedigingsstrategieën om de schadelijke gevolgen af te weren. (belga/hln)

(HLN)

06-04-2007

'Meeste Oostenrijkse gletsjers eind deze eeuw verdwenen'

AMSTERDAM - De meeste Oostenrijkse gletsjers zijn aan het einde van deze eeuw verdwenen. Dat staat in een vrijdag verschenen rapport van de milieuorganisatie Oostenrijkse Alpen Associatie.

De Oostenrijkse gletsjers krimpen gemiddeld met 10 tot 15 meter per jaar. Dat is twee keer zo snel als tien jaar geleden. Als het ijs op het huidige tempo blijven smelten, zijn de meeste van de 925 gletsjers nog deze eeuw verdwenen.

(nu.nl)

27-04-2007

Klimaatverandering in het zonnestelsel



De aarde bevindt zich tussen twee werelden die elk een klimatologische catastrofe hebben meegemaakt. Om meer inzicht te krijgen in de effecten van klimaatverandering op aarde, is het zinvol om te bekijken wat er nu precies bij onze zusterplaneten gebeurt is. Beide zijn van oorsprong vermoedelijk zeer aards geweest, compleet met oceanen. Venus is nu echter een heet hellevuur, terwijl Mars stijfbevroren is. Wat is hier de oorzaak van?


Het contrast: boven Venus, midden Aarde, onder Mars.

Het modelleren van het aardse klimaat om diens toekomst te voorspellen is van groots belang, zeker om te bepalen hoe groot de menselijke invloed erop is. Nu de geaccepteerde mening is dat de mens de hoofdverantwoordelijke is, leveren Venus en Mars ons een voorbeeld van hoe een worst case scenario kan verlopen. Voor het publiek is het net alsof klimaatvoorspellingen met een glazen bol zijn gedaan, maar in werkelijkheid zijn het complexe wiskundige vergelijkingen. Het bestuderen van onze buurplaneten kan ons helpen deze vergelijkingen nog betrouwbaarder te maken.



De atmosfeer van Venus is veel dikker dan die van de aarde, maar huidige klimaatmodellen zijn verrassend goed in staat Venus' huidige atmoferische structuur te verklaren. Nu willen planetaire wetenschappers de klok terugdraaien en begrijpen hoe en waarom Venus veranderd is van een tweeling-aarde tot een hels inferno.

De wetenschappers geloven dat de planeet een uit de hand gelopen broeikaseffect heeft meegemaakt, als gevolg van de zon. De is nu 30% helderder dan bij haar ontstaan en daardoor zijn de oceanen op Venus langzaam verdampt. Nu is waterdamp zelf een krachtig broeikasgas, zodat Venus in een positieve versterkingslus terecht is gekomen. De aarde zou hetzelfde lot kunnen wachten, maar wetenschappers hebben geen idee of we ook daadwerkelijk dit risico lopen. Met gegevens van Venus Express hoopt men meer antwoorden op deze vragen te kunnen verschaffen.



Het begrijpen van het klimaat op Mars is even belangrijk. De planeet is veel kleiner dan de aarde en is daardoor sneller afgekoeld. Hierdoor is het magnetisch veld verdwenen en is het grootste deel van de atmosfeer van de Rode Planeet de ruimte in verdwenen. Omdat ook de Martiaanse vulkanen zijn gaan zwijgen, is dit verlies na verloop van tijd niet meer aangevuld. Hoewel dit scenario wat minder waarschijnlijk is voor onze aarde, is het resultaat net zo verwoestend.

Zo blijkt dat wanneer planetaire wetenschappers praten over het verkennen van andere werelden, ze ook hun kennis van onze eigen aarde vergroten.

(Astrostart)

03-05-2007

'VS grootste boosdoener in klimaatsverandering'

BANGKOK - De Verenigde Staten zijn als belangrijkste producent van broeikasgassen ter wereld de 'grootste boosdoener' in de klimaatsverandering.

Met die woorden riep het Wereld Natuur Fonds (WNF) Washington donderdag op om snel actie te nemen om de opwarming van de aarde tegen te gaan.

Leidende rol

Volgens het WNF negeren de Amerikanen de wetenschappelijke bevindingen over de veranderingen van het klimaat. Desondanks zouden de VS een leidende rol moeten spelen in de strijd voor een beter milieu.

De milieuorganisatie deed de oproep in de marge van de VN-Klimaatconferentie in Bangkok.

(c) ANP

(nu.nl)

05-05-2007

Bellen met gsm warmt aarde op

Mobiel bellen draagt bij aan de opwarming van de aarde en daarmee aan klimaatveranderingen. Dat heeft een groep van vijftig wetenschappers vastgesteld tijdens een conferentie in het Zuid-Amerikaanse Colombia. Ze riepen op tot een bewuster gebruik van de gsm.

De schade van mobiel bellen ligt volgens de vorsers niet alleen in de stroom die nodig is voor de batterijen, maar vooral in de energie die vrijkomt door het gebruik van radiofrequenties. Een telefoontje is geen probleem, maar miljarden gesprekken en sms'jes in de wereld elke dag vormen wel een probleem, vinden ze. (hln/anp)

(HLN)

13-05-2007

Miljard migranten tegen 2050 door opwarming Aarde



Minstens een miljard mensen zullen tegen 2050 migreren door de opwarming van de Aarde, die de huidige conflicten en natuurrampen op de spits zal drijven en er nieuwe zal creëren. Dat blijkt uit een rapport van een Britse humanitaire organisatie. In het rapport 'Mensenzee: de echte migratiecrisis' waarschuwt de Britse niet-gouvernementele organisatie Christian Aid onomwonden voor de snelheid waarmee de bevolking zich in de 21ste eeuw verplaatst. "Het aantal mensen dat zijn huizen heeft verlaten omwille van conflicten, natuurrampen en grote projecten, is nu al verbazingwekkend gestegen (163 miljoen volgens schattingen van de organisatie)", luidt het in het rapport.

"In de toekomst zullen de klimaatsveranderingen dat aantal nog optrekken", schrijft de organisatie, die de internationale gemeenschap oproept tot "dringende actie" en "sterke preventiemaatregelen". Christian Aid vermoedt dat aan het huidige tempo "een miljard mensen extra tegen 2050 gedwongen zullen zijn alles achter te laten". "De gedwongen migratie zal het grootst zijn in arme landen en ontwikkelingslanden." Christian Aid, dat opgericht werd om slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog te helpen, publiceert dit rapport naar aanleiding van zijn jaarlijkse actie in Groot-Brittannië. De organisatie hoopt dit jaar ruim 23 miljoen euro op te halen. (afp/hln)

(HLN)

18-05-2007

"Geen excuus negeren opwarming aarde"

Regeringen hebben geen excuus meer om niet te handelen als het gaat om de veranderingen van het klimaat. Dit zei de Nederlandse voorzitter van een conventie van de Verenigde Naties over klimaatsverandering, Yvo de Boer, vrijdag in Bonn.

Er moet daadkrachtig worden opgetreden om een wereldwijde catastrofe te voorkomen. De Boer beklemtoonde dat de techniek voorhanden is om de uitstoot van broeikasgassen te laten afnemen.

Hij zat in Bonn een conferentie voor van naar schatting 1800 deskundigen uit heel de wereld. Zij spraken onder meer over het laatste VN-rapport over klimaatsverandering dat 4 mei in Bangkok werd gepubliceerd.

De volgende VN-klimaatconferentie is op Bali waar de basis moet worden gelegd voor wereldwijde afspraken. Die moeten de oude uit het Protocol van Kyoto in 2012 gaan vervangen. Grote vervuilers zoals de VS, China en India zouden ook mee moeten gaan doen. (anp/hln)

(HLN)

19-06-2007

"Beschaving in gevaar door opwarming van de Aarde"



Wetenschappers waarschuwen opnieuw voor de catastrofale gevolgen van de opwarming.Zes eminente Amerikaanse wetenschappers hebben er in allerminst droge bewoordingen voor gewaarschuwd dat onze beschaving zelf in gevaar is door de klimaatsverandering en dat er intense inspanningen moeten komen om de uitstoot van broeikasgassen in te dijken, zo heeft de Britse kwaliteitskrant The Independent op gezag van een wetenschappelijk vakblad en een e-mail van de leider van het wetenschapsteam, James Hansen, bericht.

Planeet in gevaar
Onder leiding van Hansen, directeur van het Goddard Ruimtevaartcentrum van de NASA, beschrijven de auteurs in een door "peers" nagelezen en emotie niet schuwend paper van 29 bladzijden in het vakblad Philosophical Transactions of the Royal Society A gedetailleerd waarom de mensheid zich niet langer kan permitteren de "ergste bedreiging van klimaatsverandering" aan zich te laten voorbijgaan. Zij zeggen dat onze planeet in "imminent gevaar" is en dat niets anders dan een "planetaire redding" onze Aarde kan redden van het "milieucataclysme van gevaarlijke klimaatsverandering", waarbij de mens en andere species in "groot gevaar komen".

Sterke stijging zeeniveau
Het zestal heeft ook impliciete kritiek op het rapport van het VN-panel waarin stond dat het zeeniveau met zowat 40 cm dreigt te stijgen. Hansen en co praten over "meerdere meters" tegen 2100, op grond wat er gaat gebeuren met ijs op Antartica en Groenland als er niet ingrijpend wordt opgetreden tegen de uitstoot door de mens van CO2 en andere broeikasgassen.

Brandstoffen
De mensheid kan zich niet langer veroorloven de ondergrondse reserves aan fossiele brandstoffen op te branden, zo waarschuwt de paper. "Indien dit zou gebeuren, garandeert dit dramatische klimaatsverandering, leidend tot een andere planeet dan degene waarop de beschaving zich heeft ontwikkeld en voor wie uitgebreide fysieke infrastructuur is uitgebouwd", zo citeerde The Independent. (belga/hln)

(HLN)

02-07-2007

Na de broeikas komt de ijstijd

Klimaatverandering: de aarde warmt op door de mens. Extra kooldioxide in de atmosfeer stuwt de gemiddelde temperatuur op. Het is niet de eerste keer dat de aarde zo warm is, blijkt uit onderzoek. Ooit zwommen er nijlpaarden in de warme Rijn - en gleden er gletschers over ons land.

'Groeten van de warme wadden,' luidt de elektronische kaart die je kunt versturen vanaf de website van de Waddenvereniging. Op de kaart is de bekende vuurtoren van Texel afgebeeld, met op de voorgrond een enorme, zuidelijk ogende palmboom. 'Schaatsers vragen zich af of ze ooit nog zullen mee doen aan een Elfstedentocht,' legt de vereniging uit. 'Zonaanbidders dromen van een tropisch klimaat en snorkelen voor de kust van de Waddeneilanden. Natuurliefhebbers vrezen dat de platen, slikken en kwelders van de Waddenzee zullen verdrinken in een steeds dieper wordende zee. En de kustbewoners vrezen de stormen, golven en zeespiegelstijging.'


Zonsondergang aan de toekomstige Texelse rivièra.
bron: Carl Koppeschaar.

Bang voor het broeikaseffect? We zouden niet zonder kunnen! Door dit natuurlijke mechanisme houdt de dampkring de overdag ingestraalde zonnewarmte vast. Gebeurde dat niet, dan zou de gemiddelde temperatuur maar liefst 33 0C lager liggen. Achttien graden onder het vriespunt: brrr! Zonder broeikaseffect is het op aarde onleefbaar.

De rol van CO2
Zonne-energie bereikt de aarde voor een groot deel in de vorm van zichtbaar licht. Het bestaat dan uit kortgolvige straling. Als dit licht de aarde bereikt wordt het omgezet in warmte-energie. Deze warmtestraling noemt men ook wel infrarode straling.
Gasmoleculen als water, ozon en kooldioxide nemen de warmtestraling tijdelijk op. Later wordt deze energie opnieuw in alle richtingen uitgestraald, en dus ook weer richting aarde. Een deel van de zonne-energie blijft daarom gevangen in de onderste tien kilometer van de atmosfeer.

Voor het broeikaseffect is de aanwezigheid van kooldioxide (CO2) doorslaggevend. Koolstofdioxide komt in betrekkelijk hoge concentraties voor in de atmosfeer en het heeft een molecuulstructuur die warmte goed absorbeert en weer in alle richtingen uitstraalt. De andere broeikasgassen leveren ook een bijdragen, maar komen in veel kleinere hoeveelheden voor.

Kooldioxide komt vrij bij de verbranding van koolstof. Koolstof zit voornamelijk opgeslagen in hout, plantenresten en fossiele brandstoffen. Ook mens en dier produceren kooldioxide door adem te halen. Omgekeerd wordt CO2 door planten en algen opgenomen.

De bijdrage die planten leveren aan de hoeveelheid koolstof wordt gevormd door het vergaan van de plant (fossiliseren). Het materiaal komt voor zeer lange tijd in de aardbodem en in de oceanen (via plantaardige algen) terecht.

De laatste eeuw is de bijdrage van de mens ook belangrijk geworden. De industrie draait op fossiele brandstoffen en het gebruik van het autoverkeer neemt steeds meer toe.

Versterkt broeikaseffect
In de twintigste eeuw is de gemiddelde temperatuur op aarde met nog eens 0,74 0C gestegen. De laatste vijftig jaar ging dat veel harder. Volgens de VN-klimaatcommissie IPCC is een versterking van het broeikaseffect 'zeer waarschijnlijk' de oorzaak van de temperatuurstijging. Die wordt toegeschreven aan menselijke activiteit. Grote boosdoeners zijn de uitstoot van kooldioxide (CO2) en andere broeikasgassen. Ook de toename van het luchtverkeer. De komende eeuw kan de gemiddelde temperatuur met nog eens 1,1 0C tot 6,4 0C stijgen.


De variatie van de gemiddelde temperatuur op aarde gedurende de laatste 140 jaar en laatste 1000 jaar. In de laatste grafiek is het grijze gebied de onzekerheidsmarge in de afleidingen van de temperatuur in het verleden.
bron: IPCC.

Dé oplossing is het terugdringen van de CO2-uitstoot door energiebesparing en mindering in het verbruik van fossiele brandstoffen. Een welvarend land als Nederland verbruikt per jaar een hoeveelheid fossiele brandstoffen die gelijk is aan 60 miljard ton olie. De industrie verbruikt daar ongeveer 25% als energie en 15% als grondstof. De dienstverlenende sector slokt 20% op en het vervoer 15%. Tot slot verbruikt het huishouden bijna 25%, waarvan een niet onbelangrijk deel door het nodeloos op slaapstand laten staan van televisies en andere apparaten.

Ministeries buitelen over elkaar heen met voorstellen voor maatregelen. Zo moet de gloeilamp vervangen worden door energiezuiniger LED-lampen. Huizen moeten worden geïsoleerd. Een nieuw deltaplan tegen het wassende water is in de maak. Schiphol is beducht voor de toename van westenwind bij een warmer wordend klimaat. Om vertragingen te voorkomen wil de luchthaven een zesde en eventueel een zevende baan. Maar milieubewegingen wijzen er op dat juist het vliegverkeer een van de boosdoeners is bij klimaatverandering. Condenssporen van vliegtuigen vormen in de hoge lucht een deken. Daardoor wordt met name 's nachts en 's winters minder warmte door het aardoppervlak uitgestraald. Een heel duidelijk effect kon worden gemeten na de terroristische aanslagen in New York, toen drie dagen lang het commerciële vliegverkeer boven het Amerikaanse luchtruim was stilgelegd.



Vliegtuigstrepen
Al tien jaar wordt gewaarschuwd tegen de gevolgen van het vliegverkeer voor het klimaat. Weliswaar draagt de luchtvaart nu nog maar voor 3,5 procent bij aan de aardse opwarming, maar ze groeit jaarlijks met vijf procent. Werd in 1992 nog maar 130 miljoen ton brandstof verbruikt, in 2015 loopt dat op tot 300 miljoen ton. En in 2050 is het brandstofverbruik gestegen tot 450 miljoen ton. Over vijftig jaar gaat er dus meer dan drie keer de huidige hoeveelheid broeikasgassen de lucht in. Kooldioxide, waterdamp, stikstof- en zwaveloxiden uit de motoren van vliegtuigen warmen de aarde nog veel verder op.
Klik op de afbeelding voor een grotere versie.


De aarde nú is warmer dan de afgelopen 400 jaar. Dat klinkt angstaanjagend, maar vierhonderd jaar geleden verkeerde de wereld in de zogeheten 'kleine ijstijd'. Tijdens de Middeleeuwen, tussen 900 en 1300, wat het mogelijk zelfs warmer dan nu. Toen de Noren zich omstreeks het jaar 1000 op Groenland vestigden, kon daar vee worden gehouden. Later breidde het poolijs zich zo sterk uit dat de nederzettingen moesten worden opgegeven. Gaan we nog verder terug in de tijd, dan zien we dat warme perioden worden afgewisseld door ijstijden.

Tijdens de laatste grote ijstijd denderden mammoeten en wolharige neushoorns door ons land. Dáárvoor, tijdens de warme, interglaciale periode tussen twee ijstijden, baadden nijlpaarden in de Maas en Rijn. Wie in Limburg en België door het Maasdal reist, kan kalkafzettingen en versteende koralen zien uit een tijd dat ons deel van West-Europa nog onder de zeespiegel lag. En toen Nederland de kust van een ondiepe, warme binnenzee werd, vormden zich door verdamping van het zeewater onze huidige, ondergrondse zoutafzettingen.

IJstijden
Het klimaat kent van nature hitte- en koudegolven. De ijstijden worden gestuurd door variaties in de hoek van de aardas en de baan van de aarde rond de zon. Door deze bewegingen komt de zon in de loop van tienduizenden jaren lager aan de hemel te staan. Daardoor koelt de aarde plaatselijk en groeit het poolijs aan. Pas na duizenden jaren klimt de zon weer hoger aan de hemel. Het ijs smelt en een warmere periode breekt aan.



De periodieke klimaatswijzigingen op lange termijn zijn beschreven door de Servische wiskundige Milutin Milankovitch. Ze worden bepaald door de precessie (de zwenking van de aardas ten opzichte van haar baanvlak), de wijziging van de hoek van de aardas ('obliquity') en de verandering van de excentriciteit van de baan van de aarde om de zon.
Deze factoren veroorzaken een variatie van de zonnestraling. Gedurende de ijstijden is de sterkte van de zonnestralen op hoge breedte een tiende lager dan gedurende een warme interglaciale periode. De voorspelling aan de hand van dit model is dat de zonnestraling zesduizend jaar geleden het sterkst was en over 55000 jaar het zwakst zal zijn.
Verwacht wordt dat de temperatuurverdeling in de toekomstige ijstijd zal lijken op die van 18.000 jaar gelden, toen de laatste ijstijd op zijn hoogtepunt was. De oceanen op hogere breedtegraden waren ongeveer zes garden koeler dan tegenwoordig. In de tropen bedroeg het verschil één à twee graden Celsius.


Koud tot op het bot
'Tienduizend jaar geleden begon de lente,' schrijft de Delftse hoogleraar Salomon Kroonenberg in zijn onlangs bekroonde boek 'De menselijke maat: de aarde over tienduizend jaar'. De glinsterende ijskap die Scandinavië bedekte, smolt letterlijk weg als sneeuw voor de zon. De zeespiegel steeg snel en de Noordzee, die tot dan toe droog lag, liep vol. De poolwoestijn van Noordwest-Europa kleurde groen.
'Inmiddels is het hoogzomer geworden,' stelt Kroonenberg. 'Het klimaat is vrijwel constant, maar toch zijn we bang dat het over een eeuw een graadje warmer is. Over tienduizend jaar wordt het herfst. Dan komen de ijskappen terug en gaat de zeespiegel weer dalen. Canada, Finland, Zweden, Noorwegen en IJsland houden op te bestaan. Alles wat er in die landen staat aan bossen, huizen, bruggen, fabrieken, musea, kerncentrales, dierentuinen, kerken, viaducten, schoorstenen, wordt door de ijskap naar het zuiden gebulldozerd, en de onherkenbaar verworgen resten ervan worden bij elkaar geveegd tot een stinkende stuwwal van vuil puin van Amsterdam tot Moskou.'

Zo ver is het nog lang niet. Maar Kroonenberg wil hiermee aantonen dat we ons nu druk maken over een nog relatief klein effect voor de komende paar eeuwen, terwijl geologisch gezien onherroepelijk een afkoeling van het klimaat gaat plaatsvinden. Zo'n tienduizend jaar na nu kunnen we opnieuw kaarten gaan versturen: 'Koud tot op het bot. Groeten uit ijzig Nederland!'

Tegelijk met de ijstijden varieert ook het CO2-gehalte in de atmosfeer. Oorzaak of gevolg, dat is nog onbekend. Wat wel vaststaat, is dat de huidige concentratie CO2 30% hoger ligt dan voor de industriële revolutie. Ze valt zelfs ver buiten de natuurlijke marge van de afgelopen 420.000 jaar. Het lijkt dus zeer aannemelijk dat die toename een aanzienlijk klimaateffect gaat krijgen.



In de loop der eeuwen is de hoeveelheid kooldioxide in de atmosfeer voortdurend veranderd. De hoeveelheid CO2 in de atmosfeer over een groot tijdsbestek is gemeten aan de hand van boormonsters uit het ijs op Groenland en Antarctica. In het ijs zitten minuscule belletjes prehistorische lucht opgeslagen. Hoe dieper men in het ijs gaat hoe ouder de ijslaag en de luchtbelletjes. In de periode tussen 10.000 en 160.000 jaar geleden steeg en daalde de hoeveelheid atmosferische CO2 af en toe snel. Dit zou een oorzaak kunnen zijn voor het ontstaan van de ijstijden. Waarom de hoeveelheid CO2 in de atmosfeer daalde en steeg voordat de mens op het toneel verscheen is onbekend. Vermoed wordt dat de hoeveelheid plantaardig plankton in de oceanen hierbij een rol speelt.


Opstoken
In de warme periode na de laatste ijstijd warmer werd, konden we 7000 jaar geleden landbouw gaan bedrijven. Maar we zijn nu zo ver geïndustrialiseerd dat we ons warme periode tussen twee ijstijden zelf opstoken tot een 'super-interglaciaal'.



De meest recente klimaatcyclus. Zo'n 140.000 jaar geleden was Noord-Europa bedekt met een ijskap die zich tot aan de Utrechtse heuvelrug uitstrekte. De zeespiegel lag zo'n 120 meter onder het huidige niveau. Kort daarop eindigde deze ijstijd waarbij de temperaturen opliepen. Daarna volgde een nieuwe ijstijd, die bijna 100.000 jaar duurde. Zo'n 18.000 jaar geleden begon een snelle opwarming naar de warmere periode waarin we nu leven. Op dit moment lijkt de mens een 'super-interglaciaal' op te wekken. Maar we zijn onherroepelijk op weg naar een nieuwe ijstijd.


De aarde is gewend aan warme en koude perioden. Over ongeveer tienduizend jaar komt de volgende ijstijd en zal ook de zeespiegel weer dalen. Voordat het zover is, moeten we nú een manier vinden om de lippen boven water te houden. Watertrappelend bij de Texelse rivièra bijvoorbeeld.

(Kennislink)

28-06-2007

Jaarlijks 77.000 doden in Azië door opwarming van Aarde


Opwarming van de Aarde maakt duizenden slachtoffers in Azië.

In de Aziatische landen rond de Stille Oceaan komen jaarlijks 77.000 mensen om het leven door gezondheidsproblemen als gevolg van de opwarming van de Aarde. Dat zegt de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) in de aanloop naar de internationale conferentie over "global warming" in Kuala Lumpur, de hoofdstad van Maleisië.

Ernstige gevolgen opwarming
"We hebben het stadium bereikt dat de opwarming van de aarde ernstige gevolgen heeft voor de gezondheid. Dit probleem zal de komende decennia nog groter worden als we nu niets ondernemen", zegt Shigeru Omi, regionaal directeur bij de WHO.

Meer muggen
Uit een studie van de VN-organisatie is onder meer gebleken dat er door de opwarming van de aarde muggen zijn in regio's waar die anders niet voorkomen en dat ze het risico op malaria en knokkelkoorts verhogen.

Gevolgen natuur
Op de conferentie van volgende week zullen ook de effecten op de natuur aan bod komen, zoals het risico op minder regen in sommige regio's, wat tot een gebrek aan drinkwater zal leiden, wat dan weer het ontstaan van ziektes in de hand werkt. Miljoenen mensen lopen bovendien het risico honger te lijden als de akkers niet meer bewerkt kunnen worden.

Meer hittegolven en orkanen
Andere zichtbare tekenen van de opwarming van de aarde zijn de stijging van het aantal hittegolven in gematigde klimaatzones en de vele tyfoons, orkanen en overstromingen.

Ministeriële top
De belangrijkste bevindingen van de bijeenkomst in Kuala Lumpur worden gebundeld en overgemaakt op de bijeenkomst van de ministers van Volksgezondheid en Milieu van veertien landen in Zuidoost- en Oost-Azië. Die vindt plaats op 8 en 9 augustus in Bangkok. (belga/hln)

(HLN)

04-07-2007

Sleutelen aan de broeikas

Om klimaatverandering in de hand te houden is energiebesparen alléén niet genoeg. Industrie en energiecentrales blijven altijd CO2 uitstoten. Daarom proberen wetenschappers het broeikasgas uit de atmosfeer te halen en op te bergen. Techneuten met grootheidswaanzin of redders van de maatschappij?

Aardonderzoekster Suzanne Hangx is net terug van een vliegvakantie naar Zuid-Europa. 'Of ik ecovriendelijk heb gevlogen? Nou nee. Ik doe al genoeg voor het milieu!' Met een duurder ecoticket wordt de aanplant van bomen betaald; die slaan tijdens hun leven CO2 op en werken daardoor het broeikaseffect tegen. 'Maar uiteindelijk gaan die bomen dood en rotten ze - daarbij komt weer CO2 vrij', vertelt Hangx. Zij onderzoekt een manier om broeikasgas tot het einde der tijden op te slaan.
De jaarlijkse kooldioxideuitstoot bedraagt 26 miljard ton CO2. Nederland stoot elk jaar 220 miljoen ton uit. Planten en oceanen nemen ongeveer de helft van de uitstoot op, maar de rest blijft in de atmosfeer. Vóór de industriële revolutie was de kooldioxideconcentratie maar 280 CO2-moleculen per miljoen luchtdeeltjes (ppm), maar ondertussen zitten we op 380 ppm: een stijging van 35%. De bovenlimiet om de mondiale temperatuurstijging onder de twee graden te houden is 550 ppm.


Menselijke kooldioxide-uitstoot versterkt het broeikaseffect. Daardoor warmt de aarde langzaam maar zeker op, met nadelige gevolgen voor onze leefomgeving. CO2 afvangen en ondergronds opslaan kan helpen het probleem onder controle te krijgen.

Terug de bodem in
Het CATO-project (CO2 Afvang, Transport en Opslag) onderzoekt de ondergrondse opslag van CO2 uit energiecentrales en industrie. Dat kan in lege aardgas- en olievelden, maar ook in waterhoudende aardlagen en kolenlagen. Daar draagt het gas niet meer bij aan het broeikaseffect. 'In Nederland hebben we ondergronds een opslagcapaciteit van negen miljard ton CO2', vertelt CATO-onderzoekster Hangx: 'genoeg om onze CO2-uitstoot tot 2050 op te slaan'.

Zelf onderzoekt Hangx of er nóg meer kooldioxide in de reservoirs past, in mineraalvorm in plaats van als gas. In het ideale geval kunnen de olie- en gasvelden daardoor tot 20% meer broeikasgas bevatten. 'Opslaan in mineraalvorm werkt alleen als de juiste stoffen aanwezig zijn', legt Hangx uit: 'we hebben veldspaat nodig, want dat bevat magnesium, calcium en ijzer. Als CO2 oplost in het grondwater vormt het met die stoffen carbonaten'. Die mineralen zijn tot in lengte van dagen stabiel. Lang niet al het ingepompte broeikasgas slaat neer als gesteente, weet Hangx: 'je moet dit zien als bonus bovenop de normale opslag'.



Manieren om CO2 ondergronds op te slaan:
(1) in uitgeputte olie- en gasvelden;
(2) inspuiten van kooldioxide perst extra olie en gas uit een veld;
(3) in poreuze waterhoudende aardlagen - (a) onder water (b) aan land;
(4) kooldioxide perst gevangen aardgas uit ondergrondse kolenlaag.
bron: IPCC.


Klimaatknutselen
CO2 in de bodem proppen klinkt al als halve science-fiction, maar het is een van de tammere voorstellen om het broeikaseffect tegen te gaan. De inmiddels overleden oceanograaf John Martin stelde voor CO2 op te slaan in fytoplankton in de oceanen. Die minuscule drijvende plantjes halen CO2 uit de atmosfeer. Als ze sterven zakken ze met het opgenomen broeikasgas naar de oceaanbodem. Plankton heeft ijzer nodig om te groeien en er zijn ijzerarme watermassa's in de oceaan waar maar weinig plankton leeft. Martin stelde voor daar ijzerstof te strooien om meer plankton te laten groeien dat kooldioxide opslaat.

Hoeveel CO2 de gedwongen planktonbloei uit de atmosfeer haalt is onzeker. In Nature van 21 juni bewees dr. Andrew Yool dat er veel minder fytoplankton naar de zeebodem zakt dan altijd gedacht. Dood plankton wordt namelijk óók gerecycled in het oppervlaktewater; daarbij komt opgenomen CO2 weer vrij.


Spontane plankton-explosie in de Golf van Biskaje, opgenomen met aardobservatiesattelliet Envisat.
bron: ESA.

Breukgevaar
Ook CO2-injectie in de bodem heeft zijn risico's. Als de nieuwe CO2-mineralen het reservoir of de stevige deklaag erboven aantasten, kunnen breuken ontstaan. Dan komt het opgesloten kooldioxide weer vrij. Hangx en collega's onderzoeken samen met bodemmodellen van Shell hoe CO2 het veiligst is op te slaan.
Ondergrondse CO2-opslag is al realiteit: Noorwegen pompt al tien jaar kooldioxide in de bodem naast het onderzeese Sleipnir-gasveld. Door de extra gasdruk komt er meer aardgas naar boven. Het klimaatvoordeel is, dat het Sleipnir-veld zo zijn eigen kooldioxide-uitstoot compenseert. Vanaf 2040 is het Nederlandse aardgasveld bij Slochteren leeggepompt en beschikbaar voor CO2-opslag.

'Het is en blijft dure techniek', vertelt Hangx: 'vooral het CO2 van andere afvalgassen scheiden kost bergen geld. Maar het is echt nodig: met energiebesparing alléén houd je klimaatverandering niet tegen. En ik wil toch echt dat mijn kinderen en hun kinderen nog prettig kunnen leven.'

(Kennislink)

23-07-2007

Mens beïnvloedt regenval



De mens heeft in de twintigste eeuw een invloed gehad op de wereldwijde regenval. Dat blijkt uit een computeranalyse van Canadese onderzoekers. De teweeggebrachte verandering in de neerslagverdeling heeft mogelijk al een invloed gehad op ons ecosysteem, op de landbouw en op de menselijke gezondheid, zo schrijven de wetenschappers van Environment Canada in het Britse vakblad Nature. Dit zou vooral het geval zijn in de Afrikaanse Sahel.

Broeikasgas
De wetenschappers vergeleken verschillende klimaatsimulaties met gegevens over veranderingen in de neerslagverdeling die het Global Historical Climatology Network van 1925 tot 1999 bijhield. Simulaties waarin enkel natuurlijke processen in rekening werden gebracht, leverden andere resulaten op dan de data uit de gegevensbank. Enkel die simulaties die ook rekening hielden met de uitstoot van broeikasgassen, leverden resultaten op die overeenstemden met de gegevens.

Meer regen
Onder invloed van menselijke activiteit viel er in de vorige eeuw duidelijk meer regen in het midden van het noordelijk halfrond, schrijven de onderzoekers. Ook in de tropische en subtropische gebieden van het zuidelijk halfrond (breedtegraad 0 tot 30) regent het meer dan in het begin van de twintigste eeuw. In de overeenstemmende gebieden van het noordelijke halfrond is het dan weer droger.

Nieuw
Het is de eerste keer dat een studie aantoont dat de mens met zijn industriële activiteit niet alleen de temperatuurstijgingen veroorzaakt, maar ook de globale neerslagverdeling verandert. (belga/hln)

(HLN)

24-07-2007

Watertekort dreigt voor China door klimaatverandering

De globale opwarming laat de Chinese gletsjers sneller smelten dan tot nog toe werd gedacht. Op lange termijn dreigt daardoor een tekort aan water voor miljoenen mensen, waarschuwt een onderzoek van de Chinese academie voor wetenschappen. De vermindering van smeltwater bedreigt de watervoorziening voor grote stromen zoals de Jantsekiang (Yangzijiang), Mekong, Huanghe (Gele Rivier), Indus en Ganges.

"De gletsjers zijn het afgelopen decennium steeds sneller gekrompen", zei wetenschapper Liu Shiyin. "Terwijl op dit ogenblik door het versneld smeltproces meer water in de stromen vloeit, zal het gletsjerwater op lange termijn afnemen".

Bijzonder snel smelt het gletsjerijs op de berg Anemaqen op het Qinghai-Tibet Plateau aan de oorsprong van de Gele Rivier, waarvan de 130 miljoen Chinezen aan de benedenloop afhankelijk zijn. De ijsvlakte is in vier decennia met 17 procent geslonken. Op de Mount Everest en gebieden in het midden en het noordelijke deel van de Himalaya zijn de gletjsers met 9 procent gekrompen. In het westen van het hooggebergte, dat voor de bevoorrading van de Yangtse, Mekong, Indus en Ganges zorgt, bedraagt de achteruitgang 8 procent. (belga/hln)

(HLN)

25-07-2007

Klimaatverandering en regenval

Hoosbuien in Nederland, extreme wateroverlast in Engeland: toeval of trend? Volgens computermodellen krijgen landen op onze breedtegraad extra neerslag te verwerken door klimaatverandering. Lagere breedtegraden zouden juist droger worden. Een internationale onderzoeksgroep presenteert in het prestigieuze blad Nature neerslagmetingen die computermodellen goeddeels bevestigen. De toekomst is nat.

Met de opwarming van het klimaat neemt de hoeveelheid zeewater die verdampt toe. En wat omhoog gaat moet ook weer omlaag. Dat betekent dat de hoeveelheid neerslag ook moet toenemen. Een belangrijke kwestie daarbij is: neemt de regen overal in gelijke mate en geleidelijk toe, of is het effect van klimaatverandering op de neerslag bijvoorbeeld van plaats tot plaats verschillend?


Regenachtige zomer: op 22 juli regende het in het hele land.
bron: buienradar.nl

De modellen die gemaakt zijn om de effecten van klimaatverandering na te gaan voorspellen het laatste. Op basis van die modellen mag worden verwacht dat de regenval vooral toeneemt in gebieden die niet ver van de kust liggen. Engeland en Nederland vallen in deze categorie. Verder laten de modelberekeningen zien dat de kans op extreem weer, inclusief extreme regenval toeneemt. En tenslotte voorspellen de modellen dat al naar gelang de breedtegraad bepaalde gebieden natter en andere droger kunnen worden.


Zandzakken moeten de schade van een overstroming in Engeland beperken.
bron: Staffordshire Moorlands.

Breedtegraden
Tussen de 40 en 70 graden Noorderbreedte (waar Nederland en Engeland zich bevinden) wordt een gemiddelde toename van de neerslag verwacht, maar tussen 0 en 30 graden Noorderbreedte (bijvoorbeeld in Noord Afrika) juist minder regen. Deze voorspelling is aan de hand van neerslagmetingen getest door een groep onderzoekers uit de Verenigde Staten, Canada, Engeland en Japan.

Voor het gebied tussen 40 en 70 graden Noorderbreedte werd door de onderzoekers een toename van de neerslag gevonden met ongeveer 46 millimeter over de periode 1925-1999. En de onderzoekers berekenen dat van deze toename waarschijnlijk 50-85% op rekening komt van door de mens veroorzaakte klimaatverandering. De toename van de neerslag is groter dan veel gebruikte klimaatmodellen gemiddeld voorspellen. Ook de vermindering van neerslag in de noordelijke tropen en subtropen (tussen 0 en 30 graden Noorderbreedte) is in de meetcijfers te zien. De zuidelijke tropen en subtropen blijken natter geworden.



De jaarlijkse neerslagsom in De Bilt is de afgelopen honderd jaar gestegen van 767 naar 890 mm. De toename bedraagt 14% en is statistisch significant.
bron: MNP.


Een einde aan de opwarming van het klimaat is nog niet in zicht. Gegeven de geografische ligging betekent dat waarschijnlijk in landen als Engeland en Nederland gerekend moet worden met een verdere stijging van de hoeveelheid neerslag die gemiddeld per jaar valt. Ook is waarschijnlijk dat de kans op extreme regen verder toeneemt.
X. Zhang e.a.: Detection of human influence on twentieth-century precipitation trends, Nature 2007

(Kennislink)

01-08-2007

'CO2 niet grote boosdoener bij opwarming aarde'

De uitstoot van koolstofdioxide speelt een kleine rol bij het broeikaseffect en daarmee gepaard gaande temperatuurstijgingen en klimaatveranderingen. Dat stellen Belgische meteorologen.


Natuurlijke waterdamp is voor 75 procent verantwoordelijk voor klimaatverandering

Wetenschappers van het Belgisch Meteorologisch Instituut KMI werken aan een groot onderzoek, waarvan de resultaten aan het einde van de zomer worden gepubliceerd.

Volgens KMI-klimatoloog Luc Debontridder heeft de uitstoot van CO2 wel invloed op het klimaat. ‘Alleen kan het onmogelijk de doorslaggevende rol zijn die er nu van wordt gemaakt,’ zegt Debontridder in de Vlaamse krant Het Laatste Nieuws.

Al Gore
Natuurlijke waterdamp is volgens de Belgen het belangrijkste broeikasgas waardoor klimaatverandering optreedt. ‘Dat is verantwoordelijk voor ruim 75 procent van het broeikaseffect. Maar door de film van Al Gore wordt alles eenzijdig aan CO2 toegeschreven.’

Het KMI legt uit dat de reeks warme winters van de laatste jaren gewoon past in de normale Noord-Atlantische schommeling (het verschil tussen het hogedrukgebied van de Azoren en het lagedrukgebied ter hoogte van IJsland en Groenland).

‘Dat heeft nu echt eens niets met CO2 te maken.’

Door Saïna van Breda

(Elsevier)

02-08-2007

Het Einde Is Droog!

Het water van de rivier de Amazone zakt, deze zomer nog sneller dan de vorige, die al ongekend droog was. In de Braziliaanse deelstaat Acre kon je van de ene oever naar de andere lopen...

Bekijk het Amazonegebied van boven, en het regenwoud lijkt voor eeuwig. Een oceaan van groen, veel te groot voor plotselinge verandering. Nog niet zo lang geleden zou bijna elke wetenschapper die eerste indruk hebben bevestigd. Het regenwoud stond bekend als een van 's werelds meest stabiele ecosystemen.

Nu niet meer. Ruwweg een vijfde van het bos is kaal gekapt, onder andere om plaats te maken voor sojabonen, in Europa gebruikt als kippenvoer. Nog eens een vijfde is zwaar beschadigd door de houtindustrie, zodat de zon ruimte krijgt om de bodem uit te drogen. In totaal is circa 40 procent van het gebied geen regenwoud meer. Daarmee nadert het Amazonegebied een kantelpunt.

Regenwoud verdampt een geweldige hoeveelheid water. Daardoor ontstaat een lagedrukgebied, de motor achter de noordoostelijke passaatwind, die meer natte lucht brengt en zorgt voor de geweldige hoeveelheid regen die het bos in stand houdt.

Minder bos betekent minder regen. Droge periodes gaan langer duren. Onderzoekers experimenteren sinds 2002 met een kunstmatig droog gehouden stukje regenwoud. Zo ontdekten ze dat het bos slechts twee droge jaren kan verdragen. Als de huidige droogte tot eind komend jaar doorzet, zeggen ze, dan sterft het bos. Voorgoed.

Dan verandert het regenwoud in een droge savanne, mogelijk zelfs in een woestijn. De gevolgen voor het klimaat zullen wereldwijd worden gevoeld. Want uit het stervende regenwoud zal 90 miljard ton koolstof vrijkomen, genoeg om het broeikaseffect met 50 procent te versterken. Bovendien zou de droogte zich uitbreiden naar het noordelijk halfrond, en zorgen voor een enorme voedselschaarste.

De dood van de regenwouden in het Amazonegebied zou het einde betekenen voor de wereld zoals we die kennen. -SB

(Bron: The New Zealand Herald)

(Kijk)

07-08-2007

Extreem weer laat wereldwijd records sneuvelen

Grote delen van de wereld hebben vanaf het begin van het jaar te maken gehad met extreme weersomstandigheden waaronder overstromingen, hittegolven, stormen en periodes van ongewone kou. Bovendien was de wereldwijde landtemperatuur tussen januari en april nog nooit zo hoog, maakte de Wereld Meteorologische Organisatie dinsdag in een verklaring bekend.

Europa
Boven land was het in januari 1,89 graden en in april 1,37 graden warmer dan normaal, aldus de VN-organisatie. In Europa lagen de temperaturen in april gemiddeld zelfs vier graden Celsius boven het gemiddelde.

Ook in ons land sneuvelden dit voorjaar de records. Januari was de zachtste januarimaand ooit en april was warmer, zonniger en droger dan ooit tevoren.

Overstromingen
Op het lijstje van de WMO staan onder meer de ongewoon zware moessonregens in Zuid-Azië en de recente hevige regenval en overstromingen in Engeland. Zuid-Europa ging deze zomer gebukt onder ongewone hittegolven, terwijl in Zuid-Afrika en Argentinië extreem veel sneeuw viel.

Arabische Zee
In juni werd voor het eerst een tropische cycloon waargenomen in de Arabische Zee. Het natuurgeweld eiste in Oman en Iran vijftig levens. Op de stranden van de Malediven en Indonesië richtten ongewoon hoge golven veel schade aan.

De weersextremen komen overeen met de voorspellingen die de klimaatcommissie IPCC van de Verenigde Naties dit voorjaar deed. Of dit najaar ook veel uitschieters zal laten zien is volgens WMO-wetenschapper Omar Baddour nog niet duidelijk. „Het is erg moeilijk om voorspellingen te doen over de rest van het jaar.” (anp/hln)

(HLN)

10-08-2007

Temperatuur vanaf 2010 vaker hoger
Nieuw klimaatmodel

De helft van de jaren direct na 2009 wordt gemiddeld warmer dan 1989, het wereldwijd warmste jaar dat ooit is geregistreerd. Dat schrijven onderzoekers vandaag in het wetenschappelijke tijdschrift Science.

De Britse klimaatonderzoekers maakten als eersten een redelijk goed klimaatmodel dat het klimaat de komende tien jaar voorspelt. Dit tienjaarsmodel is bijzonder omdat het uitgebreid rekening houdt met natuurlijke variatie in het klimaat. Andere klimaatmodellen doen dat niet.

Dalende en stijgende temperaturen door natuurlijke variatie zijn – over een paar jaar gemeten – altijd groter dan de temperatuurverandering door het broeikaseffect. De opwarming door broeikaseffect is hoogstwaarschijnlijk het gevolg van de door mensen veroorzaakte CO2-verhoging in de atmosfeer.

In 2014, voorspelt het tienjaarsmodel, is de gemiddelde temperatuur op de wereld 0,3 graad hoger dan in 2004. En het is 95 procent waarschijnlijk dat de verhoging tussen de 0,1 tot 0,5 graad uitvalt. Tot 2009 dempen de verkoelende effecten van oceaanstromingen het toenemende broeikaseffect, zegt DePreSys. De naam is een afkorting van Decadal Climate Prediction System.

De tot nu toe gangbare klimaatmodellen voorspellen het klimaat tot tientallen jaren in de toekomst, maar zijn onzeker voor de korte termijn. Het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) bijvoorbeeld publiceerde dit voorjaar dat aan het eind van deze eeuw de gemiddelde wereldtemperatuur 1,8 tot 4,0 graad hoger zal zijn. Die klimaatmodellen houden geen rekening met de natuurlijke variatie die binnen een decennium zo belangrijk is.

Een decennium is echter, schrijven de onderzoekers in hun artikel in Science, ‘een belangrijke planningshorizon voor aanpassingen aan de infrastructuur, voor verzekeraars, energiepolitiek en zakelijke ontwikkelingen.’

Onder natuurlijke variatie verstaan de klimatologen bijvoorbeeld de wekelijkse tot maandelijkse, met elkaar verband houdende wisselende luchtdrukverschillen bij IJsland en de Azoren. Die is bekend als de Noord-Atlantische Oscillatie (NAO). De grootte van het verschil bepaalt de richting van de straalstroom die van grote invloed is op het weer in Europa, vooral ’s winters. Die NAO heeft echter niet alleen een wekelijkse maar ook een meerjarige variatie, werd de afgelopen jaren duidelijk.

Tot de natuurlijke variatie hoort ook de langjarige cyclus van El Niño, een verandering in de circulatie in vooral het tropische gedeelte van de Grote Oceaan die wereldwijd – maar minder in Europa – invloed heeft op temperatuur en regenval. Andere variaties in oceaanstromingen, zoals de Atlantische Multidecade Oscillatie (AMO) en de Interdecade Pacifische Oscillatie, zijn de afgelopen jaren beter voorspelbaar geworden.

De onderzoekers van het Hadley Centre for Climate Prediction and Research in het Britse Exeter die de decenniumvoorspeller ontwikkelen, gebruikten in principe de klimaatmodellen van het IPCC en bouwden daar gegevens over de natuurlijke variatie in. Zij testten hun model door voorspellingen te doen voor reeds voorbije decennia (hindcasts) en die te vergelijken met de werkelijke uitkomsten.

(nrc)

17-08-2007

Wereldrecord ijssmelten gebroken!

Op 15 augustus is er een wereldrecord gebroken en was de oppervlakte van het zee ijs op de noordpool kleiner dan ooit. Dat wil zeggen, kleiner dan ooit door mensen gemeten. Maar hoe zit het nou eigenlijk met het ijs op de noordpool? Smelt het inderdaad steeds sneller af? En wat voor gevolgen heeft het afsmelten van het zee ijs eigenlijk nog meer?

De Russen zijn een race om de grondstoffen in de zeebodem van de pool begonnen. Tegelijkertijd bereiden de Canadezen zich voor op een robbertje bekvechten met de Amerikanen over wie de zeggenschap krijgt over de zeeroute van Europa naar Azië langs de noordkust van Canada en Alaska. De aanleiding hiervoor is dat het zee ijs op de noordpool aan het afsmelten is.

Op zich is het niets bijzonder dat er zee ijs op de polen smelt. Er smelt elke zomer zee ijs af terwijl het ijs in de winter aangroeit. Op de noordpool smelt er ’s zomers echter steeds iets meer ijs af dan er in de winter bijkomt. Het Amerikaanse National Snow and Ice Data Center heeft grafiekjes gemaakt van de toename of afname van de hoeveelheid zee ijs op de Noord- en de zuidpool ten opzichte van de gemiddelde ijsbedekking in de periode 1979 – 2000.



De toename of afname van de hoeveelheid zee ijs op de Noordpool ten opzichte van de gemiddelde ijsbedekking in de periode 1979 – 2000.



De toename of afname van de hoeveelheid zee ijs op de zuidpool ten opzichte van de gemiddelde ijsbedekking in de periode 1979 – 2000.


Je ziet een duidelijke golfbeweging van wat meer ijs dan gemiddeld in het ene jaar en wat minder dan gemiddeld in het andere jaar. Op de zuidpool is die beweging in evenwicht, maar op de noordpool worden de afwijkingen naar beneden steeds groter, terwijl de afwijkingen naar boven steeds kleiner worden. Het verdwijnen van het ijs is dus kennelijk niet meer in balans met het aangroeien ervan.

Ook Japanse onderzoekers van het Japan Aerospace Exploration Agency houden zich met het zee ijs op de noordpool bezig. Zij zijn degene die onlangs meldden dat op 15 augustus 2007 het record van het minste zee ijs op de noordpool is gebroken. Het vorige record werd in 2005 gehaald, op het hoogtepunt van de zomersmelt half september. Het op 15 augustus van dit jaar gevestigde record zal dus niet lang stand houden, want het smelten gaat ondertussen gewoon nog een paar weken door.



De Japanse onderzoekers baseren zich o.a. op metingen in de afgelopen vijf jaar met een sensor aan boord van de Amerikaanse Aqua satelliet. De sensor is een Advanced Microwave Scanning Radiometer (AMSR-E) die de bedekking van het zee ijs, de temperatuur van de oceaan, de hoeveelheid waterdamp en de neerslag meet op basis van zwakke radiogolven van de Aarde. Het voordeel is dat je met deze methode geen last hebt van bijvoorbeeld bewolking.

Met de AMSR-E gegevens hebben de onderzoekers een grote database gemaakt waarin je van elke willekeurige dag in de afgelopen vijf jaar de verspreiding van het zee ijs op de noordpool kunt zien. De afbeeldingen hieronder komen uit die database en laten telkens het zee ijs op de noordpool op 16 augustus zien in de periode 2002 tot nu.



Je ziet duidelijk dat het ijs elk jaar een stukje kleiner is geworden. Maar wat nog belangrijker is, is dat de onderzoekers concluderen dat het ijs sneller smelt dan de modellen van bijvoorbeeld het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) voorspellen.

Hiervoor zijn volgens de Japanners verschillende oorzaken. Zo kan ijs dat aan de kust ligt, zich minder vrij bewegen dan ijs op open zee. Doordat het ijs zich steeds verder van de kust van Siberië en Canada terugtrekt, kunnen grote stukken gemakkelijker afdrijven naar lagere breedtegraden waar de zee warmer is en het ijs sneller smelt. Daarnaast betekenen grotere stukken ijs-vrije poolzee dat het water meer zonnewarmte kan opnemen en warmer wordt. Dit versnelt vervolgens weer het afsmelten van het resterende ijs.

Effecten van afsmelting
Dit is natuurlijk allemaal leuk en aardig, maar wat voor gevolgen heeft het afsmelten van het zee ijs op de noordpool eigenlijk nog meer? Het eerste waar je aan denkt bij het smelten van grote ijsmassa’s is een stijging van de zeespiegel. Gelukkig hoeven we daarvoor in dit geval niet direct bang te zijn. Alleen afsmeltend landijs zorgt voor een zeespiegelstijging. Als landijs afsmelt, wordt namelijk water dat eerst op het land lag aan de zee toegevoegd. Zee ijs is al een onderdeel van de zee. Het water ondergaat alleen een fase overgang, er komt geen water in de zee bij.



Het afsmelten van het zee ijs heeft echter wel een ander effect. Zonlicht wordt namelijk veel beter weerkaatst door lichtgekleurd ijs en sneeuw dan door donkergekleurd water. Het afsmelten van het ijs zorgt er daardoor voor dat er meer zonlicht op de aarde wordt geadsorbeerd en minder terug de ruimte in gekaatst. Hierdoor houdt de aarde meer warmte vast en kan het klimaat warmer worden, waardoor er vervolgens weer meer ijs afsmelt, enz.

Zo’n zelfversterkend effect maar dan omgekeerd kennen we uit de ijstijden. Tijdens een ijstijd is er heel veel ijs en sneeuw op aarde, waardoor er meer zonlicht wordt teruggekaatst en het nog kouder wordt. Afsmelten van het noordpoolijs zou dus de opwarming van het klimaat kunnen versterken. Maar je moet natuurlijk wel naar de weerkaatsing van de hele aarde kijken, dus dit gaat alleen op als ook op de gehele aarde de netto weerkaatsing van zonlicht afneemt.



Aan de andere kant kan de versterkte opwarming van het klimaat ook weer een afremmend effect op het verdwijnen van het zee ijs veroorzaken. Een recent artikel in het tijdschrift Nature (zie Kennislinkartikel “Klimaatverandering en regenval”) laat zien dat computermodellen voorspellen dat de huidige opwarming van het klimaat tot meer neerslag op hoge breedtegraden leidt, terwijl de neerslag op lage breedtegraden afneemt.

Omdat het noordpoolijs zich op een hoge breedtegraad bevindt, zou dit voor een snellere aangroei van het ijs kunnen zorgen in de vorm van meer sneeuw die op het ijs valt. Dit zie je in extreme vorm bij sommige gletsjers die hierdoor ondanks het opwarmende klimaat zelfs aangroeien. De Hubbard Glacier in Alaska is hier een voorbeeld van (zie de links hieronder).

Het is dus duidelijk het afsmelten van het ijs, net als klimaatverandering in zijn algemeenheid, afhankelijk is van een complex samenspel van verschillende factoren. Dat maakt het ook zo moeilijk om de effecten van klimaatverandering precies te voorspellen. Ondertussen gaat de race om de noordpool gewoon door. Want hoewel het lastig is te voorspellen hoe snel het ijs op de noordpool verder zal afsmelten, dat het verder zal afsmelten is toch wel erg waarschijnlijk.

(Kennislink)

17-08-2007

Amateurweerkundige haalt klimaatdata onderuit

Een Canadese amateurmeteoroloog heeft aangetoond dat belangrijke klimaatgegevens waarmee is 'bewezen' dat de aarde opwarmt niet deugen.


Klimaatmodellen van het KNMI

Een amateurweerkundige in Canada heeft de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie Nasa ernstig in verlegenheid gebracht door aan te tonen dat hun klimaatgegevens niet deugen.

Daarmee haalde de bloggende broeikasscepticus Stephen McIntyre eigenhandig een belangrijk fundament onder de opwarmingstheorie onderuit.

Pieken
Met een eigen analyse van weergegevens liet McIntyre zien dat niet 1998, maar 1934 het warmste jaar was in Amerika sinds de metingen begonnen. Bovendien vallen vijf van de tien warmste jaren voor 1939, en telt de huidige eeuw er slechts een.

McIntyre constateerde dat temperatuurmetingen van Amerikaanse weerstations sinds 2000 plotselinge en onverklaarbare pieken lieten zien. Hij bracht Nasa per e-mail op de hoogte. De organisatie weigerde hem inzicht te geven in de manier van gegevens verwerken, maar wijzigde in stilte de eigen resultaten.

Al Gore
Nasa's weerinstituut, het Goddard Institute of Space Science in New York, heeft de fout toegegeven. Volgens de klimatologen is die te wijten aan een nieuw meetsysteem dat in 2000 in gebruik werd genomen. Maar de wijzigingen zouden verder nauwelijks gevolgen hebben voor de waargenomen trend van opwarming.

Toch zijn de oorspronkelijke gegevens, ook gebruikt in de propagandafilm An Inconvenient Truth van 'klimaatgoeroe' Al Gore, inmiddels wel ingrijpend gewijzigd. In de top drie warmste jaren komt geen enkel jaar in de huidige eeuw meer voor. Respectievelijk 1934, 1998 en 1921 gelden nu als de warmste in Amerika.

Nog altijd heilig overtuigd van klimaatopwarming? Lees de zes debattips van Simon Rozendaal.

Door Bas Benneker

(Elsevier)

31-08-2007

IJstijd door opwarming van de aarde

DEN HAAG - De opwarming van de aarde kan voor Nederland volledig omgekeerd uitpakken. Door veranderingen in de oceanen dreigt een nieuwe ijstijd. Het Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ) vaart binnenkort naar Groenland om dit verder te onderzoeken.

Ondanks de noordelijke ligging kent West-Europa een relatief gematigd klimaat. Dat is te danken aan de warme golfstroom, die vanuit de Caraïben warm oceaanwater tot aan het zuiden van Ierland aanvoert.

Op grote diepten stroomt via dezelfde route het koude, noordelijke water weer terug richting het zuiden.

Als deze gigantische lopende band tot stilstand komt, blijft het warme water weg van West-Europa. Gevolg is dat de temperatuur in Nederland binnen tientallen jaren enorm daalt.

Broeikasgas

Door de uitstoot van het broeikasgas CO2 (koolstofdioxide), met de opwarming van de wereld als gevolg, dreigt de warme golfstroom te stoppen. De hogere temperaturen op aarde zorgen ervoor dat de ijsvoorraden op de Noordpool en Groenland smelten. Wetenschappers vermoeden dat het smeltwater de lopende band op zijn noordelijkste punt kan vertragen of zelfs stoppen.

Het onderzoeksschip van de NIOZ, de Pelagia, zal in de Irminger Zee ten zuiden van Groenland onderzoek verrichten naar de klimaatschommelingen.

Meetstation

Verder laat het schip midden in de Atlantische Oceaan een meetstation zakken dat een jaar lang de stroming op grote diepte zal bijhouden, zegt expeditieleider Geert-Jan Brummer.

Op die manier hopen de wetenschappers te weten te komen of de lopende band daadwerkelijk tot stilstand dreigt te komen. Het onderzoek van de NIOZ is hard nodig, omdat geleerden nog weinig weten over de verschillende invloeden op warme golfstroom.

Termijn

Overigens onderzoekt de Pelagia niet alleen de veranderingen in het klimaat op de lange termijn. Het schip is tevens een varend meteostation dat regelmatig het lokale weer op de oceaan doorgeeft.

Op deze manier kunnen meteorologen op het vasteland beter het weer voorspellen.

De Pelagia zet met 25 bemanningsleden aan boord dit weekeinde koers richting Groenland.

(nu.nl)

31-08-2007

Ierland warmt dubbel zo snel op als rest van wereld

Een rapport van het Ierse Environmental Protection Agency heeft uitgewezen dat het eiland dubbel zo snel opwarmt als de rest van de wereld. Dat schrijft The Irish Times. Het rapport stelt dat Ierland tussen 1980 en 2004 is opgewarmd met 0,42 graden per decennium. Dat is het dubbele van het wereldwijde gemiddelde.

Onderzoekers voorspellen dat de regenval in het noorden en het westen van het eiland in de toekomst nog feller zal worden. In de zomer dreigt er droogte in het zuiden en het oosten van het land. Vrijwel overal worden minder dagen met vriestemperaturen voorspeld. De Ierse oostkust zou vanaf 2020 te kampen krijgen met ernstig watertekort. Uit het rapport blijkt verder dat het landbouwseizoen langer zal duren, waardoor boeren de mogelijkheid krijgen nieuwe gewassen te telen. Daar staat tegenover dat het land ook vaker zal worden overstroomd. (belga/hln)

(HLN)

11-09-2007

Nieuwe studie OESO plaatst vraagtekens bij biobrandstoffen

Het stimuleren van biobrandstoffen zal de voedselprijzen doen stijgen en hele wouden en waterrijke gebieden vernietigen, terwijl de impact van deze brandstoffen in de strijd tegen de opwarming van de aarde eerder bescheiden zal zijn. Dat stelt de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) in een rapport dat lekte in de krant The Financial Times.

Vraagtekens
Het rapport zet vraagtekens bij het beleid van de Europese Unie, dat erop gericht is om het gebruik van biobrandstoffen zoveel mogelijk te stimuleren. "De huidige drang om het gebruik van biobrandstoffen uit te breiden, zorgt voor onhoudbare spanningen die hele markten zullen ontregelen zonder een aanzienlijk voordeel voor het milieu op te leveren", zo staat in de studie.

Te hoge prijs
Volgens de OESO kunnen biobrandstoffen de uitstoot van broeikasgassen met maximaal drie procent indijken. De prijs die daarvoor betaald moet worden, is volgens de studie onevenredig groot. Voor de productie van biobrandstoffen dreigen immers wouden en waterrijke gebieden het gelag te betalen. Bovendien zou een grootschalige doorbraak van deze brandstoffen de druk op de voedselprijzen op de wereldmarkt doen stijgen.

Ook het financiële plaatje oogt volgens de OESO niet rooskleurig. Om biobrandstoffen ingang te doen vinden, zijn massale investeringen nodig. De Amerikaanse overheid, bijvoorbeeld, geeft elk jaar 7 miljard dollar uit aan de productie van ethanol. Dat komt neer op een prijs van 500 dollar voor elke ton koolstofdioxide (CO2) die wordt bespaard. De OESO schat dat de prijs voor het besparen van één ton CO2 in Europa nog tien keer hoger kan liggen.

Alternatief
In de strijd tegen de opwarming van de aarde worden biobrandstoffen aanzien als een alternatief voor fossiele brandstoffen, zoals aardolie en kolen. De studie van de OESO, een intergouvernementele denktank waar ook de meeste EU-lidstaten deel van uitmaken, is niet de eerste die twijfelt aan de ecologische verdiensten van biobrandstoffen.

Voor milieugroep Friends of the Earth vormde de studie alvast een aanleiding om de EU nogmaals op te roepen om haar doelstelling omtrent biobrandstoffen te schrappen. Volgens de conclusies van de Europese top van maart 2007 willen de EU-lidstaten dat biobrandstoffen tegen 2020 10 procent van de markt voor vervoersbrandstoffen vertegenwoordigen. (belga/hln)

(HLN)

12-09-2007

Klimaatverandering bedreiging voor veiligheid

LONDEN - Klimaatveranderingen vormen een potentieel grote bedreiging van de internationale veiligheid. Samen met moslimextremisme en de verspreiding van nucleaire wapens vormen de klimaatveranderingen momenteel het grootste gevaar voor de wereldvrede.

Dat stelt het gezaghebbende International Institute for Strategic Studies (IISS) in het woensdag verschenen jaarverslag.

De 'denktank' wijst op potentiële strijd tussen landen of regio's over goede landbouwgronden en watervoorraden als de klimaatveranderingen zich verder voortzetten.

Vluchtelingen

De stabiliteit in sommige regio's kan ook in gevaar komen als stromen vluchtelingen op gang komen als gevolg van klimaatveranderingen, die gepaard kunnen gaan met overstromingen, zware stormen of juist grote droogte.

Wereldcrisis

Het IISS rept van een in potentie "catastrofale" wereldcrisis die "het niveau van een nucleaire oorlog evenaart". Volgens de rapportage is gecoördineerd internationaal beleid tegen het versterkte broeikaseffect hard nodig om grote conflicten te kunnen voorkomen.

De samenstellers van het rapport pleiten ervoor dat eindelijk een land eens "effectief leiderschap" toont om de milieucrisis aan te pakken.

(nu.nl)

17-09-2007

"Biobrandstoffen houden ecologisch probleem in"

De Duitse wetenschapper Ernst Ulrich von Weizsäcker heeft zich hevig verzet tegen het gebruik van biobrandstoffen in de strijd tegen de opwarming van het klimaat. Volgens hem wordt de verscheidenheid van de aarde enorm bedreigd door het aanplanten van grote monoculturen van planten voor biobrandstoffen.

Bio-ethanol
Volgens von Weizsäcker heeft de teelt van energierijke planten niets te maken met de bescherming van het klimaat, maar creëert wel een milieucrisis. Het aanplanten van gewassen voor de productie van bio-ethanol is volgens hem "een uitvinding van de landbouwlobby". Von Weizsäcker werkt als milieuwetenschapper aan de Universiteit van Californië en stond vroeger aan het hoofd van het Instituut voor Klimaat, Milieu en Energie in Wuppertal.

Angela Merkel
Hij prees de Duitse bondskanselier Angela Merkel voor haar voorstel om maximumgrenzen vast te leggen voor de uitstoot van CO2 per persoon. Om de opwarming van het klimaat een halt toe te roepen, moet de uitstoot van CO2 over de hele wereld gehalveerd worden. Momenteel stevenen we echter eerder af op een verdubbeling van de uitstoot. In industrielanden zou de uitstoot van CO2 zelfs met 80 procent naar beneden moeten. Ook moet de energie-efficiëntie tegen 2050 vertienvoudigd worden. (belga/gb)

(HLN)

25-09-2007

Meerderheid mensheid erkent klimaatopwarming en wil actie



In vele landen, waaronder ook China, Brazilië en Indonesië, is een grote meerderheid van de bevolking overtuigd van de rol die de mens speelt bij het opwarmen van de aarde, en wil die meerderheid ook dat dringend actie tegen de verandering van het klimaat wordt ondernomen. Dat blijkt uit een peiling van de BBC World Service.

Menselijke rol
Voor de peiling werden in 21 landen in totaal 22.000 mensen naar hun mening gevraagd. Van de respondenten bleek nagenoeg viervijfde (79 procent) overtuigd van de menselijke rol -waaronder "industrie en transport"- bij de klimaatwijziging. Negen van de tien vindt het nodig dat "actie" wordt ondernomen; tweederde zegt zelfs dat het probleem dringend en ingrijpend moet worden aangepakt.

Gemiddeld is nog amper zes procent van de wereldbevolking van mening dat helemaal geen actie ondernomen hoeft te worden. Een kwart van de respondenten denkt dat met een "beperkt optreden" het probleem wel van de baan komt.

Impact voelbaar
Volgens voorzitter Doug Miller van het peilingsinstituut Globescan, dat de peiling uitvoerde, heeft het groeiende bewustzijn van de realiteit van de 'global warming' bij veel mensen de gevoelig(st)e snaar, het eigenbelang, geraakt. "De impact van het onregelmatige weer op hun eigendom, henzelf, hun land is voor alle mensen over de wereld reëel en voelbaar", aldus Miller.

Steun
Driekwart van de respondenten wil een internationaal akkoord over beperking van de uitstoot van broeikasgassen dat ook de zogenaamde ontwikkelingslanden omvat. In ruil voor die medewerking moeten de Derdewereldlanden dan wel financiële en technologische steun van het rijke Noorden krijgen. (belga/gb)

(HLN)

02-10-2007

Zeeijs rond noordpool verdwijnt razendsnel


Een satellietfoto van het ijs op de noordpool, genomen op 21 september 2005. Eerder was het zo groot als de gele lijn aangeeft. Foto: AFP

Het zeeijs rond de noordpool verdwijnt in recordtempo. Nooit eerder sinds het begin van de satellietwaarnemingen in 1979 heeft er in september zo weinig zeeijs gelegen als afgelopen maand. De ijsbedekking lag rond 16 september maar liefst 39 procent onder het gemiddelde van de periode 1979 - 2000. Vooral aan de zijde van de Beringstraat is een enorm zeeoppervlak ijsvrij geworden.

Dat bericht het National Snow and Ice Data Center (NSIDC) van de universiteit van Colorado in Boulder. De gevolgen van het versterkte broeikaseffect worden nu ‘luid en duidelijk’ waarneembaar. De NSIDC maakt jaarlijks aan het eind van het smeltseizoen de balans op en komt dan in oktober met een persbericht. Het centrum baseert zich op satellietgegevens: voor de periode 1978-1987 van de Nimbus-7 satelliet, daarna van een defensiesatelliet. Het is het meest gezaghebbende instituut voor uitspraken over trends in zeeijsbedekking.

Worden de schaarse vliegtuig- en scheepswaarnemingen uit de jaren voor 1978 als gelijkwaardig meegeteld dan valt te concluderen dat de september-ijsbedekking sinds de jaren vijftig ruwweg is gehalveerd. Twee weken geleden meldde de Europese ruimtevaartorganisatie ESA, zonder noemenswaardige toelichting, dat ‘voor het eerst in de geschiedenis’ de noordwestelijke doorvaart geheel open lag. Maar voor 1978 zijn daaraan weinig of geen systematische waarnemingen gedaan.

Het wachten was op het ijsbericht van de NSIDC. Dat kwam gisteren, vergezeld van recente satellietopnames. Inmiddels ligt de noordwest passage weer dicht.

De waarnemingen van het NSIDC beperken zich louter tot de ijsbedekking van het zeeoppervlak. Ze houden geen rekening met ijsdikte en de verhouding tussen jong en oud (overjarig) ijs. Maar ook daarin zouden, volgens verspreide metingen, de trends ongunstig zijn. Het NSIDC stelt vast dat het smeltseizoen rond de noordpool steeds langer duurt. De geringste ijsbedekking rond de pool wordt steeds later in september bereikt.

‘De ijsbedekking rond de noordpool is in een neerwaartse spiraal geraakt en kan het “point of no return” inmiddels gepasseerd zijn’, aldus het persbericht. Daarmee wordt gezinspeeld op een dreigend zelfversterkend effect: als er weinig zeeijs is, kan de zee meer zonnestraling absorberen waardoor de watertemperatuur stijgt.

(nrc)

13-12-2007

'Recordaantal rampen door opwarming aarde'

GENEVE - De opwarming van de aarde heeft geleid tot een recordaantal natuurrampen in 2007. Het aantal rampen is ten opzichte van vorig jaar gestegen met een slordige 20 procent. Dat staat in het jaarlijkse Wereldrampenrapport van de Internationale Federatie van het Rode Kruis (IFRC).

"Tot 10 oktober 2007 heeft de IFRC al 410 rampen geteld waarvan 56 procent aan het weer gerelateerd waren. Dat is in lijn met de trend van stijgende aantallen rampen door klimaatveranderingen", aldus het IFRC in het donderdag uitgegeven rapport.

In 2006 telde de IFRC nog 427 natuurrampen, een stijging van 70 procent ten aanzien van 2004. "Deze getallen bevestigen de trend van de afgelopen jaren", aldus secretaris-generaal Markku Niskala van de IFRC.

(c) ANP

(nu.nl)

12-12-2007

Wateren Noordpool al rond 2013 ijsvrij

SAN FRANCISCO - Amerikaanse wetenschappers hebben een nieuw computermodel gepresenteerd over de gevolgen van de klimaatverandering voor de wateren rond de Noordpool. Die zullen gedurende zomers niet pas rond 2030 of 2040 ijsvrij zijn, maar al vanaf ongeveer 2013.

Dat berichtte de Britse omroep BBC woensdag. Volgens de leider van de studie, Wieslaw Maslowksi, hebben andere voorspellingen onvoldoende rekening gehouden met bepaalde factoren zoals de toevoer van warm water vanuit de Atlantische en Stille Oceaan. Dat zal het proces verder versnellen.

Baanbrekend

Het team van Maslowski heeft volgens de BBC enige faam als het gaat om de ontwikkeling van baanbrekende computermodellen.

Op het Indonesische eiland Bali heeft momenteel een grote VN-top plaats over het bestrijden van klimaatveranderingen. Wetenschappers en milieugroepen hopen dat er afspraken worden gemaakt die het verwachte klimaattij nog kunnen keren.

(nu.nl)

16-11-2007

'Klimaatverandering kan onomkeerbaar zijn'

VALENCIA - De consequenties van klimaatverandering door menselijk toedoen kunnen onomkeerbaar zijn. Dat staat in een rapport waaraan het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) vrijdag de laatste hand heeft gelegd.

Het rapport geeft een overzicht van de klimaatveranderingsproblematiek en moet de komende vijf jaar een leidraad zijn voor beleidsmakers, aldus een Frans IPCC-lid vrijdag.

In het rapport is onder meer bewijs van klimaatverandering opgenomen. Ook de huidige en mogelijke effecten ervan en de mogelijkheden om de gevaren van klimaatverandering zoveel mogelijk te beperken staan erin.

Nobelprijs

IPCC en de voormalige Amerikaanse vicepresident Al Gore hebben de Nobelprijs voor de Vrede 2007 toegekend gekregen voor hun "inspanningen om kennis op te bouwen en te verspreiden over de door de mens gecreëerde klimaatverandering, en het leggen van de fundamenten voor maatregelen die nodig zijn om dergelijke verandering tegen te gaan". Ze mogen de prijs op 10 december in Oslo ophalen.

(nu.nl)

20-12-2007

CO2-ramp volgde opwarming

Meer inzicht in lang vervlogen klimaatomslag

55 miljoen jaar geleden trof, begon al duizenden jaren vóórdat de zeebodem miljarden tonnen broeikasgas uitbraakte en daarmee de opwarming versterkte. Dat concluderen Nederlandse onderzoekers uit boringen in Amerikaanse bodem.

De twee boorkernen uit de Amerikaanse bodem lagen al tien jaar in de vriezer, zonder dat er iemand naar omkeek. Appy Sluijs, geoloog aan de Universiteit Utrecht, haalde ze eruit om meer te weten te komen over het klimaat van lang vervlogen tijden. In Nature van deze week concludeert hij samen met zijn collega's dat de grote broeikasramp die 55 miljoen jaar veel diersoorten uitroeide op de zeebodem, het gevolg was van een klimaatkettingreactie.

"Het was al ontzettend warm in het Paleoceen, de periode tot 55 miljoen jaar geleden", zegt Sluijs. De twee boorkernen die hij bestudeerde, komen uit de Amerikaanse staat New Jersey, aan de noordoostkust. Daar ligt de gemiddelde jaartemperatuur net als in Nederland rond de 11 graden Celsius. Aan het eind van het Paleoceen was dat maar liefst 27 graden.

Sluijs: "De hele wereld was toen een stuk warmer dan nu. Aan de Noordpool was het gemiddeld 17 graden! Hoeveel CO2 er in de lucht zat is niet precies bekend, maar we schatten rond de 1500 ppm, vier keer zo veel als tegenwoordig. IJskappen aan de polen waren er niet en de zeespiegel lag tachtig of negentig meter hoger dan vandaag. De plaatsen waar de boorkernen vandaan komen, lagen toen onder water. Net als Nederland trouwens."

Die 'broeikaswereld' bleef lang stabiel, maar 55 miljoen jaar geleden veranderde dat plotseling. Eerder onderzoek van Sluijs en zijn collega's liet zien dat de oceanen opeens verzadigd raakten met koolzuur, opgelost CO2 dus, waardoor de oceanen verzuurden en ecosystemen totaal ontwricht raakten. Het CO2-gehalte van de lucht verdubbelde of verdriedubbelde, waardoor het nog warmer werd dan het al was.

De oorzaak van al die ellende was het plotseling vrijkomen van miljarden tonnen koolstof. "Zeer waarschijnlijk was een deel van die koolstof afkomstig van methaanhydraten in de bodem van de diepzee", vertelt Sluijs. "Bevroren pakketten aardgas eigenlijk, die op hun plaats blijven zolang het koud genoeg is." Maar ze bleven dus niet op hun plaats? "Nee, of in elk geval niet allemaal. En dat zie je in de boorkernen terug."

Koolstofatomen komen voor in drie vormen oftewel isotopen, legt hij uit, met als enige verschil het aantal neutronen in de kern. Zo bestaat er koolstof-12, koolstof-13 en koolstof-14. Die laatste vervalt met een halfwaardetijd van 5730 jaar en komt in gesteentes van 55 miljoen jaar geleden dus niet meer voor. De andere twee blijven altijd zichzelf. Planten nemen de lichtere versie, nummer 12, iets gemakkelijker op dan de zwaardere, en daardoor is het percentage koolstof-13 in plantenresten lager dan in de lucht. Dat levert geologen een kijkje in het verre verleden op.

"In de boorkernen zie je een scherpe grens lopen", zegt Sluijs. "Eronder zit er naar verhouding veel meer koolstof-13 in dan erboven. Dat kan alleen maar komen doordat er plotseling heel veel koolstof van plantaardige oorsprong vrijkwam." Methaan uit de zeebodem is de logische dader. Het wordt door bacteriën gemaakt uit organisch materiaal, daardoor zit er relatief weinig koolstof-13 in.

Naast koolstofisotopenbepalingen deed Sluijs ook andere metingen. Hij keek onder meer naar de resten van eencelligen van het type dinoflagellaten. Daarin zag hij al iets veranderen in een bodemlaag die dieper zat dan de koolstofomslag: "Ineens zitten daar veel meer overblijfselen in van Apectodinium, een soort die tot die tijd alleen rond de evenaar voorkwam. En de concentratie van die overblijfselen blijft ook tijdens de koolstofomslag hoog."

Wat gebeurde er intussen met de temperatuur? Om daar achter te komen, gebruikte Sluijs een ingenieuze methode die is ontwikkeld in het Nederlands Instituut voor Zeeonderzoek (NIOZ). Die maakt gebruik van het feit dat archeae, bacterie-achtige eencelligen, de moleculaire structuur van hun vetten variëren met de temperatuur. Die vetten zijn bewaard gebleven in het gesteente, en zijn dus te gebruiken als een soort thermometer.

De vetten lieten zien dat de temperatuur begon te stijgen nadat Apectodinium in groten getale opdook, maar voordat het koolstofprofiel veranderde. Sluijs: "De gemiddelde temperatuur steeg in pakweg zesduizend jaar van 27 graden naar bijna 35 graden. De koolstofomslag zit halverwege die stijging."

Met andere woorden: het was al ongeveer drieduizend jaar aan het opwarmen toen de reusachtige koolstofvoorraden vrijkwamen. Het resulterende broeikasgas stookte de temperatuur nog verder op. "We konden dat eerder niet aantonen, omdat de boorkernen niet goed genoeg waren voor een scherp beeld", verklaart Sluijs. "Maar we vermoedden het wel, want methaanhydraten lossen alleen op als ze opgewarmd worden. Ze zaten zo diep in de bodem, dat het een paar duizend jaar duurde voor de opwarming ze had bereikt."

Ze waren dus niet verantwoordelijk voor het begin van de temperatuurstijging. Wat veroorzaakte die aanvankelijke opwarming dan wel? Dat is nog een open vraag, zegt Sluijs. "Er zijn aanwijzingen dat vulkanen actiever werden, waardoor de CO2 in de atmosfeer steeg. En mogelijk was het een gevolg van veranderingen in de oceaanstromingen."

De hamvraag is natuurlijk: wat kunnen we eruit afleiden over onze eigen situatie? "Vooral dat er kettingreacties kunnen optreden in het klimaatsysteem", zegt Sluijs.

"Opwarming kan zichzelf versterken, doordat er extra broeikasgassen vrijkomen uit verborgen reservoirs. En dat zie je nu ook gebeuren. In de Siberische permafrost en langs de kusten liggen gigantische hoeveelheden methaan klaar. Die zullen vrijkomen als de aarde verder opwarmt, dat gebeurt nu al. Daar hoeven we geen drieduizend jaar op te wachten, want ze liggen lang niet zo diep. Dus de boodschap is, dat we snel maatregelen moeten nemen om het gebruik van fossiele brandstoffen te stoppen. Zo snel mogelijk."

(Noorderlicht)

20-12-2007

Steeds weer die broeikas



Vijf keer werd het leven op aarde grotendeels uitgeroeid. Dat zou telkens komen door een broeikaseffect, aldus de nieuwste trend in de aardwetenschap.

Wetenschap is modieus. Een tijdlang waren meteorieten hip. Die trend werd gezet door vader Luis en zoon Walter Alvarez toen zij in 1980 aannemelijk maakten dat de inslag van een meteoriet het uitsterven van de dinosauriërs veroorzaakte, 65 miljoen jaar geleden. Meteorieten kwamen in de mode als verklaring voor grote uitstervingen in het verre verleden. Er werden inslagkraters ontdekt die in datering aardig samenvielen met drie van de vier andere sterftegolven waarbij meer dan de helft van het leven op aarde verdween: 375, 251 en 200 miljoen jaar geleden. Het massale uitsterven aan het einde van het Ordovicium was 444 miljoen jaar geleden eigenlijk de enige uitzondering.

“Iedereen ging na de publicatie van Alvarez en Alvarez als een gek op zoek naar inslagen van meteorieten”, zegt marien geoloog Henk Brinkhuis, verbonden aan de Universiteit Utrecht. “En warempel. De dateringen leken aardig te kloppen.” Brinkhuis heeft veldonderzoek gedaan aan afzettingen die alle vijf de uitstervingen markeren. En ja, hij heeft zelf óók wel eens ten onrechte een meteoriet als hoofdschuldige voor een ramp aangezien.

De meteorietenmode is nu voorbij. Soms toonden nauwkeuriger dateringen van meteorietkraters aan dat het moment van inslag toch net niet samenviel met de grote sterfte. En er is nog een reden voor de verminderde populariteit van de meteoriethypothese. Er heeft zich een nieuwe mode aangediend. Een op hol geslagen klimaat is nu en vogue. In tal van wetenschappelijke publicaties worden grote sterftegolven uit de geschiedenis van de aarde in verband gebracht met uit de hand gelopen klimaatverandering. Vaak wordt ter vergelijking verwezen naar het versterkte broeikaseffect waarover de VN dezer dagen op Bali vergaderen.

De broeikaskanonnen die in het verre verleden de aarde in tropische temperaturen onderdompelden, zijn in deze klimaatrampscenario’s vooral grote vulkanen, en methaanijs dat loskomt uit de zeebodem. Ook een omslag in oceaancirculatie, of het stilvallen daarvan, komt vaak terug. De overeenkomsten met de somberste klimaatscenario’s van het VN-klimaatpanel springen in het oog. Daarin wordt gewaarschuwd voor het stilvallen van de Golfstroom en de ramp die dat zou betekenen voor West-Europa. Ook het plots vrijkomen van methaan uit zeebodem en permafrost is tegenwoordig een doemscenario waarmee klimaatwetenschappers serieus rekening houden.

De Amerikaanse paleontoloog Douglas Erwin noemt scenario’s over de op hol geslagen broeikas in een reactie per e-mail ‘plausibel’, maar rept ook van een rage: “Ik heb al heel lang beargumenteerd dat broeikasfactoren een waarschijnlijke oorzaak zijn van tenminste een deel van de sterftegolf aan het einde van het Perm, maar er is geen enkele reden om aan te nemen dat àlle massa-extincties veroorzaakt zouden zijn door één en dezelfde oorzaak”. Henk Brinkhuis is het daarmee eens: “Je moet elk tijdvak beschouwen als een wereld op zich. Met zijn eigen mogelijkheden en beperkingen.”

Toch blijven veel aardwetenschappers zoeken naar de grote greep, de alomvattende theorie die àlle sterftegolven op aarde onder een noemer brengt.

Een van de pleitbezorgers van de nieuwe mode – hij spreekt zelf van een paradigmaverschuiving – is Peter Ward, hoogleraar aardwetenschappen aan de universiteit van Washington. Een uit de hand gelopen klimaatverandering was verantwoordelijk voor vier van de vijf massale uitstervingsgolven op aarde, zo schrijft hij in het boek ‘Under a Green Sky’ (2007). Het uitsterven van de dinosauriërs is de enige uitzondering. En Ward gaat nog verder: tal van kleinere levensvernietigende rampen hebben volgens hem dezelfde oorzaak. Een toegenomen hoeveelheid koolstofdioxide in de atmosfeer leidde telkens tot een verandering in oceaanstromingen en uiteindelijk tot een vernietigend zuurstoftekort – ook op het land.

Wards universele broeikasscenario begint met grootschalig vulkanisme, een betrekkelijk onomstreden regelmatig fenomeen dat in de geschiedenis van het leven op aarde een belangrijke, maar nog niet helemaal begrepen rol speelt. De magma komt dan niet omhoog uit kegelvormige vulkanen maar uit spleten in de grond. Grote delen van onze planeet zijn bedekt met vloedbasalten, de sporen van deze magmagolven. Hun datering valt vaak verrassend goed samen met uitstervingsgolven. Bij de erupties komen uit het magma grote hoeveelheden methaan en kooldioxide vrij, gassen die het broeikaseffect versterken en die zorgen voor opwarming van de aarde.

Toch is niet geheel duidelijk waarom dit vulkanisme op zichzelf zou leiden tot uitsterven op mondiale schaal. Warmere oceanen absorberen minder zuurstof uit de atmosfeer. En aanwijzingen voor zuurstofgebrek in oceanen markeren grote sterftegolven in de zee. Maar de broeikasgassen zijn waarschijnlijk niet direct dodelijk voor het leven op het land. “Van veel kooldioxide in de lucht gaan de plantjes alleen maar groeien”, zegt Sinninghe Damsté. Er is meer nodig om te kunnen komen tot een gelijktijdige sterftegolf op het land én in de zee. Ward heeft daarvoor een ingenieuze verklaring: grote bellen waterstofsulfide bubbelden op uit de oceanen en doodden het leven op het land.

Hoeveel Wards bubbel-mechanisme kan verklaren is niet duidelijk. Van sommige massa-extincties is niet eens genoeg informatie voorhanden om een serieus oordeel te vellen.

Door de opwarming van de atmosfeer raakt de oceaancirculatie verstoord. “De oceaancirculatie wordt enkel en alleen aangedreven door temperatuurverschillen tussen de tropische breedtegraden en de polen”, zo legt Ward uit in een e-mail. “Als de wereld opwarmt, dan warmen de polen veel meer op dan de tropische gebieden. Het temperatuurverschil neemt af en dat betekent dat de oceaancirculatie verandert of stilvalt.”

Er zijn ook aanwijzingen voor zuurstoftekort in de oceanen aan het einde van het Perm. In zijn boek ‘Extinction’ wijst Perm-specialist Douglas Erwin van het Smithsonian Museum of Natural History in Washington, erop dat de zeeën na het einde van het Perm worden gedomineerd door een klein aantal soorten schelpdieren en armpotigen met een sterke voorkeur voor zuurstofarme omstandigheden in stilstaand water. Maar dit zijn diepzeeorganismen, het bewijst nog niet dat vrijwel de hele oceaan zuurstofloos was.

Ward combineert de bewijzen voor stilstaand, zuurstofloos oceaanwater met de afzetting van specifieke moleculaire fossielen: overblijfselen van de pigmenten van groene zwavelbacteriën die het giftige waterstofsulfide met behulp van licht omzetten in zwaveloxiden. Die zijn wereldwijd gevonden, onder andere in gesteenten die dateren van het einde van het Perm.

De groene zwavelbacteriën komen alleen voor wanneer zuurstofloos water tot vlak aan het oppervlak komt. “Als water vrij sulfide bevat, dan is het zuurstofloos”, legt Sinninghe Damsté uit, “want anders reageert dat sulfide direct met het aanwezige zuurstof. De groene zwavelbacteriën hebben ook zonlicht nodig, wat betekent dat ze dicht bij het oppervlak leven. In de Zwarte Zee leven de groene zwavelbacteriën tot 90 à 100 meter diep. Dit soort condities treedt vooral op wanneer er weinig stroming is zodat nauwelijks zuurstofverversing optreedt.”

Ward concludeert dat bacteriën die houden van licht en waterstofsulfide aan het einde van het Perm welig tierden in oppervlaktewater. Het waterstofsulfide dat de bacteriën produceren komt uiteindelijk in grote bellen vrij – een fenomeen dat ook nu nog op kleine schaal waargenomen wordt in Noorse fjorden en voor de kust van Namibië. Het giftige gas veroorzaakte vervolgens massale sterfte op het land. ‘Killer Greenhouse Effect’ noemde Scientific American dit scenario vorig jaar. Tal van massale sterftegolven zouden erdoor verklaard moeten zijn.

Zo’n dodelijke broeikas roept bij Ward associaties op met de klimaatproblemen van vandaag – ook al wordt de wereld nu niet bedreigd door grootschalig vulkanisme of opborrelend waterstofsulfide uit de oceanen. Ward legt in ‘Under a Green Sky’ expliciet het verband tussen die uitstervingsgolven van vroeger en het ‘broeikasuitsterven’ waarvoor nu gevreesd wordt. Ward waarschuwt dat een warmer klimaat de Golfstroom tussen de Golf van Mexico en het noordelijk deel van de Atlantische Oceaan kan stilleggen, met een plotsklaps koud West-Europa als gevolg. Dit scenario verschilt in zijn ogen niet wezenlijk van de majeure veranderingen van oceanische circulatiesystemen tijdens de grootste sterftegolven uit de geschiedenis van de aarde.

Ook Henk Brinkhuis heeft grote twijfels. “Plotsklaps denkt iedereen alles te kunnen verklaren door een gebrek aan zuurstof dat samenhangt met veranderingen in de oceaancirculatie. Maar het gaat gewoon niet op. Waarschijnlijk zat er wereldwijd genoeg zuurstof in de atmosfeer om dat waterstofsulfide te neutraliseren.” In aanwezigheid van zuurstof wordt het waterstofsulfide snel omgezet in zwaveloxiden.

Dát het leven lang nodig had om te herstellen maakt Brinkhuis op uit veranderingen in de ratio tussen de meest voorkomende variant van het element koolstof (C-12) en C-13, een versie van dit molecuul met één extra neutron in de kern. Planten en andere vormen van leven, slaan bij voorkeur de lichte variant op van koolstof, maar een langdurige daling van de ratio laat zien dat er door planten na het einde van het Perm miljoenen jaren nauwelijks C-12 werd vastgelegd. “Je kunt eruit opmaken dat het twee miljoen jaar duurt voordat het leven zich heeft hersteld”, zegt Brinkhuis. “Aan het einde van het Krijt herstelt het leven zich veel sneller.”

De lange herstelperiode is volgens Brinkhuis de sleutel tot het antwoord op de vraag wat nu het grote sterven aan het einde van het Perm heeft veroorzaakt. “Er moet iets gebeurd zijn dat het leven op aarde langdurig uit het lood heeft geslagen”, zegt hij. “In zeeafzettingen vind je miljoenen jaren na de extinctie alleen maar kleine rotvisjes. We zien dat zaden nauwelijks tot ontkieming komen. En als er wat op het land groeit, dan zijn het kleine vettige plantjes met een vettige huid. Wij denken dat ze zich daarmee beschermden tegen een overschot aan ultraviolet licht.”

Perm-specialist Erwin interpreteert de feiten weer anders. Hij concludeert dat het uitsterven rond het einde van het Perm kwam in twee golven die tien miljoen jaar uit elkaar liggen. Een meteoriet als oorzaak voor de tweede uitstervingsgolf valt zijns inziens nog altijd niet uit te sluiten, al zijn er geen overtuigende bewijzen voor gevonden.

Wat kan het einde van het Perm ons dan leren over de klimaatproblemen van vandaag? “Helemaal niets”, zegt Brinkhuis. Het lijkt het verstandigst om op te passen met universele verklaringen. Of het nu meteorieten zijn, of op hol geslagen broeikassen.

Van een massale sterftegolf was 55 miljoen jaar geleden geen sprake al werd het leven in de diepzee wel zwaar getroffen. Zelfs op de polen heersten tropische omstandigheden. De zeespiegel lag zeventig meter hoger dan nu. De temperatuur nam wereldwijd toe met gemiddeld vijf graden Celsius in minder dan tienduizend jaar. In kalkafzettingen en plantenresten van het einde van het Paleoceen komt plotseling de lichte koolstofisotoop C-12 relatief veel voor. Volgens Brinkhuis is dat te verklaren doordat methaanhydraten die opgeslagen waren in de zeebodem plotseling vrijkwamen. “Alsof de zeebodem een gigantische methaanscheet laat”, zegt hij. Methaanhydraten of methaanijs zijn in de loop van miljoenen jaren afgezet door methaan producerende microben. Ze zijn nog rijker aan lichte koolstof dan planten.

Toch staat ook dit model ter discussie. Geofysicus Mark Pagani, verbonden aan Yale University, heeft uitgerekend dat de hoeveelheid methaanijs die uit de zeebodem kon vrijkomen waarschijnlijk onvoldoende was om de enorm hoge concentratie aan broeikasgassen te verklaren (Science, december 2006). Klimaatsceptici denken bovendien dat Brinkhuis en zijn collega’s oorzaak en gevolg door elkaar hebben gehaald. De hoge concentratie koolstofdioxide is volgens hen niet de oorzaak, maar het gevolg van een opwarmende aarde.

Een aanwijzing dat de Utrechtenaren het wel bij het rechte eind hebben is volgens Sinninghe Damsté te halen uit een boorkern die is opgediept uit de zeebodem voor de oostkust van Noord-Amerika. Met de Utrechtse collega’s zal hij er binnenkort over publiceren. Sinninghe Damsté: “Die boorkern komt uit een gebied waar sediment zich in heel hoog tempo heeft opgehoopt. De tijd is als het ware uitgerekt. Daardoor kun je oorzaak en gevolg prachtig terugzien. Eerst zie je de aanwijzingen voor een toename van de hoeveelheid kooldioxide in de atmosfeer. Pas daarna zie je het koolstof-12 oplopen. Het ontsnappen van methaan uit de zeebodem was dus een gevolg van de opwarming, en leidde weer tot verdere opwarming.”

Als een snel stijgende methaanconcentratie aan het einde van het Paleoceen het resultaat was van een uit de hand gelopen broeikas, dan kan dat best opnieuw gebeuren, betogen Ward en Brinkhuis. Sinninghe Damsté maant ook hier tot voorzichtigheid: “Op geen enkele extinctiegrens is bewijs gevonden van methaanetende microben. Die zou je verwachten als het methaangehalte in de oceanen en de atmosfeer plotseling toeneemt. De oceaanstromingen zagen er aan het begin van het Paleoceen ook heel anders uitzag. De Noordelijke IJszee was een afgesloten bassin, heel anders dan nu. Daar heb je dus niet zo veel aan als je conclusies wilt trekken over het lot van onze Warme Golfstroom.”

(nrc)

09-01-2008

'Mens heeft weinig invloed op klimaat'

De Leidse hoogleraar Thijs van Kolfschoten vindt dat de invloed van de mens op klimaatveranderingen niet moet worden overschat. 'Het is te makkelijk om de mens overal de schuld van te geven.'


'Het is te makkelijk om de mens overal de schuld van te geven'

Van Kolfschoten (55) is als hoogleraar Paleozoölogie verbonden aan de Universiteit Leiden en heeft onderzoek gedaan naar de ontwikkeling van zoogdieren sinds de eerste ijstijd.

De hoogleraar is ervan overtuigd dat er een volgende ijstijd aankomt. Veel volgelingen van Al Gore geloven juist dat de aarde steeds warmer wordt. Maar uit het onderzoek blijkt dat de schommelingen in temperatuur en het smelten van ijskappen zich ook al voordeden in de periode voor de laatste ijstijd.

Klimaatgoeroe
'In de jaren zeventig praatten we nog over een naderende ijstijd en nu over smeltende ijskappen. Die pieken en dalen zie je door de tijd altijd terugkomen,' aldus Van Kolfschoten.

Hij is geen fan van de klimaatgoeroe Al Gore, die onlangs nog de Nobelprijs voor de Vrede kreeg voor de inspanningen voor bewustwording van de invloed van de mens op het klmaat. In zijn klimaatfilm An Inconvenient Truth legt hij de schuld van het klimaatprobleem bij de mens neer.

De hoogleraar schrijft in zijn onderzoek dat er een belangrijk natuurlijk element meespeelt in de klimaatverandering. 'De grilligheid van de natuur en de relatie van de aarde met de zon heeft bijvoorbeeld een veel groter invloed op het klimaat.'

Veel kritiek
De film, die overigens 11 onjuistheden bevat, werd in de eerste instantie op veel scholen in Groot-Brittannië uitgezonden. Maar de rechter oordeelde in oktober dat, voorafgaand aan de film, gemeld moet worden dat er ook andere, wetenschappelijk onderbouwde, opvattingen bestaan over het zogenaamde klimaatprobleem.

Er is veel kritiek op de aanname dat de mens schuldig is aan de klimaatverandering. Zo hield Elsevier-redacteur Simon Rozendaal vorig jaar een kritische lezing over het klimaat en duurzaamheid in Leiden. Veel wetenschappers protesteerden destijds tegen zijn komst, omdat Rozendaal 'tegendraadse opvattingen' zou hebben over milieu en klimaat.

Door Frank Verhoef

(Elsevier)

09-01-2007

Een nieuwe ijstijd?

Hoogleraar Van Kolfschoten van de Universiteit van Leiden onderzoekt al jaren fossiele zoogdieren. Deze blijken zich steeds aan te passen aan het dan heersende klimaat. Een ijstijd in de toekomst is volgens hem niet uitgesloten. Vrijdag 11 januari is zijn oratie ter gelegenheid van de aanvaarding van het ambt van hoogleraar in juni 2006.

De invloed van de mens op klimaatveranderingen moet niet overschat worden', zegt Thijs van Kolfschoten. Hij onderzoekt de ontwikkeling van zoogdieren van de ijstijden vanaf 2,5 miljoen jaar geleden. 11 januari houdt hij zijn oratie als eerste in het voor een deel al gerestaureerde Academiegebouw.


Thijs van Kolfschoten: ‘Het is te makkelijk om de mens overal de schuld van te geven.’ Bron: Universiteit Leiden/Jacqueline Lantain

Nieuwe ijstijd
‘Er komt ongetwijfeld een volgende ijstijd, daarvan ben ik heilig overtuigd’, stelt Thijs van Kolfschoten, hoogleraar Paleozoölogie en biostratigrafie van het Kwartair. Hij maakt zich niet zo druk over de huidige klimaatveranderingen. ‘Ik ben gewend in veranderingen en evolutie te denken. De schommelingen in de temperatuur en het smelten van de ijskappen deden zich in de periode voor de laatste ijstijd ook voor.’ Hij is ook niet zo’n fan van Al Gore: ‘Het is te makkelijk om de mens overal de schuld van te geven. Ik zeg niet dat ons gedrag geen gevolgen heeft, maar er is ook een belangrijk natuurlijk element. De grilligheid van de natuur en de relatie van de aarde met de zon heeft bijvoorbeeld een veel groter invloed op het klimaat. Toch vind ik het spannend om te zien hoe de natuur op de huidige invloeden reageert. Is ze sterker dan de mens? De ijskappen zijn wel vaker gesmolten en 125.000 jaar geleden was het warmer dan nu.’

Aanpassing
'Ik doe aan de hand van fossielen onderzoek naar de zoogdieren van de laatste 2,5 miljoen jaar. Botten en kiezen van (zoog)dieren zijn in veel gevallen zo karakteristiek dat een fragment vaak al voldoende is om te bepalen van welke diersoort het fossiel afkomstig is; of het een stuk bot of een kies is van een neushoorn en van welke soort neushoorn. Daarnaast analyseer ik met behulp van fossielen hoe oud gesteentes zijn. Door alle klimatologische veranderingen en de reactie van dieren daarop kun je namelijk een goede tijdsindicatie krijgen. Zo verdwenen tijdens de ijstijd de bossen door de kou. Sommige diersoorten stierven hierdoor uit en andere pasten zich aan. Zo kon een verandering van vegetatie en voedsel leiden tot aanpassingen in het gebit. En hieraan kunnen wij zien wanneer zo’n dier heeft geleefd’, legt Van Kolfschoten uit.


Mammoetskelet in Museum Quadrat te Bottrop, Duitsland.Bron: Universiteit Leiden/Jacqueline Lantain

Rendieren
Zo hebben Van Kolfschoten en zijn studenten onderzocht hoe rendieren de afgelopen 100 duizend jaar reageerden op de klimaatveranderingen. ‘Door de klimaatverandering hebben de rendieren zich door de jaren heen aangepast: hoe kouder, hoe dikker. Met de kennis van het verleden kan worden ingeschat wat de invloed van de huidige opwarming van de aarde op de rendierkuddes in Rusland zal zijn. Dit vind ik dan ook leuk aan mijn onderzoek: het verleden als verklaring en eventueel zelfs als oplossing voor de toekomst.’

Toekomstig onderzoek
‘In de dertig jaar dat ik nu bezig ben, hebben we de gaten in de tijd deels ingevuld. We hebben nu meer kennis en kunnen een nauwkeurigere onderverdeling maken. We weten nu dat er continu klimatologische veranderingen waren en dat er periodes zijn geweest waarin de evolutie waarschijnlijk veel sneller verloopt dan we vroeger dachten. Dit brengt de aannames over evolutie in ons vak aan het wankelen. Ik wil in de toekomst deze veronderstellingen ter discussie stellen en opnieuw onderzoeken.’ De voldoening van het vak haalt Van Kolfschoten uit het overbrengen van zijn passie en zijn kennis op studenten, en de discussie met hen en andere onderzoekers. ‘Hoewel het over dode diersoorten gaat, is het een levendig vakgebied. Doordat je het dode herkent, wordt het weer levend. Ik vind het enorm fascinerend dat je dingen terugvindt van miljoenen jaren geleden.’


Artistieke impressie van de verdwenen mammoetsteppe. Bron: Universiteit Leiden/Jacqueline Lantain


Oratie
Van Kolfschoten is al enige tijd benoemd tot hoogleraar, maar wilde wachten tot zijn oratie in het gerestaureerde academiegebouw kon plaatsvinden. Van Kolfschoten: ‘Het hoogleraarschap voelt als een erkenning voor mijn onderzoek en de rol die ik internationaal speel. Ik heb mezelf tot doel gesteld om met mijn internationale contacten de samenwerking tussen oost en west te verbeteren. Er is bijvoorbeeld veel kennis in Rusland over de mammoet en zijn leefomgeving en het is belangrijk dat we die kennis uitwisselen en erover discussiëren. Dat begint nu zijn vruchten af te werpen. Zo doen we sinds oktober samen met de Russen onderzoek naar de verdwijning van de zogenoemde mammoetsteppe, de leefomgeving waarin de mammoet leefde.’

(Kennislink)

17-01-2008

Lucht verwarmt Noordpool

Het ijs rond de Noordpool smelt in recordtempo. Niet het afnemende ijs-albedo effect maar de toevoer van warmere lucht vanuit het zuiden is de grote oorzaak van versterkte opwarming.

De Noordelijke IJszee zonder ijs. Wie kan het zich voorstellen; zelfs de naam spreekt het al tegen! Eind vorig jaar was in het nieuws dat de Noordpool in de zomer van 2013 wel eens ijsvrij kan zijn. Een nieuwe studie van Rune Graversen en collega’s gepresenteerd in het tijdschrift Nature toont aan dat luchtcirculatie extra warme lucht naar het hoge noorden brengt. Hierdoor versnelt het smelten.

Extra opwarming
De (golf)stroom van nieuws rond het opwarmende klimaat laat de Noordpool niet koud. Sterker nog, hier vind juist een versterkte opwarming plaats. De opwarming aan het aardoppervlak op de Noordpool is bijna tweemaal zo groot als het globale gemiddelde. Dit heet de ‘Arctische amplificatie’. Veranderingen in oceaanstromen en luchtcirculatie, vervuiling van ijs/sneeuw en bewolking zijn in het verleden als mogelijke oorzaken aangevoerd. De nieuwe studie wijst naar veranderingen van luchtcirculatie als oorzaak.



IJsbedekking op de Noordpool, 1979. Bron: NASA


Opwarming in de lente
De onderzoekers uit Stockholm hebben meteorologische data van de troposfeer (0-10 km hoogte op de polen) boven de Noordpool van het eind van de 20e eeuw heronderzocht. De verandering in weerkaatsing van zonnestraling door ijs/sneeuw (het ijs-albedo effect, zie kader) heeft alleen invloed op de lucht direct boven het aardoppervlak omdat het proces zich hier afspeelt. Echter, alleen de veranderingen in temperatuur voor de lente laten een dergelijk patroon zien waarbij de onderste kilometer van de atmosfeer extra opwarmt ten opzichte van daarboven. Dit betekent dat het ijs-albedo effect niet de hoofdoorzaak van de grote opwarming kan zijn.



IJsbedekking op de Noordpool, 2003. Bron: NASA


IJs-Albedo Effect
Het ijs-albedo effect gaat uit van het principe van de hoge weerkaatsing van zonnestralen door een wit oppervlak. Het witte oppervlak is het ijs/sneeuw op de Noordpool. Hoe groter dit oppervlak hoe meer zonnestralen er worden teruggekaatst waardoor het kouder blijft. Bij vermindering van het witte oppervlak weerkaatst er minder (de oceaan absorbeert meer straling) en dus wordt het een extra stukje warmer. Dit heet voor beide gevallen een ‘positief feedbackmechanisme’, de oorzaak versterkt het gevolg. Het ijs-albedo effect is in de winter niet actief boven de polen want dan schijnt de zon niet.


http://www.kennislink.nl/(...)97511main_Albedo.mpg
Bron video: NASA


IJsbedekking op de Noordpool, toekomst?! Bron: NASA


Opwarming in zomer, herfst en winter
Voor het zomermaanden juli en augustus blijkt de lucht hoger in de atmosfeer (2-4 km hoogte) meer opgewarmd te zijn dan de lucht aan het oppervlak (0-2 km). Ook de letterlijk donkere maanden voor het Noordpoolgebied laten eenzelfde patroon zien. De sterkste temperatuursstijging is dan te vinden op 1 kilometer hoogte. De temperatuursstijging in de wintermaanden is ook de sterkste van het hele jaar. Ook dit is een aanwijzing dat het ijs-albedo effect niet dominant is.


Het ijs moet hier nog gebroken worden voor de doortocht.

Aanvoer van warme lucht
De verhoogde aanvoer van warme, vochtigere lucht op grotere hoogte naar de Noordpool toe is de verklaring voor de patronen buiten de lente. Deze lucht zorgt voor de extra opwarming. De onderzoekers opperen ook dat een toename van wolken (mede gevormd door het extra vocht) in de laatste decennia de opwarming mede versterkt zou kunnen hebben. De waterdamp in de wolken is namelijk een sterk broeikasgas.
Wat het mechanisme ook is, de oliemaatschappijen zien het liever dooien dan vriezen boven de Noordpool...

http://www.kennislink.nl/(...)ain_YrlyTempAnom.mpg
Bron video: NASA

Referentie:
Graversen, R.G., Mauritsen, T., Tjernström, M., Källén, E., en Svensson, G., 2008. Vertical structure of recent Arctic warming. Nature 541: 53-57.

(Kennislink)

20-01-2008

Superbroeikas mét ijskap

In de broeikaswereld van 91 miljoen jaar geleden, toen het veel warmer was dan nu, zijn aanwijzingen voor een ijskap gevonden.

De afgelopen decennia slonken ijskappen en gletsjers door de stijgende wereldtemperatuur. Een broeikaswereld hoeft echter niet zonder ijskappen te zijn. Onderzoek toont ijskappen op de polen rond 91 miljoen jaar geleden aan. Het was toen warmer dan tegenwoordig. André Bornemann en collega-wetenschappers van onder andere het NIOZ op Texel publiceerden dit nieuws in het tijdschift Science.

Krijt
De Krijt periode (65-145 miljoen jaar geleden) staat bekend als een warme periode, warmer dan tegenwoordig. 91,2 miljoen jaar geleden was het 5-9°C warmer in de tropische oceanen dan tegenwoordig met temperaturen van 35°C voor het oppervlaktewater. Hier kon toch geen ijskap op ontstaan zo stelden vele wetenschappers. Of toch wel?



IJsbergen belanden in zee waar ze langzaam smelten.


Methode
Isotopenmetingen aan zuurstof, een maat voor de oceaantemperatuur én voor de hoeveelheid ijs op de polen, geven aan dat het 91,2 miljoen jaar kouder werd. Het materiaal voor de isotopenmetingen komt van mariene eencelligen, de foraminiferen, die verzameld zijn in het westen van de Atlantische Oceaan bij Suriname. Zowel op de bodem levende (benthische) als planktonische foraminiferen zijn gebruikt. Een andere, nieuwere methode (TEX86) bevestigt het kouder worden echter maar gedeeltelijk. Dat komt omdat deze methode alleen de oceaantemperatuur reconstrueert.


Foto van de foraminifeer Hedbergella delrioensis, die gebruikt is voor de studie. De breedte van de foto is ongeveer 0,2 mm. Bron: Forster et al., 2007. Paleoceanography 22, PA1219, doi:10.1029/2006PA001349.

IJskap
Het verschil in deze twee methoden is te verklaren met de aanwezigheid ijskappen. De koude periode duurde 200,000 jaar waarna de temperatuur weer steeg. Deze periode met ijskappen sluit aan op de zeespiegeldaling van 40 meter uit een eerder onderzoek in Rusland. Het ijs (water) wordt namelijk aan de oceanen onttrokken. De ijskap zou 60% van het de huidige ijskap op Antarctica bedragen.


Ook de planktonische foraminifeer Marginotruncana sinuosa is gebruikt. B is een zijaanzicht. Het maatstreepje = 0,05 mm. Bron: André Bornemann


Voor het afsmelten voor de ijskap op Antarctica zou nog een temperatuursstijging van circa 8°C nodig zijn volgens eerder onderzoek. Zonder ijskappen zitten we dus voorlopig nog niet, gelukkig.


Referentie:
Bornemann A, R.D. Norris, O. Friedrich, B. Beckmann, S. Schouten, J. S. Sinninghe Damsté, J. Vogel, P. Hofmann en T. Wagner, 2008. Isotopic evidence for glaciation during the Cretaceous super-greenhouse. Science 319: 189-192.

(Kennislink)

06-02-2008

Snellere zeespiegelstijging?

In de laatste warme periode tussen de ijstijden steeg de zeespiegel veel sneller (1,6 m per eeuw) dan tegenwoordig. Als de temperatuur op aarde blijft stijgen, zal de zeespiegel sneller stijgen dan tot nu toe werd gedacht.

Tijdens het laatste interglaciaal (een warme periode tussen ijstijden) was de gemiddelde temperatuur op aarde zo’n 2 °C hoger dan nu. Dit ‘Eemien’ vond plaats van 124.000 tot 119.000 jaar geleden. Het zeeniveau stond 4-6 m hoger dan nu. Kenmerkend is een zeer snelle zeespiegelstijging: ongeveer 1,6 m per eeuw, veel meer dan nu. Dit zou weer kunnen gebeuren over 50-100 jaar als de temperatuur blijft stijgen zoals het IPCC, het internationale klimaatpanel van de VN, voorspelt.

Eemien
In het Eemien was de concentratie van CO2 in de atmosfeer net zo hoog als vlak voor de industriële revolutie, die rond 1850 begon. Vanwege een andere stand van de aarde ten opzichte van de zon ontving de aarde toen meer zonnewarmte. Hierdoor was de temperatuur 2 °C hoger dan nu. Groenland was zelfs 3-5 °C warmer. In het Eemien smolten vooral grote delen van de ijskappen op Groenland en Antarctica.



IJsberg bij West Antarctica. Bron: Sara de la Rosa


Zeespiegelstijging
Als aan het eind van deze eeuw inderdaad net zo’n snelle zeespiegelstijging zal optreden als tijdens het Eemien, moeten de huidige schattingen worden bijgesteld. De zeespiegel zou dan namelijk tweemaal zo snel stijgen als in het meest alarmerende scenario van het nieuwe ICCP-rapport wordt aangenomen. In dit rapport wordt alleen rekening gehouden met de uitzetting van het zeewater (door de hogere temperatuur van het oppervlaktewater) en het afsmelten van de landijskappen.

Er is echter geen rekening gehouden met het ijs zelf. Dit zou bij temperatuurstijging sneller gaan 'stromen' vanaf het land naar de oceaan. Hierdoor zou meer ijs in de zeeën rondom Antarctica en Groenland smelten dan nu het geval is. De onderzoekers concluderen dat een zeespiegelstijging van 0,6-2,6 m per eeuw kan worden verwacht. Een gemiddelde van 1,6 m per eeuw is meest waarschijnlijk.


De Rode Zee, waar het onderzoek werd uitgevoerd. Bron: NASA

Rode Zee
De onderzoekers baseren zich op de analyse van zeespiegelfluctuaties in de Rode Zee. De gegevens over de zeespiegelstand daar maken reconstructie van een vrijwel ononderbroken ontwikkeling mogelijk. Ook voor het Eemien zijn die gegevens aanwezig. De zeespiegelfluctuaties zijn bepaald aan de hand van veranderingen in zuurstofmetingen aan de kalkschaaltjes van microfossielen (o.a. de foraminifeer Globigerinoides ruber).
De Rode Zee is geschikt voor dit onderzoek omdat er veel verdamping optreedt en aanvulling door rivierwater of neerslag nauwelijks plaatsvindt. Er is een nauwe, ondiepe verbinding met de open zee. Het gevolg is dat het water zeer zout is.

Vergelijkbaar onderzoek was eerder uitgevoerd in de Middellandse Zee. Omdat die veel dieper is dan de Rode Zee en er via de Straat van Gibraltar veel meer water in- en uitstroomt, waren de resultaten van dat onderzoek minder betrouwbaar.


Globigerinoides ruber, één van de gebruikte foraminiferen.

(Kennislink)

09-02-2008

Biobrandstof versterkt het broeikaseffect

De grootschalige inzet van biobrandstoffen als alcohol en biodiesel blijkt het broeikaseffect niet te onderdrukken maar dramatisch te versterken.


Een medewerker van een tankstation dat biobrandstof verkoopt.
(Foto Reuters)

Dat komt doordat de teelt van de benodigde gewassen als maïs, koolzaad, soja en suikerriet een ongekend zwaar beslag legt op traditionele landbouwgrond. Compensatie kan alleen komen van ontginning van natuurgebieden: regenwouden, savannen en natuurlijke graslanden. Als die in cultuur worden gebracht komt veel meer CO2 vrij dan toepassing van biobrandstof bespaart. Vaststaat dat biobrandstoffen de voedselprijzen zullen doen stijgen.

Twee Amerikaanse onderzoeksgroepen rapporteren hierover in Science Express, de onlineversie van het weekblad Science. Zij berekenden hoeveel CO2 vrijkomt als regenwouden, savannen of tropische veengebieden worden ontgonnen. Vervolgens zetten zij dat af tegen de geringe besparing aan CO2-uitstoot die de inzet van biodiesel of bioalcohol oplevert. In bepaalde gevallen duurt het eeuwen voor het schadelijk effect van het een is goedgemaakt door het nuttig effect van het ander.

Het is voor het eerst dat de relatie tussen het nuttig effect van het gebruik van biobrandstoffen en de gevolgen van het beslag op landbouwgrond is becijferd. De productie van biodiesel uit palmolie is uiterst milieuonvriendelijk. De studies besteden weinig aandacht aan de effecten van biobrandstoffen van de tweede generatie (stro en houtachtig afval).

De Europese Unie heeft vorig jaar besloten in 2020 10 procent van alle transportbrandstoffen te betrekken van landbouwgewassen. Als dat programma binnen Europese grenzen wordt uitgevoerd zal het 38 procent van het huidige areaal aan akkerland onttrekken aan de voedselproductie. Milieuorganisaties hebben aangedrongen op heroverweging van de plannen.

Europees commissaris Stavros Dimas (Milieu) liet weten dat de richtlijnen misschien moeten worden aangepast. De Verenigde Staten willen de komende tien jaar een gebied ter grootte van Griekenland inrichten voor productie van alcohol uit maïs.

(nrc)

11-02-2008

Klimaateffect oceaanstroming nauwelijks meetbaar

Door de warme Golfstroom in de Atlantische oceaan heeft Europa een veel gematigder klimaat dan Canada. Wetenschappers zijn bang dat klimaatverandering de oceaanstromen kan veranderen. Grootschalige meetnetten moeten daar op tijd voor waarschuwen, maar volgens oceanograaf Carl Wunsch zijn eventuele klimaateffecten onzichtbaar door het natuurlijke klotsen van de oceaan.

In de Atlantische Oceaan drijven tientallen meetstations van het RAPID-project. Bij de Canarische Eilanden, de onderzeese Mid-Atlantische Rug en de Bahama's meten ze de waterdruk, temperatuur, het zoutgehalte en andere kenmerken van het oceaanwater. Dat alles om de oceaanstromingen in kaart te brengen. Want het risico bestaat dat klimaatverandering die stromingen kan versterken of verzwakken. Zulke stromen transporteren warmte over de planeet, zoals de Golfstroom die Europa een gematigd klimaat bezorgt. Maar een klimaateffect op de waterstromen is volgens oceanograaf Carl Wunsch pas over decennia zichtbaar. Dat rekent hij voor in het vakblad Nature Geoscience van 10 februari.


Watertemperatuur volgens het oceaanmodel OCCAM. Warm water uit de Golfstroom stroomt langs Europa en warmt daar de lucht op. Zonder de Golfstroom zou het klimaat in Europa een stuk kouder en vochtiger zijn.
bron: National Oceanography Centre, Southampton.

Natuurlijk geklots
Zelfs in een stille badkuip is nog een beetje stroming aanwezig en in een gigantisch bassin als een oceaanbekken klotst het water al helemaal van jewelste. Als twee stukken oceaan een verschillende hoogte, waterdruk of temperatuur hebben, stroomt er water van de ene naar de andere plek. Die bewegingen zet je niet zomaar stil en ze hebben maanden of jaren na de originele stroming nog invloed op de stromingen in het water. Volgens het rekenmodel van Wunsch hebben de natuurlijke wanordelijke waterbewegingen opgeteld een grotere invloed op grote oceaanstromingen als de Golfstroom dan klimaatverandering. Wordt de Golfstroom zwakker, dan kan dat volgens de onderzoeker net zo goed komen door toevallig samenkomende golven als door klimaatverandering.


Een CTD-boei meet geleiding (conductivity) om het zoutgehalte te bepalen en heeft sensoren om temperatuur en diepte te meten. Zo'n boei wordt tijdens een meetsessie van 4 tot 5 uur in de oceaan geplaatst. Metingen van verschillende locaties en tijdstippen geven een beeld van grootschalige stromingen in het water.
bron: National Oceanography Centre, Southampton.


Geen broeikaseffect?
Op korte termijn kunnen meetnetten als Rapid volgens Wunsch niet uitwijzen hoeveel invloed het broeikaseffect heeft op veranderingen in oceaanstromen. "Een meetinterval van een jaar of twee is te kort om algemene trends uit af te leiden", schrijft Wunsch in zijn Nature-publicatie: "sommige jaren is er weinig fluctuatie te zien, andere jaren weer veel".

Lang en nauwkeurig meten en dan zoeken naar structurele afwijkingen van het gemiddelde zijn volgens de oceanograaf de enige methode om klimaatverandering uit het achtergrondgeklots te filteren. "Je kunt het natuurlijke geklots waarschijnlijk het best in kaart brengen door continue hoogtemetingen met satellieten", denkt Wunsch. "Daarnaast heb je ook de informatie van drijvende meetstations nodig, en natuurlijk gedetailleerde 3D-stromingsmodellen." Hoe geavanceerd de meetapparatuur ook wordt, onderzoekers zullen altijd een tijd moeten meten voor ze zeker weten of een verandering in de oceaanstromen is opgewekt door geklots of door het klimaat.

Carl Wunsch, Mass and volume transport variability in an eddy-filled ocean, Nature Geoscience (2008)

(Kennislink)

18-02-2008

Zeven manieren om de aarde te redden

De oceanen kunnen veel meer CO2 opnemen dan ze nu doen – dus moeten we ze daarbij een handje helpen. De meest veelbelovende mogelijkheden zijn het toevoegen van extra ijzer en/of van ureum (een stikstofverbinding) aan het zeewater. In grote delen van de oceanen op onze planeet zijn dat nu juist de stoffen waar algen het meeste behoefte aan hebben. Gooi ze in het water, en de algengroei gaat in zijn hoogste versnelling.

Laat algen het werk doen!


Die algen zullen dan ook meer CO2 uit het water opnemen, waarna de oceanen weer meer atmosferische CO2 zullen absorberen. Als de algen (vol koolstof uit de atmosfeer) uiteindelijk doodgaan, zinken ze naar de diepzee en nemen dan die koolstof mee de diepte in.

In Californië zijn al twee bedrijven, Planktos en Climos, die zich hier op willen storten. Bedrijven die veel CO2 uitstoten en straks aan strenge CO2-normen moeten voldoen (en die geen zin hebben in ingrijpende aanpassingen van hun productiesysteem), kunnen hun uitstoot op deze manier compenseren. Deze ‘oceaanbemesting’ is al enkele keren experimenteel getest en daardoor de bekendste vorm van het zogenoemde geo-engineering, het langs technologische weg proberen te beheersen van het mondiale klimaat. Maar de bemestingvoorstellen en experimenten roepen ook steevast weerstand op. Een internationaal forum van wetenschappers waarschuwde onlangs nog in het wetenschappelijk tijdschrift Science voor een voortijdige grootschalige inzet van deze techniek. Hein de Baar van het NIOZ, het Koninklijk Nederlands Instituut voor Zeeonderzoek op Texel, waarschuwde toen: ‘Er zijn nog vele grote gaten in het wetenschappelijke net die moeten worden gedicht voordat het licht voor deze toepassing op groen kan. Geknutsel van mensen aan het voedselweb is al veel vaker misgegaan.’ Maar wie weet, straks zit er wellicht weinig anders op dan deze mogelijkheid te benutten.

Kunstbomen


Inderdaad, zoiets als met Kerstmis, maar dan wel monsterlijk grote exemplaren die grote hoeveelheden CO2 opnemen. Een idee van Klaus Lackner van de Columbia Universiteit in New York. Lackner droomt van wouden bestaande uit enorme masten voorzien van een uitgebreid latwerk. Als de wind (vol CO2) door de nepbomen blaast, vangen speciale stoffen aangebracht op de latten de CO2 uit de lucht. Lackner heeft berekend dat een enkele synthetische boom per jaar 90.000 ton CO2 kan afvangen, meer dan duizend keer zoveel als een levende boom. De afgevangen CO2 wordt daarna op sluwe wijze naar de grond vervoerd en moet dan diep in de bodem worden weggewerkt, of (Lackners voorstel) omgezet in kalksteen. Dat wordt dan in diepzeetroggen gedumpt, waar dat gesteente door geologische processen in de bodem zinkt en voor miljoenen jaren in de aardkorst verdwijnt. Om een flink deel van de mondiale CO2-productie uit de lucht te halen, zullen Lackners synthetische bossen een oppervlakte zo groot als Nederland moeten beslaan. Om mega-horizonvervuiling te voorkomen, wil Lackner ze uiteraard verspreid opstellen. In april vorig jaar werd het eerste prototype van een nepboom in gebruik genomen, in Arizona.

Nee, een schuurspons!


Een andere manier om het zonlicht te dimmen komt van Lowell Wood van het Lawrence Livermore National Laboratory in Californië. Hij wil een soort ultrafijne, immens grote schuurspons de ruimte in slingeren, gemaakt van ragfijne aluminium draadjes van pakweg een honderdduizendste millimeter dik. Die schuurspons fungeert als een soort luxaflex die het gewone zonlicht zal doorlaten maar de infrarode straling (waar veel zonnewarmte in schuilt) juist tegenhoudt.

Spiegels in de ruimte


Last van te veel zonnestraling? Spiegels ophangen! Dat is het voorstel van astronoom Roger Angel van de universiteit van Arizona. Je hebt er wel heel veel nodig, heeft hij berekend, en het lanceren en vakkundig ophangen van die miljoenen spiegels is natuurlijk peperduur maar het plan is zeker uitvoerbaar – Angel heeft op papier alles keurig uitgewerkt. Voordeel: daarna heb je er geen omkijken meer naar. Tot ze naar beneden komen, want dat doet alles wat je naar boven gooit uiteindelijk toch een keer.




Maak een vulkaan!

Dit is een variant op ‘maak extra wolken’. Vulkaanstof is een uitstekend middel om zonlicht tegen te houden. Dat bleek wel in 1991, bij de uitbarsting van de vulkaan Pinatubo op de Filippijnen. Toen vloog er zo’n tien miljoen ton stof de lucht in, met een heerlijk verkoelend effect over onze hele planeet van meer dan een halve graad! Dat effect werd vooral veroorzaakt door de zwaveldeeltjes in het vulkaanstof. De Nederlandse klimaatexpert en Nobelprijswinnaar Paul Crutzen speculeert al geruime tijd dat we het broeikaseffect misschien zo de baas kunnen worden. Met behulp van raketten, vliegtuigen, kanonnen en wie weet expres opgewekte vulkanen zouden we zoveel zwavel in de lucht kunnen werpen dat het aan het oppervlak een stuk aangenamer wordt.

Probleem is wel dat we daar dan altijd mee door moeten gaan – en volgens klimatoloog Ken Caldeira van het Carnegie Institution zouden de temperaturen op aarde plots enorm oplopen als we ermee zouden stoppen. Anderen vrezen dat die zwavelwolk te veel UV-straling blokkeert en zo de ozonlaag aantast. Crutzen vindt dat we bereid moeten zijn die risico’s te nemen, mits het in de lucht gooien van zwavelstofdeeltjes een daling oplevert van twee à drie graden.




Strooi Olivin!

Dit is een idee van de Utrechtse emeritus-hoogleraar geochemie Olaf Schuiling. Hij ziet niets in afgezaagde voorstellen zoals extra bomen aanplanten (die gaan op een gegeven moment toch dood) of CO2 afvangen en in oude gasvelden persen (Schuiling: ‘Suf, verkwistend en fantasieloos’). Nee, Schuiling wil het klimaatprobleem te lijf gaan met behulp van een veel voorkomend mineraal: olivijn. Dat is een gesteente dat relatief snel CO2 uit de atmosfeer kan opnemen. Olivijn wordt gevormd in magma dat rijk is aan magnesium. Het komt op alle continenten in grote hoeveelheden voor.

Schuiling stelt voor dat we in tropische gebieden olivijnmijnen beginnen, en het gewonnen olivijn verpoederen en in de omgeving uitstrooien want ‘in de warme en vochtige tropen verloopt het verweringsproces van olivijn het snelst.’ De CO2 wordt bij de reactie met olivijn omgezet in bicarbonaat, dat gemakkelijk oplost in water. Dat bicarbonaat spoelt met de regen, via de rivieren, uiteindelijk in zee.

Schuiling: ‘Ik heb becijferd dat je jaarlijks mondiaal ongeveer zeven kubieke kilometer olivijn nodig hebt om de antropogene CO2-uitstoot te compenseren. Dat lijkt veel, maar als je het verdeelt over tientallen mijnen, moet dit haalbaar zijn.’

De oceanen omwoelen

Een idee afkomstig van twee wetenschappers met een vlekkeloze groene reputatie: Chris Rapley, directeur van het Science Museum in Londen, en James Lovelock, de wereldberoemde bedenker van de Gaia-hypothese (die stelt dat we de aarde moeten beschouwen als een samenhangend, ‘levend’ systeem). De heren willen door middel van verticale pijpen water uit de diepzee omhoog pompen. Diepzeewater bevat meer algen en voedingsstoffen, en eenmaal aangekomen aan het oppervlak zullen die algen meer CO2 consumeren dan de oorspronkelijke bewoners van het oppervlaktewater. Uiteindelijk zinken ze weer de diepte in, en daarbij nemen ze die lastige koolstof mee.

(depers.nl)

25-02-2008

'Kosmische parasol' wapen tegen opwarming aarde

Door miljarden kilo's aan sulfaatdeeltjes in de atmosfeer te sproeien denken wetenschappers de opwarming van de aarde een halt te kunnen toeroepen. Iets te ijverig sproeien kan echter tot een rampzalige kou leiden, waarschuwen critici.


Een 'kosmische parasol' van sulfaatdeeltjes zou de aarde moeten beschermen tegen opwarming

Dat meldt het wetenschapsblad Science. Deze parasol van sulfaat-deeltjes werkt in principe hetzelfde als bij een vulkaanuitbarsting. De deeltjes die daar vrijkomen hebben ook een verkoelend effect op de aarde.

Afkoelen
De deeltjes moeten in de onderste laag van de atmosfeer worden gespoten. De sulfaatdeeltjes houden vervolgens zonnestralen tegen, waardoor de aarde afkoelt. Bekijk twee filmpjes waaruit het voordeel van sulfaat in de lucht blijkt.

De methode wordt al enkele jaren bestudeerd, maar Amerikaanse wetenschappers denken nu de juiste verhoudingen te hebben gevonden om de jaarlijkse temperatuurstijging van de aarde (geschat op twee graden celsius) te compenseren.

Meer regen
In de theorie van Philip Rasch van het National Center for Atmospheric Research in Colorado wordt de aarde door de deeltjes 1 graad celsius koeler en valt er meer regen in de Stille Oceaan.

Er kleeft echter een groot gevaar aan deze theorie. Slechts een klein teveel aan sulfaat-deeltjes kan al leiden tot extra ijsvorming op Antarctica, wat dan weer wereldwijde gevolgen kan hebben voor het klimaat, aldus kritische collega's.

Kritiek
Ook lijkt de theorie iets mooier te zijn dan de praktijk. De wetenschappers hebben de gevolgen voor de aarde onderzocht als zij de gehele atmosfeer besproeien. Hoogstwaarschijnlijk zouden in de praktijk echter slechts gedeeltes van de atmosfeer worden gevuld met sulfaat-deeltjes.

De gevolgen die dat oplevert, zijn nog niet eerder onderzocht, luidt de kritiek van Michael MacCracken van het Climate Institute in Washington. Hij ziet de methode dan ook niet snel in praktijk gebracht worden.

Verder geven de onderzoekers in hun theorie niet aan hoe de deeltjes dan precies in de atmosfeer moeten worden geïnjecteerd.

(Elsevier)

02-03-2008

Erg koude winter wereldwijd

De gemiddelde, wereldwijde wintertemperatuur was dit jaar erg laag. Vooral in Azië en Noord-Amerika was dit goed te merken aan de hoeveelheden sneeuw en de strenge vorst. West-Europa bleef grotendeels buiten schot. De vraag is of deze koude winter een aanzet is voor het afkoelen van de aarde in de komende jaren.

Wereldwijde metingen tonen aan dat de afgelopen winter een gemiddelde temperatuur op aarde kende die aanzienlijk lager lag dan het gemiddelde van de afgelopen honderd jaar. Daarmee wordt mogelijk een scenario herhaald dat eerder is voorgekomen: tot 1978 daalde de temperatuur wereldwijd en waren sommige wetenschappers bevreesd voor een nieuwe ijstijd. In de afgelopen 30 jaar steeg de temperatuur daarentegen. Mogelijk gaan we nu weer terug naar een geleidelijk kouder wordende aarde.
Veel astronomen gaan daarvan uit op basis van de cycli in zonneactiviteit. Ook paleoklimatologen gaan er grotendeels vanuit dat een temperatuurdaling waarschijnlijker is dan een temperatuurstijging. Zij werken met gegevens uit het verleden in plaats van met modellen. Het IPCC (klimaatpanel van de V.N.) gaat juist uit van een temperatuursstijging.

Wereldwijde kou
Satellietopnames uit januari geven aan dat er op het noordelijk halfrond in de afgelopen 42 jaar nog nooit zoveel gebieden met een sneeuwpakket waren bedekt. Ook het zuidelijk halfrond vertoont opmerkelijke tekenen van afkoeling: uit satellietopnames blijkt dat het pakijs rondom Antarctica in januari nog nooit zo’n groot gebied had bedekt sinds de opnames in 1979 begonnen. De omvang van het ijs was maar liefst 30% groter dan het gemiddelde over de afgelopen 30 jaar.



Een café in Griekenland na plotselinge daling van de temperatuur. Bron: Daily Mail


Veel landen raakten door de kou in grote moeilijkheden. In tal van landen, van Amerika tot China, is het een barre winter geweest. Dat het in landen als Estland koud was, is niet zo verwonderlijk. Maar dat dit ook in het westen en zuiden van Europa het geval was, is bepaald niet gewoon.



Wandelaars op een brug over een bevroren waterval in Estland. Bron: Daily Mail


Verenigde Staten
In het noorden van de Verenigde Staten vielen ongekende hoeveelheden sneeuw: in de staat Washington viel op veel plaatsen meer dan vijf meter sneeuw in slechts twee weken tijd. In Wisconsin ontstonden door de wind bergen van stuifsneeuw van meters hoog na de zwaarste sneeuwval sinds 30 jaar. De gouverneur was gedwongen de noodtoestand uit te roepen omdat scholen en luchthavens onbereikbaar waren geworden.

China
In China heeft de zwaarste sneeuwval van de afgelopen vijftig jaar maandenlang tot dramatische toestanden geleid. Vergeefs wachtten honderdduizenden Chinezen dagenlang op vervoer per trein om hun familie te bezoeken ter gelegenheid van het Chinese Nieuwjaar. Vaak is dit de enige reis per jaar die de Chinezen zich kunnen veroorloven. Meer dan 40.000 km aan hoogspanningsleidingen begaf het in China onder het gewicht van rijp of sneeuw. De sneeuwval verwoestte de oogst op tienduizenden vierkante kilometers, waardoor voor het komend jaar voedseltekorten in China dreigen. Ook op de Nederlandse televisie werd ruim aandacht besteed aan koude winter in China.



Bevroren waterval in centraal China. Bron: Daily Mail


Afghanistan, Tadjikistan en Japan
In Afghanistan kwamen meer dan 900 mensen door de barre omstandigheden om. De vorst was ongekend streng en er viel de meeste sneeuw van de afgelopen 30 jaar. Nog erger was het in Afghanistans buurland Tadjikistan, waar de winter het strengst was van de afgelopen 50 jaar. Er trad een enorme energiecrisis op. Volgens hulporganisaties dreigt er een menselijke ramp. In Japan raakten meer dan 50 mensen gewond door ongevallen ten gevolge van extreme sneeuwval.

Nabije en het Midden-Oosten
In het Nabije en het Midden-Oosten was de situatie al niet veel beter. In Saoedi-Arabië zagen de mensen voor het eerst in hun leven sneeuw vallen. In Iran vond in de oostelijke woestijngebieden zware sneeuwval plaats. Rond deze tijd van het jaar is het normaliter heet. In Turkije en Griekenland daalde de temperatuur tot ongekende laagte (plaatselijk was sprake van 31 graden vorst). Er traden ook sneeuwstormen op waardoor honderden dorpen van de buitenwereld geïsoleerd raakten.



Bankje voor toeristen die in Griekenland vorst van 15 graden durven te trotseren. Bron: Daily Mail


West-Europa
Opvallend genoeg was het in West-Europa in zijn totaliteit grotendeels een kwakkelwinter. Echter in Groot-Brittannië vond ongekende sneeuwval plaats en was op veel plaatsen aanleiding voor crisisachtige situaties.


Engelse golfspelers hebben het niet gemakkelijk. Bron: Daily Mail

Mogelijk dat de beelden van deze winter in de nabije toekomst vaker zullen optreden. Dan denken we wellicht met enige weemoed terug aan die zachte winters van het einde van de 20e eeuw.

Referentie:
Booker, Chr., 2008. Global cooling: amazing pictures of countries joining Britain in big freeze. Daily Mail 2008-02-21.

(Kennislink)

19-03-2008

Noord-Europa warmt sneller op

ROVANIEMI - Het noordelijkste puntje van Europa warmt twee keer sneller op dan de rest van de wereld. In Lapland is de temperatuur al 1 graad gestegen sinds 1900. Wereldwijd is dat gemiddeld 0,5 graad.

Dat zegt Paula Kankaanpää, directeur van het Arctisch centrum in de Finse stad Rovaniemi en vicerector van de Universiteit van Lapland.

"De opwarming gaat hier sneller door het verdwijnen van de sneeuw", verklaart ze. "De witte kleur van de sneeuw kaatste het zonlicht terug. Zonder sneeuw is de grond donker en houdt het meer warmte vast."

Sneeuw

Lapland, de koudste en noordelijkste provincie van de EU, ziet de hoeveelheid sneeuw gestaag verminderen. Dat bevestigt specialiste Anna Kontu van het Finse meteorologisch instituut in Sodankylä. Ze meet de sneeuwdikte met satellieten en honderden meetstations op de grond.

Natuur

De opwarming en verminderde sneeuwlaag verstoren de natuur in Lapland. Zo is er minder smeltwater in het voorjaar waardoor de grond eerder verdroogt. En zonder de isolerende sneeuwlaag kunnen pijpleidingen in de grond bevriezen.

In het Russisch deel van de poolcirkel is zelfs al een stijging van 3 graden in de laatste dertig jaar gemeten. "We zien dat meren verdrogen en insecten vroeger in de lente opduiken. Erg nadelig voor de nomaden die er met kuddes rendieren rondtrekken", zegt onderzoeker Bruce Forbes van de Universiteit van Lapland.

Kachel

Maar de klimaatopwarming heeft ook positieve gevolgen voor de Finnen, erkent minister Kimmo Tiilikainen (Milieu). Landbouwgewassen groeien beter, de kachel hoeft minder vaak aangezet.

"De gevolgen zien er op korte termijn goed uit", zegt Tiilikainen. "Maar we krijgen op de lange termijn ook last van meer stormen en meer insecten. Finland doet daarom enthousiast mee met de internationale beperking van broeikasgas CO2."

Olie

Dus wil Finland nog meer olie vervangen door groene energie dan al is gedaan. En de motorrijtuigenbelasting is verhoogd voor auto's die meer CO2 uitstoten.

En net als Cruijff ziet de Finse minister voordelen bij de nadelen, in dit geval van de klimaatverandering: "Wellicht dat wij onze kennis over bebossing kunnen uitvoeren naar landen die ontbossen door droogte."

(c) ANP

(nu.nl)

21-03-2008

'Terugdringen broeikaseffect zware klus'

Terugdringen van het broeikaseffect: het kan. En het hoeft niets eens zo veel te kosten. Dat was de conclusie van het onlangs verschenen derde IPCC-rapport. Tim van der Hagen, hoogleraar Reactorfysica aan de TU Delft, is het daar helemaal mee eens. Maar dan moet er, zeker op technologisch gebied, ´echt ontzettend veel gebeuren´.



Energiebesparing is hot. De spaarlamp is in opmars en de zuinige auto komt eraan. Maar deskundigen verwachten niet dat dit soort initiatieven mondiaal veel zoden aan de dijk zullen zetten. Vooral dankzij de opkomst van China, India en de ontwikkelingslanden, zal de vraag naar energie blijven stijgen; de komende vijftig jaar met minimaal vijftig procent. Als we niets doen, zal de uitstoot van CO2 in die periode verdrievoudigen. Willen we dat voorkomen, willen we de uitstoot bijvoorbeeld stabiliseren op het huidige niveau, dan zijn ingrijpende maatregelen onvermijdelijk. Tim van der Hagen kan ze zo opsommen:

´Als je in 2050 de uitstoot van CO2 gelijk wil hebben aan wat deze nu is – dan hebben we haar dus nog helemaal niet teruggedrongen, zoals we eigenlijk zouden willen – dan moeten we jaarlijks zeven gigaton koolstof minder in de atmosfeer dumpen. Om de uitstoot met een gigaton per jaar te verminderen, zouden we de efficiëntie van de auto wereldwijd moeten verdubbelen – of we rijden half zo veel, dat is hetzelfde. Verdrievoudigen van het aantal kerncentrales scheelt ook een gigaton koolstof in de atmosfeer. Of we moeten zevenhonderd keer zoveel zonne-energie maken dan nu, of vijftig keer zoveel windenergie. We staan, kortom, voor een enorme opgave.´



Moeten we niet gewoon voluit inzetten op de ontwikkeling van zonne-energie?

Zonne-energie is de ultiem energiebron van de toekomst. Maar op dit moment bedraagt de bijdrage van zonne-energie eenhonderdste procent. Zelfs als we uitgaan van een spectaculaire groei van deze technologie, zoals die van de chipsindustrie de afgelopen jaren, dan bedraagt die bijdrage in 2030 twee procent en pas rond 2050 dertig procent. In de komende decennia speelt zonne-energie geen rol van betekenis. Maar we moeten er wel hard op inzetten.´

´Wat ook heel belangrijk wordt, en waar veel onderzoek aan moet worden verricht, is de opslag van energie. Zonne- en windenergie zijn variabele energiebronnen; de energie die daarmee wordt opgewekt, moet worden opgeslagen. In batterijen, of in de vorm van waterstof. De ontwikkeling van batterijen gaat momenteel bliksemsnel; denk maar aan mobiele telefoons. Het mooiste is natuurlijk als we productie en opslag van energie kunnen integreren. Hier in Delft werken we aan flexibele zonnecellen, die je dus overal op kunt plakken, die tegelijkertijd dienst doen als batterij. Straks hebben we apparaten waarvan de buitenkant tegelijkertijd zonnecel en batterij is. Daar gaat het naartoe.´


Hoe overleven we dan de komende decennia?


Uitgangspunt moet zijn het op peil houden van de energievoorziening. Je kunt niet zeggen: we schakelen over op duurzaam en daar laten we het bij; dan valt de maatschappij stil. We zullen dan gebruik moeten maken van fossiele brandstoffen, waarbij je CO2 afvangt, van kernenergie, van tweede generatie biofuels (niet gebaseerd op maïs of suikerriet, maar op de verwerking van houtachtige afvalproducten tot brandstof) en ook, een beetje, zeg 15%, van windenergie.


Ik hoor niets over kernfusie.

Dat is een fantastisch interessante technologie die ongetwijfeld veel spin off zal leveren, maar de commerciële toepassing ligt echt heel ver weg. Daarvan verwacht ik de komende decennia geen substantiële bijdrage.
<!--[if !supportLineBreakNewLine]-->
<!--[endif]-->

En we ontkomen niet aan kernenergie.

´Nee. In de World Energy Technology Outlook 2050 van de Europese Commissie, die in januari verscheen, wordt voorspeld dat de mondiale bijdrage van kernenergie de komende decennia vierenhalf keer groter zal worden. En als de politieke druk op CO2-reductie erg groot wordt, zelfs zes keer zo veel. Bedrijven zullen steeds meer kerncentrales bestellen. De voordelen van kernenergie zijn bekend: grootschalig inzetbaar, betaalbaar en nagenoeg CO2 vrij. Een ander groot voordeel van kernenergie is dat de energieprijs zo voorspelbaar is.


Bij gas- of kolengestookte centrales wordt de prijs per kilowattuur voor een groot deel bepaald door de grondstofprijs. Wordt het gas duurder wordt de stroom duurder. Bij kernenergie bestaat de prijs grotendeels uit de kosten van de bouw van de kerncentrale - inderdaad een hele investering. De uraniumprijs bepaalt maar vijf procent van de stroomprijs. Stel dat uranium twee keer zo duur wordt, dan heeft dat nauwelijks invloed op de prijs.´



Wat gaan we doen met die berg radioactief afval?


Ik vind dat we moeten inzetten op duurzame, inherent veilige kerncentrales. Centrales die zuinig met hun grondstoffen omgaan en waarmee onder geen enkele voorwaarde ooit iets catastrofaal mis kan gaan. Dat betekent: inherent veilige snelle kweekreactoren. De huidige ´thermische´ reactoren gebruiken minder dan een procent van het uranium.. In snelle kweekreactoren gaan de kernreacties verder: het grootste deel van het uranium wordt verspleten of in de reactor omgezet in plutonium en dan alsnog gespleten.'

'Zestig procent van de grondstof wordt op die manier gebruikt. Daar moet je dus voor kiezen. En daar komt bij dat het afval uit kweekreactoren veel korter gevaarlijk is. In de gebruikte splijtstof uit thermische centrales zit plutonium. Het is maar eén procent, maar dat plutonium blijft 200.000 jaar radioactief. Dat is waar Greenpeace het altijd over heeft. Het afval uit snelle kweekreactoren bestaat uitsluitend uit splijtingsproducten en is maar een paar honderd jaar gevaarlijk. Maar een inherent veilige snelle kweekreactor bestaat nog niet. En dat is toch waar we naar toe moeten: de vierde-generatie kernreactoren: een snelle kweekreactor, inherent veilig, met afval dat maar een paar honderd jaar gevaarlijk is en dat gegarandeerd veilig wordt opgeslagen Als ik Greenpeace was, zou ik daar op inzetten. Maar ja, zolang dat niet gebeurt, en zolang uranium spotgoedkoop is, zal de kernenergielobby geen behoefte hebben om daar hard aan te trekken.´


Er is meer dan genoeg uranium, dus die prijs zal nooit stijgen. Die centrales komen er nooit.


Jawel. Door een consortium van landen, waaronder de EU Japan, Zuid-Afrika, Canada, Zuid Korea en de VS wordt er hard aan gewerkt. Ik denk dat de vierde generatie reactoren zo rond 2030 commercieel beschikbaar komen.


Hoe maak je een centrale inherent veilig?

Daarvoor moet je eerst begrijpen wat de risico’s zijn. Het probleem is niet de kettingreactie. Iedereen denkt dat als de koelvloeistof in een centrale wegvalt, de centrale op hol slaat. Dat is flauwekul. Als de koelvloeistof wegvalt, stopt de kettingreactie,. Een nucleaire explosie is fysisch onmogelijk. Het probleem zijn de radioactieve splijtingsproducten. Die leveren warmte, ook nadat de kettingreactie stilvalt. Die warmte moet je wegvoeren om te voorkomen dat de temperaturen te hoog oplopen. Dat is wat er in Harrisburg is gebeurd. Als de koelvloeistof wegvalt, moet je er dus voor zorgen dat er voldoende water aanwezig is om de kern af te koelen. Vandaar dat kerncentrales zijn uitgerust met een scala aan noodkoelsystemen die dat voor hun rekening nemen. In een inherent veilige centrale zijn zelfs die noodkoelsystemen overbodig. Kijk! (Hij legt een zwarte ronde kogel op tafel.) In een zogenoemde hoge temperatuur reactor, HTR zit het uranium opgesloten in dergelijke grafietballen. Daaromheen stroomt het koelmiddel, het gasvormige helium. Als die wegvalt stopt de kettingreactie. Door de vervalwarmte die daarna wordt geproduceerd worden deze ballen gloeiend heet. Maar ze blijven heel; alle radioactiviteit blijft in de ballen. Gewone splijtstofstaven zouden zonder noodkoelsystemen barsten; dan heb je een probleem. '


'De nu in aanbouw zijn kerncentrale in Finland heeft onder het reactorvat een gekoelde betonnen opvangbak, om zlefs voor het geval alle noodkoelsystemen het laten afweten de gesmolten kern te kunnen koelen, zodat geen radioactiviteit naar buiten komt. Deze HTR ballen blijven echter intact en geven hun hitte af aan het reactorvat. Die warmte vindt zijn weg naar buiten. De HTR is daarom inherent veilig. Dat idee werd veertig jaar geleden bedacht in Duitsland, waar zo’n reactor meer dan 20 jaar in bedrijf is geweest. Toen de Duitse overheid de stekker uit het kernenergieprogramma trok, werd het idee bijna voor nop verkocht aan de Chinezen. Daar draait nu een HTR-prototype. Ik heb er een demonstratie meegemaakt. Vol vermogen, dan ineens de koelmiddelstroom stoppen en verder niks. Het werkt. Ze zijn apetrots.


Asjeblieft geen kerncentrales, roepen veel mensen, want daarmee kun je kernwapens maken.

Het ligt wat genuanceerder. Proliferatie is een politiek en sociaal probleem. Om kernwapens te maken heb je geen kerncentrale nodig. Voor een bom heb of je zeer hoog verrijkt uranium-235 of plutonium-239 nodig. In de splijtstof voor kerncentrales zit vijf procent U-235; voor een bom heb je 95 procent nodig. Je kunt uranium verrijken, dat is een lastige en tijdrovende klus, maar je hebt er geen kerncentrale voor nodig. De basistechnologie voor het verrijken van uranium is algemeen bekend. Voor de andere route, via Pu-239 heb je wel een kerncentrale nodig. In een kerncentrale kan uranium worden omgezet in Pu-239, maar dan moet je de reactor om de zes weken stilleggen om dat plutonium eruit te halen voordat het zichzelf vervuilt en onbruikbaar wordt. Dat kon bij de Russische ´hybride´ reactoren, die een civiele en militaire functie hadden. Chernobyl was er zo een. Bij de in het Westen gangbare reactortypen is dat ondoenlijk.´


Denk je dat de angst voor kernenergie zal verdwijnen?


Ik denk van wel. Je ziet de meningen hierover kantelen. Men beseft steeds meer dat energie niet vanzelfsprekend is, dat we toe moeten naar een mix van energiebronnen en dat kernenergie misschien toch niet zo´n slechte optie is. Het is een generatiekwestie. De vorige was er heilig van overtuigd dat kernenergie schadelijk is. Ik zit er qua leeftijd een beetje tussenin. Tijdens colleges leg ik de nadruk op het zorgvuldig afwegen van voor- en nadelen van de diverse energieopties. Maar de studenten vragen zich hardop af wat nou eigenlijk het probleem is. Sommigen zeggen: waarom voor elektriciteit niet gewoon volledig overschakelen op kernenergie? Dan wijs ik ze erop dat dat onwenselijk is..´


En als de samenleving straks gewend is geraakt aan kernenergie?


´Nee. Kernenergie blijft voor mij een transitietechnologie, een tussenoplossing, maar wel van lange duur. Wat de verre toekomst betreft zou het toch heel jammer zijn als we de zonne-energie niet zouden benutten. Daar moeten we ons op richten. Dat is de ultieme uitdaging.´


KADER:

Hoe ziet onze energievoorziening er uit in 2040? Samen PvdA-kamerlid Diederik Samsom en VVD-kamerlid Paul de Krom heeft Tim van der Hagen drie futuristische filmpjes gemaakt waarin ze gedrieën als hoogbejaarde experts-van-weleer terugkijken op de omslag in de energiediscussie in het jaar 2007, en wat er van alle dromen en angsten is geworden. De filmpjes zijn te zien op http://www.new-energy.tv


Tim van der Hagen is wetenschappelijk directeur van het 3TU Centrum voor Sustainable Energy Technologies (http://www.3tu.nl) en initiatiefnemer van NODE, het Nederlands Onderzoeksplatform Duurzame Energievoorziening. Een samenwerkingsverband van de drie technische universiteiten, ECN, TNO en enkele universitaire instituten. NODE wil de Nederlandse onderzoeksinspanningen coördineren en daarbij een aanspreekpunt zijn voor de overheid. Meer over NODE op http://www.energieplatform.nl.

(depers.nl)

25-03-2008

Satelliet ziet menselijk CO2

Wetenschappers hebben voor het eerst lokaal verhoogde koolstofdioxideniveaus door menselijke uitstoot weten te detecteren. Ze deden dat met gegevens van het deels in Nederlands gebouwde instrument SCIAMACHY aan boord van ESA's klimaatsatelliet Envisat.

Dr Michael Buchwitz van de Universiteit van Bremen ontdekte samen met zijn collega’s verhoogde, door mensen veroorzaakte CO2 concentraties boven Europa. De concentraties waren het grootst boven de dichtstbevolkte regio van Europa, grofweg tussen Amsterdam in Nederland en Frankfurt in Duitsland.



Kaart van menselijke CO2-uitstoot in West-Europa, gemaakt met het Sciamachy-instrument van de Envisat-satelliet. De hoogste concentraties vallen samen met het dichtst bevolkte gebied in Europa: de Randstad en het Duitse Ruhrgebied.
bron: ESA / DLR / IUP, Universiteit van Bremen.
Klik op de afbeelding voor een grotere versie.


Schommelingen
De CO2 kaart is gebaseerd op de SCIAMACHY metingen van 2003 tot en met 2005. Door zo'n lange periode te bestuderen, worden de grotendeels natuurlijke schommelingen uitgemiddeld. CO2 concentraties in de dampkring zijn in de eerste helft van het jaar lager, omdat groeiende planten veel CO2 opnemen. Na een minimum in augustus nemen de CO2 concentraties weer toe in de rest van het jaar. De langere observatieperiode maakt het mogelijk de door mensen veroorzaakte CO2 uitstoot te detecteren, en weer te geven in een kaart.

"Dit is voor het eerst dat CO2 concentraties met zo'n grote precisie zijn gemeten vanuit de ruimte", zegt Roeland van Oss, Adviseur Aardobservatie bij het KNMI. "SCIAMACHY heeft ingezoomd op een heel interessant gebied. Elke klimaatonderzoeker in de wereld gaat iets met deze gegevens doen."



Door menselijke activiteit komt jaarlijks meer dan 30 miljard ton extra kooldioxide (CO2) in de atmosfeer. De belangrijkste bronnen zijn de energieproductie uit fossiele brandstoffen als olie, kolen en aardgas. Ook industrie en transport dragen bij aan de uitstoot.
Klik op de afbeelding voor een grotere versie.


De gegevens van SCIAMACHY helpen wetenschappers om het huidige klimaat beter te leren begrijpen. Zulke waarnemingen zijn nodig, zegt Van Oss, om het klimaat in de toekomst te kunnen voorspellen: "We moeten ervoor zorgen dat we ook ná SCIAMACHY instrumenten in de ruimte hebben om de metingen voort te kunnen zetten."



Metingen van de CO2-concentratie in de atmosfeer boven het Noordelijk Halfrond. Amerikaanse metingen (rood en grijs) worden vanaf 2002/3 aangevuld met de metingen van het Sciamachy-instrument aan boord van de satelliet Envisat. De jaarlijkse schommeling heeft een natuurlijke oorzaak: groeiende planten nemen in de lente en zomer CO2 op, waardoor het gehalte CO2 in de atmosfeer daalt. In de herfst sterven planten af en komt opgenomen CO2 vrij. Door jaren achtereen te meten, wordt een stijgende lijn in het CO2-niveau zichtbaar: de menselijke uitstoot van het broeikasgas.
bron: ESA / DLR / IUP, Universiteit van Bremen.
Klik op de afbeelding voor een grotere versie.


Met meer gegevens over de CO2 variaties in de dampkring kunnen behalve voorspellingen over de toekomst, ook controles worden gedaan, bijvoorbeeld naar de naleving van het Kyoto protocol dat de reductie van broeikasgassen tot doel heeft.

(Kennislink

03-04-2008

'Zon heeft geen invloed op klimaatverandering'

Uit wetenschappelijk onderzoek is nieuw bewijs gekomen dat de klimaatverandering van de afgelopen jaren niet wordt veroorzaakt door zonneactiviteit.


Wetenschappers blijven het oneens als het gaat om de rol van de zon in het proces van klimaatsverandering

Wetenschappers verbonden aan Lancaster University zeggen dat er de laatste twintig jaar geen significante link is gevonden tussen de zon en klimaatsverandering, meldt de BBC.

De onderzoekers zouden op drie verschillende wijzen hebben geprobeerd een correlatie te vinden, maar hebben er niet één gevonden.

Klimaatsceptici
De uitkomst van het onderzoek gaat lijnrecht in tegen de theorie van klimaatsceptici, die van mening zijn dat veranderingen in kosmische stralen die de Aarde bereiken verantwoordelijk zijn voor bewolking en temperatuur.

Deze theorie is afkomstig van de Deense wetenschapper Henrik Svensmark. Zijn idee vormde het uitgangspunt van de documentaire ‘The Great Global Warming Swindle’.

'Niet begrepen'
Svensmark blijft achter zijn eigen theorie staan en is niet onder de indruk van het onderzoek van Lancaster University, dat werd geleid door Terry Sloan. ‘Sloan heeft simpelweg niet begrepen op welke manier kosmische stralen invloed uitoefenen op wolken,’ aldus Svensmark.

Ook is het zo dat de zon momenteel een heel inactieve periode doormaakt en dat mogelijk daardoor het effect van de zon op het klimaat niet duidelijk kon worden gemeten.

Door Claudia van Zanten

(Elsevier)

14-04-2008

La Niña inmiddels minder koud

De zeewatertemperatuur in het midden van de Stille Oceaan was de laatste tijd lager dan ooit. Deze periode van afkoeling wordt La Niña genoemd, de tegenhanger van de warme El Niño. Volgens de laatste gegevens is La Niña weer in sterkte afgenomen.

Het water langs de evenaar op de Stille Oceaan is nog maar anderhalve graad koeler dan normaal voor de tijd van het jaar, in februari lagen deze temperaturen 2 tot 3 graden onder normaal. Aan de kust van Zuid-Amerika is de zeewatertemperatuur zelfs weer boven normaal, maar dit heeft alleen in vloed op het weer daar. Voor de wereldwijde effecten is het koudere water langs de evenaar belangrijker.


Afwijking van de zeewatertemperatuur in februari en maart 2008.
bron: KNMI.

De sterkere passaatwind is er de oorzaak van dat meer koud water uit de diepe oceaan aan de oppervlakte komt en meer warm water naar beneden stroomt. Dit jaar duurde La Niña langer dan anders. Meestal wordt het dieptepunt rond Kerstmis bereikt, maar nu zijn in februari de laagste temperaturen gemeten. Naar verwachting is La Niña rond de zomer weer geheel verdwenen.
Koel water in de Stille Oceaan heeft in een groot deel van de wereld invloed op het weer en drukt ook de wereldgemiddelde temperatuur iets omlaag. Een La Niña (en dat geldt ook voor een El Niño) biedt de mogelijkheid voor seizoensvoorspellingen zoals voor de komende lente. La Niña leidt in het voorjaar vaak tot koeler weer in het noorden van Zuid-Amerika en West-Canada, en warmer en droger weer in het zuidoosten van de Verenigde Staten en Texas. Op de Filippijnen zorgt La Niña voor meer regen dan normaal, het noordoosten van Brazilië heeft inmiddels te maken gekregen met overvloedige regen en overstromingen. Zelfs in Nederland is het na een La Niña gemiddeld over veel jaren net iets droger in het voorjaar. Dit effect is echter maar gering, zeker in verhouding tot de natuurlijke grilligheid van het weer. Het gaat dan ook te ver om op basis hiervan een voorspelling te doen voor het voorjaar in ons land.

(Kennislink)

02-04-2008

Noordpool wordt warmer, Zuidpool kouder

WASHINGTON - Op de Noordpool smelt het ijs terwijl het op Antarctica steeds kouder wordt. Dat hebben wetenschappers vrijdag bekendgemaakt.

Beide polen hebben te maken met een steeds snellere klimaatverandering, die met name door broeikasgassen als CO2 wordt veroorzaakt.

Op de Noordpool heeft de klimaatverandering voor een opvallend grote afname van het ijs gezorgd, aldus de wetenschappers wiens bevindingen dinsdag worden gepubliceerd in het Nederlandstalige maandblad Eos.

Ozongat

Het enorme ozongat boven Antarctica zorgt er echter tijdens de zomer op het zuidelijk halfrond voor, dat de westenwind harder waait en het zuidelijke continent gedeeltelijk beschermt voor de effecten van klimaatverandering.

Alleen het schiereiland van Antarctica wordt niet beschermd en daar "zijn de effecten van klimaatverandering dramatisch", aldus een van de wetenschappers.

(nu.nl)

02-05-2008

‘Geen opwarming tot 2018’

Klimaatmodel voorspelt dat oceaan broeikaseffect tijdelijk compenseert

De wereldwijde opwarming zal de komende tien jaar pas op de plaats maken, voorspelt een vijftal meteorologen en oceanografen uit Duitsland. Europa en Noord-Amerika zullen zelfs iets koeler worden. Het is uitstel van klimaatverandering, geen afstel.

De concentratie broeikasgassen zal de komende tien jaar zeker stijgen. Toch wordt de wereld in die tijd misschien niet warmer, betoogt een groep onderzoekers uit Duitsland deze week in Nature. De oceanen steken er een stokje voor, menen ze. Helaas is dat maar tijdelijk.

Oceanen spelen een cruciale rol in het klimaatsysteem, maar de huidige klimaatmodellen weten daar nog niet goed raad mee, stellen Noel Keenlyside en vier collega’s van het Leibniz instituut voor zeeonderzoek (Kiel) en het Max Planck instituut voor meteorologie (Hamburg).

Water heeft veel meer energie nodig om een graad op te warmen dan lucht, en de oceaan is diep. Alleen aan het oppervlak kunnen de wereldzeeën hun warmte afgeven aan de atmosfeer, of nemen ze er juist warmte uit op. Logisch dus dat het veel uitmaakt hoe de warmte over de oceaan verdeeld is.

Bovendien staat het water niet stil. Zo dankt West-Europa zijn relatief milde winters aan de warme Golfstroom, die warmte uit de tropen noordwaarts voert. Diep onder water stroomt het koud geworden zeewater terug naar de evenaar, waar het weer omhoogkomt.

Dat allemaal goed in klimaatsimulaties stoppen lukt nog niet, want de temperatuur van oceaanwater wordt pas sinds kort goed in de gaten gehouden. Met een te korte historische meetreeks is niet te testen of een computermodel de ontwikkelingen in de oceaan uit het verleden goed kan nabootsen, en dan weet je ook minder goed hoeveel je er voor de toekomst aan hebt.

Het gemis aan oceaangegevens maakt de modellen met name onbetrouwbaar als het gaat om regionale voorspellingen en klimaatverwachtingen voor de korte termijn, tot een jaar of tien vooruit, schrijven de Duitse onderzoekers. Maar volgens hen is er wel een mouw aan te passen.

Zij laten zien dat je niet alles van de oceanen hoeft te weten. Als je alleen de oppervlaktetemperatuur in de berekeningen meeneemt, kom je al een heel eind. En die gegevens zijn er wél voor de laatste halve eeuw. De onderzoekers hebben ze in een bestaand klimaatmodel gestopt en laten zien dat het daardoor betere voorspellingen geeft dan zonder die informatie.

Of misschien is ‘achterspellingen’ een beter woord. De voorspellende kracht hebben de onderzoekers getest door steeds te gaan rekenen vanaf de toestand in 1955, 1965, 1975 en zo door tot 2005. De uitkomsten vergeleken ze met de werkelijk gemeten temperaturen, en met het klimaatmodel zonder kennis van het oceaanwater.

Hun aangepaste model bleek de werkelijkheid voor veel regio’s beter te benaderen dan het oude, en dat ligt voornamelijk aan een betere weergave van de Golfstroom. Die warme waterweg en zijn koude onderzeese tegenhanger vertonen waarschijnlijk een natuurlijke, langjarige schommeling in kracht, en die slingerbeweging duurt zeventig à tachtig jaar, schrijven Keenlyside en zijn collega’s.

De kracht van het Golfstroomsysteem is sinds het einde van de vorige eeuw aan het afzwakken. Aangezien deze onderzoekers verwachten dat die verzwakking de komende tien jaar zal doorzetten, zal er volgens hen minder hitte uit de tropen naar Europa en Noord-Amerika stromen en minder koud water teruggevoerd worden.

Zoveel minder zelfs, dat Europa en Noord-Amerika de komende tien jaar iets koeler zullen zijn dan het afgelopen decennium, ondanks de steeds verder toenemende CO2-concentratie in de lucht. Wereldwijd zal de temperatuur ongeveer gelijk blijven, voorziet het Duitse model. Na 2018 loopt hij echter snel op.

Dat klinkt geruststellend, maar wacht even. Nog geen jaar geleden kwam een ander team onderzoekers, van het Britse Met Office, met een voorspelling voor de komende zeven jaar. Ook zij schreven in Science dat het eerst nog een paar jaar niet warmer zou worden op aarde, maar tussen 2009 en 2014 voorzagen ze juist wél veel warmterecords. Tenminste de helft van de jaren zal warmer worden dan huidige recordhouder 1998, schreven ze.

Heel anders dus dan het verhaal dat nu in Nature staat. Hoe zit dat? “Onze voorspelling staat nog steeds overeind”, zegt onderzoeksleider Doug Smith aan de telefoon. “We hebben ons model sinds augustus vorig jaar nog wat aangepast, maar er blijven warmterecords uitkomen. In welke jaren ze precies zullen vallen is niet duidelijk.”

Hoe kan het dat Keenlyside’s model zo’n andere uitkomst geeft dan dat van de Britse meteorologen? Smith: “Zij gebruiken alleen de oppervlaktetemperatuur van de oceanen om hun model bij de start gelijk te zetten met de werkelijkheid, wij stoppen er ook andere oceaangegevens in, voor zover we die hebben. Onder meer de temperatuur dieper in zee en informatie over het zoutgehalte van het water. Ook dat is namelijk belangrijk voor de stromingen.”

De uitkomsten voor de komende tien jaar verschillen flink, maar toch zijn de overeenkomsten tussen de twee modellen ook groot, meent Smith. “Ze kunnen allebei goed verklaren waarom het de afgelopen tien jaar niet veel warmer is geworden, namelijk door de afzwakking van de golfstroom. En ze voorspellen ook allebei dat het de komende eeuw aanzienlijk warmer gaat worden. Alleen over de korte termijn zijn we het niet eens.”

Noel Keenlyside neemt helaas de telefoon niet op, dus vraag ik het maar aan Smith: waar blijft de extra warmte die de stijgende concentratie broeikasgas in de atmosfeer vasthoudt als het een paar jaar niet warmer wordt? Ergens in de oceaan? “Dat hoeft niet. Het kan ook minder warm worden doordat er meer wolken gevormd worden, die het zonlicht weerkaatsen. Maar dat is dus wel tijdelijk.”

Elmar Veerman

(Noorderlicht)

19-05-2008

'Opwarming aarde zorgt voor minder orkanen'

Het aantal orkanen in de Noord-Atlantische oceaan zal in de loop van deze eeuw afnemen, maar de stormen die plaatshebben zijn waarschijnlijk iets krachtiger dan voorheen.


Volgens Tom Knutson zullen orkanen in het Atlantisch gebied afnemen

Tot deze opmerkelijke conclusie komen wetenschappers van het toonaangevende Amerikaanse meteorologisch instituut National Oceanic and Atmospheric Association (NOOA).

Zeetemperatuur
Voor het ontstaan van een orkaan is een zeewatertemperatuur van boven de 26 graden Celsius nodig. De gemiddelde zeetemperatuur is de afgelopen decennia met 0,5 graden gestegen.

Tot nu toe dachten wetenschappers daarom ook dat door deze stijging het aantal orkanen en tropische stormen zou toenemen.

Simulatie
NOOA-onderzoeksleider Tom Knutson maakte een klimaatmodel van het Noord-Atlantische gebied en simuleerde daarmee de orkaanseizoenen van 1980 tot en met 2006.

Daarna voegde hij de verwachte veranderingen door het opwarmen van de aarde toe. De zeetemperatuur werd verhoogd en ook de veranderende samenstelling van de dampkring werd meegenomen, waarna Knutson de computer opnieuw een simulatie liet maken.

De nieuwe simulatie toonde aan dat het aantal orkanen in het Atlantische gebied met 18 procent zal afnemen in de tweede helft van deze eeuw.

‘De studie ondersteunt niet het denkbeeld dat door de stijging van broeikasgassen het aantal tropische stormen ook toeneemt,’ zegt Knutson op de website van Nature.

Toename
Het onderzoeksteam denkt dat de recente toename van het aantal orkanen in de Atlantische oceaan niet wordt veroorzaakt door de hoge temperatuur van de oceaan zelf, maar door het temperatuurverschil tussen de verschillende oceanen.

De studie is gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Nature Geoscience

(Elsevier)

30-05-2008

Afkijken bij de natuur:

CO2 vastleggen door mineraliseren.

Wie energie-opwekking uit fossiele brandstoffen klimaatneutraal wil maken, moet de CO2 afvangen en opslaan. Een veelgenoemde methode is de ondergrondse opslag van het broeikasgas in lege gasvelden of zoutlagen. Maar dat kost energie, zodat de efficiëntie van de energie-opwekking flink daalt. Hoogleraar Hans Geerlings van de Technische Universiteit Delft stelt een alternatieve manier voor: CO2-mineralisering. De natuur doet het zelf al en Geerlings wil nu een versnelde variant ontwikkelen om op grote schaal CO2 op te kunnen slaan. Geerlings houdt vandaag (30 mei) zijn intreerede.

Wereldwijd gaan westerse landen de strijd aan met het broeikasgas CO2. Via het verbranden van fossiele brandstoffen pompen we immers grote hoeveelheden kooldioxide in de atmosfeer. Die houdt daardoor veel meer warmte vast dan wenselijk is en voilá: we hebben klimaatproblemen. Als we nou dat CO2 zouden afvangen en buiten de atmosfeer opslaan, zo is de gedachte, dan kunnen we uit olie, gas en kolen vrijwel klimaatneutraal energie opwekken.


Kolencentrale van 750 MW. Beeld: energieportal.nl

Maar dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Je haalt die kooldioxide niet zomaar even uit de rookgassen van een elektriciteitscentrale. Wereldwijd is men daarom koortsachtig op zoek naar methoden voor CO2-afvang. Ook in Nederland. Anderhalve maand geleden opende minister Cramer van Milieu bijvoorbeeld een proefinstallatie bij de kolencentrale van Eon op de Maasvlakte, waar verschillende technieken worden uitgetest.

De techniek die de Delftse hoogleraar Hans Geerlings nu voorstelt, is daar nog niet bij. Terwijl het volgens hem toch zeker een techniek met perspectief is. Geerlings stelt dat in zijn intreerede die hij vandaag uitspreekt voor een publiek van studenten, collega-onderzoekers, familieleden en vrienden. Hij wil CO2 binden aan gesteenten zoals olivijn. Mineralisering heet dat proces en de natuur doet het al vele jaren. Eigenlijk al hele tijdperken.

Anorganische cyclus
De Delftse hoogleraar legt uit dat de minderalisering onderdeel is van de 'anorganische CO2 cyclus'. Deze is complementair aan de organische cyclus die bekend is van levende materie: planten nemen CO2 op uit de atmosfeer en splitsen het molecuul in zuurstof die wij inademen en in koolstof die ze tijdens hun groei opslaan. Mensen en dieren halen hun energie uit die planten, waarbij ze de koolstof als CO2 weer uitademen.

Bij de anorganische cyclus is dode materie betrokken: gesteenten en mineralen. Water speelt er ook een belangrijke rol in. In de cyclus lost CO2 uit de atmosfeer op in water, onder de vorming van koolzuur. Dit koolzuur reageert met basische gesteenten zoals bijvoorbeeld olivijn, een magnesiumsilicaat. Dit is een klassieke zuur-base reactie waarbij waterstofionen worden uitgewisseld.



Bij de reactie wordt de koolstof uit het CO2 vastgelegd in het opgeloste magnesiumbicarbonaat. In de natuurlijke, anorganische cyclus is het dan voor minstens enkele tienduizenden jaren uit de atmosfeer verwijderd. Die 'truc' wil Geerlings nu proberen geschikt te maken voor industriële toepassing.

Versnellen
De Delftse hoogleraar betoogt in zijn rede dat via mineralisering veel méér CO2 is op te slaan dan er door menselijk toedoen in de atmosfeer terechtkomt. Dit komt doordat er genoeg olivijn en andere geschikte basische gesteenten te vinden zijn; het komt op vele plaatsen aan het aardoppervlak voor. Het probleem is natuurlijk dat de mineraliseringsreactie in de natuur uiterst langzaam verloopt. Geerlings: "Als wij van deze vinding van de natuur gebruik willen maken om CO2 op te slaan, dan zullen we de reactie drastisch moeten versnellen."

Eén van de manieren is om het benodigde gesteente tot een poeder te malen, zodat het reactieoppervlak vergroot wordt. Daar wordt in de wetenschappelijke literatuur al het één en ander over vermeld; oliegigant Shell heeft er ook al proeven mee gedaan. Volgens Geerlings werkt de gerapporteerde mineralisering het best als er sprake is van een stroom zuivere CO2. "Dat laatste is nogal spijtig, omdat dit een separate energievragende CO2 afvangstap impliceert, en daar wilden we nu juist vanaf."

Geerlings wil in zijn onderzoek bij de TU Delft daarom vooral aandacht besteden aan de mineralisering van verdunde CO2 stromen zoals die in industriële rookgassen voorkomen. Hij gaat onderzoeken hoe de geschikte mineralen bewerkt of gemodificeerd moeten worden, of welke aanpassingen er in het proces nodig zijn, om ervoor te zorgen dat de verdunde CO2 stromen met een acceptabele snelheid zijn vast te leggen.

(Kennislink)

01-01-2008

Plotselinge afkoeling klimaat in 1945 gevolg van meetfout

Niet alle temperatuurverandering die klimatologen de afgelopen 140 jaar waarnamen was klimaatverandering. Amerikaanse en Britse onderzoekers laten zien dat de plotselinge mondiale afkoeling die aan het eind van de Tweede Wereldoorlog optrad een artefact is (Nature,29 mei). Een systematische meetfout.Toen de oorlog in 1945 afliep nam het aandeel Amerikaanse schepen dat in vaste routine warmtemetingen deed aan zeewater snel af. Tegelijk vermeerderde het aandeel Britse schepen. Dat had zijn weerslag op de berekening van de gemiddelde mondiale zeewatertemperatuur omdat Britse zeelieden de zeewatertemperatuur meten aan water dat ze in een emmer omhoog halen. Amerikanen meten aan het koelwater dat de machinekamer in gaat. De Amerikanen komen te hoog uit, de Britten te laag.

In het klimaatdebat speelt het verloop van de gemiddelde mondiale temperatuur zoals die voor de afgelopen 140 jaar valt te berekenen uit directe metingen (met thermometers) een grote rol. In 1986 publiceerden Britse onderzoekers van de University of East Anglia geleid door Phil Jones een reconstructie vanaf 1861 gebaseerd op historische metingen.

In ruwe lijn blijkt de mondiale temperatuur na 1900 gestaag te stijgen tot in 1945 een abrupte afkoeling inzet. Die houdt aan tot ongeveer 1970, dan begint de huidige sterke opwarming. De vreemde daling na 1945, toen het broeikaseffect zich al manifesteerde, is toegeschreven aan het koelend effect van zwaveldioxide uit zwavelhoudende brandstof.


De abrupte temperatuursdaling in 1945 is goed te zien in een grafiek die is 'opgeschoond' voor het El Niño-verschijnsel in de Grote Oceaan en de invloed van sterke westelijke winden.

Voor het recente Nature-artikel, waaraan Phil Jones meewerkte, is de grillige reeks ‘opgeschoond’. De opgeschoonde grafiek toont de abrupte daling rond 1945 extra duidelijk (zie hierboven) De plotselinge daling blijkt dus niet, zoals andere dalingen, toe te schrijven aan een vulkaanuitbarsting en ook niet aan de atoomaanval op Japan, maar aan een artefact. Omdat het aardoppervlak voor tweederde uit water bestaat is de invloed van de Britse emmermetingen op de berekende mondiale luchttemperatuur erg groot.

(nrc)

13-06-2008

Woestijnen slurpen CO2

Onderzoek aan het broeikasgas CO2 beleeft hoogtijdagen. Toch is niet bekend waar alle CO2 wordt opgeslagen. Er bestaat een zogenaamde ‘missing sink’. Onderzoek wijst uit dat woestijnbodems veel CO2 op zouden kunnen slaan. Het in Science gepubliceerde nieuws is echter niet vrij van kritiek.

Koolstofdioxide (CO2) concentraties stijgen sinds het begin van de industriële revolutie rond 1850. Daarnaast komen er jaarlijks grote, natuurlijke hoeveelheden CO2 vrij, die weer worden opgenomen door bijvoorbeeld de vegetatie. Voor een groot deel zijn wetenschappers er zeker van waar al deze CO2 wordt opgeslagen. De massabalans is echter niet sluitend. Ze spreken dan ook van een ‘missing sink’, oftewel een 'vermiste opslagbron'. Richard Stone schrijft in het Science nummer van vandaag dat woestijnachtige gebieden de spectaculaire oplossing kunnen zijn. Woestijnbodems nemen ’s nachts namelijk verrassend veel CO2 op.

Woestijnachtige gebieden beslaan 35% van het aardoppervlak, gelijk aan 5,2 miljard hectare. De opslag per jaar zou dan 5,2 miljard ton CO2 per jaar kunnen bedragen. Dit is maar liefst de helft van de totale hoeveelheid CO2 die per jaar wordt uitgestoten door het verbruik van fossiele brandstoffen. Zou dit de ‘missing sink’ zijn, daar de oceanen en bossen al zijn afgevallen?



De Sahara is de grootste woestijn op aarde. Wat zou de bodem hier opslurpen? Bron: NASA


Voorzichtigheid
Voorlopig is grote opname van CO2 in de nacht slechts voor twee woestijnen aangetoond: de Chinese Gubantonggut woestijn en de Amerikaanse Mojave woestijn. Voor bovenstaande getallen is dus de aanname gemaakt dat ook andere woestijnen vergelijkbare hoeveelheden CO2 opnemen. Ook in onbekend waar alle koolstof dan wel blijft, want koolstof bouwt zich normaal gesproken traag op in bodem. Mogelijk wordt bij dag de opgeslagen CO2 weer vrijgegeven en is de ‘missing sink’ slechts een spook. Ook zou verhoogde neerslag in de twee woestijnen een rol kunnen spelen en dus is de extra opslag slechts tijdelijk.



De bodem van de Mojava woestijn in Californië, Utah, Arizona en Nevada neemt veel CO2 op. Bron: Creative Commons


Veel is nog onduidelijk en meer woestijnachtige gebieden zullen onderzocht moeten worden. Gebieden die al anderhalve eeuw een stabiel klimaat hebben, verdienen extra aandacht om deze kwestie uit te zoeken. Als de invloed van deze gebieden echt groot blijkt te zijn, zullen klimaatmodellen aangepast moeten worden.


Referentie:
Stone, R., 2008. Have Desert Researchers Discovered A Hidden Loop in the Carbon Cycle? Science 320 1409-1410.

(Kennislink)

18-06-2008

IJsplaat zuidpool breekt verder af

Eind mei brak nog eens een gebied van ongeveer 160 vierkante kilometer af van de Wilkins-ijsplaat in het zuidpoolgebied. ESA's aardobservatiesatelliet Envisat nam het verschijnsel voor het eerst in de antarctische winter waar.

Het afbreken gebeurde op 30 en 31 mei laatstleden. De Wilkins-ijsplaat is een brede plaat van drijvend ijs op het antarctische schiereiland, ten zuiden van Zuid-Amerika. De plaat is verbonden met de twee eilanden Charcot en Latady. In februari was al een gebied van ongeveer 400 vierkante kilometer van de plaat afgebroken, waardoor de verbinding tot een strook van 6 kilometer verkleind werd. Met het verder afkalven van de plaat in mei is dat nog amper 2,7 kilometer.



Animatie opgebouwd uit beelden van de Advanced Synthetic Aperture Radar (ASAR) aan boord van de kunstmaan Envisat, die tussen 30 mei en 9 juni werden gemaakt. Ze tonen de snel afnemende ijsstrook, die verhindert dat duizenden kilometers van de antarctische Wilkins-ijsplaat verder afkalven.
bron: ESA.


Volgens Dr Matthias Braun van het Zentrum für Fernerkundung der Landoberfläch (Centrum voor waarneming van het landoppervlak) van de Universität Bonn en Dr Angelika Humbert van het Institut für Geophysik (Instituut voor geofysica) van de Universität Münster zal het afbreken van de plaat niet ophouden. Ze onderzoeken al maandenlang de dynamica van de Wilkins-ijsplaat.
"Waar ze het smalst is heeft de overblijvende plaat een gebogen breuk, waardoor het heel waarschijnlijk is dat de verbinding zeer snel helemaal zal breken", aldus Braun en Humbert.

Braun en Humbert houden het ijs dagelijks in de gaten via gegevens van Envisat. Het is hun bijdrage aan het International Polar Year (IPY) 2007-2008, een groot wereldwijd wetenschappelijk programma, gericht op onderzoek van de poolgebieden.



De Europese satelliet voor aardobservatie Envisat.
bron: ESA.


De ASAR-beelden van de animatie werden gemaakt als deel van de ondersteuning die ESA aan het IPY geeft. Tijdens het IPY helpt ESA onderzoekers alsmaar meer satellietinformatie te verzamelen, in het bijzonder om de verdeling en de evolutie van sneeuw- en ijslagen op globale schaal beter te begrijpen.
Samen met het Byrd Polar Research Centre leidt ESA ook het belangrijke project Global Interagency IPY Polar Snapshot Year (GIIPSY). Het doel van dit project is satellieten voor aardobservatie zo efficiënt mogelijk te gebruiken voor het maken van essentiële momentopnamen, die als maatstaf moeten dienen voor het inschatten van vroegere en toekomstige veranderingen in de poolgebieden.

ASAR is buitengewoon nuttig om veranderingen in de ijslagen waar te nemen. Het instrument kan immers waarnemen door wolken heen en bij nacht, wat veel voorkomt poolgebieden.



Eerder afbrokkelen van de Wilkins-ijsplaat in het voorjaar van 2008.
bron: ESA.


De langdurige waarneming van Antarctica door satellieten is heel belangrijk, omdat de satellietgegevens belangrijk bewijsmateriaal opleveren van bepaalde evoluties, waardoor onderzoekers voorspellingen kunnen doen. IJsplaten op het antarctisch schiereiland zijn belangrijke indicatoren voor de huidige klimaatsveranderingen. Ze worden immers 'gesandwicht' tussen de stijgende temperatuur van de lucht aan het aardoppervlak en een warmer wordende oceaan.



Antarctica op basis van Envisat-opnamen uit 2004.
bron: ESA.


Het antarctisch schiereiland is volgens Braun en Humbert de afgelopen 50 jaar met 2,5 °C opgewarmd. De afgelopen 20 jaar zijn zeven ijsplaten langs het schiereiland in stukken gebroken of kleiner geworden. Het heel spectaculaire afbreken van de Larsen B-ijsplaat werd in 2002 door Envisat waargenomen, amper enkele dagen na de lancering van de satelliet.

(Kennislink)

04-07-2008

'Zeespiegel stijgt niet door smelten gletsjers'

De smeltende gletsjers aan de rand van de Groenlandse ijskap zorgen op lange termijn niet voor meer stijging van de zeespiegel.

Dat stellen onderzoekers van de Universiteit Utrecht. De resultaten van het onderzoek zijn opmerkelijk, omdat in veel populaire publicaties, waaronder de film 'An Inconvenient Truth' van Al Gore, wordt beweerd dat de zeespiegel meters zal stijgen.


De gletsjers in Groenland smelten weliswaar, maar daardoor stijgt de zeespiegel niet


Smeltende ijskappen in Groenland

De snelheid waarmee het gletsjerijs smelt neemt sterk toe, maar het versnellingsproces wordt doorbroken doordat het smeltwater via steeds bredere kanalen wordt afgevoerd. Hierdoor neemt de beweging van het ijs weer af.

Beweging
De Utrechtse wetenschappers hebben hun onderzoeksresultaten gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Science.

De onderzoekers hebben sinds begin jaren negentig met GPS-metingen de beweging van de ijskap in West-Groenland gevolgd. Het smeltwater werkt als een smeerlaagje tussen het ijs en de ondergrond. Daardoor blijkt bij warmer weer het ijs in een paar dagen tot wel vier keer zo snel te bewegen.

Kanalen
Het ijs glijdt hierdoor met toenemende snelheid naar de lagere en warmere delen van de ijskap. Na verloop van tijd worden in het ijs grotere kanalen gevormd die het toegenomen smeltwater afvoeren.

Daardoor neemt de waterdruk aan de bodem weer af en ook de snelheid waarmee het ijs glijdt.

(Elsevier)

17-07-2008

Klimaat verandert in Nederland sneller

HILVERSUM - De klimaatverandering in Nederland gaat twee keer zo snel als gemiddeld wereldwijd. Dat meldde het RTL Nieuws woensdag op basis van twee nog niet gepubliceerde onderzoeken.

Cees Molenaars van het KNMI bevestigt het nieuws. Volgens hem is het afkomstig uit het rapport 'De toestand van het klimaat', een onderzoek dat het KNMI eens in de vijf jaar uitvoert.

De resultaten van de meest recente versie worden op 31 juli gepresenteerd. "Een van de onderdelen van het rapport betreft inderdaad de opwarming in heel West-Europa, die twee keer zo snel gaat dan elders", aldus Molenaars.

Winter

Volgens hem is er echter voor de korte termijn geen reden voor paniek. Wel worden volgens RTL Nieuws winters milder en valt er meer neerslag.

Door de klimaatverandering in Nederland neemt de kans op een warm voorjaar toe van een keer in de zevenhonderd jaar tot eens in de 250 jaar.

(c) ANP/Novum

(nu.nl)

31-07-2008

Nederland wordt zonniger met tropische buien

DE BILT - Soms lijkt het er niet op, maar Nederland heeft steeds vaker blauwe luchten met minder wolken en meer zon. De lucht boven Nederland is schoner. Daardoor wordt Nederland zonniger en hebben we warmer weer.

Dat blijkt uit 'De toestand van het klimaat in Nederland 2008', het klimaatrapport van het KNMI over de afgelopen vijf jaar dat donderdag werd aangeboden aan staatsecretaris Tineke Huizinga (Verkeer).

Uit het verslag blijkt dat Noordwest-Europa, waaronder Nederland, de afgelopen vijftig jaar 2,2 keer sneller opwarmde dan het mondiale gemiddelde.

Huizinga

Volgens Huizinga leidt het rapport tot de nodige commotie en bevestigt het dat de klimaatverandering Nederland voor een grote uitdaging stelt.

Tot 1985 nam de hoeveelheid zonnestraling in Nederland nog licht af, maar daarna nam die juist sterk toe. "Mede hierdoor zijn de lente- en zomertemperaturen tot midden jaren tachtig nauwelijks toegenomen en daarna dubbel zo snel gestegen", aldus het KNMI.

Broeikaseffect

De extra zonneschijn zou goed zijn voor een halve graad van de totale opwarming van ongeveer anderhalve graad. Het veronderstelde broeikaseffect doet de rest.

In de jaren zeventig en begin jaren tachtig weerhielden meer stofdeeltjes in de lucht de zonnestraling ervan de grond te bereiken. Dankzij de schonere lucht lukt dat steeds beter.

Bewolking

Ook de afname van de bewolking speelt waarschijnlijk een rol. De metingen van het KNMI geven die afname nog niet weer, die in de ons omringende landen wel. Dat de bewolking afneemt, is vooral te danken aan meer zuidelijke wind.

Meer zonnestraling speelt een grote rol in de opwarming van Nederland. Een andere reden is dat Nederland meer westenwind kent, vooral in de late winter en het vroege voorjaar.

Effecten

Dat Nederland opwarmt, staat inmiddels buiten kijf. De opwarming, onder andere van de Noordzee, brengt behalve hogere temperaturen ook andere effecten met zich mee.

Zo regent het in de kustgebieden tegenwoordig meer dan in het binnenland. En als het regent, dan regent het ook goed. "De laatste jaren is er sprake van een groot aantal dagen met zware neerslag."

Goed nieuws voor mensen die slecht tegen de regen kunnen: de regenperiodes in Nederland worden korter van duur en in de zomer zullen er minder regendagen zijn. De buien die we in de zomer krijgen, zullen net zoals het weer zelf, tropisch aandoen.

(c) ANP

(nu.nl)

31-07-2008

"Nederland warmer dan ooit"

De afgelopen vijf jaar waren gemiddeld de warmste in honderd jaar. Dat staat in het KNMI-rapport "De toestand van het klimaat in Nederland 2008", dat donderdag in De Bilt is aangeboden aan staatssecretaris Tineke Huizinga (Verkeer en Waterstaat). De oorzaak van de sterke stijging is volgens het KNMI afname van fijnstof en een toename van wind uit het zuiden en het westen.

De gemiddelde temperatuur in Nederland steeg de afgelopen vijf jaar met anderhalve graad. Dat blijkt uit metingen die zijn gedaan in De Bilt. Met deze temperatuurstijgingen ligt ons land ver voor op het wereldgemiddelde van slechts een halve graad. 2006 en 2007 zijn met een gemiddelde temperatuur van 11,2 graden zelfs de warmste jaren in Nederland sinds onderzoekers zijn begonnen met meten in 1706. Hiermee beleeft Nederland temperaturen die vergelijkbaar zijn met die in Lyon, midden-Frankrijk.



Deze grafiek toont de gemiddelde jaartemperatuur van Nederland (rood) en de wereld (blauw en paars) van 1950 tot 2007. Met name de laatste jaren stijgt de Nederlandse temperatuur harder dan in de rest van de wereld.


Alpen
Volgens het KNMI is het geen toeval meer dat Nederland zoveel warme jaren achter elkaar beleefde, terwijl de temperatuurstijging in de rest van de wereld meeviel. Opvallend is dat het instituut de stijging niet toeschrijft aan een toename van broeikasgassen. Volgens klimaatonderzoeker Rob van Dorland steeg de concentratie CO2 de afgelopen jaren precies volgens schema. Het KNMI zoekt de verklaring daarom bij de afname van stofdeeltjes in de lucht en veranderende windrichtingen.

"We krijgen in de late winter en het vroege voorjaar meer westenwind, en meer zuidenwind in het late voorjaar en de zomer", vertelt klimaatonderzoeker Geert Jan van Oldenburg. "Dat is wel even een verschil met de koude wind die we anders uit het oosten krijgen. Deze trend zien we al sinds 1950, maar we hebben nog geen idee wat de oorzaak is. We denken aan een warmere Middellandse Zee, of wind die over de Alpen komt. We zijn nu druk bezig om dit uit te zoeken."

Ook de afname van stofdeeltjes wordt genoemd als oorzaak voor de hoge temperaturen. Arie Kattenberg, redacteur van het rapport: "We zijn sinds de jaren tachtig bezig om de uitstoot van fijnstof te verminderen. Minder stofdeeltjes in de lucht betekent minder wolken, en dus meer zonnestralen." Moeten we daarom terug naar meer uitstoot als oplossing voor de opwarming? "Nee, want fijnstof en CO2 hangen direct met elkaar samen. Een tanker die meer roet uitstoot is niet beter tegen opwarming omdat die ook meer CO2 produceert. Zo'n oplossing staat gelijk aan dweilen met de kraan open. En dan hebben we het nog niet eens over de gevolgen van fijnstof voor de gezondheid."



Als de temperatuur blijft stijgen moeten we wennen aan overvolle stranden.


Elfstedentocht
Het KNMI maakt zich uiteindelijk geen grote zorgen naar aanleiding van deze metingen. Van Dorland: "Ondanks deze metingen sluit ik een Elfstedentocht de komende vijf jaar niet uit. Klimaat is een kansverhaal: met onze modellen voorspellen wij alleen de kans dat de gemiddelde temperatuur stijgt. Dat kan altijd veranderen doordat er een koud jaar tussenzit."

(Kennislink)

21-08-2008

Broeikaseffect wordt een grote zegen voor het Midden-Oosten



Hel en verdoemenis, dat is wat de klimaatmodellen ons voorspiegelen. Zodra de aarde een paar graadjes warmer is geworden, krijgt de mensheid te maken met extreme hitte, extreme droogte (of juist extreme regenval) en meer orkanen. Tot voor kort gold dit doemscenario ook voor het Midden-Oosten.

De berekeningen van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) gaven aan dat het minder zou gaan stormen op de Middellandse Zee, waardoor de neerslag in het Midden-Oosten zou gaan dalen, naar verwachting met 15 tot 25 procent. De Arabische woestijn zou met andere woorden droger worden en oprukken in de richting van de ‘vruchtbare halve maan’, de boog van rivierbeddingen ten oosten, noorden en westen van de woestijn, wat weer ernstige consequenties zou hebben voor de economische stabiliteit.

Grofmazig

Maar neerslag voorspellen is een heikele zaak en de IPCC-modellen zijn grofmazig: ze hebben geen oog voor details die lokaal van groot belang kunnen zijn. Jason Evans van de Universiteit van New South Wales wilde meer zekerheid over de toekomst van deze explosieve regio, en besloot een gedetailleerd model te maken voor het klimaat aldaar.

Het resultaat was exact het tegengestelde van wat het IPCC voorziet. Het aantal stormen op de Middellandse Zee zal inderdaad dalen, maar dat betekent dat vochtige lucht uit het westen dieper zal kunnen doordringen. Dankzij het Zagrosgebergte zullen hierin wolkenformaties ontstaan die voor meer neerslag zullen zorgen – Evans verwacht ruim 50 procent meer dan nu het geval is. De Eufraat, de Tigris, de Asi en de Jordaan zullen niet droog komen te liggen maar veel breder worden.

(depers.nl)

02-09-2008

'Extreme klimaatplannen noodzakelijk'

AMSTERDAM - Om de opwarming van de aarde tegen te gaan, moet de mensheid mogelijk extreme maatregelen nemen, zoals het blokkeren van de zon.

Dat stellen wetenschappers van de Britse Royal Society in een nieuw rapport.

De deskundigen van het invloedrijke wetenschappelijke genootschap vrezen dat het te laat is om klimaatsverandering tegen te gaan door de uitstoot van CO2 te verminderen.

Ze pleiten in hun rapport voor meer onderzoek te naar 'geo-engineering'. Dat is een verzamelnaam voor extreme technieken die de aarde op een kunstmatige manier zouden kunnen afkoelen.

Spiegels

Zo kwamen wetenschappers van de universiteit in Arizona in 2006 met een plan om reusachtige spiegels in een baan om de aarde te lanceren en zo zonlicht terug te kaatsen. Ook bestaan er wetenschappelijke voorstellen om zonlicht te blokkeren met kunstmatige wolken.

En er zijn zelfs onderzoekers die opperen om grote hoeveelheden ijzerstof in zee te dumpen. Dat zou namelijk de groei van plankton stimuleren. En plankton absorbeert weer CO2 uit de lucht.

Onhaalbaar

Volgens de Royal Society moeten die extreme plannen serieus worden onderzocht, omdat alle andere maatregelen tegen de opwarming van de aarde onhaalbaar lijken.

De G8 streeft er sinds dit jaar bijvoorbeeld officieel naar om de emissie van CO2 te halveren en de voorspelde wereldwijde temperatuurstijging van 4 naar 2 graden Celsius terug te dringen. De auteurs van het Britse rapport noemen dat echter een 'misleidende vorm van politiek zonder wetenschappelijke basis.'

Gevolgen

De vraag is natuurlijk of geo-engineering wel haalbaar is. "Ik ben op zich geen fan van het rommelen met de atmosfeer omdat het onvoorspelbare gevolgen kan hebben", verklaart Royal Society-lid Alice Bows in het Britse dagblad The Guardian.

"Maar de opwarming van de aarde heeft ook onvoorspelbare consequenties. Het lijkt er op dat we niets aan de uitstoot kunnen doen. En dan moeten we andere opties overwegen."

Riskant

Het rapport van de Royal Society stelt zelfs: "Plannen voor geo-engineering lijken misschien riskant, maar er komt mogelijk een tijd waarin het riskanter is om niets te doen."

(nu.nl)

28-09-2008

Temperatuur stijgt in Europa sneller dan elders

KOPENHAGEN - De temperatuur stijgt in Europa sneller dan in de rest van de wereld. De alpengletsjers smelten in een rap tempo en in de landen rond de Middellandse Zee valt nu 20 procent minder regen dan ongeveer een eeuw geleden.

Dat heeft het in Kopenhagen gevestigde Europese milieuagentschap EEA zondag gemeld. Het agentschap stelt dat de temperatuur in Europa sinds de industrialisering met 1 graad Celsius is gestegen.

Voor de rest van de wereld was de stijging 0,8 graad. Ook voor de toekomst voorspelt EEA een voor Europa snellere stijging van de temperatuur dan voor de rest van de wereld.

Gletsjers

Over de Europese gletsjers schrijft het agentschap dat die sinds 1850 gemiddeld twee derde van hun omvang hebben verloren. Vooral na 1980 zijn de gletsjers snel kleiner geworden.

(c) ANP

(nu.nl)

30-09-2008

Mensen moeten eetgewoonten aanpassen voor beter klimaat



Hooguit een liter melk per week, maximaal vier avonden per week vlees en veel minder alcohol, snoep en chocolade. Dat is nodig om een dramatische klimaatverandering tegen te gaan, blijkt uit een rapport van de Britse organisatie Food Climate Research Network (FCRN), meldt The Daily Mail dinsdag.
Een halve kilo vlees en een liter melk per persoon per week is volgens de organisatie het gemiddelde menu voor mensen in ontwikkelingslanden. Inwoners van rijke landen zouden zich daar naar moeten richten, willen ze de opwarming van de aarde tegengaan, concluderen de wetenschappers.

Door te bezuinigen op vlees kan in Groot-Brittannië 8 procent minder broeikasgas uitgestoten worden, stelt het netwerk. Koeien, schapen en varkens stoten onder meer methaan uit door te boeren en te poepen.

De onderzoekers geven aan dat technologie in de komende jaren zou kunnen helpen bij het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen. Maar als de vraag naar voedsel in de rijke landen zo blijft toenemen, kan de technologie daar niet tegenop, denken de wetenschappers.

,,De manier waarop het probleem zich nu ontwikkeld, leidt ertoe dat we maatregelen moeten nemen waarvan we dachten dat we ze nooit zouden hoeven nemen'', aldus onderzoekster Tara Garnett. Britten eten gemiddeld 1,6 kilo vlees per week en drinken 4,2 liter melk per week.

Eerder riepen de Verenigde Naties al op de vleesconsumptie te verminderen om klimaatverandering tegen te gaan. Wereldwijd is de veestapel verantwoordelijk voor 18 procent van de uitstoot van broeikasgassen. Ter illustratie: transport neemt 'slechts' 13 procent voor de rekening.

(depers.nl)

20-10-2008

'Klimaat verandert sneller'

BRUSSEL - Volgens een nieuw rapport van het Wereld Natuur Fonds (WWF) verandert het klimaat sneller dan tot dusver werd aangenomen. Volgens nieuwe berekeningen van de natuurorganisatie is het mogelijk dat de Noordpool tussen 2013 en 2040 in de zomer volledig ijsvrij wordt.

De zeespiegel zou tegen het eind van deze eeuw meer dan 120 centimeter kunnen stijgen.

De berekeningen van het WWF zijn daarmee veel pessimistischer dan die van het IPCC, het klimaatpanel van de Verenigde Naties dat vorig jaar nog de Nobelprijs van de Vrede won samen met Al Gore. Het IPCC voorspelt bijvoorbeeld een zeespiegelstijging van 59 centimeter.

Nederland

De gevolgen van de klimaatverandering zullen in Nederland merkbaar zijn door onder meer een toename van het aantal en de intensiteit van stormen boven de Britse eilanden en de Noordzee. Dit zal leiden tot grotere schade in West- en Centraal-Europa, aldus het WWF.

In Luxemburg komen maandag de ministers van Milieu van de Europese Unie bijeen. Zij bespreken het Europese klimaatplan. In december moet daarover een compromis zijn bereikt tussen de ministers en het Europees Parlement.

(nu.nl)

24-10-2008

Klimaatgeschiedenis wijst op belangrijke rol van de zon

De focus op koolstofdioxide (CO2) als veroorzaker van de huidige klimaatverandering is enorm. Echter, veranderende zonneactiviteit blijkt het klimaat sterk te beïnvloeden, bijvoorbeeld rond 800 v. Chr. En dat terwijl de CO2-concentratie stabiel bleef! De huidige nadruk op de rol van CO2 is waarschijnlijk niet terecht.

Uit de natuurlijke klimaatarchieven in de bodem blijkt dat het klimaat hypergevoelig is voor kleine veranderingen in zonneactiviteit. De invloed van de zon op de temperatuurtoename van de afgelopen eeuw zou zelfs wel eens sterker kunnen zijn geweest dan de invloed van het versterkte broeikaseffect. Veel politici, onderzoekers en milieuorganisaties hameren erop dat vooral menselijke invloed via CO2-uitstoot de huidige klimaatverandering heeft veroorzaakt. Als blijkt dat dit niet klopt, zal het maatschappelijk draagvlak om de CO2-uitstoot te verminderen sterk afnemen. Dat is een groot probleem, want beperken van het gebruik van fossiele brandstoffen en investeren in duurzame energiebronnen is ook om andere redenen hard nodig.

Veen als klimaatarchief
Veenafzettingen groeien als gevolg van de onvolledige afbraak van planten en ze vormen daarmee een natuurlijk archief van de vegetatiegeschiedenis. Stuifmeelkorrels uit de wijde omgeving raken ingebed in het veen. Ze blijven duizenden jaren bewaard en kunnen in onze tijd herkend en herleid worden tot de betreffende plantensoort of groep van soorten. Op die manier kunnen paleo-ecologen de geschiedenis van de vegetatie reconstrueren en daarmee de factoren die tot verandering in de vegetatie geleid hebben, zoals klimaatveranderingen en menselijke invloed.



Afbeelding 1: De zon speelt een belangrijke rol in het klimaatsysteem.


De hoogvenen in Noordwest-Europa zijn bijzonder omdat ze voor de watervoorziening van de veenvormende planten geheel op regenwater zijn aangewezen. Daardoor zijn hoogvenen erg gevoelig voor klimaatveranderingen. Ruim honderd jaar geleden hebben de Scandinaviërs Blytt en Sernander daar gebruik van gemaakt en een indeling voorgesteld voor het Holoceen, de geologische periode vanaf de laatste IJstijd tot nu (de laatste 11.500 jaar). Op basis van veenprofielen onderscheidden zij achtereenvolgens het Boreaal, het Atlanticum, het Subboreaal en het Subatlanticum.

Veenafzettingen uit het Boreaal en het Subboreaal zijn meestal sterker vergaan (donkerder, meer geoxideerd) en bevatten vaak stronken van dennen en resten van struikheide. Zulke donkere lagen waren volgens Blytt en Sernander gevormd tijdens warme en droge perioden. De veenlagen uit het Atlanticum en het Subatlanticum daarentegen zijn meestal licht gekleurd, dus weinig vergaan. Ze werden volgens Blytt en Sernander gevormd tijdens koelere perioden met meer neerslag.

Uit later onderzoek weten we dat de indeling van het Holoceen van Blytt en Sernander wat al te simpel was, want er zijn veel meer klimaatveranderingen geweest (het klimaat is in feite nog nooit stabiel geweest). Overeind blijft echter dat de overgang van Subboreaal naar Subatlanticum een van de meest ingrijpende klimaatveranderingen van de afgelopen duizenden jaren is geweest. Wat dit voor Nederland betekende blijkt uit het volgende voorbeeld.

Een ramp in West-Friesland rond 850 v. Chr.
De afgelopen veertig jaar zijn verschillende afzettingen waarin de overgang van Subboreaal naar Subatlanticum aanwezig was zeer nauwkeurig onderzocht. Bij de aanleg van de dijk tussen Enkhuizen en Lelystad bijvoorbeeld kwam in 1976 onder de deels weggegraven West-Friese Omringdijk bij Enkhuizen een veenlaag aan het licht. De veenlaag bleek te zijn ontstaan door een plotselinge verhoging van de waterspiegel rond 850 v. Chr. Niet omdat de zeespiegel gestegen was, maar omdat er plotseling veel meer neerslag viel. Als gevolg daarvan ontstond er in korte tijd een groot zoetwatermoeras in een gebied dat ongeveer 600 jaar bewoond was geweest. Ook uit archeologisch onderzoek is duidelijk gebleken dat de boeren in West-Friesland vanaf 850 v. Chr. in de problemen kwamen door die plotseling stijgende grondwaterspiegel. Eerst probeerden ze zich nog te redden door op terpjes te gaan wonen en hun akkers aan te leggen op hogere delen, maar na een paar decennia moesten ze toch het veld ruimen omdat het gebied één groot moeras was geworden. In afbeelding 2 wordt in een cartoon een beeld gegeven van de ontwikkeling in de tijd.

De klimaatverandering van 850 v. Chr. had uiteraard niet alleen in Nederland gevolgen. De invloed reikte tot in Zuid-Siberië en was trouwens niet voor iedereen negatief. Zo bloeide de cultuur van het nomadische ruitervolk de Scythen in Zuid-Siberië enorm op nadat een groot gebied van een halfwoestijn in een vruchtbare steppe was veranderd.



Afbeelding 2: Cartoon waarin de effecten van klimaatverandering in de periode van 950 v. Chr. tot 750 v. Chr. in Noord-Nederland in beeld worden gebracht. Tussen fase A en fase B nam de zonne-activiteit plotseling sterk af (overgang van Subboreaal naar Subatlanticum). Als gevolg daarvan trad er een grootschalige verandering in de atmosferische circulatie op. De regen brengende westenwinden namen sterk in intensiteit toe. Dit leidde in Noordwest-Europa tot een toename van de neerslag en een afname van de temperatuur. Daardoor vond er een abrupte stijging van de grondwaterspiegel plaats. Moerassen breidden zich snel uit, onder meer ten koste van landbouwgrond. In de hoogvenen veranderde de soortensamenstelling van de veenmossen onder invloed van de gewijzigde klimatologische omstandigheden. Boeren in laaggelegen gebieden moesten verhuizen als gevolg van wateroverlast. Thermische contractie van oceaanwater leidde tot een tijdelijke stagnatie in de zeespiegelstijging. Voor het eerst ontstonden op grote schaal kwelders langs de Fries-Groningse kust. Deze gebieden vormden een ideale vestigingsplaats (vruchtbare bodem en goede drainage) voor boeren die elders hun land hadden moeten verlaten. In verband met de veiligheid werden terpen aangelegd. Klik op de afbeelding voor een vergrote versie.


Overgang van Subboreaal naar Subatlanticum: invloed van de zon
De klimaatverandering rond 850 v. Chr. is ook duidelijk te herkennen in hoogveenafzettingen in NW-Europa. Afbeelding 3 toont een hoogveenprofiel in Drente waarin een abrupte overgang in de veenvormende mossoorten te zien is van het donkere, zogenaamde 'Oude Veenmosveen' naar het 'Jonge Veenmosveen'. Uit nader onderzoek naar fossiele plantenresten (zie afbeelding 3) bleek dat niet alleen de kleur maar ook de soortsamenstelling van het veen veranderde: de veenmossoort Sphagnum imbricatum die van een koel en vochtig klimaat houdt, werd dominant. Een combinatie van veel dateringen en een zeer gedetailleerde studie van de veenvormende planten leverde een sterke aanwijzing voor de oorzaak van de klimaatverandering rond 850 v.Chr: afnemende zonneactiviteit. De sleutel voor die aanwijzingen is koolstof-14, ook wel aangeduid als 14C. Dit is een radioactieve isotoop van koolstof die ontstaat in de atmosfeer onder invloed van kosmische straling. Via 14CO2 dat in de fotosynthese wordt gebruikt, wordt 14C in planten en dieren vastgelegd.



Afbeelding 3: Monstername door D. van Smeerdijk (links) en W.A. Casparie van een hoogveenprofiel in het Bargerveen (Drente). De overgang van Subboreaal naar Subatlanticum is aangegeven met een pijl.


Er blijken in het verleden behoorlijke natuurlijke variaties te zijn geweest in het atmosferische 14C -gehalte. Variaties die vooral worden veroorzaakt door fluctuaties in straling die afkomstig is van de zon, meer in het bijzonder de ‘zonnewind’, een door de zon geproduceerd gas van een lage dichtheid dat bestaat uit protonen en elektronen. De zonnewind is van invloed op de hoeveelheid kosmische straling die uiteindelijk in de omgeving van de aarde doordringt. Op zijn beurt is de kosmische straling bepalend voor de hoeveelheid 14C die wordt aangemaakt in de atmosfeer. Bij een minder actieve zon is er een zwakke zonnewind en dringt er veel kosmische straling door tot de aarde, en wordt er dus veel 14C gevormd. Bij een actieve zon wordt er juist weinig 14C aangemaakt.



Afbeelding 4: Veranderingen in de samenstelling van hoogveen-vormende mossen tijdens de overgang van Subboreaal naar Subatlanticum in het Engbertsdijksveen (naar Van Geel et al., 1996). Sphagnum-soorten uit de sectie Acutifolia groeien vooral onder relatief droge, warme klimatologische omstandigheden. Sphagnum cuspidatum en S. papillosum geven een relatief hoge lokale waterspiegel aan. Sphagnum imbricatum is een soort die een hoge luchtvochtigheid en koele omstandigheden prefereert. De grote verandering vond plaats rond 850 v. Chr. toen de zonne-activiteit tijdelijk sterk afnam (snelle toename van 14C).


De klimaatomslag in 850 v. Chr. met zijn afkoeling en hogere effectieve neerslag blijkt te zijn samengevallen met een sterke stijging van het 14C-gehalte in de atmosfeer, wat duidt op een duidelijk verminderde zonne-activiteit. In deze periode had de mens nog geen noemenswaardige invloed op CO2 gehaltes in de lucht, en er zijn ook geen aanwijzingen dat er rond die tijd een plotselinge daling in CO2 gehaltes door natuurlijke processen plaatsvond (zie ook Afbeelding 5). Het ligt daarom voor de hand verminderde zonne-activiteit als oorzaak te zien van de klimaatverandering rond 850 v.Chr.

Om de invloed van de zon op klimaatveranderingen tijdens het Holoceen te verklaren zijn er twee mechanismen die de op zichzelf vrij kleine fluctuaties in zonne-activiteit versterkt kunnen hebben. Op de eerste plaats zouden veranderingen in de intensiteit van de kosmische straling via ionisatie en de vorming van condensatiekernen voor waterdruppeltjes effect kunnen hebben op de vorming van wolken. Bij verminderde zonne-activiteit (meer kosmische straling) zou dat geleid kunnen hebben tot meer neerslag en lagere temperaturen door weerkaatsing van zonlicht. De tweede mogelijkheid (die trouwens de eerste mogelijkheid niet uitsluit) betreft het effect van de veranderende intensiteit van de ultraviolette (zonne)straling op de vorming van ozon in de stratosfeer en daarmee op de absorptie van zonnewarmte. Als gevolg daarvan kunnen luchtstromingen veranderen, en daarmee de temperatuur en de neerslag.



Afbeelding 5: Veranderingen in de atmosferische CO2 concentraties in de periode tussen ongeveer 500 en 4000 jaar geleden. De gegevens zijn gebaseerd op metingen aan luchtbelletjes die in de Taylor Dome gletsjer op Antarctica zijn bewaard gebleven. De foutenbalken geven de onzekerheid in de data weer (2 standaarddeviaties). De data is afkomstig van de “National Oceanic and Atmospheric Admistration” (NOAA) van de Amerikaanse overheid (http://www.ncdc.noaa.gov/paleo/metadata/noaa-icecore-2419.html) en is in 1999 gepubliceerd in het blad Nature. De periode van 950-750 v. Chr. valt ongeveer tussen 2700 en 3000 BP. (bron: Taylor Dome - Carbon Dioxide Data, 0-11 KYrBP)


De samenhang tussen een toegenomen atmosferisch 14C gehalte ten gevolge van verminderde zonne-activiteit en de klimaatverandering rond 850 v.Chr. staat niet op zichzelf. De laatste jaren zijn er vele wetenschappelijke artikelen gepubliceerd waaruit blijkt dat verandering in zonne-activiteit ook tijdens andere perioden ingrijpende effecten heeft gehad op het klimaat. De Franse onderzoeker Michel Magny heeft aangetoond dat de hoogte van de waterspiegels in meren in Zuidoost-Frankrijk gedurende het Holoceen voortdurend veranderde in samenhang met de fluctuerende zonne-activiteit. Ook onderzoek aan afzettingen die afkomstig zijn uit grotten in Oman, en boringen in de afzettingen in het noordelijke deel van de Atlantische Oceaan wijzen er op dat het klimaat buitengewoon gevoelig is voor kleine veranderingen in zonne-activiteit. En dit betreft perioden van ver voor de industriële revolutie, toen er nog geen sprake kon zijn van een versterkt broeikaseffect veroorzaakt door de mens.

De huidig klimaatverandering: de rol van de zon versus de rol van CO2
Er zijn sterke wetenschappelijke aanwijzingen dat stijgingen van atmosferische CO2 concentraties in het verleden het gevolg waren van klimaatverandering (opwarming). Bij afkoeling daalde het CO2-gehalte weer. In de media wordt bijzonder veel aandacht gegeven aan CO2 als veroorzaker van de klimaatverandering van de afgelopen eeuw. Door de eenzijdige focus op CO2 gaan we voorbij aan de bron van bijna alle warmte op aarde en de reden dat we op onze planeet überhaupt een leefbaar klimaat hebben: de zon.

Er zijn zeer sterke aanwijzingen dat fluctuaties in zonne-activiteit een belangrijke sturende factor zijn geweest bij klimaatveranderingen in het verleden. Het klimaat is een buitengewoon ingewikkeld systeem en het is op dit moment nog onduidelijk welk aandeel de mens heeft gehad in de temperatuurstijging van de vorige eeuw (toen de activiteit van de zon uitzonderlijk hoog werd). Het is dan ook de vraag of de eenzijdige nadruk die de laatste jaren wordt gelegd op een versterkt broeikaseffect vanwege extra CO2, wel terecht is. Wetenschappers die de processen op de zon bestuderen verwachten in de komende jaren een aanzienlijke teruggang in de activiteit van de zon. Dan zal er meer duidelijkheid kunnen komen over de afzonderlijke bijdragen van CO2 en van de zon bij klimaatverandering.



Afbeelding 6: Subtiele variaties in de zonne-instraling hebben grote gevolgen voor het klimaat.


Implicaties voor ‘klimaatbeleid’
Op dit moment wordt vaak ten onrechte de indruk gewekt dat alleen CO2 de oorzaak van klimaatverandering is. Een treffend voorbeeld is het rapport “Arctic Climate Impact Science - An update since ACIA” van het Wereld Natuurfonds (WNF) dat in april 2008 verscheen. Uit het rapport blijkt dat de gevolgen van klimaatverandering op de Noordpool zich veel sneller voltrekken en veel groter zijn dan door de wetenschap is voorspeld. Het snelle afsmelten van het poolijs is uitgebreid in het nieuws geweest [zie ander kennislink artikel van Boris Jansen]. Naar aanleiding van het zeer snel smelten van het poolijs trekt de algemeen directeur van het WNF, Johan van de Gronden, de volgende conclusie: “Een van de belangrijkste taken ligt hier bij ons. Met het drastisch terugdringen van onze CO2-uitstoot kunnen we verdere opwarming van de aarde tegengaan". Maar die bewering klopt niet. Als duidelijk is dat de gevolgen van klimaatverandering op de Noordpool vele malen groter zijn dan de wetenschap heeft voorspeld, dan is de enige conclusie die je kunt trekken dat wetenschappers nog niet voldoende begrijpen hoe klimaatverandering werkt. En dat we dus ook niet weten wat precies de rol van CO2 is. Zolang dat het geval is, weten we ook niet zeker hoe we klimaatverandering kunnen tegengaan en of we die wel kunnen tegengaan!

Nu kan men natuurlijk stellen dat, zolang we het niet zeker weten, we beter maar het zekere voor het onzekere kunnen nemen en onze CO2 uitstoot dus moeten verminderen. Er zijn in elk geval ook heel goede andere redenen om minder CO2 te produceren. Zo zorgt de verhoogde CO2 concentratie in de lucht voor verzuring van de oceanen [zie ander kennislink artikel van Boris Jansen]. Daarnaast is onze afhankelijkheid van fossiele brandstoffen een belangrijke oorzaak voor politieke spanningen in de wereld. Fossiele brandstoffen worden schaars en zijn op een gegeven moment gewoon op, waardoor we hoe dan ook op andere energiebronnen zullen moeten overgaan. Vermindering van het gebruik van fossiele brandstoffen zal ook leiden tot minder luchtvervuiling. Bovendien kunnen we olie beter gebruiken als grondstof dan als brandstof.

Kortom: minderen wat betreft het gebruik van fossiele brandstoffen is hard nodig, maar we moeten om dat te bereiken wel de juiste argumenten gebruiken. De wal zou het schip kunnen keren als blijkt dat vooral de zon de opwarming van het klimaat heeft veroorzaakt. Als dat het geval blijkt te zijn dan zullen mensen zich bedrogen voelen en zal daardoor de motivatie om de CO2 productie te verminderen kunnen verdwijnen als sneeuw voor de zon. Met andere woorden: energiebeleid is een noodzaak, maar het etiket ‘klimaatbeleid’ is mogelijk onzinnig en kan in de nabije toekomst contraproductief werken.


Bronnen:
Van Geel et al., 1996. Archaeological and palaeoecological indications for an abrupt climate change in The Netherlands and evidence for climatological teleconnections around 2650 BP. Journal of Quaternary Science 11: 451-460.

Van Geel et al., 2004. Climate change and the expansion of the Scythian culture after 850 BC, a hypothesis. Journal of Archaeological Science 31: 1735-1742.

Doney & Schimel, 2007. Carbon and Climate System Coupling on Timescales from the Precambrian to the Anthropocene. Annual Reviews in Environmental Resources 32: 31–66.

Indermühle et al., 1999. Holocene carbon-cycle dynamics based on CO2 trapped in ice at Taylor Dome, Antarctica. Nature 398: 121-126.

(Kennislink)

07-11-2008

Hocus pocus weg broeikasgas



Een gesteente dat voornamelijk in Oman wordt aangetroffen kan het broeikasgas kooldioxide laten verdwijnen. Wetenschappers van de Colombia Universiteit in New York zien in dit gesteente een prachtig instrument om van de broeikasgassen af te komen.
Wanneer het broeikasgas kooldioxide in contact komt met deze steen, peridotiet, wordt het gas omgezet in mineralen zoals calciet.

De geoloog Peter Keleman en de chemicus Jürg Matter brengen dit in hun studie naar voeren. De resultaten ervan verschijnen op 11 november in het vaktijdschrift Proceedings of the Natural Academy of Sciences.

(Depers.nl)

19-11-2008

Broeikasgevaar in de oceaan

Eerste voorspellingen over opwarming door methaan uit de zeebodem

Als de klimaatverandering doorzet, zal bevroren broeikasgas in de zeebodem smelten en in de atmosfeer terechtkomen, met meer opwarming tot gevolg. Amerikaanse en Duitse onderzoekers deden pionierswerk door een computer de risico’s te laten berekenen.

Een factor in de klimaatverandering waar wij niet direct invloed op hebben, zit in de bodem van de oceaan. Hier bevinden zich namelijk grote hoeveelheden methaangas, door de hoge druk en de lage temperatuur in ijs gevangen. Methaan is een berucht broeikasgas: het is 30 keer sterker dan CO2.

De wetenschap doet al een tijdje zijn best om meer inzicht te krijgen in het gevaar van bevroren methaan. Of beter gezegd: het gevaar van niet meer bevroren methaan. Want door klimaatverandering warmen ook de oceanen op, en kan het methaan-ijs smelten. De vraag is alleen hoeveel en wanneer. Er zijn zoveel onzekerheden, dat de huidige klimaatmodellen er geen raad mee weten. En dus wordt het mogelijke methaangevaar maar helemaal genegeerd.

Methaan is een product van bacteriën in de oceaanbodem die dode organische resten verteren. Het gas hoopt zich op tussen zandkorrels in de bodem. De temperatuur is hier iets boven nul, maar de enorme druk van het water zorgt ervoor dat zich hydraten gaan vormen: moleculaire capsules van ijs.

Een kleine temperatuursverandering in de oceaan kan er al voor zorgen dat de hydraten massaal instabiel worden. Als dat gebeurt, zal het gas vrijkomen en zich een weg naar boven banen. Of het uiteindelijk ook in de atmosfeer terechtkomt, hangt af van de eigenschappen van de oceaanbodem.

Een groep onderzoekers onder leiding van David Archer ontwikkelde een computermodel dat het toekomstige gedrag van de methaanhydraten probeert te berekenen. Het is een sterk versimpelde weergave van de werkelijkheid, die grotendeels is gebaseerd op grove schattingen, maar toch, het is beter dan niets.

Archer en zijn collega’s kozen twee verschillende scenario’s voor menselijke CO2 uitstoot. In het eerste weet de mensheid de opwarming van de aarde beperkt te houden tot twee graden. In het andere verstoken we zo’n beetje alle fossiele brandstoffen en warmt de planeet met bijna zeven graden op.

Volgens het model komen in beide gevallen enorme hoeveelheden methaan vrij over een periode van duizenden jaren. In het warmste scenario ontsnapt wel meer dan in het ‘koude’, maar voor de temperatuur maakt dat niet echt uit. Het methaan maakt in beide gevallen de aarde een halve graad extra warmer.

Dat het effect niet groter is, is te danken aan het feit dat methaan in de atmosfeer binnen twaalf jaar wordt omgezet in het minder schadelijke CO2. Zolang het niet in één keer ontsnapt uit zeebodem, wordt het effect dus grotendeels teniet gedaan door deze omzetting. De atmosfeer vangt de klap op.

Een mogelijkheid die de onderzoekers ook bespreken is dat het vrijgekomen methaan in de diepzee direct wordt omgezet in CO2. Andere micro-organismen zijn hiervoor verantwoordelijk. Het ontstane CO2 zou in dit geval gewoon in de oceaan oplossen. In de loop van vele eeuwen wordt het dan alsnog afgegeven aan de atmosfeer, maar op deze manier komen we er helemaal goed vanaf: hoe langzamer het broeikasgas de lucht ingaat, hoe beter mens en natuur zich kunnen aanpassen.

Maar die halve graad extra opwarming krijgen we uiteindelijk toch, zeggen de onderzoekers. Mocht die voorspelling kloppen, dan komen we daar nog relatief goed mee weg. In het verleden is het namelijk wel eens harder mis gegaan met de methaanhydraten.

Wereldwijd wordt nu veel onderzoek gedaan naar een periode rond de 55 miljoen jaar geleden, waarin de temperatuur op aarde plotseling naar recordhoogte schoot.

Heeft het smelten van methaanhydraten in het verre verleden een mega-klimaatverandering veroorzaakt? De Utrechtse paleo-ecologe Francesca Sangiorgi denkt van wel. “Het vrijkomen van methaan uit de oceaanbodem heeft hier zeer waarschijnlijk een rol gespeeld.” In tegenstelling tot de toekomstvoorspelling van Archer en zijn collega’s, is het methaan toen bij wijze van spreke in één klap vrijgekomen. “Binnen duizend jaar”, zegt Sangiorgi. “En dat is geologisch gezien zéér snel’.

Tijdens deze gebeurtenis steeg de temperatuur op aarde met een graad of zes. Hoe komt het dat de computer van David Archer nu maar een halve graad aangeeft? Waren er destijds gewoon veel meer methaanhydraten? Onwaarschijnlijk, aangezien de oceanen toen warmer waren dan nu. Een verklaring zit misschien wel in het gebruikte computermodel.

Archer en zijn collega’s gaan uit van een uniforme verdeling van methaan in de oceaanbodem. Onrealistisch, geven ze zelf al toe, want her en der komen grote reservoirs met geconcentreerde hydraten voor. Deze zijn ook nog eens vatbaarder voor smelt omdat ze minder diep liggen. Dit mankement in het model leidt mogelijk tot een sterke onderschatting van de hoeveelheid methaan die op korte termijn kan vrijkomen.

Of de smeltende hydraten straks net zo’n grote impact zullen hebben als 55 miljoen jaar geleden, durft niemand te zeggen. Het door Archer ontwikkelde computermodel is een dappere poging inzicht te verschaffen in de letterlijk duistere wereld van methaanhydraten, maar harde voorspellingen kunnen nog lang niet gedaan worden. Het modelleren van methaanhydraten staat nog in de kinderschoenen, schrijven de onderzoekers zelf.

Op één punt is Sangiorgi het in elk geval met Archer eens: als de smelt van hydraten eenmaal in gang is gezet, is het proces niet meer te stoppen. Het resultaat is dan onherroepelijk een warmere aarde. Sangiorgio: “Voor energiebesparing is het dan echt te laat.”

(Noorderlicht)

08-12-2008

Koraalriffen sterven door opwarming

Wie kent niet de schitterende plaatjes van riffen vol koralen en vissen. Steeds meer koraalriffen worden echter aangetast door bleking, ziektes en verzuring (en daardoor verminderde groei). De vispopulatie in de riffen neemt hierdoor drastisch af en daarmee is de voedselvoorziening voor 1 miljard mensen in gevaar. Ook de kustbescherming loopt gevaar. De laatste jaren stapelen de bewijzen zich op dat de wereldwijde opwarming de oorzaak is.

Een duik in het Great Barrier Reef aan de oostkust van Australië levert een schitterend kleurrijk schouwspel op. Het koraalrif heeft een enorme soortenrijkdom aan koralen en organismen die van/in het rif leven. Een duik op de verkeerde plaats laat een heel andere kant zien: een dood rif dat eens bevolkt was door duizenden organismen. De reden? De wereldwijde opwarming die de koralen aantast en daarmee indirect ook alle organismen die afhankelijk zijn van het koraalrif.



Een deel van het Australische Great Barrier Reef met een blauwe zeester op de voorgrond. Bron: GNU


Riffen en hun bewoners
Riffen bestaan waarschijnlijk al 3,4 miljard jaar. De eerste riffen bestonden uit stromatolieten (matten van blauwgroene algen). Ongeveer 800 miljoen jaar geleden gingen complexere levensvormen meedoen als rifbouwende organismen en pas 460 miljoen jaar geleden werden de koralen belangrijke rifbouwende organismen. Sinds de periode dat riffen de aarde bevolken, zijn er vele fluctuaties geweest in het aantal, de grootte en aard van de rifbouwende organismen.

Tegenwoordige riffen bestaan vooral uit koralen, alhoewel er ook riffen zijn opgebouwd uit bijvoorbeeld oesters en algen. Ze komen vooral in en rond de tropen voor. Koraalriffen hebben een enorme soortendiversiteit, terwijl ze slechts 0,02% van het aardoppervlak beslaan. Ongeveer een kwart van de zoutwatervispopulatie op aarde houdt zich op in riffen. Naast koralen, vissen en algen leven ook onder andere schelpdieren, krabben, kreeften, sponzen, slakken, zee-egels en zeesterren in de riffen.

Grote riffen op aarde zijn het ‘Great Barrier Reef’ (2100 km lang aan de noordoostkust van Australië), het Barrièrerif van Belize (300 km lang in het Caribisch gebied) en het Barrièrerif van Nieuw-Caledonië (1500 km lang, 1300 km ten oosten van Australië). Maar deze koraalriffen zijn in gevaar. De wereldwijde opwarming zorgt voor bleking, ziektes en een langzamere groei van de koralen…



De huidige koraalriffen zijn vooral in de warme, tropische regionen te vinden. Bron: NASA


Blekende koralen
Bleken doet aan bleekmiddel voor de witte was denken. Als het in hoge concentratie op gekleurde was komt, dan verdwijnt alle kleur. Zoiets gebeurt ook bij koralen. Koralen leven in symbiose met zoöxanthellae (eencellige algen), die in de koralen leven. Deze algen zorgen voor voedsel en zuurstof voor de koralen en de koralen zorgen op hun beurt weer voor voedingsstoffen, koolstofdioxide en een schuilplaats. De zoöxanthellae zijn het pigment van het koraal. Als het te warm wordt sterven deze algen en blijkt het eigenlijke koraalskelet wit te zijn: het koraal is gebleekt. Het koraal met de poliepen sterft als de warme periode te lang duurt. Bij een korte warme periode vormen zich nieuwe zoöxanthellae in de koralen, maar koralen groeien daarna langzamer en zijn vatbaarder voor ziektes.

Het ‘bleekeffect’ is de afgelopen tientallen jaren toegenomen door de globale opwarming, maar ook de toename van het aantal en de intensiteit van het El Niño effect (een verandering van de atmosfeer en zeestroming ten westen van noordelijk Zuid-Amerika, die elke 3 tot 8 jaar voorkomt en tijdelijk voor een sterke opwarming in december zorgt). Vooral in 1998 was het El Niño effect heel sterk en warmden oceanen als de Indische en de Pacifische sterk op. Koraalriffen bij de Malediven kregen een enorme klap te verwerken; van de koralen in riffen rondom Palau (Indonesië) verdween soms 90% en ongeveer de helft herstelde zich niet meer. Tientallen procenten van de riffen in het Great Barrier Reef vertoonden zware bleekverschijnselen. Op sommige plaatsen stierven 90-100% van de koralen. El Niño laat in een korte periode zien wat al op langere tijdsschaal bezig is.



Blekende koralen slaan helemaal wit aan. Bron: NOAA


Ziektes
De laatste tientallen jaren is tegelijk met de opwarming van de aarde niet alleen het aantal koraalziektes, maar ook het voorkomen ervan toegenomen. Door de hogere temperatuur is het immuunsysteem van koralen mogelijk verzwakt en hebben ziektes een grotere kans van slagen. De temperatuur heeft mogelijk ook een positief effect op de ziekmakende bacteriën en schimmels. Enkele dodelijke ziektes zijn de ‘zwarte band-ziekte’ (een zwarte band rondom het koraal) en de ‘witsyndroom-ziekte’. Deze komen beide alleen voor in warmere wateren. Een temperatuursverhoging van slechts 1-2°C zorgt er al voor dat het ‘witsyndroom’ voorkomt. Dit is bijvoorbeeld aangetoond voor het Great Barrier Reef. De ‘zwarte band-ziekte’ verspreidt zich vooral in de zomer. Hoe warmer des te meer koraal er dus wordt aangetast. Sommige soorten leggen daarbij eerder het loodje dan andere.



De ‘zwarte band’-ziekte doodt de koraal langzaam maar zeker. Bron: Creative Commons


Langzamere groei
Een derde maar zeker niet minder belangrijk effect is verzuring van de oceanen. Door het constant toevoegen van koolstofdioxide aan de atmosfeer worden de oceanen beïnvloed. De koolstofdioxide concentratie is nu meer dan 380 ppmv (deeltjes per miljoen). Dit is ongeveer 80 ppmv hoger dan de maximumwaarden sinds 740.000 jaar. In de 20e eeuw is de oceaantemperatuur gestegen met 0,74°C. Een kwart van de CO2 wordt opgenomen door de oceanen. De CO2 reageert met water en vormt koolzuur, dat weer uiteenvalt in bicarbonaationen en protonen. Een deel van de protonen reageert weer met carbonaationen, waardoor er minder voor carbonaatproducerende organismen overblijft. Zo ontstaat een zuurdere oceaan. In de laatste 420,000 jaar is de concentratie van carbonaat ionen nog nooit zo laag geweest als nu: 210 µmol/kg zeewater. Tegenwoordig is de zuurgraad al 0,1 lager geworden sinds het jaar 1700. De zuurgraad (pH) ligt nu net iets boven de 8.



De daling in de zuurgraad sinds 1700. De tropische regio laat, gelukkig voor de koraalriffen, niet de grootste stijging zien. Bron: Creative Commons


Een dalende zuurgraad betekent dat er minder carbonaat overblijft voor de organismen zoals koralen die deze gebruiken om hun kalkschaal te vormen. Een langzamere bouw van een kalkskelet heeft direct gevolgen voor de competitie om de ruimte in het rif met sponzen, mosdiertjes en algen. Er kan uiteindelijk zelfs erosie van de kalkschaal optreden bij een zeer lage concentratie van carbonaationen.

Daarnaast kan een koraal reageren door kalkskeletten te maken met een lagere dichtheid. Hierdoor hebben grazende vissen zoals de papegaaivis het een stuk gemakkelijker met de afbraak van koraal en richten ook stormen veel meer schade aan. Een ander mogelijk effect is dat koralen extra energie stoppen in het behouden van hun skeletdichtheid en groei. Dat gaat ten koste van de aanmaak van koraallarven, die uiteindelijk zouden moeten uitgroeien tot koralen. Hierdoor kunnen verstoringen in het koraalrif moeilijker herbevolkt worden door nieuwe koralen.



Een papegaaivis (Cetoscarus bicolor) zwemmend in een koraalrif. Bron: GNU


Verandering in de riffen
Koraalriffen ondervinden nu al hoge stress. Er is zelfs al bijna een koraalsoort van het geslacht Millepora uitgestorven door de gevolgen van extreme opwarming in de jaren 80 door El Niño. Dit is een voorbeeld wat zou kunnen gebeuren in de toekomst met meerdere koraalsoorten. Soorten die slecht tegen hogere temperaturen kunnen, zullen eerder sterven dan koralen die er beter tegen bestand zijn. Zo zal de massieve Porites bijvoorbeeld meer voor gaan komen. Na bleking blijkt Porites zich goed te kunnen herstellen en het is ook bestand tegen stress door de hoge temperatuur. Koralen zoals Acropora die een verstoord gebied snel kunnen koloniseren, zullen ook voordeel hebben. Het afsterven van koralen is echter koren op de molen van algen. De algen nemen de plaats in van de koralen en scheiden stoffen uit die koralen verhinderen te groeien op de nog open plaatsen.



Porites (links) en Acropora (rechts). Bron: Creative Commons


Een rif met minder koralen betekent dat de omgeving minder divers zal worden, met minder hoogteverschillen en minder holen en spleten. De vele vissen en ongewervelden die afhankelijk zijn van deze habitat zullen hierdoor afnemen of zelfs verdwijnen. Niet alleen hebben ze minder plaats om te schuilen, maar er is ook minder voedsel beschikbaar voor ze. Ook veel vogels die op vis jagen in de riffen zullen het loodje leggen. In perioden van een zware El Niño sterven zeevogels massaal.

Economische gevolgen voor visserij en toerisme
Het resultaat van globale opwarming is een drastische afname in de soortdiversiteit van in het rif levende vissen. Vooral rifafhankelijke soorten verdwijnen bij afsterving van het rif volgens een studie aan een rif in Papua Nieuw Guinea. Minder vissen betekent minder visvangst en leidt tot een afname van de werkgelegenheid. Een kwart van visvangst voor Azië komt uit koraalriffen. Hiermee moeten 1 miljard mensen worden gevoed; nu ongeveer een zesde van de wereldpopulatie en deze mensen komen vooral uit niet-westerse landen. Als de koraalriffen blijven afnemen dan zullen veel mensen ander voedsel moeten kopen dan de eiwitrijke vis, een regelrechte ramp voor veel mensen. Daarnaast komt de handel in tropische vissen voor aquaria in gevaar.

Per jaar gaan er ook veel mensen naar het koraalrif toe om hun pracht te bewonderen. Het bruto nationaal product van Belize in Midden Amerika komt voor 30% uit onder andere het riftoerisme. Ongeveer 7 miljoen mensen bezoeken jaarlijks het Great Barrier Reef en de inkomsten hiervan lopen in de miljarden per jaar. Een achteruitgang van het rifecosysteem heeft dus enorme gevolgen voor de landelijke en regionale economie.



Vissen zijn een belangrijk onderdeel van het rifecosysteem, maar worden massaal gevangen. Bron: GNU


Kustbescherming in gevaar
Het afsterven van de koraalriffen heeft tenslotte ook grote gevolgen voor de kustlijn achter de koraalriffen. De riffen vormen namelijk een natuurlijke buffer en absorberen de golven. Minder koraal betekent meer erosie van de kusten met alle gevolgen van dien. Daarnaast stijgt de zeespiegel nog eens volgens de huidige verwachtingen en zouden stormen verergeren. Een andere, en misschien wel even zo belangrijke factor, is dat het rif veel minder koraalfragmenten zal produceren. Die fragmenten komen deels op het strand terecht, daarmee de kust verstevigend. Minder rif, minder fragmenten en zwakkere kusten dus.

Wat gebeurt er bijvoorbeeld met Australische kuststeden zoals Cairns en Townsville die verscholen liggen achter het enorme Great Barrier Reef als het rif wordt afgebroken en zich niet op tijd kan herstellen? Een belangrijke zeestroming koerst nu namelijk recht op het centrum van het Great Barrier Reef af maar wordt afgebogen en afgeremd door het enorme rif. Ten eerste zullen de kwetsbare ecosystemen zoals mangrovebossen en zeegras een extra opdoffer krijgen en op den duur waarschijnlijk verdwijnen. Een flinke storm kan enorme schade aanrichten aan deze ecosystemen en aan de kustwering van de steden zonder de bescherming van een rif.



Het Great Barrier Reef is letterlijk een barrière voor de Australische kust. Bron: NASA


Verleden
Ook in het verleden zijn er perioden geweest van extreme warmte. Bijvoorbeeld van 59-55 miljoen jaar toen de aarde geleidelijk opwarmde met een uitzonderlijk warme periode rond 55,5 miljoen. Ook in deze periode namen de koraalriffen af, maar ze zijn niet uitgestorven. Koralen zijn ook niet uitgestorven in de hele periode vanaf hun ontstaan ongeveer 500 miljoen jaar geleden. Koralen zullen de snelle opwarming dus waarschijnlijk wel overleven, maar in welke mate en waar is de vraag.

Alles hangt af van wat de temperatuur de komende decennia gaat doen en of danwel hoe snel de koralen zich kunnen aanpassen. Lukt dat niet dan zal een groot gedeelte van de koralen het loodje leggen en zal de koraaldiversiteit afnemen. Voorlopig zijn de bewijzen voor aanpassing van koralen aan de snel stijgende temperatuur echter nihil en vormt de wereldwijde opwarming een ramp voor de koraalriffen en algehele soortendiversiteit op aarde.

Referenties:
Bruno et al., 2007. Thermal stress and coral cover as drivers of coral disease outbreak. Plos Biology 5 (6): e124.

Hoegh-Guldberg et al., 2007. Coral reefs under rapid climate change and ocean acidification. Science 318: 1737-1742.

Hoegh-Guldberg, O., 1999. Climate change, coral bleaching and the future of the world's coral reefs. Greenpeace.

Jones et al., 2004. Coral decline threatens fish biodiversity in marine reserves. Proceedings of the National Academy of Sciences of the USA 101: 8251-8253.

(Kennislink)

13-12-2008

Methaan uit permafrost en meren

Permafrost gebieden worden een bron van het broeikasgas methaan als de oppervlakte ontdooit door temperatuurstijging. Daar staat tegenover dat planten harder gaan groeien en meer koolstof vastleggen. Een weinig bekende bron van methaan zijn meren in Arctische gebieden. Uit deze meren borrelt fossiel methaan omhoog afkomstig uit diepe permafrost lagen van vele duizenden jaren oud waardoor de opwarming van de aarde versneld kan worden.

Eindeloze permafrost
Permafrost is bevroren grond met dood gras, mos en andere planten. Het beslaat een enorm oppervlak, van de kust van de poolzee in het noorden tot aan de boomgrens in het zuiden. Permafrost is onder andere te vinden in Alaska, Canada, Scandinavië en Siberië en kan meer dan 200 meter dik worden.



Permafrost op het noordelijk halfrond. Bron: Hugo Ahlenius, UNEP/GRID-Arendal


De laatste decennia beginnen er echter veranderingen op te treden, vooral aan de grenzen van de eeuwig bevroren grond. De bovenste laag bevat veel plantenresten en juist deze bovenste laag is het meest gevoelig voor opwarming. Als de plantenresten ontdooien beginnen ze te rotten. Als dat gebeurt waar er lucht bij kan komen (oxidatie) ontstaat het broeikasgas koolstofdioxide (CO2). Koolstofdioxide is het meest bekende broeikasgas, dat veel vrijkomt bij vulkanen, het verbranden van fossiele brandstoffen en de cementindustrie.

Wanneer plantenresten echter onder water ontdooien, zetten bacteriën de plantenresten langzaam om in methaan (CH4) en dat is een 20-25 maal sterker broeikasgas is dan koolstofdioxide. Methaan komt verder nog vrij uit rijstvelden, veeteelt (scheten en mest van dieren) en methaanhydraten op de zeebodem. In de uitgestrekte toendra’s van Alaska en Siberië is ’s zomers na het smelten van de sneeuw veel water aanwezig en er komt daardoor veel methaan vrij. Het landschap verandert ‘s zomers in een zompige, van muggen vergeven vlakte, die bezaaid is met meren. W.F. Hermans geeft hier een prachtige, zij het sombere indruk van in zijn boek ‘Nooit meer slapen’.



Satellietbeeld van Arctische toendra in Jakoetië, noordoost Siberië. Bron: Google Earth


In het algemeen is de uitstoot van broeikasgassen uit de toendra kleiner dan wat de planten door hun groei vastleggen. Verscheidene wetenschappers wijzen erop dat planten in permafrostgebieden zelfs beter gaan groeien bij klimaatverandering doordat het groeiseizoen langer is en er meer water en voedingstoffen beschikbaar zijn voor de planten. Er wordt daardoor netto koolstof vastgelegd, omdat er meer plantenresten bijkomen dan wegrotten: de dode planten vormen laag op laag een dik pakket van veen.

Onder andere in het zuiden en westen van Siberië gaan zowel het smelten van de permafrost als het aangroeien van veen sneller omdat het daar warmer is en het groeiseizoen dus langer is. Dat stellen Wladimir Bleuten en Wiebe Borren in hun kennislinkartikel “West-Siberisch veen vertráágt klimaatverandering”. In noordelijke gebieden gaan de hierboven genoemde processen langzamer, omdat ’s zomers alleen de bovenste halve meter grond ontdooit en ‘s winters de grond elk jaar weer helemaal tot aan de oppervlakte bevriest. Er is daardoor een groot deel van het jaar waarin er zo goed als niets gebeurt, maar in de zomer kunnen Arctische gebieden netto broeikasgas produceren.

Dat er nog veel zaken onduidelijk zijn rond het vrijkomen van methaan uit de toendra blijkt uit recent onderzoek van Mikhail Mastepanov en consorten. Zij ontdekten een tot op heden onbekende piek in methaanuistoot vlak voordat de grond in de winter weer bevriest. Er komt daarbij plotseling veel methaan vrij. De gemeten waarden zijn gedurende één tot twee weken zo’n tien maal hoger dan gemiddelde waarden in de zomer. Dit zou betekenen dat permafrost gebieden toch een grotere rol spelen in wereldwijde methaanuitstoot dan tot nu toe gedacht werd.

Meer meren
Het is niet alleen de grond die ontdooit, signaleerde Sergei Kirpotin (wetenschapper aan de Universiteit van Tomsk) drie jaar geleden. Er komen ook steeds grotere en steeds meer ontdooide meren voor. Op het noordelijk halfrond beslaan meren naar schatting zo’n 1 miljoen vierkante kilometer (een gebied zo groot als Frankrijk en Spanje samen).

Arctische meren zijn vaak niet helemaal bevroren tot aan de bodem. Het ijs kan soms wel meer dan een meter dik worden. Het onbevroren water is relatief warm, en de bodem rond het meer kan daardoor niet helemaal bevriezen. Plantenresten die daar in de grond zitten kunnen dus langzaam blijven rotten. Ook wanneer een meer ontdooit of als een nieuw meer begint te vormen, kan methaangas gevormd worden dat rechtstreeks in de atmosfeer terecht komt. Vooral in het voorjaar komt een grote puls methaan vrij vanonder het smeltende en scheurende ijs.



Wetenschapper Katey Walker ontsteekt ontsnappend methaan uit een ‘hotspot’. Bron: University of Alaska, Fairbanks.


Katey Walter, die in 2005 promoveerde op methaanemissies uit Arctische meren, schat dat noordelijke meren zo’n 24.2 ± 10.5 Tg methaan per jaar uitstoten, ongeveer 6% van de methaanuitstoot wereldwijd. Zij zag op sommige plaatsen dat methaan zó hard uit de dooiende permafrost naar boven borrelde dat het oppervlak ’s winters niet kon bevriezen (zie link naar filmpjes). Zulke ‘hotspots’ stoten vaak methaan uit van ontdooide stukken onder de permafrost van waaruit methaan via allerlei kieren en spleten in de bevroren grond kan ontsnappen.
Methaan dat op deze manier wordt uitgestoten kan koolstof bevatten dat meer dan 35.000 jaar geleden is opgeslagen. Ook in kleinere, minder spectaculaire bellen komt methaan vrij uit meren, vooral in de lente als het ijs in de meren smelt. De koolstof van dit methaan is niet zo oud, maar kan nog steeds enkele duizenden jaar oud zijn. Op deze manier wordt er dus fossiel koolstof uitgestoten naar de atmosfeer.

Hoeveel methaan er precies vrijkomst is erg moeilijk te schatten omdat de methaanuitstoot per meer erg variabel is. Dit heeft te maken met de hoeveelheid plantenresten die beschikbaar is, de diepte van het meer, de watertemperatuur en de chemische samenstelling van het water. Daar komt bovendien nog bij dat veel Arctische meren heel erg lastig bereikbaar zijn voor wetenschappelijk onderzoek, vooral in Siberië.

De aanpak van Walter en haar team is als volgt: ze bezoeken de bevroren meren in de winter. Ze vegen dan een aantal banen vrij van sneeuw en ze tellen vervolgens hoeveel bellen er in het ijs te zien zijn. De bellen bevatten namelijk methaan die onder het ijs gevangen zijn en opgesloten zijn in het ijs. Het is ook mogelijk om methaan te meten als er geen ijs is. Je kunt dan bellen vangen met enorme trechters of door de hoeveelheid methaan te bepalen die in het water is opgelost.

Uiteindelijk krijg je zo een schatting van de hoeveelheid methaan die geproduceerd is in een meer. Met behulp van satellietbeelden berekenen Walter en haar team vervolgens wat de totale oppervlakte meren in het Arctische gebied is en ze extrapoleren de gegevens naar wereldschaal. Hoewel het team van Walter zoveel mogelijk meren in zoveel mogelijk verschillende gebieden probeert te bezoeken, blijft het lastig om nauwkeurige schattingen te maken. Misschien is de uitstoot in feite maar de helft, misschien wel het dubbele.



De wereldwijde gemiddelde concentratie van methaan in de atmosfeer. Bron: NOAA


Wereldwijd is het aandeel methaan in de atmosfeer in de periode 1997-2006 ongeveer constant gebleven. Een mogelijke verklaring voor deze tien jaar lange stabilisering heeft onderzoeker F. Sherwood Rowland, Nobelprijswinnaar in Chemie. Zijn team vermoedt dat dit komt door grootschalige reparaties aan pijpleidingen en opslagplaatsen van aardgas (methaan) die jaren lang in erbarmelijke staat waren en enorme hoeveelheden methaan lekten. Doordat onder andere de Verenigde Staten en Rusland begonnen met de reparaties namen lekkages als belangrijke bron van methaan af sinds 1997. De uitstoot door andere bronnen zoals wetlands en rijstvelden bleef echter toenemen, zodat concentraties in de atmosfeer gelijk bleven tot 2006.
Nu de belangrijkste lekkages verholpen zijn, is de stijging de laatste twee jaar echter weer sneller. Dat maakte NOAA (National Oceanic and Atmospheric Administration), een van Amerika’s toonaangevende onderzoeksinstituten, in april 2008 bekend. Als oorzaken noemt NOAA dat 2007 een bovengemiddeld warm jaar was in Siberië, een toename in de veestapel (koeien laten veel scheten!) en de methaanuitstoot uit rijstvelden. NOAA durft nog niet zeggen of de huidige snelle stijging ook een trend over langere termijn is.

Methaan in het verleden
Tijdens de warme periodes in het verleden nam het methaangehalte in de atmosfeer snel toe. Dit is gebleken door het gehalte aan methaan in luchtbellen uit boorkernen van de ijskappen van Groenland en Antarctica te meten. Bij iedere opwarmingsfase wordt ook een methaanpiek gevonden. De oorzaak is niet precies bekend, maar de toendra gebieden op het noordelijk halfrond zijn een mogelijkheid.



Het verband tussen warme periodes en pieken in de methaanconcentratie in de atmosfeer, gebaseerd op gasconcentraties en stabiele isotopen in ijskernen.


Een andere verklaring voor de methaanpieken in warme periodes is het vrijkomen van methaan uit hydraten op de zeebodem. Al bij geringe opwarming van het zeewater kunnen methaanhydraten (opgeslagen in ijskristallen) in gasvorm overgaan en de atmosfeer bereiken. Er zijn aanwijzingen dat dit proces zich eerder heeft voorgedaan, bijvoorbeeld 55 miljoen jaar geleden tijdens het ‘Paleoceen-Eoceen Thermische Maximum’.
Tijdens deze extreem warme periode waren de poolkappen gesmolten en was de oppervlakte van de Arctische Oceaan minstens 22 ºC. Als methaan uit hydraten vrijkomt, zullen de gevolgen enorm zijn, want er zit naar schatting zo’n 32.000 gigaton methaan opgeslagen. Dit is maar liefst een miljoen keer zoveel als alle methaan in de atmosfeer van het noordelijke ecosysteem.

Om een antwoord te vinden op de vraag waar het methaan in het verleden precies vandaan kwam, heeft Walter opnieuw naar meren gekeken. Bij de datering van veel grote toendrameren bleek namelijk dat een groot deel van die meren tijdens de opwarming aan het eind van de laatste ijstijd is ontstaan. Dat is ook het moment, ongeveer 9 tot 11,5 duizend jaar geleden, dat er een sterke stijging van methaan in ijskernen is gemeten. Gebaseerd op de huidige metingen van methaan uit toendra-meren zou zo’n 33-87% van die toename verklaard kunnen worden.

Toekomst
De huidige toestand van het verdwijnen van de permafrost is een van de beste indicatoren voor de staat van het klimaat op het noordelijk halfrond. De permafrost zal niet van de een op de andere dag volledig verdwijnen en waarschijnlijk ook niet de komende honderd jaar, zoals sommige klimaatmodellen voorspellen. Wel zal tegen het einde van deze eeuw de Russische permafrost die de afgelopen 10.000 jaar heeft gevormd op grote schaal beginnen te dooien, aangenomen dat de temperatuur op aarde blijft stijgen. Het vrijkomen van fossiel koolstof in de vorm van methaan uit meren is hier een voorbode van.



Boren in de bodem van Siberische meertjes om terug te kijken in het verleden. Bron: Frans-Jan Parmentier


Om een goed beeld te krijgen van de smeltende permafrost moeten we dus dieper kijken dan de eerste centimeters. Echter, de permafrost gebieden zijn ontzettend uitgestrekt en vaak erg moeilijk te bereiken. Boren in diepere permafrostlagen is daarom duur en goede apparatuur is vaak moeilijk te vinden en te transporteren. Daarom kunnen rekenmodellen gebruikt worden om een schatting te krijgen, maar daarvoor zijn gegevens nodig van ontwikkelingen over 20 tot 30 jaar. En gegevens over ontsnappend methaan uit dooiende permafrost zijn er pas vanaf 2004. Er is dus veel meer onderzoek nodig.

Duidelijk is wel dat we waarschijnlijk aan het begin staan van een langzaam proces dat grondige effecten zal hebben op ecosystemen, mensen, infrastructuur en de koolstofcyclus. Voorbeelden hiervan zijn het verschuiven van de leefgebieden van dieren- en plantensoorten en het veranderen van het moment waarop planten beginnen te groeien of dieren jongen krijgen. Er zullen gebieden verdwijnen en beschikbaar komen voor landbouw, jacht en visserij. Tenslotte moet er steeds meer rekening gehouden worden met verzakkingen van huizen, wegen en pijpleidingen die op de permafrost gebouwd zijn. De uitstoot van methaan uit de permafrost kan dit hele proces versnellen!


Schade aan verwarmde gebouwen die verzakken wanneer de permafrost waarop ze gebouwd zijn smelt. Bron: Cary McLeod

Referenties:
Walter et al., 2007. Thermokarst lakes as a source of atmospheric CH4 during the last deglaciation. Science 318: 633-636.
Van der Molen et al., 2007. The growing season greenhouse gas balance of a continental tundra site in the Indigirka lowlands, NE Siberia. Biogeosciences 4: 985-1003.

Rigby et al., 2008. Renewed growth of atmospheric methane. Geophysical Research Letters 35: L22805, doi:10.1029/2008GL036037.

Mastepanov et al., 2008 Large tundra methane burst during onset of freezing. Nature 456: 628-630.

(Kennislink)

15-01-2009

'Nederlander niet erg bezorgd om klimaatverandering'

De ‘wereldwijde klimaatverandering’ baart de Nederlander niet al te veel zorgen, ondanks de door het kabinet voorgeschotelde doemscenario’s. Slechts 18 procent is ‘uiterst bezorgd’ en 13 procent van de Nederlanders gelooft dat klimaatverandering een rechtstreekse invloed op hun leven zal hebben.

Dat blijkt uit een wereldwijd onderzoek in 22 landen van managementbureau Accenture.


Minister Cramer is groot fan van Al Gore

Uiterst bezorgd
In de ontwikkelde economieën zegt 31 procent bezorgd te zijn. In Nederland is slechts 18 procent van de geënquêteerden uiterst bezorgd over de klimaatproblemen.

Volgens een van de onderzoekers mogen overheden in Noord-Amerika en Europa er niet van uitgaan dat hun landen leidend zullen zijn in oplossingen. ,

Moord en brand
‘Als het Westen geen actie onderneemt, zullen de innovaties op het gebied van klimaatverandering gaan naar China, India en Brazilië.''

Door linkse politieke partijen als GroenLinks, organisaties als de VN en klimaatgoeroe's als Al Gore wordt al jaren moord en brand geschreeuwd over de klimaatverandering en vooral over het feit dat de mens daar schuldig aan zou zijn.

Een adviescommissie van oud-minister Cees Veerman (CDA) kwam vorig jaar met een ‘reddingsplan’, waardoor het kabinet nu jaarlijks miljarden wil gaan investeren om een ’ondergang’ te voorkomen.

[url=http://www.elsevier.nl/web/10219232/Commentaren/Kabinet,-niet-op-hol-slaan-door-zeespiegelstijging.htm]Lees ook het Elsevier-commentaar Kabinet, niet op hol slaan door zeespiegelstijging![/url]

Door Robin van der Kloor

(Elsevier)

15-01-2009

Uitstoot moet méér dan 100 procent omlaag

UTRECHT - Om de ergste gevolgen van klimaatverandering nog te voorkomen moet de wereldwijde CO2-uitstoot in 2050 volledig zijn gereduceerd. Daarna moet de uitstoot zelfs negatief worden.

Dit stelt het gisteren gepresenteerde rapport State of the World 2009, van het in Washington gevestigde Worldwatch Institute, een onafhankelijke onderzoeksorganisatie.

De publicatie oppert een diepere daling dan tot nog toe door klimaatexperts en beleidsmakers is voorgesteld. Zo heeft Obama een Amerikaanse uitstootverlaging van 80 procent in 2050 voorgesteld en wil de G8 de mondiale uitstoot de komende decennia slechts halveren.

Met de bestaande plannen kunnen de internationale klimaatdoelen waarschijnlijk niet worden bereikt. Het doel van het internationale klimaatverdrag is de wereldwijde temperatuurstijging niet voorbij de twee graden te krijgen. De beoogde emissiescenarios bieden echter slechts een kans van 50 procent dat de kritische grens niet overschreden wordt. En nu stelt een van de auteurs van Worldwatch dat de wereld ook bij twee graden al in de gevarenzone zit.

Versnelling
En van de redenen is dat het gebied rond de Noordpool door zogeheten positieve terugkoppelingen in het klimaatsysteem tot drie keer sterker zal opwarmen. De albedo in het gebied neemt af en mogelijk komen er grote hoeveelheden methaan vrij onder de smeltende permafrost. Dergelijke terugkoppelingen kunnen ook de mondiale temperatuurstijging nog aanzienlijk versterken.

En zelfs als het lukt de opwarming tot twee graden te beperken, zal dit al gepaard gaan met ernstige verzuring van de oceanen en leiden tot destabilisatie van de Groenlandse ijskap, verwoestijning en verminderde landbouwopbrengsten, betogen de auteurs.

"De wereldwijde opwarming moet zo snel mogelijk worden teruggebracht tot een piek van n graad", zegt William Hare tijdens de presentatie van State of the World 2009, het nieuwe Worldwatch-rapport.

"Op dat niveau kun je een aantal grote risicos doen vervagen", aldus Hare, die als klimatoloog is verbonden aan het gerenommeerde Postdam Insituut voor Klimaatonderzoek. Volgens Hare moet de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen in uiterlijk 2020 pieken, om vervolgens scherp te dalen. De netto CO2-uitstoot moet na 2050 zelf negatief zijn, waarbij de wereldwijde CO2-opslag groter moet zijn dan de uitstoot.

1,8 graden
Sinds 1850 is de wereld al met 0,8 graden opgewarmd. Volgens het KNMI verloopt deze temperatuurstijging in Nederland inmiddels zelfs twee maal zo snel. Wetenschappers nemen algemeen aan dat er, door vertragingen in het klimaatsysteem, nog een onvermijdelijke temperatuurstijging van tenminste n graad in de pijplijn zit. Zelfs wanneer de uitstoot van broeikasgassen per direct volledig zou worden gestopt, zou de grens voor twee graden in deze eeuw daarom nog erg dicht naderen.

Stephen Lincoln, een biochemicus verbonden aan de Universiteit van Adelaide, ziet een heldere boodschap in het rapport: "Als de wereld niet direct en adequaat in actie komt, zullen de gevolgen ons adaptatievermogen te boven gaan."

Dit jaar zal beslissend zijn, zegt medeauteur Robert Engelman. "Wetenschappers uiten zich beslister en bezorgder, het publiek is sterker betrokken dan ooit tevoren en in het Witte Huis voor het eerst iemand toegewijd om de ongebreidelde uitstoot te stoppen."

Engelman noemt ook de grote klimaattop in Kopenhagen, in december dit jaar. Wereldleiders moeten er een akkoord bereiken over het nieuwe internationale klimaatverdrag, de opvolger voor het Kyoto-protocol. Die top kan volgens Engelman een nieuwe financile structuur leveren, die uitstoot zal ontmoedigen en acties die koolstof uit de atmosfeer halen belonen.

(nu.nl)

16-01-2009

Aarde afkoelen met landbouw

Landbouwgewassen die veel zonlicht weerkaatsen kunnen de aarde jaarlijks 0,1 graden Celsius laten afkoelen. In sommige delen van Noord-Amerika en Eurazië kan de afkoeling zelfs oplopen tot één graad Celsius per jaar. Het planten van sterk reflecterende gewasvariëteiten lijkt een goedkope en direct uitvoerbare oplossing voor het klimaatprobleem. Nadeel is dat de effecten regionaal en seizoensgebonden zijn.

Door het verbouwen van net iets andere variëteiten van onze huidige landbouwgewassen (bijvoorbeeld graan en maïs) kunnen we de aarde jaarlijks 0,1 graden Celsius laten afkoelen. In sommige delen van Noord-Amerika en Eurazië kan de afkoeling zelfs oplopen tot één graad Celsius per jaar. Dit stelt bio-geowetenschapper Andy Ridgwell van de universiteit van Bristol deze week in vakblad Current Biology.

Oppervlakte en rangschikking
Weerkaatsing van zonlicht speelt een belangrijke rol bij klimaatverandering. Hoe meer licht er gereflecteerd wordt, hoe minder warmte er vrijkomt vanaf het aardoppervlak. Kale aarde weerkaatst slecht en stuurt ongeveer tien procent van het zonlicht terug naar de atmosfeer. Sneeuw reflecteert juist ontzettend goed, 90 procent van het zonlicht gaat direct weer naar boven. Landbouwgewassen verschillen in hun reflecterend vermogen. De oppervlakte van de bladeren (bijvoorbeeld wel of geen haren) en de manier waarop de bladeren gerangschikt zijn, bepalen hoe goed een plant het zonlicht weerkaatst.



De oppervlakte van de bladeren (bijvoorbeeld wel of geen haren) en de manier waarop de bladeren gerangschikt zijn, bepalen hoe goed een plant het zonlicht weerkaatst.


Van onze veelverbouwde landbouwgewassen bestaan verschillende variëteiten. Deze variëteiten zijn net iets anders qua rangschikking en oppervlakte van de bladeren. Daarom zal de ene graanplant meer zonlicht reflecteren dan de andere graanplant en daar kunnen we gebruik van maken. Door sterk weerkaatsende variëteiten te verbouwen, kunnen we de temperatuur van de aarde jaarlijks met 0,1 graden Celsius doen dalen. In delen van Noord-Amerika en Eurazië kan de afkoeling zelfs oplopen tot één graad Celsius per jaar.



Effecten van het verbouwen van sterk reflecterende gewassen over de komende honderd jaar. Links: schatting van de toename in temperatuur als de hoeveelheid koolstofdioxide verdubbeld. Rechts: de mogelijke afkoelingseffecten van sterk reflecterende landbouwgewassen. De schaal loopt van wit (2 graden Celsius opwarming of minder) tot zwart (8 graden Celsius opwarming of meer). Afbeelding: Joy Singarayer Klik op de afbeelding voor een grotere versie


Simpel en goedkoop
Ridgwell: “De samenleving heeft tot nu toe nog geen drastische reductie gemaakt in het gebruik van fossiele brandstoffen. Daarom zijn er alternatieve oplossingen nodig voor het klimaatprobleem. Onze simpele oplossing kan het voorkomen van hittegolven en droogten in landbouwgebieden verminderen. De effecten van de ingreep zullen snel zichtbaar zijn en bovendien is het toepassen van dit idee niet duur.”

Andere oplossingen (zoals het bouwen van een ruimtezonnescherm of het plaatsen van miljoenen mechanische bomen die de lucht zuiveren) vragen om een hele nieuwe infrastructuur en industrie, terwijl het planten van andere gewasvariëteiten direct uitvoerbaar is. Boeren moeten hierin gestimuleerd worden. Ridgwell denkt daarom aan het verstrekken van koolstofkredieten, waarbij elke hectare met sterk weerkaatsende planten ongeveer 23 euro per jaar oplevert.



Het ruimtezonnescherm: door het wegkaatsen van invallend zonlicht is extra warmte door het broeikaseffect te compenseren. Deze oplossing vraagt wel om een hele nieuwe infrastructuur en industrie, wat het duur maakt.


Door selectief kruisen of genetische modificatie kan de reflectie van landbouwgewassen in de toekomst nog verder omhoog. Toch is het klimaatprobleem hiermee niet uit de wereld, meent Rigdwell. “Het grote nadeel van deze oplossing is dat de effecten vooral regionaal zijn en nauwelijks wereldwijd. Bovendien is de afkoeling seizoensgebonden, omdat de meeste planten alleen in de zomer groen zijn.” Andere briljante plannen om de klimaatverandering te stoppen, blijven dus welkom.

Bronnen
Tackling Regional Climate Change By Leaf Albedo Bio-geoengineering (Andy Ridgwell, Joy Singarayer, Alistair Hetherington en Paul Valdes), Current Biology, 27 januari 2009

(Kennislink

22-01-2009

Global warming fictie? Zelfs wetenschap weet het niet meer



Ook wetenschappers lijken de laatste maanden weer vaker te kibbelen over de realiteit van global warming. Terwijl de ene studie stelt dat het ijs in Groenland dramatisch snel smelt, melden andere wetenschappers dat dit fenomeen slechts tijdelijk is. Of recenter nog: een wetenschapper van NASA schreeuwde het uit dat Barack Obama slechts vier jaar heeft om de planeet te redden. Een maand geleden distantieerden 650 wetenschappers zich echter van de mening van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) over de invloed van de mens. Eén ding is wel zeker: als één onderwerp zo’n discussie kan veroorzaken, moet er toch iets aan de hand zijn.

“Planeet koelt af”
“Angst voor global warming door toedoen van de mens is gebaseerd op slechte wetenschap”, stelt een fysicus. “Hoeveel jaar moet deze planeet nog afkoelen voor we gaan beseffen dat de Aarde niet opwarmt”, zegt een geoloog. In een rapport stellen deze sceptici dat de planeet de voorbije jaren daadwerkelijk is afgekoeld. Er zijn veel wetenschappers die de wisselende temperaturen wijten aan bepaalde activiteiten op de zon. Een zekere luwte van deze fenomenen zou de laatste jaren voor lagere temperaturen gezorgd hebben.



IJstijd
Russische wetenschappers nemen deze theorie zelfs nog een stapje verder. Ze zijn ervan overtuigd dat we op een grote ijstijd afstevenen. De extreem koude winter die Europa en Amerika teistert, speelt natuurlijk in de kaart van deze uitspraken. We mogen dergelijke fenomenen echter niet veralgemenen. Het gaat om alleenstaande weersverschijnselen. Een hittegolf in de zomer mogen we ook niet zomaar als een bewijs van global warming beschouwen.

Maar wat als de wetenschap het zelfs niet meer eens raakt? De voorspellingen zijn te ernstig om ze zomaar naast ons neer te leggen. Voor het klimaat is het misschien al een zege dat er sprake is van een debat.

(weer.blog.nl)

22-01-2009

Ook Zuidpool is snel warmer geworden


Opwarming van Antarctica. Hoe roder, hoe warmer. Graphic Nasa

Het Zuidpoolgebied is de afgelopen vijftig jaar wel degelijk warmer geworden. De opwarming lag zelfs boven het mondiaal gemiddelde. Dit blijkt uit een nieuwe bewerking van oude meetgegevens.
De opwarming is in lijn met de theorie van het broeikaseffect. Tot dusver werd Antarctica beschouwd als een gebied dat zich, enigszins raadselachtig, aan de mondiale opwarming onttrok. Het afwijkend gedrag is wel toegeschreven aan het ‘gat’ in de stratosferische ozonlaag boven de Zuidpool. Alleen het Antarctisch schiereiland, het ‘aanhangsel’ dat richting Vuurland wijst, werd aantoonbaar warmer. De rest van het Zuidpoolgebied leek niet te reageren of zelfs wat af te koelen.

Amerikaanse onderzoekers schrijven de valse indruk vandaag in Nature toe aan gebrekkige waarnemingen. Op het reusachtige continent bevindt zich maar een veertigtal weerstations en die staan bijna allemaal aan de kust. Hun metingen zijn niet representatief voor het binnenland.

Met geavanceerde statistische techniek zijn aan de hand van de kustmetingen toch schattingen gemaakt voor het binnenland. De grote samenhang tussen de metingen maakte dit mogelijk. Dezelfde werkwijze werd toegepast op waarnemingen van een satelliet van de Amerikaanse weerdienst NOAA. Het leverde praktisch dezelfde reconstructie op.

Het westelijk deel van Antarctica blijkt sinds 1957 met 0,17°C per decennium opgewarmd, het schiereiland 0,11°C en oostelijk Antarctica 0,10°C per decennium. Het mondiaal gemiddelde voor de hele eeuw is 0,07°C per decennium. Antarctica blijkt dus in lijn met de rest van de wereld op te warmen. Onderzoek aan boorkernen uit het ijs bewees dat de opwarming van de Zuidpool al een eeuw gaande is.

Dat het gat in de ozonlaag van grote invloed is op de temperatuur van Antarctica is nu minder waarschijnlijk geworden. De onderzoekers zien eerder een belangrijke invloed van de temperatuur van het zeewater en de omvang van de zeeijsbedekking.

(nrc)

22-01-2009

Warme winters, vroege lentes

Sinds 1954 beginnen de seizoenen boven land steeds vroeger: 1,7 dagen eerder om precies te zijn. Er is ook minder verschil tussen en zomer- en wintertemperaturen. De afgelopen vijftig jaar is ook de CO2-uitstoot door menselijke oorzaak sterk toegenomen. Onderzoekers zien dit resultaat daarom als een sterke aanwijzing dat onze CO2-uitstoot wel degelijk invloed heeft op de seizoenen.

In oktober lopen we T-shirts rond, en 's winters regent het inmiddels vaker dan het sneeuwt. In Nature analyseren onderzoekers van de Universiteit van Berkeley, Californië en de Harvard Universiteit deze week de seizoensovergangen en de temperatuurverschillen tussen de seizoenen. Hun conclusies? De seizoenen boven land zijn de afgelopen vijftig jaar bijna twee dagen eerder begonnen. Tevens zijn de verschillen in temperatuur tussen zomers en winters boven land kleiner dan in de eerste 54 jaar van de twintigste eeuw.
De onderzoekers over hun bevindingen: “Het mechanisme [achter de verschuiving] is nog onduidelijk, maar ons onderzoek naar de trends van 1954-2007 boven het land geeft aan dat ze niet overeenkomen met natuurlijke processen, en lijken dus veroorzaakt te worden door de mens.”



Elk jaar vertrekken duizenden vogels in de herfst naar het zuiden. De afgelopen vijftig jaar moesten ze hun koffers een paar dagen eerder pakken.


Wereldklimaat
De resultaten van dit onderzoek zijn door geen enkel klimaatmodel van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) voorspeld. In deze modellen zitten alle processen verwerkt waarvan de onderzoekers zeker weten dat ze een invloed uitoefenen op het klimaat. Denk aan zonnestralen, de temperatuur van de zee en concentraties van broeikasgassen in de lucht. Blijkbaar zijn er dus natuurlijke of onnatuurlijke factoren die de seizoenen beïnvloeden, maar die nog niet (goed) in een klimaatmodel verwerkt zijn.

De onderzoekers noemen enkele effecten die waarschijnlijk iets met de seizoenen doen. Zo kan de zee die steeds meer land overneemt een effect hebben, net als broeikasgassen in de atmosfeer die steeds meer zonnewarmte vasthouden. Maar de simpelste conclusie bewaren ze tot het laatst. In de jaren vijftig is de mensheid op grote schaal begonnen met het uitstoten van CO2 en andere broeikasgassen. Dat is ook het moment waarop de seizoenen zo enorm begonnen te verschuiven. Het lijkt er dus op dat wij met onze leefstijl wel degelijk het wereldklimaat kunnen beïnvloeden.

(Kennismink)

25-01-2009

Klimaatverandering is tijdsschaaldiscussie!

Het jaar 2008: was het nu koud of warm? Klimaatsceptici zien een daling in de temperatuur, terwijl het KNMI vertelt dat het jaar past in het plaatje van de huidige opwarming. Het hangt allemaal af van de gebruikte tijdsschaal. De sceptici houden tien jaar aan, terwijl meteorologen redeneren in tientallen jaren. Volgens wetenschappers die op tijdsschalen vanaf duizenden jaren denken, komt er zelfs een nieuwe ijstijd aan. En op die verschillende tijdsschalen spelen vele processen. Discussiëren over klimaat is daarom een tijdsschaaldiscussie.

Palmen langs de Nederlandse stranden en de hele winter genieten op het terras? Malaria in Nederland en airconditioning standaard in elk nieuw opgeleverd huis? Volgens het vierde IPCC (klimaatpanel van de VN) rapport zou het kunnen als de temperatuur aan het eind van deze eeuw met maximaal 6,4°C is gestegen. Maar de temperatuur lijkt zich de laatste tien jaar te stabiliseren. Maar het wereldgemiddelde lag in 2008 0,31°C boven de norm van 14°C. Het KNMI en de WMO (World Meteorological Organisation) melden dan ook dat het (weer) een warm jaar was, terwijl andere media (zoals bijvoorbeeld de BBC) juist spreken van een koud jaar of zelfs een afkoelende trend. Wat is hier aan de hand? Hoe komt men aan deze verschillende uitspraken?



De CO2 stijgt gestaag, maar de temperatuur volgt het laatste decennium niet. Bron: Creative Commons


Korte tijdsschaal (10 jaar)
De media die spreken van een trend nemen het warmterecordjaar 1998 mee om hun stelling kracht bij te zetten. Of dat helemaal juist is, is maar zeer de vraag. Dat jaar was zo warm door het El Niño effect (een oceaan-atmosfeer fenomeen, waarbij warmer water bij de evenaar in Stille Oceaan een wereldwijd warme periode veroorzaakt), en was dus een uitzondering. Er hoeft dan dus maar een kouder jaar bij te zitten (zoals 2008) en het ‘koelt’ al af over een tijdsspanne van tien jaar. Het KNMI pareert dit door te stellen dat La Niña (het tegenovergestelde van El Niño) sinds 2007 actief is en dat daardoor het koudere jaar verklaard kan worden. Het NOAA vermeldt echter op haar website dat La Niña al sinds juni niet meer actief is. En toch is het een kouder jaar geworden dan de voorafgaande zeven jaar. Een stabilisatie van de temperatuur over de laatste tien jaar is een veel reëlere uitspraak.



De ENSO Index: hoge waarden (rood) geven een El Niño periode aan, terwijl lage waarden (blauw) een La Niña periode betekenen. Bron: NOAA


Langere tijdsschaal (30 jaar)
Het KNMI kopt naar aanleiding van de wereldtemperatuur in 2008 ‘wereldgemiddelde temperatuur opnieuw in top tien’ en ‘het wereldgemiddelde stijgt gestaag’. Ze gebruikt hiervoor het langjarig gemiddelde van 1961-1990 (niet van 1971-2000!). Niets aan de hand toch want het wereldgemiddelde van 2008 lag 0,31°C hierboven.
Het is alleen niet zo eenvoudig als het lijkt. Het is niet meer zo koud geweest sinds 2001 en het is tot nu toe het op één na koudste jaar van het millennium. Alleen het jaar 2000 was kouder. Is het daarom niet vreemd dat het KNMI het heeft over een warm jaar? Ten opzichte van het langjarige gemiddelde van dertig jaar is het inderdaad een warm jaar, maar de temperatuur is de laatste tien jaar gestabiliseerd en stijgt niet verder zoals in de jaren negentig van de vorige eeuw. Zelfs als het de komende jaren nog ietsje kouder wordt maar niet onder de 14°C, zou het nog steeds in de opwarmende trend passen.



De temperatuuranomalie van de afgelopen veertig jaar ten opzichte van een gemiddelde laat een stijging zien tot eind jaren negentig gevolgd door stabilisatie. Bron: Hadley Center


Langste tijdsschaal (minimaal duizenden jaren)
Naast de tienjarige en de dertigjarige tijdsschaal is er nog een grotere schaal. Er zijn namelijk ook wetenschappers die naar het klimaat kijken op een schaal vanaf duizenden jaren. Deze ‘paleoklimatologen’ gebruiken vaak een temperatuursgrafiek van tienduizenden tot honderdduizenden jaren. De curve is er ééntje met een afwisseling van een sterke stijging zonder lange onderbrekingen gevolgd door langzame afkoeling (zie afbeelding hieronder). Zo’n stijging heeft zich circa 20.0000 jaar geleden ingezet bij het einde van de laatste ijstijd en is inmiddels gestabiliseerd. Het is dus helemaal niet vreemd als er over 10.000 jaar een ijskap op Nederland ligt!

Prof. dr. Thijs van Kolfschoten, hoogleraar Paleozoölogie en biostratigrafie van het Kwartair aan de Universiteit Leiden, refereerde hier zelfs aan in zijn intreerede in januari 2008. Een ijstijd kan tienduizenden jaren duren. Wat is dan de waarde van een huidige piek van de wereldtemperatuur over de laatste honderd jaar vlak voordat –geologisch gesproken - de ijstijd begint? Relatief gezien valt die piek in het niet.

Hoogleraar geologie prof. dr. Tom van Loon bekijkt klimaatsfluctuaties op een nog langere termijn. Hij berichtte over de wereldwijd koude winter van 2007-2008 en suggereerde dat het wel eens de start zou kunnen zijn van een koelere periode. Het KNMI sprak er via diverse medewerkers schande van dat hij dit had durven schrijven. Maar Van Loon vindt de oplopende tendens van de temperatuur sinds de Kleine IJstijd (die eindigde rond 1800) geologisch gezien echter zeer kort. “Zelfs de temperatuurstijging sinds het eind van het Pleistoceen (Pleistoceen: 1,8 miljoen tot circa 12.000 jaar geleden) is geologisch gezien zeer kort. Mijns inziens mag alleen gesproken worden van een al ruim twee miljoen jaar durende sterke fluctuatie van de gemiddelde temperatuur, waarbinnen de stijging van de laatste honderd jaar volledig valt binnen de fluctuaties die we uit het Pleistoceen veelvuldig (en in veel gevallen veel uitgesprokener) kennen.”



De pieken en dalen in temperatuur- en de CO2-concentratie komen meestal overeen. Er zijn echter ook uitzonderingen waarbij de CO2 nog stijgt en de temperatuur juist daalt of stabiliseert, bijvoorbeeld de laatste duizenden jaren en 100.000 jaar geleden. De relatie is dus niet 1:1. De vraag is nu of de temperatuursstijging een gevolg is van stijging in de CO2 concentratie of juist de oorzaak. Daar is de wetenschap nog niet helemaal uit, ook al schaart de meerderheid (waaronder het KNMI) zich nu achter het eerste scenario. Maar er zijn ook onderzoeken die laten zien dat de CO2-concentratie achterloopt op die van de temperatuur. Bron: GNU


Tijdsschaaldiscussie
Alles gaat dus om de tijdsschaal waarop iemand of een instituut redeneert. De klimaatsceptici grijpen nu de stabilisatie over de laatste tien jaar aan en maken er een afkoeling van met het recordwarmtejaar 1998 als beginpunt. Aan de andere kant staan de meteorologen met een tijdsschaal van dertig jaar (het langjarige gemiddelde). Zij vertellen dat 2008 prima past in het plaatje van de opwarmende aarde. Ze gebruiken vaak een nog wat langere tijdsschaal (100-150 jaar) om aan te tonen dat het gemiddeld genomen al over honderd jaar aan het opwarmen is met een langzame daling van eind jaren veertig tot eind jaren zeventig daarin. In de jaren zeventig van de vorige eeuw gingen er overigens al enkele stemmen op dat er een nieuwe ijstijd aan zou komen. Wordt de tijdsschaal nog groter gemaakt dan valt de huidige opwarming in het niet en dan is zo’n opwarming vanaf eind jaren zeventig niet opvallend.

Het is dan ook niet verwonderlijk dat wetenschappers die op langere tijdsschaal in algemene zin wat sceptischer tegenover geschetste rampscenario’s zoals de zeespiegelstijging en smelten van de ijskappen staan dan mensen die op een tijdsschaal van decennia kijken. Paleoklimatologen weten bijvoorbeeld dat de CO2 in de Krijt periode vele malen hoger was dan nu en dat er toen zelfs nog een ijskap was, aldus nieuws in Science begin 2008. Ook weten zij dat de stand van de aarde ten opzichte van de zon bepalend is voor het aardse klimaat.



De ijskappen smelten de laatste jaren. Maar hoe snel?


Klimaatbepalende factoren
Op deze verschillende tijdsschalen spelen ook verschillende processen een rol. Op een tijdsschaal van jaren tot een decennium zijn El Niña en La Niña belangrijk voor de wereldtemperatuur, maar ook de elfjarige zonnevlekcyclus, andere variaties in de zonneactiviteit en vulkaanuitbarstingen. Neem bijvoorbeeld de uitbarsting van de Filippijnse vulkaan Pinatubo in 1991. Deze uitbarsting zorgde voor een daling van de wereldtemperatuur met 0,5°C in de daaropvolgende twee jaar. Overigens is het ook aardig om te zien dat de Elfstedentochten zo goed als allemaal samenvallen met een La Niña (1963, 1985, 1986 en 1997). Prof. dr. Kees de Jager vertelt dat de aarde na een periode van maximale zonneinstraling nu in een overgangsfase is beland. "We voorspellen dat na een overgangsperiode, die van ca. 2000 tot ca. 2014 zal lopen, een periode komt van geringere activiteit." En dat betekent minder verwarming door de zon.

Op langere tijdsschalen vanaf decennia en verder zijn onder meer veranderingen in oceaan- en luchtstromingen belangrijk. Een bekend voorbeeld daarvan is de Golfstroom. Deze warme zeestroming die Europa warm houdt, bereikte 8200 jaar geleden Europa niet meer. Een enorme bak zoetwater stroomde vanuit Noord-Amerikaanse meren de oceaan in, blokkeerde de Golfstroom en maakte het bitterkoud in de daaropvolgende 160 jaar. Natuurlijk kan ook CO2 niet ontbreken in dit rijtje. Door de stijgende CO2-concentratie treedt –volgens veel wetenschappers- het versterkte broeikaseffect op sinds de Industriële Revolutie. Heel bepalend is ook de stand van de aarde ten opzichte van de zon. Bekende cycli zijn de precessie (tolbeweging van de aardas met perioden van 19.000-24.000 jaar), obliquiteit of tilt (41.000- jaarlijkse variatie in de hellingshoek van de aardas) en excentriciteit (verandering in de ellipsvorm van de aardbaan, met perioden van ongeveer 100.000 en 413.000 jaar) die allen voor net iets meer of minder instraling zorgen, en daarmee het klimaat sterk beïnvloeden. Deze cycli werken op tijdsschalen van tienduizenden jaren. Maar de zon werkt ook op een tijdschaal van honderden jaren (zie artikel van Van Geel en Jansen bij de links). Het idee dat heerst bij sommige mensen dat alleen CO2 de oorzaak is voor een opwarming is dus onjuist.



De drie belangrijkste cycli van de aarde met de zon. Bron: UCAR


Berichtgeving in Nederland: censuur bij het KNMI?
Het IPCC en het KNMI hebben met hulp van Al Gore momenteel nog het ‘heft’ in handen met hun tijdsschaal en CO2 als bepalend proces voor de opwarming. Het KNMI volgt het IPCC letterlijk door alle kaarten te zetten op CO2 als oorzaak van de opwarming van eind jaren zeventig tot het einde van het vorige millennium. Binnen het instituut dat betaald wordt door de rijksoverheid, mag er zelfs geen kritiek geuit worden op dit scenario zo bleek onlangs uit een publicatie van Rypke Zeilmaker in het Parool (zie link onder het artikel). Heerst er censuur bij het KNMI? Een instituut dat toch open, transparant en (wetenschappelijk) objectief zou moeten zijn. Zou dit de reden zijn waarom het KNMI 2008 een warm jaar noemt? En in hoeverre wordt de hele berichtgeving over het klimaat beïnvloed door het vastpinnen op het IPCC-scenario? Die kritische stemmen binnen het KNMI gaan niet toevallig op nu de temperatuur stabiliseert en niet langer stijgt.

Prof dr. Gerbrand Komen, die tot twee jaar geleden nog hoofd klimaatonderzoek bij het KNMI was, vertelt in het blad NWO Hypothese dat hij de met een Oscar bekroonde film An inconvenient truth van Nobelprijswinnaar Al Gore hyperig en manipulatief vindt. Volgens hem wekt Al Gore de suggestie dat Nederland over vijftig jaar onder water staat, terwijl dat niet zo is en daarom misleidend is. Komen verwacht dat als zelfs het zwartste scenario bewaarheid wordt, dit nog honderden, zo niet duizenden jaren duurt. Toch vindt hij het begrijpelijk dat de waarheid wordt gemanipuleerd, omdat het een groot klimaatsbewustzijn heeft opgeleverd.



Prof dr. Gerbrand Komen houdt een toespraak tijdens het Nationaal Klimaatcongres.


Klimaatsbewustzijn of niet, de mensen in Nederland krijgen zo een verkeerd beeld van wat er werkelijk aan de hand is. De temperatuur is een golfbeweging en bij verder stabiliseren of een daling van de temperatuur kan het KNMI het IPCC en haar modellen niet meer blijven volgen. Prof. dr. Hans Oerlemans zei al in het in 2008 gepubliceerde ‘Onzekerheden en klimaatverandering’ dat ‘een kritische beschouwing leert dat klimaatmodellen moeite hebben met het genereren van langdurige ‘afwijkingen van het gemiddelde’ weer met een tijdsschaal van tien tot vijftig jaar.’

Het lijkt er sterk op dat zo’n afwijking nu aan de gang is. In de klimaatdiscussie die nu lijkt los te barsten, doen wetenschappers die vanuit verschillende tijdsschaaloptiek en proces redeneren, hun verhaal. Net als appels met peren vergelijken, werkt ook het vergelijken van verschillende tijdsschalen en de verschillende processen die daarop spelen niet altijd. Relatieve begrippen als ‘afkoeling’ en ‘opwarming’ hebben dan ineens een compleet andere betekenis!

(Kennislink)

26-01-2009

Opwarming Europa deels door mist

De opwarming van Europa in de laatste decennia is een sterke. Zelfs zo sterk dat een deel niet verklaard kan worden. Nieuw onderzoek toont aan dat de afname van mist en nevel 10-20% van de opwarming verklaart. Minder mist betekent tevens een vooruitgang van de luchtkwaliteit in Europa.

Mist: een gevaar voor elke verkeersdeelnemer. Maar beperkt zicht is niet het enige gevolg van mist. Mist kaatst ook zonnestralen terug waardoor die de aarde niet bereiken. En daardoor koelt het af. Maar de mist is afgelopen dertig jaar flink afgenomen in Europa volgens de Fransen Vautard en Yiou en de Nederlander Geert Jan van Oldenborgh (KNMI) in Nature Geoscience. Dit verklaart een deel van relatief sterke opwarming in Europa.

Europa is de laatste decennia opgewarmd met 0,5°C per decennium en dat kon niet door de klimaatmodellen verklaard worden. De wetenschappers melden dat -naar schatting- 10-20% van deze opwarming door de afname van mist komt (en niet 5-10% zoals het KNMI zelf meldt). Voor Oost- Europa is de schatting zelfs 50%. De afname van de mist (én nevel) is ongeveer 50% voor de categorieën tot 1, 2 en 8 km zicht. Maar liefst 342 meteorologische stations zijn gebruikt voor de studie.



Bij nevel is het zicht meer dan 1 km en minder dan 10 km; bij mist is het zicht minder dan 1 km. Bron: Creative Commons


Schonere lucht
De afname van mist komt door de verbeterde luchtkwaliteit. De onderzoekers vertellen dat dit samenhangt met de afname van de zwaveldioxide-uitstoot. Dit zwaveldioxidegas vormt zo nu en dan aerosolen, kleine vaste of vloeibare deeltjes in de atmosfeer die zorgen voor een afkoelend effect. De aerosolen hebben uiteraard hun grootste effect gedurende de dag wanneer ze zonnestralen kunnen terugkaatsen.



De uitstoot van zwaveldioxide zorgt ook voor zure regen.


Wolken
Een probleem vormen de wolken. Laaghangende wolken koelen de aarde regionaal namelijk af en juist deze wolken zijn afgenomen in de afgelopen dertig jaar. Wolken blijken echter niet zo belangrijk te zijn als mist, omdat de mist ook afnam in perioden zonder wolken. Een afname van de wolken is overigens niet verwonderlijk omdat aerosolen waarschijnlijk helpen bij wolkvorming.

Vanaf het jaar 2000 is de mistafname minder geworden. In de toekomst verwachten de onderzoekers dat de temperatuur in Europa minder snel zal oplopen door deze afname. Schone lucht kan immers niet schoner worden.



Mist zorgt voor gevaarlijke situaties in het verkeer. Bron: Creative Commons


Referentie:
Vautard, R., Yiou, P. & Oldenburg, G.J. van, 2009. Decline of fog, mist and haze in Europe over the past 30 years. Nature Geoscience, online publikatie 18 januari.

(Kennislink)

05-02-2009

‘Oceanen zullen klimaatverandering versnellen’

UTRECHT - Klimaatverandering is duizend jaar grotendeels onomkeerbaar wanneer de uitstoot van broeikasgassen nú stopt, luidt de ontnuchterende conclusie van een internationale onderzoeksgroep.

De voornaamste oorzaak is de huidige hitteopslag van oceanen. Momenteel absorberen de relatief koele oceanen nog veel extra warmte uit de atmosfeer.

Zodra deze buffer is overwonnen kan de atmosfeer zijn overtollige warmte niet meer kwijt. Deze zal daarom, afhankelijk van de CO2-concentratie, versneld opwarmen tot een nieuw basisniveau, stellen de klimatologen, onder leiding van Susan Solomon, verbonden aan de Amerikaanse National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA).

Daarmee zullen hogere temperaturen tenminste duizend jaar aanhouden, zelfs wanneer de mondiale CO2-uitstoot vandaag tot nul wordt gereduceerd. En terwijl de oceanen nu nog veel van de opwarming maskeren, zouden ze in de toekomst zelfs het temperatuureffect van een eventuele daling van de CO2-concentratie teniet kunnen doen.

Droogte

De resultaten worden volgende week dinsdag gepubliceerd in het gerenommeerde wetenschappelijke tijdschrift Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS).

In het artikel, onder de eenvoudige titel ‘Onomkeerbare klimaatverandering door CO2-uitstoot’, worden nog meer factoren genoemd. Zo stellen de onderzoekers dat veel gebieden te maken krijgen met permanent veranderende neerslagpatronen.

Grootschalige en onomkeerbare verdroging zal vooral plaatsvinden in de oostelijke Amazone, zuidelijk Afrika, Australië, zuidelijk Azië, Mexico en het westen en zuiden van de Verenigde Staten en het gehele Middellandse Zeegebied.


Uitzetten van water

Ook zeespiegelstijging zal volgens de onderzoekers voorbij bepaalde drempels voor tenminste 1.000 jaar onomkeerbaar zijn. Wanneer de concentratie broeikasgassen deze eeuw nog de 600 CO2-equivalenten heeft bereikt zal enkel de ‘thermische expansie’, het uitzetten van warmer water, zorgen voor een zeespiegelstijging van mogelijk één meter. De smelt van gletsjers en ijskappen wordt daarbij nog volledig buiten beschouwing gelaten.

Atmosfeer
In de ‘business as usual’-scenario’s van het IPCC wordt deze concentratie in de tweede helft van de 21e eeuw bereikt. Het doel van het internationale klimaatverdrag is evenwel de concentratie van broeikasgassen te beperken tot maximaal 450 ppm.

Maar ook dat is te weinig, zeggen inmiddels veel klimaatwetenschappers. De Amerikaanse klimaatorganisatie 350.org, onder leiding van NASA-directeur James Hansen, bepleit daarom een reusachtige ambitievergroting, waarbij de internationale gemeenschap dient in te zetten op terugkeer naar een atmosferische CO2-concentratie van 350 ppm. Deze grens is in het begin van de jaren ’80 al gepasseerd.

© Hier.nu

(nu.nl)

24-02-2009

Broeikaseffect ernstiger dan vermoed



Waterschaarste, bosbranden en overstromingen komen vaker voor als de gemiddelde wereldtemperatuur een graad stijgt ten opzichte van 1990.

Broeikaseffect zegen voor het Midden-Oosten
CO2-uitstoot stijgt sneller dan gevreesd
'Opwarming desastreus voor Afrika'
Minister wil snel actie voor klimaat

Een internationale groep klimaatdeskundigen heeft dat dinsdag bekendgemaakt. Tot nu toe werd aangenomen dat een temperatuurstijging van tussen de een en twee graden ten opzichte van 1990 een vergrote kans op extreme weersomstandigheden te zien zou geven.

Het onderzoek werd uitgevoerd door experts van over de hele wereld, onder leiding van Joel B. Smith. Smith deed eerder klimaatonderzoek voor het Intergovernmental Panel on Climate Change, dat samen met Al Gore de Nobelprijs voor de vrede won in 2007.


Foto: Oxfam International

Vorige week werd al bekend dat de uitstoot van koolstofdioxide een stuk sneller toeneemt dan in de jaren negentig. Sinds 2000 neemt de CO2-uitstoot met 3,5 procent per jaar toe, tegenover 0,9 procent in de jaren negentig. Dat zei Christopher Field van de Carnegie Institution for Science.

(depers.nl)

17-03-2009

“We weten het 90% zeker”

Het IPCC gebruikt in haar rapporten geen harde cijfers om de onzekerheid van haar voorspellingen over de toekomst van ons klimaat weer te geven. Daardoor onderschatten mensen de risico’s van de opwarming van de aarde. Man en paard noemen (of in dit geval: percentages) helpt. Maar daarmee is het fundamentele probleem – hoe hoor je als wetenschapper of journalist te schrijven over de onzekerheden van klimaatverandering? – niet opgelost...

Als het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) schrijft over de risico’s van klimaatverandering, dan doen ze dat in woorden. De kans dat de toename van broeikasgassen in de atmosfeer leidt tot meer hittegolven, noemt het IPCC bijvoorbeeld ‘zeer waarschijnlijk’. Hiermee bedoelen ze dat ze er voor meer dan 90% zeker van zijn dat dit gaat gebeuren – maar dat schrijven ze niet op.

Door geen ‘harde cijfers’ te gebruiken maar de risico’s in woorden te omschrijven, draagt het IPCC echter onbewust mee aan een onderschatting van diezelfde risico’s. Dat ontdekten de Amerikaanse psycholoog David Budescu en zijn twee collega’s van de University of Illinois. Zij vroegen 223 deelnemers om aan te geven welk zekerheidspercentage zíj zouden koppelen aan termen als ‘zo goed als zeker’ en ‘onwaarschijnlijk’.



De uitspraken over onzekerheid die Budescu voorlegde aan de deelnemers aan zijn onderzoek komen uit het meest recente IPCC-rapport, die uit 2007. Volgens datzelfde rapport is het nu ‘zeer waarschijnlijk' (oftewel: meer dan 90% zeker) dat de aarde opwarmt door toedoen van de mens.


Onderschatting van de risico’s
Het resultaat: de deelnemers kozen niet alleen erg uiteenlopende percentages – wat aangeeft dat de termen niet eenduidig zijn -, ze kozen ook steeds een te laag risicopercentage. En dat is volgens Budescu een ernstige zaak, omdat onderschatting van de gevolgen van klimaatverandering er bijvoorbeeld voor kan zorgen dat mensen zich onvoldoende inspannen om hun CO2-uitstoot terug te dringen. Met alle gevolgen van dien.

Waarom gebruikt het IPCC dan niet gewoon de risicopercentages die ze hadden uitgerekend in hun rapporten? Dat is zowel een wetenschappelijke als een politieke keuze, schrijven Budescu en zijn collega-psychologen. De onzekerheid van dit soort ‘kansen op ...’ is namelijk erg groot. Een woordelijke term die wat vager de grootte van een risico aangeeft is daarom een veiliger optie. Maar daarmee snijdt het IPCC zichzelf in de vingers, want mensen blijken dus niet zo goed in het interpreteren van deze schrijfstijl.



De risico’s op een rijtje. We zien dat de broeikasgassen (greenhouse gases, links) bijdragen aan de opwarming van de aarde, terwijl kleine deeltjes in de lucht (aerosols, in het midden) de aarde doen afkoelen. Helemaal rechts vind je de invloed van de mens (anthropogenic component). De grootste onzekerheden zijn overigens niet de invloed van de mens maar de invloed van onder meer fijnstof en wolkvorming op de globale temperatuur. Bron afbeelding: IPCC Fourth Assessment Report


De klimaatactivisten versus de -sceptici
Bovendien is juist de mate van onzekerheid van klimaatvoorspellingen onderdeel van veel debat. In dit debat zijn er twee kampen: de mensen die menen dat de aarde opwarmt doordat mensen CO2 de atmosfeer in pompen – door het andere kamp de ‘activisten’ genoemd – en de mensen die denken dat het allemaal wel meevalt – de activisten noemen hen de ‘sceptici’. De sceptici zijn er bijvoorbeeld van overtuigd dat de menselijke CO2-uitstoot zo gering is vergeleken met die van de natuur dat die geen noemenswaardige invloed kan hebben op het klimaat, of dat de zon een veel grotere rol speelt in het bepalen van de temperatuur op aarde dan broeikasgassen.

Veel klimaatsceptici hebben kritiek op de rapporten van het IPCC, omdat ze zo vaag zijn over onzekerheid en omdat er überhaupt weinig zeker is over de toekomst van de klimaatverandering. Juist die onzekerheid gebruiken de sceptici om de bevindingen van het IPCC helemaal te verwerpen, constateren Budescu en co. Ze verwijzen daarbij onder meer naar een artikel van de Newsweek-journalist Sharon Begley, die niet alleen het ‘misbruik’ van onzekerheid aan de kaak stelt, maar ook aantoont dat een aantal van de luidruchtigste Amerikaanse sceptici verdacht nauwe banden hebbeen met de olie- en energie-industrie. Zo schrijft Begley over de periode net na het verschijnen van het vierde IPCC-rapport in 2007: “Een conservatieve denktank die gefinancierd wordt door ExxonMobil [een grote Amerikaanse olie- en gasmaatschappij, red.] bood wetenschappers tienduizend dollar om artikelen te schrijven die het nieuwe rapport en de computermodellen waarop dit rapport zich baseerde, ondermijnen.”



De industrieën die voor hun voortbestaan afhankelijk zijn van het verbruik van fossiele brandstoffen (en dus CO2-uitstoot) bemoeien zich voor en achter de schermen flink met het klimaatdebat. Eén van hun machtigste wapens is twijfel, vandaar dat ze voortdurend hameren op de onzekerheden in de klimaatwetenschappen.


Om af te rekenen met alle misverstanden rond de onzekerheid van de gevolgen van klimaatverandering, stelt het team van Budescu voor om dan maar wel de harde cijfers te gebruiken in rapporten over het broeikaseffect. Zo weten we niet alleen hoe groot een risico is - bijvoorbeeld: het is 86 tot 93% zeker dat de aarde in de 21ste eeuw meer dan opwarmen dan in de 20ste eeuw – maar ook hoe groot de onzekerheid van de voorspelling zelf is. Als de onderwaarde en de bovenwaarde ver uit elkaar liggen, betekent dat namelijk dat de wetenschappers niet goed kunnen zeggen hoe het precies zit. Vergelijk het met een weersvoorspelling: als je leest dat de temperatuur tussen de -3 en +4 graden zal liggen kan het vriezen of dooien, maar als het weerbericht zegt dat het -3 tot -2 gaat worden kun je je schaatsen alvast uit het vet halen. Het advies aan het IPCC is dan ook helder: meer cijfers, meer duidelijkheid.

Is ‘hoor en wederhoor’ wel de juiste aanpak?
Maar het IPCC is niet de enige die te maken heeft met de onzekerheid van klimaatverandering. Juist omdat er zo’n heftig debat gaande is tussen de ‘sceptici’ en de ‘activisten’, worstelen journalisten met hetzelfde probleem: hoe moet ik schrijven over het klimaat? Bekeken vanuit de journalistieke traditie is de enige juiste aanpak die van objectiviteit en hoor en wederhoor. Dat betekent dat een journalist zelf geen standpunt inneemt in het debat: hij is dus niet ‘voor’ of ‘tegen’ de theorie dat de aarde opwarmt door de mens. Bovendien laat hij beide kampen aan het woord: de ‘activisten’ en de ‘sceptici’ krijgen allebei ruwweg evenveel ruimte om hun zegje te doen.



De consensus onder wetenschappers is bijzonder groot, maar de onzekerheid ook. Ja, de aarde warmt op door toedoen van de mens en nee, we weten niet precies hoeveel, is de boodschap. Dat komt overigens niet alleen doordat de onderzoekers op modellen moeten vertrouwen om iets te zeggen over de toekomst. Ook het gedrag van de consumenten is onzeker: gaan we onze uitstoot terugdringen of niet? Hierboven enkele mogelijke scenario’s. Bron afbeelding: IPCC


Vanuit de wetenschap krijgen de journalisten echter hevige kritiek op deze aanpak. Zij vinden dat zo’n objectieve aanpak een vertekend beeld van de wetenschappelijke stand van zaken oplevert. Volgens hen is er namelijk helemaal geen debat over de vraag of menselijke CO2 uitstoot wel leidt tot een warmer klimaat. Nagenoeg alle wetenschappers zijn het hier ondertussen overeens: er is een consensus. Dat blijkt ook uit onderzoek. In 2005 onthulde Naomi Oreskes in een essay in het toonaangevende vakblad Science hoeveel van een steekproef van 928 wetenschappelijke publicaties tegen de wetenschappelijke consensus ingingen. Het antwoord: geen.
De milieuwetenschappers Maxwell en Jules Boykoff citeren D. James Baker, bestuurder bij het US National Oceanic and Atmospheric Administration, om nog eens te benadrukken hoe zeer onderzoekers het op dit punt met elkaar eens zijn. “Er is een betere wetenschappelijke consensus over dit onderwerp dan over welk ander issue dan ook – behalve misschien de tweede wet van Newton.” Boykoff en Boykoff hekelen de hoor en wederhoor aanpak van de journalistiek. Ze noemen het balance as bias, waarmee ze bedoelen dat journalisten juist doordát ze proberen gebalanceerd en objectief verslag te doen van klimaatverandering, bevooroordeeld zijn in hun stukken.



Van alle wetenschappelijke publicaties die Oreskes onderzocht gingen er geen in tegen de consensus die zegt dat de aarde opwarmt en dat dit vooral door toedoen van de mens komt. In de krant ligt dat anders. Boykoff en Boykoff ontdekten dat maar 35% van de krantenartikelen op dezelfde manier met klimaatverandering omgaan. De meerderheid van de artikelen legde – gewild of ongewild – juist een te grote nadruk bij de onzekerheid van klimaatvoorspellingen door zowel sceptici als vertolkers van de consensus aan het woord te laten en deze in het artikel een gelijkwaardige rol te geven.


Boykoff en Boykoff namen een steekproef van 340 krantenartikelen uit de Amerikaanse kwaliteitspers (New York Times, LA Times, Washington Post en Wall Street Journal). Van die artikelen was meer dan de helft (52,65%) gebalanceerd en volgens de onderzoekers dus bevooroordeeld volgens het balance as bias-principe. Nog kleiner percentage was ronduit sceptisch of nam onterecht aan dat alleen de mens invloed heeft op het klimaat en dat natuurlijke factoren geen enkele rol spelen. Iets meer dan eenderde van de stukken (35,29%) schrijft de opwarming van de aarde voornamelijk toe aan de menselijke CO2-uitstoot – volgens Boykoff en Boykoff is dit vanuit de wetenschap gezien de enige juiste manier van schrijven over klimaatverandering.

Sinds de publicatie van het onderzoek in 2002 is de media-aandacht voor de opwarming van de aarde – onder invloed van onder meer Al Gore - behoorlijk toegenomen. Dat wil echter niet zeggen dat de journalistiek zich iets heeft aangetrokken van Al Gore’s onheilsboodschap. Wetenschappers onder leiding van Xinsheng Liu constateerden in 2008 dat in een andere Amerikaanse krant (de Houston Chronicle) nog steeds een behoorlijk aantal artikelen stonden die klimaatverandering omschreven als niet zo ernstig of nog bijzonder onzeker.



Het aantal artikelen in de Britse en Amerikaanse kwaliteitspers over klimaatverandering. Zoals je ziet is het aantal de laatste jaren scherp gestegen. Bron afbeelding: Boykoff en Rajan. Signals and noise. Mass-media coverage of climate change in the USA and the UK. EMBO reports.


Beter op de hoogte maar minder bezorgd
En dat blijft niet zonder gevolgen, menen drie politicologen onder leiding van Paul Kellstedt. Zij ontdekten dat de journalistieke nadruk op het debat over klimaatverandering – in plaats van de consensus – er waarschijnlijk toe leidt dat mensen minder bereid zijn er iets aan te doen. Het was een merkwaardige en onverwachte uitkomst van hun onderzoek: hoe beter iemand via de massamedia op de hoogte was gebracht van de achtergronden van het klimaat en het broeikaseffect, hoe minder bezorgd ze erover waren en hoe minder ze zich persoonlijk verantwoordelijk voelden voor de opwarming van de aarde.

De mediaconsumenten hebben zelf echter niet het idee dat ze door de hoor en wederhoor aanpak van de journalisten minder bezorgd en betrokken raken. Uit onderzoek van klimaatpsycholoog Irene Lorenzi en haar collega’s blijkt namelijk onder meer dat veel mensen juist de massamedia niet vertrouwen als bron van informatie als het gaat om klimaatverandering. Haar onderzoek liet zien dat veel mensen zelf klimaatsceptici zijn geworden en dus positieve berichtgeving over de opwarming van de aarde niet meer accepteren. Ze zien de media als bevooroordeeld, inconsequent en tot overdrijven geneigd. Een journalist die schrijft over klimaatverandering wordt gewantrouwd.


De hockeystick controverse
De deelnemers aan het onderzoek van Lorenzi hebben wel een punt als ze media inconsequent noemen. Op de bovenste afbeelding zie je de beruchte ‘hockeystick’ grafiek van de wetenschapper Mann en zijn collega’s (Nature, 1998). Al Gore gebruikt hem in zijn film An inconvenient truth, hij was onderdeel van het IPCC rapport uit 2001 en ook media hebben hem vaak geplaatst. Hij laat de temperatuur op het Noordelijk halfrond gedurende de laatste paar eeuwen zien. Sceptische wetenschappers als het duo McIntyre en McKitrick betwijfelden echter – wederom prominent in de media – of hij wel klopt. Zo vinden we bijvoorbeeld twee historische klimaatgebeurtenissen (de Kleine IJstijd en een warme periode in de Middeleeuwen) er niet in terug. Ondertussen zijn er nieuwe grafieken gemaakt waarin rekening gehouden wordt met deze (en andere) bezwaren en dus beter kloppen. Een voorbeeld zie je in de onderste afbeelding (wederom van Mann, PNAS, 2008). Wat bleek? Deze heeft nog steeds ongeveer dezelfde vorm. De stijgende lijn richting het eind van de 20ste eeuw vinden we er in ieder geval ook in terug. De kritiek van de sceptici had dus meer te maken met de details dan met de grote lijn. Daarop veranderende de media weer van gedachten: nu vonden ze de controverse rondom de oorspronkelijke grafiek een storm in een glas water. Lees meer over deze controverse in New Scientist:
- Climate: the great hockey stick debate
- Climate myths: the ‘hockey stick’ graph has been proven wrong


Sceptisch tot de onzekerheid verdwijnt
Zien we hier de manier waarop ons brein omgaat met onzekerheid aan het werk? In 2005 schreef een groep wetenschappers onder leiding van Ming Hsu in Science over hun ontdekking dat de amygdala een grote rol speelt bij maken van beslissingen in een onzekere situatie. De amygdala is een hersengebiedje dat onderdeel uitmaakt van het ‘emotionele systeem’ in de hersenen: het is bijvoorbeeld actief als we bang of boos zijn.
Hsu en collega’s legden zo de menselijke reactie op onzekerheid bloot. Ons brein is zich er pijnlijk van bewust dat nog niet alle informatie aanwezig is om een gefundeerde beslissing te nemen en ziet daarom elke beslissing als potentieel gevaarlijk – en dus een beetje eng, vandaar dat de amygdala actief is. Onze reactie hierop is we nog liever geen beslissing willen nemen en eerst op zoek gaan naar meer informatie. Oftewel: we blijven sceptisch tot de onzekerheid is verdwenen.



Eigenlijk moeten we niet spreken van amygdala, maar van amygdalae. Je hebt er namelijk twee: in elke hersenhelft eentje. Ze worden ook wel de amandelkernen genoemd, omdat ze ongeveer de vorm en grootte van een amandel hebben.


Objectiviteit of consensus?
Dit stelt de journalist voor een dilemma. Als de klimaatactivisten gelijk hebben dan draagt de mens in grote mate bij aan de opwarming van de aarde – mogelijk met catastrofale gevolgen. Volgens veel wetenschappers moeten journalisten daarom niet langer schromen om de consensus te volgen en gewoon opschrijven dat de situatie ernstig is en dat we onze CO2-uitstoot moeten terugdringen. Het principe van hoor en wederhoor is volgens sommige wetenschappers in zichzelf bevooroordeeld en lokt meer onzekerheid uit – onzekerheid die door het brein van de mediaconsumenten weer wordt vertaald in een reactie van ‘nog even niks doen en afwachten’. Volgens de activisten kunnen we ons dat niet veroorloven.

Hebben de sceptici echter gelijk – hoe onwaarschijnlijk dat ook is volgens de meerderheid van de wetenschappers – dan draagt een journalist die het hoor en wederhoor principe laat varen ten gunste van de consensus bij aan de grootste blunder van de 21ste eeuw. Deze kwestie kent geen bevredigend antwoord – of althans, een ouderwets objectieve journalist kan die niet geven. Wat het onderzoek van Budescu ons wel leert is dat afgewogen schrijven over de onzekerheid in de klimaatwetenschappen voor journalisten én wetenschappers een uitdaging is die vrijwel zeker (>99%) meer aandacht verdient.

David Budescu en zijn collega’s Stephen Broomell en Han-Hui Por van de University of Illinois publiceerden hun resultaten in het vakblad Psychological Science onder de titel ‘Improving communication of uncertainty in the reports of the IPCC’

(Kennislink)

27-03-2009

Grote droogten voor 94 procent verklaard

UTRECHT - De reeds 10 jaar durende droogte in Australië is voor tenminste een derde deel een direct gevolg van de wereldwijde opwarming, zegt een onderzoeker van de Universiteit van Melbourne.

Peter Baines heeft neerslaggegevens uit de afgelopen 50 jaar en veranderingen in de zeewatertemperatuur sinds 1910 bestudeerd.

Hij komt tot de conclusie dat er vier grote gebieden zijn waar aanhoudende droogte inmiddels los staat van natuurlijke cycli, zoals het periodiek optreden van El Niño.

Dat zijn volgens Baines naast het zuiden van Australië, het continentale deel van de Verenigde Staten, een groot oppervlak van zuidelijk Afrika en de Altiplano, het hoogland van Bolivia. In deze gebieden neemt de neerslag al 15 jaar achtereen af in een proces dat voor tenminste 37 procent direct wordt veroorzaakt door de wereldwijde klimaatverandering.

“Dat percentage zal in de toekomst waarschijnlijk alleen maar toenemen”, zegt Baines op een grote klimaatconferentie in Perth, waar hij zijn resultaten presenteerde.

Verdamping

Door klimaatverandering worden vooral de bestaande regionale neerslagverschillen uitvergroot, zegt Baines. “De neerslag neemt toe in een smalle strook op de evenaar en juist af in de brede subtropen.” Tegelijk neemt door hogere temperaturen de verdamping overal toe, zodat relatief grote gebieden bevattelijk worden voor droogten.

Oceaanstromen

Baines heeft ook fluctuaties in de grote stromingen tussen de oceanen onderzocht, de zogeheten thermohaliene circulatie. Zo zouden veranderingen in de snelheid van de Atlantische warme Golfstroom de droogten met 27 procent versterken.

Veranderingen in twee belangrijke circulaties in de Grote Oceaan zouden nog een aanvullende 30 procent veroorzaken. Deze fluctuaties kunnen natuurlijk zijn. Maar wellicht is de atmosferische klimaatverandering ook hier al de drijvende factor, stelt Baines.

Bosbranden

De aanhoudende droogten kunnen zelf uiteindelijk ook meehelpen klimaatverandering te versterken. Zo zou door de recente bosbranden de Australische CO2-uitstoot dit jaar meer dan 50 procent hoger uitvallen.

(nu.nl)

09-04-2009

Sterkere opwarming door droger Zuid-Europa

Hogere temperaturen in de toekomst in het gebied van de Middellandse Zee kunnen ook in het westen en midden van Europa tot warmere en drogere zomers leiden. Door de grotere warmte in Zuid-Europa gaat de wind in West- en Midden-Europa vaker uit de oosthoek waaien met aanvoer van hete en droge continentale lucht.

Simulaties van klimaatmodellen laten deze verschuiving naar een meer continentaal klimaat in West- en Midden-Europa zien. KNMI-onderzoekers hebben aangetoond dat de sterke stijging van de temperaturen in de landen rond de Middellandse Zee de oorzaak is.

Die stijging komt voornamelijk door uitdroging van de Mediterrane bodem als gevolg van minder neerslag in de winter. Opwarming door het broeikaseffect en droogte versterken hier elkaar. De verwachting is dat in de toekomst de zomertemperaturen in het Middellandse Zee-gebied 2 tot 3 graden meer zullen stijgen dan de wereldgemiddelde temperatuur.



Eind deze eeuw: door de grotere hitte ontstaat boven een Zuid-Europa een lagedrukgebied dat in West- en Midden Europa leidt tot een sterkere oostenwind. (bron: Geophyical Research Letters)


In de zomer ontstaat boven Zuid-Europa een extra warme luchtlaag. Deze hete, droge lucht boven de dorre, schrale gronden stijgt en zet uit waardoor de druk boven deze regio afneemt. Omdat de lucht tegen de klok in rond een lagedruk gebied circuleert, zullen de winden noordwaarts vaker een oostelijke richting hebben.
Deze winden voeren de hete, droge lucht uit het Middellandse Zee-gebied mee naar West-en Midden-Europa. Dit zal in deze regio in de zomer voor een extra temperatuurstijging en minder neerslag zorgen. Door de toename van oostenwind zal de invloed van zee – die in de zomer een koelend effect heeft – getemperd worden.

Overigens zegt dit klimaatonderzoek niets over de weersverwachting voor de komende zomer(s). Het betreft een lange termijnanalyse – tot 2100 - op basis van klimaatmodellen die een toename van de oostenwind laten zien. Er zijn echter ook klimaatberekeningen die geen verandering van de windrichting laten zien. Daarom gaat het KNMI uit van verschillende klimaatscenario's met en zonder verandering van de wind.

Bron: Drier Mediterranean soils due to greenhouse warming bring easterly winds over summertime central Europa (Geophysical Research Letters, PDF document)

(Kennislink)

15-04-2009

70 procent minder CO2 kan opwarming aarde stabiliseren



Een beperking van de uitstoot van broeikasgassen met 70 procent in de 21ste eeuw kan genoeg zijn om de ijskap op de Noordpool te redden, en de schadelijkste gevolgen van de opwarming van de Aarde te vermijden. Dat blijkt uit een onderzoek dat volgende week wordt gepubliceerd.


Het ijs smelt aan een zorgwekkend tempo.


De maatregel kan het voortbestaan van de ijsbeer verzekeren.

Bescherming
De opwarming in het Noordpoolgebied zou hiermee met ongeveer de helft kunnen worden teruggedrongen, waardoor de visbestanden, de zeevogelpopulaties en zoogdieren als de ijsbeer beschermd zouden blijven. Dat is de conclusie van hoofdonderzoeker Warren Washington van het National Center for Atmospheric Research. Het onderzoek is gefinancierd door het Amerikaanse ministerie van Energie, en de resultaten verschijnen volgende week in het vakblad Geophysical Research Letters.

70 procent
Als de uitstoot van broeikasgassen als CO2 zou worden teruggebracht met 70 procent, zou de temperatuur weliswaar blijven stijgen, maar de gevaarlijkste aspecten van de klimaatverandering (smelten van de ijskappen, verkleining van het permafrost, stijging van de zeespiegel) zouden gedeeltelijk kunnen worden vermeden.

Ramp vermijden
"Dit onderzoek toont aan dat we een aanzienlijke opwarming van de planeet in de 21ste eeuw niet langer kunnen vermijden", aldus Washington, "maar als we erin zouden slagen de uitstoot van broeikasgassen met deze proporties te beperken, zouden we de dreiging van klimaatverandering kunnen stabiliseren en een ramp kunnen vermijden". (afp/sam)

(HLN)

17-04-2009

'Regenwoud verandert van zuivering in luchtvervuiling'

WENEN - Als de aarde nog twee graden opwarmt, zijn bossen niet langer een opslagplaats voor koolstofdioxide (CO2), maar juist een bron van CO2-uitstoot in de atmosfeer.

Dat stellen wetenschappers van het bosonderzoeksbureau IUFRO in een vrijdag gepresenteerd rapport (pdf).

De stijgende temperatuur richt volgens de onderzoekers schade aan in bosgebieden, waardoor de bomen meer CO2 zouden gaan uitstoten dan ze opnemen uit de lucht.

Zo zouden de bomen juist bijdragen aan het broeikaseffect, aldus onderzoeker Risto Seppälä


Aanpassen

Het rapport geeft een eerste inzicht in de manier waarop bossen zich kunnen aanpassen aan klimaatveranderingen. Het onderzoek komt aan de vooravond van een VN-top over bossen, volgende week in New York.

De temperatuur op aarde is sinds de 19e eeuw al met bijna een graad gestegen, met als gevolg dat het natuurlijke herstel van het tropisch regenwoud is afgenomen en de bossen kwetsbaarder zijn voor brand, ziekten en insectenplagen.

Een onderzoekspanel van de VN heeft in 2007 voorspeld dat de aarde deze eeuw tussen de 1,1 en 6,4 graden zal opwarmen.

© ANP

(nu.nl)

30-04-2009

Kritiek niveau opwarming in 2020 bereikt

Bij huidige verbruik brandstof


Luchtaanzicht van de Duitse staalgigant ThyssenKrupp in Duisburg. Foto AP

als tot aan 2050 slechts een kwart van de resterende kolen, olie en gas wordt verstookt, kan de klimaatopwarming op een veilig niveau blijven. Maar bij het huidige verbruik is dat al in 2020 verstookt.Weblog - Redacteur Paul Luttikhuis blogt over klimaatverandering
Tot deze conclusie komen twee studies die het tijdschrift Nature vandaag publiceert. Het onderzoek is gebaseerd op berekeningen aan klimaatmodellen.

Algemeen wordt aangenomen dat de aardse temperatuur vanaf heden niet meer dan 1,0 tot 1,2 graad Celsius mag stijgen. Dan zou de stijging sinds het begin van de industriële revolutie (circa 1750) tot twee graden beperkt blijven. Daarmee is dan niettemin een temperatuur bereikt die de afgelopen miljoen jaar niet voorkwam.

Tot voor kort viel niet nauwkeurig aan te geven hoe de temperatuur beneden die twee graden kon worden gehouden. Sommigen meenden dat de CO2-concentratie in de atmosfeer beneden een kritische grens moest blijven. Anderen dachten dat de jaarlijkse mondiale uitstoot aan CO2 een bepaalde waarde niet zou mogen overschrijden.

De twee Nature-studies komen tot de conclusie dat er het beste valt te rekenen met de totale hoeveelheid CO2 die er in de komende decennia wordt uitgestoten. Zij noemen dat het cumulatieve budget.

Myles Allen uit Oxford becijferde met collega’s dat de mensheid alleen onder de gevarengrens blijft als zij vanaf 1750 tot aan 2500 in totaal niet meer dan 1000 gigaton koolstof uitstoot. Maar meer dan de helft daarvan ging inmiddels al de lucht in. Malte Meinshausen uit Potsdam berekende met medewerkers dat er een kans is van 75 procent dat de temperatuur niet boven de twee graden grens uitkomst als tussen nu en 2050 in totaal niet meer dan 190 gigaton koolstof wordt uitgestoten. Maar in 2008 alleen al werd circa 9 gigaton koolstof uitgestoten en de uitstoot groeit gestaag. Volgens Meinshausen moet de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen in 2050 meer dan gehalveerd worden ten opzichte van 1990. Andere studies kwamen daar al eerder op uit.

Het nieuwe inzicht, de waarde van het cumulatieve budget, kan van pas komen als in december in Kopenhagen nieuwe afspraken worden gemaakt over aanpak van de klimaatverandering

(nrc)

25-05-2009

Klimaatverandering achterhalen met seismiek

Stormen bewegen het water en veroorzaken daarmee ook seismische golven. De stormintensiteit en daarmee klimaatverandering van de afgelopen 80 jaar is zo te achterhalen.

Het warmer worden van het klimaat in het laatste deel van de vorige eeuw is nu ook hoorbaar. Een warmer klimaat betekent meer en snellere verdamping. Daarmee is de kans op stormen groter. Die stormen bewegen niet alleen het water, maar zetten hierdoor ook seismische golven in gang. Deze ruis wordt gebruikt om de stormintensiteit van de afgelopen 80 jaar te achterhalen. Peter Bromirski (Universiteit van Californië) bericht hierover in het wetenschapschapsblad Science.


Een storm raast over de kust van Pacifica, Californië © GNU

Golven
Er zijn verschillende typen seismische golven gebruikt. ‘Microseismen’ is een belangrijke ruis voor perioden korter dan 30 seconden. Deze komen tot stand als stormgolven de bodem raken vlakbij de kust. Ook de interactie van golven die in tegenovergestelde richting bewegen, zorgt voor deze microseismen. Deze seismen worden juist in de diepere oceaan goed waargenomen. Ze worden wereldwijd waargenomen. Een deel van de microseismen wordt omgezet in compressiegolven. Mogelijk kunnen deze gebruikt worden om stormen te traceren.

Een ander type is de een soort aardzoem of -brom met een periode van 100 tellen. Ook deze komt tot stand door de interactie van watergolven met de aarde en kunnen dus info geven over de stormactiviteit per seizoen en op de lange termijn.

Het ironische is dat veel seismologen deze achtergrondmuziek juist vervelend vinden. Deze golven maken het immers iets lastiger de zwaarte van echte aardbevingen te bepalen. In dit geval is het juist andersom: de aardbevingen zijn de ongewenste golven en worden dus uit de seismogrammen gefilterd. De seismiek wordt wereldwijd bijgehouden sinds 1930.


De pieken in de microseismen zijn te zien bij een periode van 8 en 23 seconden. De aardbrom is nog net te zien bij een periode van 100 seconden. © GNU

Klimaat
De microseismen tonen aan dat de stormactiviteit is toegenomen in de afgelopen 80 jaar, ondanks dat de analyses nog niet ten einde zijn. Toekomstig onderzoek kan misschien uitwijzen hoe snel de stormactiviteit is toegenomen in het recente verleden. De nieuwe gegevens vertellen ook iets over toekomst als de temperatuur verder stijgt. Tegen News Scientist zei Bromirski hierover: “Dit is belangrijk voor kusterosie en veranderingen in de kustlijn door de stijgende zeespiegel.”

Satellieten
Tegenwoordig kunnen stormen heel gemakkelijk gespot worden via satellietbeelden. Maar dat was tachtig jaar geleden wel anders. De eerste satellieten waren van Russische afkomst en gingen eind vijftiger jaren de lucht in. In de decennia erna volgden er vele anderen waaronder de eerste echte weersatelliet in 1960. De kwaliteit is sindsdien ook toegenomen. De seismische stations zijn over de hele wereld verspreid en meten bij dag en nacht hetzelfde gebied. Dat is wel anders bij sommige satellieten. Met andere woorden: satellieten zijn niet zo geschikt ten opzichte van seismiek om de stormintensiteit te bepalen op de lange termijn. Klimaatverandering is dus ook te horen in de aarde zelf.


Een storm nadert de Noord-Duitse kust. De seismische golven kunnen wellicht vooraf al een waarschuwing geven. © Creative Commons

Referentie:
Peter D. Bromirski, 2009. Earth Vibrations. Science 324: 1026-1027.

(Kennislink)

29-05-2009

Klimaatverandering is dodelijk en duur

LONDEN - Jaarlijks sterven 300.000 mensen door klimaatverandering. De opwarming van de aarde kost elk jaar 90 miljard euro.

Dat blijkt uit een rapport dat vrijdag is gepresenteerd in Londen.

Het is volgens opsteller Global Humanitarian Forum, een groep die sinds 2007 onderzoek doet naar de gevolgen van klimaatverandering, voor het eerst dat de impact van de opwarming van de aarde wereldwijd in beeld wordt gebracht.

Kyoto-protocol

Oud-VN-chef Kofi Annan greep de presentatie van het rapport in de Britse hoofdstad aan om wederom te pleiten voor een sterke opvolger van het Kyoto-protocol.

In december komen alle wereldleiders in Kopenhagen bij elkaar om een nieuw klimaatverdrag op te stellen. Als er geen krachtige overeenkomst tot stand komt, is het alternatief ''massale sterfte, massale migratie, en massale ziekte'', aldus Annan.


Kosten stijgen

Volgens de onderzoekers zal de prijs voor klimaatverandering alleen nog maar stijgen. In 2030 zullen jaarlijks een half miljoen mensen sterven door opwarming van de aarde. De kosten lopen dan per jaar op tot ruim 210 miljard euro.

Het rapport benadrukte de benarde situatie van mensen in Bangladesh, die regelmatig kampen met overstromingen en cyclonen.

Ook de mensen in Uganda hebben het zwaar, in dit geval door droogte. De stijging van de zeespiegel zorgt voor problemen op sommige eilanden.


Doden

De meeste doden komen door een langzame verslechtering van de leefomgeving van de slachtoffers, meldt het rapport. Veelal zorgt dat voor ondervoeding, wat in sommige gevallen leidt tot de dood. Rampen door klimaatverandering eisen minder doden.

De vijftig armste landen zijn samen verantwoordelijk voor minder dan 1 procent van de vervuilende uitstoot die leidt tot klimaatverandering.

De rijke landen stoten de rest uit. Volgens de onderzoekers moeten die landen dan ook hun pogingen om klimaatverandering tegen te gaan ''verhonderdvoudigen''.

(nu.nl)

04-06-2009

Klimaatverandering verrijkt natuur

Dankzij het warmere klimaat verdwijnen er minder planten, zo hebben Leidse botanici ontdekt.

Niet milieuvervuiling maar klimaatsverandering beïnvloedt de Nederlandse flora – en dat in gunstige zin. Dat is de opmerkelijke conclusie van een onderzoek door Wil Tamis van het Leidse Centrum voor Milieuwetenschappen, en medewerkers van de Leidse tak van het Nationaal Herbarium. Plantensoorten verdwijnen – en kunnen na een aantal jaren weer opduiken. Dat is al vele decennia zo. En ondanks alle gevaren die de Nederlandse natuur op dit moment bedreigen, is het aantal verdwijningen de laatste jaren gedaald.

Hun onderzoek is een vervolg op een studie uit 1995 waarbij gekeken werd naar gegevens over de periode 1840-1990. Toen was de conclusie dat er in die periode 73 plantensoorten uit Nederland verdwenen waren, waarvan er 14 in dezelfde periode later weer opdoken. De onderzoekers hadden verwacht dat het aantal verdwijningen in de laatste decennia van de twintigste eeuw veel hoger zou zijn vanwege de negatieve invloed van de mens op de natuur in de periode 1960-1970, maar dat bleek niet het geval te zijn. Vanaf 1920 is het verdwijnen van het aantal plantensoorten ongeveer constant: twintig soorten in twintig jaar. Het verdwijnen van soorten was blijkbaar een natuurlijk proces dat niet werd veroorzaakt door de mens. De nieuwe studie betreft een veel grotere periode: 1840-2000. Dit keer is de conclusie dat er in die periode 87 plantensoorten zijn verdwenen, waarvan tot op heden 53 soorten niet zijn teruggevonden. Opvallend is dat in de laatste twintig jaar, de periode 1981-2000, het aantal verdwijningen bijna de helft lager is dan in de periodes daarvoor. Verder zijn er in die tijd relatief veel soorten teruggevonden, twee keer zoveel als in eerdere periodes.

Tamis en zijn collega’s verwerpen de hypothese dat de teruggekeerde plantensoorten opnieuw geïntroduceerd zijn vanuit de winkel (veel wilde soorten zijn daar verkrijgbaar) of dat ze baat hebben bij natuurherstelprojecten. De meest waarschijnlijke oorzaak is het verschuiven van de verspreidingsgebieden onder invloed van klimaatverandering. De onderzoekers ontdekten namelijk ook dat er in de afgelopen eeuw 157 nieuwe soorten Nederland zijn binnengekomen, vooral in de tweede helft van de eeuw, voornamelijk uit Midden- of Zuid-Europa.

(depers.nl)

26-06-2009

Klimaatveranderingen hangen niet samen met beweging zon(nestelsel)



Het klimaat op aarde vertoont aanzienlijke langetermijnschommelingen. Maar lang niet al deze klimaatschommelingen laten zich gemakkelijk verklaren.

Een van de suggesties die zijn gedaan, is dat een groot deel van de variatie in de temperatuur op aarde van de afgelopen 500 miljoen jaar moet worden toegeschreven aan de passages van zon (en planeten) door de spiraalarmen van het Melkwegstelsel. Daar leek een duidelijke aanwijzing voor te bestaan: het klimaat volgt een cyclus van ruwweg 140 miljoen jaar en dat correleerde mooi met de momenten dat er een spiraalarm werd doorkruist. Er was zelfs een reden voor de klimaatverandering op die momenten bedacht: in de spiraalarmen zijn meer sterren en is dus ook meer kosmische straling, en dat zou weer tot een toename van de bewolking op aarde leiden.

Dit hele model stond of viel echter met de bestaande gedachte dat het Melkwegstelsel vier spiraalarmen heeft. In 2008 is echter gebleken dat er feitelijk maar twee spiraalarmen zijn, en dit jaar bleek ons stelsel ook nog eens zwaarder te zijn dan gedacht, waardoor de sterren sneller om zijn centrum draaien. En daardoor verdwijnt de vermeende correlatie tussen klimaatschommelingen en spiraalarmpassages als sneeuw voor de zon.

© Eddy Echternach (http://www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

17-07-2009

Oudste bewijs grote afkoeling gevonden

Global warming is hot. Toch is het nog relatief koud op aarde. In het Eoceen (56-34 miljoen jaar geleden) was het veel warmer. Dat was ook de periode toen de aarde langzaamaan ging afkoelen. De eerste bewijzen zijn daarvoor letterlijk naar boven gehaald in het Noordpoolgebied. Boorkernen genomen in 2004 laten zien dat zeeijs daar al 47,5 miljoen jaar geleden vormde. Eerder dan gedacht.

Vanaf 65 miljoen jaar geleden is het klimaat op aarde flink verandert. Vijftig miljoen jaar geleden was het nog warm op aarde, maar daarna is de aarde afgekoeld. Soms met sprongen en soms geleidelijk. Al 47,5 miljoen jaar geleden was het raak, toen er al zeeijs in het Noordpoolgebied te vinden was in de winterperiode. Hiermee hebben Catherine Stickley (Universiteit van Tromsø, Noorwegen) en collega’s de oudste bewijzen van begin van de grote afkoeling te pakken. Ze berichten hierover in het Britse Nature.


Met hulp van zuurstofisotopen (zuurstofatomen met een verschillend aantal neutronen) is de afkoeling vanaf 50 miljoen jaar geleden zichtbaar gemaakt. De temperatuursschaal rechtsonder geldt voor de periode voor 35 miljoen jaar geleden. © Catherine E. Stickley (University of Tromsø, Noorwegen)

De expeditie
In de late zomer van 2004 voer een Europees onderzoeksschip naar de Noordpool. Expeditienummer 302. De bestemming was de Lomonosov Ridge, ongeveer 250 km vanaf de geografische Noordpool. Twee ijsbrekers hielden de weg vrij voor het boorschip. Vele meters zeebodem zijn aangeboord, vooral van de laatste 65 miljoen jaar. Vijf jaar later komen er nog steeds nieuwe resultaten. Bijvoorbeeld over het eerste ijs in die periode.

Algen
Bewijs voor zeeijs 46 miljoen jaar geleden (het midden Eoceen) was er nog niet. Alleen de suggestie. Om dit echt hard te maken onderzochten Stickley en collega’s een boorkern van 36 meter lang. Hierin zit sediment opgeslagen van een tijdsperiode van twee miljoen jaar. In dat sediment vonden ze veel microfossielen.

De eencellige diatomeeën (of kiezelalgen) zijn eruit gepikt voor onderzoek, klimaatgevoelig als ze zijn. Van belang is vooral Synedropsis. “De aanwezigheid van Synedropsis is sterk bewijs voor zeeijs in het midden Eoceen, omdat ze in de winter in het zeeijs leefden”, vertelt Stickley. “Ze waren gespecialiseerd in het overleven in de extreme omstandigheden van de donkere en koude winter op de polen. Mogelijk vertoefden de algen in de winter in een ruststadium en maakten gebruik van antivriesmiddel.”

Toen de lente aanbrak smolt het ijs en werden de algen it het ijs bevrijd. Het resultaat was een algenbloei. Vervolgens plakte een groot deel van deze diatomeeën samen en zonk naar de bodem. Klaar om begraven te worden en 47 miljoen jaar later teruggevonden te worden.


De naaldvormige diatomeeën worden enorm veel aangetroffen in de boorkern. © Richard B. Pearce (National Oceanography Centre, Southampton, GB) en Catherine E. Stickley (University of Tromsø, Noorwegen)

Korreltjes
Synedropsis is niet de enige clou voor het de aanwezigheid van zeeijs in het midden Eoceen. In de boorkernen kwamen ook kleine zandkorreltjes voor. Volgens het onderzoeksteam zijn deze vervoerd door zeeijs. De zandkorreltjes trof Stickley en haar team vanaf 47,5 miljoen jaar geleden aan, terwijl de diatomeeën pas later werden aangetroffen. Dit heeft te maken met de hoeveelheid zeeijs. Stickley vertelt hierover: “Ongeveer 47,5 miljoen jaar geleden begon zich af en toe zeeijs te vormen dichtbij de continenten in het Noordpoolgebied. Een half miljoen jaar later spreidde het zeeijs zich uit naar het centrum van de Noordpool toen zeeijs ook een seizoenaal optrad.” Blijkbaar was toen het klimaat voldoende afgekoeld voor Synedropsis.


Zandkorreltje meegenomen met ijs. De bovenste rij komen uit zeeijs en de onderste rij uit ijsbergen volgens Stickley. De witte lijn bij elk korreltje stelt 100 micrometer voor. © Kristen St. John en Lance E. Kearns (James Madison University, VS)

Rond 46 miljoen jaar geleden vonden de onderzoekers zelfs bewijzen voor ijsbergen. Die bewijzen bestaan ook uit korreltjes. In dit geval zijn de korreltjes een stuk hoekiger. IJsbergen komen vanaf het land. Waarschijnlijk zijn er in die tijd dus al kleine gletsjers geweest op Groenland.

Belangrijke ontdekking
Het resultaat van deze studie is bijzonder. Stickley: “Deze studie is belangrijk omdat we aantonen zeeijs zich in het Noordpoolgebied vormde aan het begin van de overgang van een broeikaswereld naar een wereld met ijs. Wij tonen de eerste stap aan. Eigenlijk kijken we naar het omgekeerde broeikaseffect.”

De echte grote uitbreiding van ijs op het noordelijk halfrond zal pas 24 miljoen jaar later plaatsvinden. De studie laat zien dat de gevolgen van de afkoeling vanaf 50 miljoen jaar geleden eerder te zien dan aangenomen werd. Zelfs eerder dan op Antarctica.

Het resultaat van het onderzoeksteam kan gebruikt worden in klimaatmodellen. Bovendien heeft de studie ook een boodschap in zich voor de toekomst. “Als de voorspellingen over het opwarmende klimaat waarheid worden, dan is de Noordelijke IJszee binnen dertig jaar ijsvrij in de zomer. Dit betekent dat de deze zee waarschijnlijk gaat lijken op die in het midden Eoceeen.”

Referentie:
Stickley et al., 2009. Evidence for middle Eocene Arctic sea ice from diatoms and ice-rafted debris. Nature 460: 376-379 + supplement

(Kennislink)

17-07-2009

Zonnecyclus kan invloed hebben op klimaat

AMSTERDAM - Amerikaanse onderzoekers hebben een mogelijk verband ontdekt tussen de activiteitscyclus van de zon en het klimaat op aarde.

Uit hun onderzoek blijkt dat als de zon het hoogtepunt van haar activiteit bereikt, en dus iets meer straling produceert, de wolkeloze delen van de Grote Oceaan voldoende opwarmen om meer zeewater te laten verdampen.

Hierdoor nemen de neerslag en de passaatwinden in intensiteit toe, en koelt het oostelijke deel van de tropische Grote Oceaan af.

La Niña

Deze keten van gebeurtenissen heeft gevolgen die vergelijkbaar zijn met een zogeheten La Niña-gebeurtenis, maar dan verder oostwaarts en slechts half zo sterk.

De afkoeling van het oceaanwater wordt de jaren erna gevolgd door een El Niño-achtig patroon, waarbij het oceaanwater juist warmer is dan normaal.

Effect

Ook dit effect is twee keer zo zwak als bij een echte El Niño. Echte La Niña's en El Niño's, die op andere wijze ontstaan, zijn van aantoonbare invloed op het wereldklimaat.

In hoeverre dat met hun door de zonneactiviteit veroorzaakte tegenhangers ook het geval is, is nog onduidelijk. Maar het lijkt aannemelijk dat de invloed van de zon, afhankelijk van het moment waarop het activiteitsmaximum optreedt, zowel een versterkend als een verzwakkend effect kan hebben.

© NU.nl/Allesoversterrenkunde

(nu.nl)

29-07-2009

Klimaatverandering gaat weer sneller volgens het KNMI

Alle CO2-uitstoot beperkende maatregelen ten spijt: het klimaat wordt er volgens het KNMI niet beter op. Opnieuw veranderen de weeromstandigheden sneller dan verwacht.


De smeltende ijskappen van Antarica

Speciale Editie Klimaat
De afgelopen jaren is in de media het onderscheid tussen begrippen als klimaat, natuur en milieu vrijwel weggevallen. Want dit staat volgens veel wetenschappers en politici vast: het gaat de verkeerde kant op met milieu, natuur, klimaat, en de mens is verantwoordelijk. Overvloedig geïllustreerde artikelen, fotoreportages, interviews, wetenschappelijke achtergronden, grote grafische producties, en meer: u vindt het allemaal in de Elsevier Speciale Editie Klimaat.

Dat heeft het weerinstituut woensdag bekend gemaakt.

In 2006 heeft het KNMI klimaatscenario’s uitgebracht, die weergeven hoe temperatuur, neerslag, wind en zeeniveau kunnen veranderen. De overheid houdt rekening met de door het instituut geschetste doemscenario's, bijvoorbeeld bij de aanleg van waterkeringen en riolen.

Sneller
Het KNMI heeft de scenario's nu opnieuw doorgemeten en kwam tot de conclusie dat de klimaatveranderingen sneller gaan dan verwacht. De grote ijskappen op West-Antartica en Groenland 'kalven snel af', waarschuwt het KNMI.

In Nederland worden de winters zachter en moet er meer rekening gehouden worden met extreme buien.

Foutmarges
Ondanks dat de veranderingen volgens het KNMI sneller gaan dan verwacht, past het de weerscenario’s niet aan. De nieuwe situatie past nog binnen de in 2006 ingebouwde foutmarges.

In 2013 hoopt het weerinstituut uit De Bilt opnieuw met een gemoderniseerde versie van de klimaatscenario's komen.

Overigens maakt de gemiddelde Nederlander zich niet erg druk om het klimaat, blijkt uit onderzoek.

Door Jeroen Langelaar

(Elsevier)

01-09-2009

Oceanen van grotere invloed op klimaat dan gedacht

AMSTERDAM – De oceanen kunnen meer koolstofdioxide (CO2) opnemen dan was aangenomen en hebben daarmee een grotere invloed op het klimaat dan gedacht.

Dat zeggen Amerikaanse onderzoekers in het vakblad Nature Geoscience.

Dat komt door het fytoplankton dat in de oceanen leeft en CO2 opneemt uit de lucht. Daarmee fungeren de oceanen als een enorme spons voor het broeikasgas.

Als dat plankton sterft, dwarrelen de deeltjes naar koudere, dieper liggende lagen in de oceaan. Daar blijft het als het ware opgeslagen. Maar een deel wordt opgegeten en weer gerecycleerd tot CO2, dat terugkomt in de atmosfeer.

Computermodellen

Onderzoekers van de Princeton-universiteit en de Universiteit van Californië hebben via computermodellen vastgesteld dat kleine wijzigingen in dit koolstofsysteem grote gevolgen kunnen hebben voor het klimaat.


Nu vindt de recyclage plaats in de bovenste 210 meter van de oceanen. Als die diepte met 24 meter zou dalen, dan zouden de oceanen 27 deeltjes per miljoen meer CO2 uit de atmosfeer kunnen halen.

Ingewikkeld


Of dat mogelijk is moet nog blijken, volgens onderzoekster Eun Young Kwon (Princeton), die het onderzoek leidde. Dit fenomeen komt alleen voor wanneer de zuurstofconcentratie in de oceanen daalt.


Kwon benadrukt dat verder onderzoek nodig is om dit ingewikkelde mechanisme helemaal te begrijpen.

© NU.nl/Ivo Buigues Nieuwenhuizen

(nu.nl)

02-09-2009

Dooi Noordpool bedreigt kwart wereldbevolking

GENEVE - De door klimaatverandering smeltende Noordpool vormt een bedreiging voor meer dan een kwart van de wereldbevolking vanwege overstromingen. Dat heeft het Wereld Natuur Fonds (WWF) woensdag bekendgemaakt.

© Chris HeijmansDe gevolgen van klimaatverandering in het noordpoolgebied zullen wereldwijd merkbaar zijn, tenzij de Noordpool koud genoeg gehouden wordt, stelt een adviseur van het WWF.

Dan smelt er minder ijs en komen er minder in de permafrost opgeslagen broeikasgassen vrij. Eerder maakte het WWF bekend dat de zeespiegel in het jaar 2100 mogelijk 1,20 meter stijgt, waardoor veel kustgebieden zullen overstromen.

In Nederland zullen de gevolgen merkbaar zijn door onder meer een toename van het aantal en de intensiteit van stormen boven de Britse eilanden en de Noordzee. Dit zal leiden tot grotere schade in West- en Centraal-Europa.

In Scandinavië en het zuidwesten van Noord-Amerika is de klimaatverandering al merkbaar door meer droogte. Het Middellandse Zeegebied kent al vochtigere winters.

© ANP

(nu.nl)

03-09-2009

Sleutelen aan het klimaat

Brits rapport zet de mogelijkheden op een rij

Moet de mensheid actief gaan proberen de aarde te koelen? Tot nu toe werd dat idee nauwelijks serieus overwogen, maar de invloedrijke Britse Royal Society concludeert dat we straks misschien wel moeten. Wat zijn dan de opties?

Denk vooral niet dat ‘geoengineering’, het grootschalig proberen te beïnvloeden van het aardse klimaat, een wondermiddel zal zijn, waardoor de mens rustig kan doorgaan met het uitstoten van broeikasgassen. Dat benadrukken de schrijvers van het rapport ‘Geoengineering the climate’, uitgegeven door de Britse Royal Society, keer op keer.

Maar, zegt hoofdauteur John Shepherd in een persbericht, “de onaangename waarheid is dat, tenzij we erin slagen om de CO2-uitstoot drastisch te beperken, we qua klimaat een zeer oncomfortabele en lastige toekomst tegemoet gaan, en geoengineering zal dan de enige mogelijkheid zijn om een verdere toename van de temperatuur te beperken.”

De enige mogelijkheid? Dat is eigenlijk te simpel gezegd. Manieren om het klimaat te koelen vallen in twee groepen uiteen. Enerzijds kun je proberen CO2 uit de lucht te halen en dus de belangrijkste oorzaak van het klimaatprobleem aan te pakken. Anderzijds moet het mogelijk zijn de hoeveelheid zonne-energie die in de aardse atmosfeer terechtkomt, direct te verminderen.

Bij de wortel
Groep één, CO2 uit de lucht halen, heeft de voorkeur, want pakt het probleem bij de wortel aan. Het kan op meerdere manieren. Maar helaas: “Van geen van de bekeken methoden is tot nu toe aangetoond dat hij effectief is tegen aanvaardbare kosten, met acceptabele bijwerkingen”, aldus het rapport. En allemaal werken ze traag. Desalniettemin: “CO2-verwijderingsmethoden waarvan bewezen is dat ze veilig, effectief, duurzaam en betaalbaar zijn, moeten […] zo snel mogelijk toegepast worden.”

Het aanplanten van extra bossen is goedkoop en weinig riskant, maar het effect is klein. Bemesten van oceanen met ijzer, stikstof en fosfaat zou waarschijnlijk erg weinig koolstof vastleggen, en de effecten op de natuur zijn ongewis. En houtskool in de grond ploegen, of biomassa verbranden en de CO2 die daarbij vrijkomt, ondergronds opslaan? Ook hiervan lijken de schrijvers geen wonderen te verwachten, met name omdat bijna alle landbouwgrond nodig is voor de voedsel en biobrandstof voor het verkeer.

Is het bevorderen van de verwering van mineralen die met CO2 reageren dan een beter idee? Misschien, maar de Britten lopen er niet echt warm voor, want om een ton CO2 uit de lucht te halen, heb je ongeveer twee ton aan verpulverde steen nodig. Dat maakt het relatief duur. Echt snel is bovendien niet, vindt de onderzoekscommissie. Er zijn uiteenlopende plannen in deze richting, die wachten op iemand die ze wil betalen. Lichtpuntje: er is meer dan genoeg geschikt gesteente.

Wat ook kan: chemisch filteren van CO2 uit de buitenlucht, waarna je het geconcentreerde spul in oude gas- en olievelden opslaat. Er zijn de laatste paar jaar machines gebouwd die dit kunnen. Het zal altijd duurder zijn dan het afvangen van CO2 uit energiecentrales, maar het voordeel is wel dat dit soort machines waar dan ook zijn werk kan doen, bij voorkeur aangedreven door een schone energiebron, zoals een zonnepaneel of een windmolen.

Quick & dirty
Moet er echt snel iets gebeuren, dan kan alleen de andere categorie maatregelen soelaas bieden, schrijven Shepherd en zijn twaalfkoppige team van hoogleraren. De aarde moet dan een soort zonnescherm of reflectielaag krijgen. De minst slechte manier om dat te bereiken, vinden ze het pompen van extra aerosolen in de stratosfeer, piepkleine deeltjes in de hogere luchtlagen dus. Nobelprijswinnaar Paul Crutzen geldt als bedenker van dit plan.

Eigenlijk is dat hetzelfde wat vulkanen zo af en toe doen, met wereldwijd een merkbaar effect op het klimaat dat een paar jaar aanhoudt. Maar ja, hoe krijg je zoveel deeltjes zo hoog, tasten ze de ozonlaag niet te erg aan en wat voor effect heeft deze aanpak op de regenval in de wereld?

Mogelijk kunnen ook ‘wolkenschepen’ een bijdrage leveren. Het idee is dat die grote hoeveelheden zout water de lucht in spuiten, waardoor verkoelende wolken ontstaan. Maar hun effect is lokaal, en dat kan misschien lucht- en oceaanstromen verstoren. Er is veel meer onderzoek nodig voordat deze aanpak serieus overwogen kan worden, aldus het rapport.

Zonneschermen in de ruimte
Een ander idee staat echt nog in de babysloffen: het uitvouwen van grote zonneschermen in de ruimte. Voorlopig geen serieuze optie, vinden de Britten. Het wit schilderen van daken en het telen van lichtreflecterende gewassen, ook een idee dat je wel eens hoort, zien ze trouwens helemaal niet zitten: niet effectief, te duur en lokaal slecht voor het klimaat.

Voor deze hele categorie plannen geldt trouwens, dat ze dat ándere CO2-probleem helemaal niet aanpakken: de verzuring van de oceanen. En er ligt ook nog de vraag wie eigenlijk mag beslissen om ze te gaan inzetten. Wie heeft het recht om het klimaat van de hele aarde te beïnvloeden? De Verenigde Naties zullen daarin een rol moeten spelen, dat kan bijna niet anders.

Kortom, aan elke aanpak kleven nadelen en er is op alle fronten nog veel onderzoek nodig. Laten we daar nu hard aan gaan werken, bepleiten Shepherd en zijn collega’s, zodat we straks niet overhaast riskante dingen hoeven te doen. En natuurlijk: laten we zo snel mogelijk de uitstoot van broeikasgassen afbouwen, iets wat tot nu toe maar niet wil lukken.

Elmar Veerman

The Royal Society: ‘Geoengineering the climate – Science, governance and uncertainty’, 1 september 2009

(Noorderlicht)

26-10-2009

'Aarde koelt niet af'

AMSTERDAM - Uit een analyse van temperaturen wereldwijd door onafhankelijke statistici blijkt dat de aarde nog altijd opwarmt en niet afkoelt zoals sommige sceptici van de opwarming van de aarde denken.

© NU.nl/Shopgirl De analyse werd op verzoek van Associated Press uitgevoerd.

Discussies op internet, nieuwsberichten, nieuwe literatuur en temperaturen die de afgelopen jaren lager zijn -het idee dat de aarde niet opwarmt maar afkoelt wint steeds meer terrein.

Statistici die de analyse uitvoerden vergeleken twee series van gegevens, maar konden geen aanwijzingen vinden dat de aarde afkoelt.

Uit gegevens van de Amerikaanse regering zou blijken dat dit decennium, dat in december afloopt, het warmste is in de 130 jaar dat dit soort gegevens worden bijgehouden.

Het jaar 2005 was het warmste in die hele periode.

© Novum

(nu.nl)

03-11-2009

Het laatste ijs verdwijnt uit tropisch Afrika


Savanne aan de voet van het Kilimanjaromassief. Foto Reuters

De beroemde Kilimanjaro verliest zijn eeuwig witte top. De laatste ijsvelden verdwijnen in steeds hoger tempo. Het broeikaseffect is de logische verklaring.

De ijsvelden op de Kilimanjaro, het hoogste bergmassief van Afrika, gaan hun laatste jaren in. Zij smelten steeds sneller af en kunnen binnen een paar decennia verdwenen zijn. Het zal dan voor het eerst in ruim elfduizend jaar zijn dat de Kilimanjaro zonder permanente ijskap zit. Een waterdichte verklaring voor het ijsverlies is er nog niet, maar het wordt steeds aannemelijker dat de klimaatopwarming door het broeikaseffect de hoofdrol speelt.

In de Proceedings of the National Academy of Sciences (early edition) van deze week brengt Lonnie Thompson met zijn collega’s een voortgangsrapportage over hun onderzoek aan de gletsjers van de Kilimanjaro. De geoloog Thompson, verbonden aan Ohio State University, onderzoekt al 35 jaar gletsjers buiten de poolgebieden, vooral rond de evenaar. Hij kreeg er in 2002 de Heineken-prijs van de Nederlandse KNAW voor. In dat jaar voorspelde hij in Science dat de drie resterende gletsjers op de Kilimanjaro vóór 2020 verdwenen zouden zijn.

De onder toeristen immens populaire Kilimanjaro is een geïsoleerd bergmassief in Tanzania dat een geologische vergroeiing is van meerdere dode vulkanen. De hoogste top steekt 5.892 meter boven zee. De luchttemperatuur komt er nooit boven nul en neerslag valt er als sneeuw. Rond de toppen liggen drie permanente ijsvelden met de eigenschappen van gletsjers. De grootste is de Northern Ice Field (NIF) die ongeveer 50 meter dik is. De Southern Ice Field is twintig meter dik, de kleiner Furtwängler-gletsjer maar tien.

In de jaren zeventig ontstond wetenschappelijke belangstelling voor de gestage achteruitgang van de ijsvelden die toen duidelijk zichtbaar werd. De uitgestrektheid van die ijsvelden was in 1912 voor het eerst secuur in kaart gebracht en in 1953 opnieuw. Daarna is de omvang van het ijs vanuit vliegtuigen en satellieten bijgehouden. Van het ijsoppervlak dat in 1912 werd opgemeten is inmiddels ruim 85 procent verdwenen. Tussen 1912 en 1953 lag het ijsverlies op zo’n 1 procent per jaar, na 1989 liep dat op tot 2,5 procent per jaar. Van het ijsoppervlak dat in 2000 nog aanwezig bleek is inmiddels ook alweer ruim een kwart verdwenen.

Nieuw in het zojuist verschenen PNAS-artikel is dat de gletsjers ook steeds dunner worden. In 2000 is meetapparatuur geïnstalleerd waarmee de daling van het gletsjeroppervlak is te volgen. Het blijkt dat de gletsjers niet alleen aan hun zijkanten maar ook aan hun bovenzijde in hoog tempo ijs verliezen. Toen Thompson in 2002 in Science publiceerde, was van het NIF-ijsveld al het ijs dat na 1960 was ontstaan (uit sneeuw) al verdwenen. Inmiddels is ook het ijs van de jaren vijftig weg. Dat ijs is goed herkenbaar aan de fall out van de zware bovengrondse kernproeven die erin is opgeslagen.

In 2000 zijn meerdere ijskernen uit het ijs van de NIF en de kleinere velden geboord. Daaruit is afgeleid dat het ijs er al zeker 11.700 jaar ligt, een tijdspanne die praktisch het hele Holoceen omvat. Het Holoceen is de periode die na de laatste ijstijd begint. Zelfs in de warmste en droogste periodes die Oost-Afrika in die duizenden jaren heeft gekend, onder meer herkenbaar aan ophoping van stof in het ijs, is het oppervlak van de ijsvelden nooit gesmolten. Dat smelten en weer opvriezen, zoals het de laatste decennia plaatsvindt, laat karakteristieke sporen achter in het ijs die nergens in de boorkernen zijn aangetroffen.

De vraag is wat de oorzaak is van het ijsverlies. De Oostenrijkse geoloog Georg Kaser opperde in 2004 dat het samenhangt met de ongewone droogte die Oost-Afrika zou treffen. Die zou samengaan met verminderde bewolking en verhoogde zonne-instraling die vooral de vertikale zijwanden van de gletsjers zou treffen. Van belang is dat het een regionaal effect zou zijn.

Lonnie Thompson meent dat de wereldwijd stijgende temperatuur de aannemelijkste verklaring is. Alle gletsjers in de tropen worden snel korter en in de vochtigheid rond de Kilimanjaro is geen duidelijke trend waarneembaar. Zijn sterkste argument is dat het ijs nooit eerder smolt in 11.700 jaar.

(nrc)

04-11-2009

Ziek van het klimaat

Klimaatverandering is een mondiaal probleem met regionale gevolgen voor de volksgezondheid. In verschillende delen van de wereld wordt het weer extremer en komen infectieziekten en allergische aandoeningen steeds vaker voor. Ook in Nederland is er al iets van de invloed van klimaatverandering zichtbaar. De grootste effecten hoeven we echter niet voor 2030 te verwachten. Waar moeten we ons op voorbereiden?

Ons klimaat verandert sinds het ontstaan van de aarde voortdurend. Dit komt onder andere door de invloed van vulkaanuitbarstingen, processen in de oceanen en de opwarming door zonlicht. Dankzij een snelle economische groei, in met name Westerse landen, verstoort de mens momenteel het evenwicht van deze natuurlijke schommelingen. Onze auto’s, vliegtuigen en fabrieken stoten een enorme hoeveelheid broeikasgassen (waaronder koolstofdioxide/CO2) uit. Die gassen houden warmte vast in de atmosfeer, waardoor de temperatuur op aarde langzaam toeneemt. Een milde winter, een vroege lente en een grotere kans op extreem weer zijn de gevolgen.



Onze auto’s en fabrieken stoten broeikasgassen uit waardoor het evenwicht van de natuurlijke temperatuurschommelingen verstoord wordt.

.Een voorbeeld van zulk extreem weer is de hittegolf die in de zomer van 2003 Europa teisterde. Er stierven dat jaar aanzienlijk meer mensen dan in andere zomers doordat de gemiddelde temperatuur maar liefst 6 ⁰C hoger lag dan normaal. De relatie tussen temperatuur en sterfte is V-vormig. Bij de optimale temperatuur van 16,5⁰C overlijden de minste mensen. Het netto effect van klimaatverandering op de totale jaarlijkse sterfte is nu nog moeilijk in te schatten. In milde winters overlijden immers minder mensen dan tijdens de strenge winters van tientallen jaren geleden. Wellicht heffen de toenemende zomersterfte en de afnemende wintersterfte elkaar op.

Actieve parasieten
In Afrika, Azië en Zuid-Amerika kunnen we al zien dat de infectieziekte malaria flink profiteert van het mildere klimaat. De malariaparasiet (Plasmodium falciparum) ontwikkelt zich bij een hogere temperatuur steeds sneller. Bij 20⁰C is de parasiet in 26 dagen volwassen. Als de temperatuur 5⁰C stijgt, duurt dit nog maar 13 dagen. Ook de muggen die de parasiet verspreiden, hebben voordeel bij de opwarming. Zij bijten sneller, krijgen meer nakomelingen en trekken vanuit het laagland steeds vaker richting berggebieden. Malaria breidt zich voorlopig alleen uit langs de rand van het huidige verspreidingsgebied. In Nederland hoeven we voor deze infectieziekte dus niet bang te zijn.


Voor 1970 (links in het plaatje) kwamen er nauwelijks muggen, en dus ook geen malaria, voor in berggebieden. Door de huidige opwarming is de sneeuwgrens in berggebieden verschoven. Dat gaf planten en insecten de kans om ook verder omhoog te trekken (situatie rechts in het plaatje). Vandaar dat we de infectieziekte malaria steeds meer zien in berggebieden. © The center for health and the global environment (Harvard medical school)

.Waar we wel in toenemende mate mee te maken hebben is de ziekte van Lyme, overgebracht door de schapenteek (Ixodes ricinus). Deze teek houdt niet van kou en droogte en zoekt daarom zijn heil in bosrijke gebieden met een dichte ondergrond waar de luchtvochtigheid tenminste 80 tot 85 procent is. Als gevolg van de klimaatverandering komen er in Nederland steeds meer plekken waar de schapenteek zich goed thuis voelt. Leefden er in 1994 nog zo’n 30.000 teken in de Nederlandse bossen, in 2005 was dit aantal al opgelopen tot 73.000. Door de hogere temperatuur en de toenemende hoeveelheid neerslag zijn de teken op dit moment bovendien actiever dan vroeger.

Hooikoortsseizoen steeds langer
De afgelopen decennia lopen er steeds meer mensen met allergische aandoeningen rond. Hooikoorts, eczeem en astma zijn al lang niet zeldzaam meer. Ook in deze stijging speelt klimaatverandering waarschijnlijk een rol. Door de toegenomen CO2 concentratie en de hogere temperatuur zijn planten efficiënter gaan groeien en meer pollen gaan produceren. In Europa komen met name pollen van de hazelaar en verschillende soorten grassen veel meer voor. Daarnaast bloeien planten langer, doordat de lente eerder begint. Sinds de jaren ’60 is het groei- en bloeiseizoen van een plant met gemiddeld 11 dagen verlengd. Als de temperatuurstijging verder doorzet, begint het pollenseizoen in 2090 nog 23 dagen eerder. Slecht nieuws voor hooikoortspatiënten dus.


In deze grafiek zie je dat verschillende hooikoortsplanten steeds langer bloeien. In blauw: het aantal dagen dat een plant per jaar bloeide tussen 1977 en 1987. In rood: het aantal dagen dat een plant per jaar bloeide tussen 1990 tot 2000. Wetenschappers voorspellen dat, als de temperatuurstijging doorzet, het pollenseizoen in 2090 nog 23 dagen langer duurt dan op dit moment.

Vochtigheid en overstromingen
In Nederland krijgen we waarschijnlijk zachtere, maar ook nattere, winters. Sinds 1900 is de hoeveelheid neerslag al met 20 procent toegenomen. Dit leidt tot meer vochtigheid in woningen en dat biedt perspectief voor de huisstofmijt. Of er daardoor ook echt meer mensen met een allergie komen, is onzeker. Bij huisstofmijt is een minimale prikkel al voldoende voor een allergische reactie. Of iemand wordt blootgesteld aan een beetje meer, veel meer of heel veel meer huisstofmijt doet er dan niet zoveel toe. Wie nu geen last heeft van huisstofmijt heeft dat waarschijnlijk ook niet wanneer openbare gebouwen en huizen straks wat vochtiger zijn.

Al die extra regen moet natuurlijk ergens heen. Dat is te zien aan de zeespiegel, die in de laatste eeuw zo’n 20 centimeter is gestegen. Voor de komende eeuw wordt een stijging tussen de 20 en 110 centimeter verwacht. De Nederlandse kustzone, het rivierengebied en het IJsselmeergebied lopen daardoor een risico op overstromingen. De kans op een overstroming is klein in vergelijking met de rest van Europa, maar er kunnen in ons land wel veel slachtoffers vallen. Direct door verdrinking, maar ook indirect. Zo’n grote hoeveelheid water kan ondergrondse leidingen en opslagtanks beschadigen waardoor er gevaarlijke stoffen vrijkomen. Daarnaast kunnen allerlei ziekteverwekkers met het water meestromen en grote uitbraken veroorzaken.


Dankzij de toegenomen nattigheid is ook de kans op een overstroming in Europa toegenomen. In Nederland is het risico hierop relatief klein, maar er kunnen wel in één keer veel slachtoffers vallen. © Wikimedia Commons

.Nog even afwachten
Als al die voorspellingen uitkomen, neemt de ziektelast de komende jaren waarschijnlijk toe. Maar wanneer kunnen we de grote klapper verwachten? Volgens het Milieu- en Natuurplanbureau stijgt de ziektelast tot 2030 slechts een klein beetje. En daarna? Dat is mede afhankelijk van hoe wij in de komende decennia omgaan met klimaatverandering. Nog even afwachten dus.

Bronnen
•Mondiale milieuveranderingen en volksgezondheid: stand van de kennis (Huynen, de Hollander, Martens en Mackenbach), Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), 2008
•Climate change futures Health, ecological and economic dimensions (Paul Epstein en Evan Mills), Center for Health and the Global Environment (Harvard Medical School), 2006

(Kennslink)

08-11-2009

Bijdrage ontbossing aan CO2-uitstoot overschat

Waar komt alle CO2 in de atmosfeer vandaan? Een niet onbelangrijke vraag om te bepalen hoe de huidige CO2-uitstoot het beste aangepakt kan worden. Een internationaal onderzoeksteam berekende dat de CO2-uitstoot door ontbossing 12% is, en niet 20% zoals in het vierde IPCC Rapport staat. Veengebieden dragen ongeveer 3% bij aan de jaarlijkse uitstoot.

Een groep aardwetenschappers van de Vrije Universiteit (VU) in Amsterdam, het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) en een aantal Amerikaanse instituten heeft berekend, dat met name de bijdrage van ontbossing aan de CO2-uitstoot beduidend lager ligt dan veelal werd aangenomen. Ze berekenden echter ook dat de CO2-emissie uit veengronden in de tropen een substantiële bijdrage levert aan de mondiale CO2-uitstoot. De onderzoekers publiceerden hun onderzoeksresultaten in de recent verschenen uitgave van Nature Geoscience van 30 oktober 2009. De berekening van de wetenschappers, uitgevoerd onder leiding van aardwetenschapper Guido van der Werf van de VU, is van belang voor de onderhandelingen over de uitstoot van broeikasgassen met als doel om in december in Kopenhagen tot een nieuw klimaatverdrag te komen.


De Hoge Venen in België. © Creative Commons

Ontbossing tegengaan als CO2-aflaat westerse landen
De gangbare veronderstelling is dat ontbossing in de tropen ongeveer twintig procent van de totale wereldwijde CO2-uitstoot bedraagt. Bij de onderhandelingen voor de opvolger van het Kyoto-protocol om de mondiale uitstoot van broeikassen te verlagen, speelt het verminderen van ontbossing dan ook een belangrijke rol. Dat is omdat het een van de goedkopere methodes is om de CO2-uitstoot te verlagen en omdat het veel andere positieve effecten kan hebben. Voor tientallen ontwikkelingslanden is ontbossing de grootste bron van de uitstoot van broeikasgassen. “Reducing Emissions from Deforestation and forest Degradation” (REDD) is dan ook een belangrijk onderdeel in de onderhandelingen om tot een klimaatovereenkomst te komen in Kopenhagen in december. Daarbij is het uitgangspunt dat met financiële steun van de industrielanden de ontbossing in ontwikkelingslanden wordt verminderd.

Ontbossing draagt 12% bij, niet 20%
De conclusie uit het artikel van Van der Werf et al. is dat de bijdrage van ontbossing tegenwoordig beduidend lager is: niet alleen omdat de CO2-uitstoot van ontbossing nu lager wordt ingeschat dan voorheen, maar óók omdat de CO2-uitstoot van fossiele brandstoffen de laatste jaren snel gegroeid is, waardoor de relatieve bijdrage van ontbossing verder afneemt. Hoewel ook in de nieuwe cijfers de onzekerheid groot is, concluderen de onderzoekers dat ontbossing nu niet voor circa 20%, maar ‘slechts’ voor 12% van de totale mondiale CO2-uitstoot verantwoordelijk is. Daarnaast zijn de emissies van de veengronden in de tropen verantwoordelijk voor 3 procent van de mondiale CO2-emissies. Deze bron valt officieel niet onder de definitie van ontbossing en werd in voorgaande onderhandelingen niet als een belangrijk onderdeel meegenomen. Vooral in Indonesië stoten veengebieden veel CO2 uit, nadat ze gedraineerd zijn om het land te kunnen gebruiken – bijvoorbeeld voor de aanplant van palmolieplantages.


Grootschalige ontbossing in Tasmanië zorgt ervoor dat de bodem vrij komt te liggen. Hierdoor vindt er extra snelle afbraak plaats van het organische materiaal. Dat betekent extra CO2-uitstoot. © Creative Commons
.Het is daarom van belang voor de onderhandelingen in Kopenhagen in december om ook de uitstoot uit veengronden in het nieuwe klimaatverdrag mee te nemen. De onderzoekers maken in hun artikel dus twee zaken duidelijk:

1. Een nieuw klimaatverdrag zal effectiever zijn als de uitstoot uit de veengebieden wordt meegenomen.
2. Vermindering van ontbossing kan geen vervanging zijn voor het verminderen van de mondiale CO2-uitstoot door verbranding van fossiele brandstoffen, zoals steenkool, maar is wel een belangrijke mogelijkheid voor veel ontwikkelingslanden om hun uitstoot van broeikasgassen te verminderen.

Terugdringen ontbossing moet niet ten koste gaan van andere maatregelen
Hoofdauteur Guido van der Werf van de Vrije Universiteit stelt: “Het is een lastige boodschap: iedereen wil graag dat de bossen beter beschermd worden en het is dan ook moeilijk om te vertellen dat ze wat CO2-uitstoot betreft minder belangrijk zijn dan wordt aangenomen. Toch hoeft het goede nieuws van lagere emissies nog geen slecht nieuws voor de bossen te betekenen: als emissies uit veengronden mee worden genomen is de totale bijdrage van ontbossing en veengronden met zo’n 15% toch nog een aanzienlijke bijdrage aan de CO2-uitstoot en dus nog steeds een belangrijke mogelijkheid om de mondiale CO2-uitstoot te verminderen”.



Referentie:
Van der Werf et al., 2009. CO2 emissions from forest loss. Nature Geoscience 2: 737-738.

(Kennislink)

17-11-2009

Wereldwijde CO2-uitstoot dit decennium sterk gestegen



Ondanks alle maatregelen om het klimaat te beschermen, is de wereldwijde CO2-uitstoot door olie, (steen)kolen en andere fossiele brandstoffen dit decennium met 29 procent gestegen. Zelfs in het crisisjaar 2008 nam de uitstoot met 2 procent toe. Dat meldt een internationaal onderzoeksteam in het vakblad Nature Geoscience" Tegelijk lijkt de opnamecapaciteit van de natuur te dalen.

Van 2000 tot 2007 is de globale CO2-uitstoot van fossiele brandstoffen jaarlijks met ongeveer 3,6 procent toegenomen. Dat is drie keer meer dan in de jaren 90, toen bedroeg dat jaarlijks percentage nog 1 procent.

Natuurlijke opnamecapaciteit daalt
Tot nu toe neemt de natuur het merendeel van de menselijke CO2-uitstoot op. Volgens de meest recente onderzoeken is de opnamecapaciteit echter al jarenlang aan het dalen. Vijftig jaar geleden bleef 40 procent van de jaarlijkse CO2-uitstoot in de atmosfeer, vandaag de dag is dat al 45 procent.

Opkomende landen als China en India hebben hun uitstoot sinds 1990 meer dan verdubbeld, aldus de onderzoekers. Alle ontwikkelingslanden samen hebben ondertussen een hogere uitstoot van broeikasgassen dan de groep van industrielanden. "De enige manier om de klimaatsverandering tegen te gaan is een drastische vermindering van de CO2-uitstoot", zo luidt het verder. (belga/jv)

(HLN)

29-07-2010

Het is toch echt warmer

Klimaatverandering staat ‘onomstotelijk’ vast, concluderen Amerikaanse en Britse wetenschappers in een nieuw grootschalig onderzoek.

Het wordt onomstotelijk steeds warmer en daar heeft de mens duidelijk de hand in. De eerste helft van 2010 is zelfs de warmste uit de geschiedenis. Met deze conclusies gebaseerd op groot nieuw onderzoek wakkeren internationale wetenschappers het debat over klimaatverandering weer aan, voor het eerst sinds de controverse die ‘climategate’ is gaan heten.

Het onderzoek, geleid door de US National Oceans and Atmospheric Administration, richt zich op elf verschillende klimaatindicatoren. Elk van die indicatoren wijst volgens het onderzoek op opwarming.

Het gaat onder meer om een stijging van temperatuur boven land, temperatuur van de zeeoppervlakte en het niveau van de zeespiegel. Arctisch zee-ijs en gletsjers namen af in omvang door de bovengemiddelde temperatuurstijging. Vooral de samenhang die de data vertonen, heeft geleid tot de stevige conclusies.

Affaire

Het was een tijdje stil aan het wetenschappelijke front. Nadat e-mails van de Universiteit van East Anglia uitlekten, die suggereerden dat er door klimaatonderzoekers geknoeid was met temperatuurstatistieken, ontstond vorig jaar een grote affaire.

Klimaatsceptici kregen de wind in de zeilen en riepen dat klimaatverandering een hoax is, verzonnen door linkse ‘alarmisten’. De geloofwaardigheid van het IPCC, de klimaattak van de Verenigde Naties, kwam zwaar onder vuur te liggen en de affaire noopte voormalig minister van Milieu Jacqueline Cramer tot het instellen van een onderzoek.

Ook internationaal werden geleerden aangesteld om de onderste steen boven te krijgen. Conclusie tot drie keer toe: er staan enkele fouten in het IPCC-rapport maar op de wetenschappelijke kern van het rapport valt niets af te dingen.

Voor klimaatsceptici maakt dat allemaal niets uit. Ook al stijgt de temperatuur, zij blijven twijfelen aan de menselijke invloed daarop en de deugdelijkheid van het pas gepubliceerde onderzoek. Aan het debat komt voorlopig geen einde.

(depers.nl)

Ik heb alle wetenschappelijke artikels over klimaatverandering van de afgelopen 3 jaar bijgehouden. Dit topic wilde ik al langer openen, maar kwam er nooit van. Nu heb ik een kleine greep gedaan in de artikels die ik verzameld heb, zeg 1/5, vandaar dat nu ineens een hele rits aan artikels geplaatst is. Ik zal de artikels die over klimaatverandering verschijnen blijven posten, als jullie willen discussiëren moeten jullie dat vooral doen En het plaatsen van nieuws uiteraard ook.

quote:

Op vrijdag 30 juli 2010 18:26 schreef cynicus het volgende:

Waar komt dit bericht vandaan (kon het origineel niet vinden)? Want het is weer een shining voorbeeld van ongesubstantieerde misrepresentaties en ik ben benieuwd wie de auteurs is en of er nog links in het originele bericht stonden.

Het bericht stond destijds op weer.blog.nl
Ik heb even gezocht maar kan het idd niet meer vinden

quote:

Op vrijdag 30 juli 2010 19:10 schreef aloa het volgende:
Veel werk zeg. En dit is nog maar 1/5 deel
Hulde voor dit topic.

thx

06-08-2010

Permafrost uit ijstijd in Polen gevonden

WARSCHAU - Geologen hebben in het noordoosten van Polen, niet ver van de grens met Litouwen, permafost gevonden die dateert van ongeveer 13.000 jaar geleden, aan het eind van de laatste ijstijd. Volgens de geologen kan de permafrost van groot belang zijn bij het onderzoek naar het opwarmen van de aarde.

Directeur Jerzy Nawrocki van het Poolse geologische instituut PGI zei dat tijdens boorwerkzaamheden bij het dorp Szypliszki op 356 meter diepte permafrost is gevonden. Het zou gaan om de eerste vondst van permafrost uit de laatste ijstijd in Centraal-Europa. Volgens Nawrocki bevestigt de vondst de theorie van wetenschappers dat er in Polen gletsjers zijn geweest.

Hij zei dat wetenschappers bij het maken van betrouwbare modellen over toekomstige klimaatverandering moeten kunnen beschikken over betrouwbare gegevens uit het verleden, zoals de gevonden permafrost.

(Volkskrant)

quote:

Op donderdag 5 augustus 2010 13:57 schreef kawotski het volgende:

[..]

De kunst van het weglaten..

als we daar tegenover zetten dat ze momenteel op het zuidelijk halfrond hun noten er af vriezen.. Is dat ook in het onderzoek meegenomen?
[..]

of de Berlingske Gletsjer in Groenland die aangroeit.. die wordt doodgezwegen.
www.berlingske.dk%2Fviden%2Fberlingske-er-mere-cool-end-politiken&sl=da&tl=nl]link

De link doet t niet.