Het Astronomie Topic #3

18-12-2009

Ook op Saturnusmaan Titan komt mist voor



De grootste maan van de planeet Saturnus, Titan, is misschien wel de enige plek in het zonnestelsel - buiten de aarde dan - waar grote hoeveelheden vloeistof aan het oppervlak aanwezig zijn. Volgens Caltech-astronoom Mike Brown is er nóg een overeenkomst met onze planeet: op Titan komt mist voor. De aanwezigheid van mist is het directe bewijs voor het bestaan van een kringloop, alleen gaat het op de verre Saturnusmaan niet om een kringloop van water, maar om een kringloop van methaan en ethaan.

Mist is in feite niets anders dan en wolk op grondniveau. En wolken zijn er in overvloed op Titan. De ontdekking van mist is dus niet echt verrassend. Of misschien toch wel: het valt immers niet mee om door het dichte wolkendek van Titan heen te kijken. Het kostte dan ook de grootste moeite om op beelden die de ruimtesonde Cassini heeft gemaakt aanwijzingen te vinden voor de aanwezigheid van methaandruppeltjes op lage hoogte. Uiteindelijk lukte het de onderzoekers om afzonderlijke wolken op 750 meter boven de grond op te sporen, die zich niet uitstrekten tot de grotere hoogten waar zich normale bewolking vormt: mist dus.

Net als mist op aarde ontstaat de mist op Titan wanneer de luchtvochtigheid ongeveer honderd procent bedraagt. Dat kan op twee manieren: door 'vocht' aan de lucht toe te voegen of door de lucht af te koelen, zodat deze minder vocht kan vasthouden. Dat laatste gaat op Titan echter niet zo gemakkelijk: veel zonnewarmte is er niet, waardoor de temperatuurverschillen op deze maan gering zijn. De mist op Titan moet dus ontstaan door de verdamping van methaan uit de meren op het oppervlak.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

21-12-2009

Kijken naar de rand van de kosmos.

Op het Groningse platteland verrijst momenteel een uniek astronomisch instrument. Lofar gaat op zoek naar de eerste sterren. En ondertussen denken astronomen alweer vooruit.

Bij ‘radiotelescoop’ denkt iedereen aan enorme schotels. Lofar is anders. Lofar bestaat uit velden vol kleine, simpele antennes die ieder voor zich de uiterst zwakke radiosignalen uit de kosmos opvangen. Het samenvoegen van al die signalen, ja zelfs het ‘richten’ van Lofar op een stukje sterrenhemel, geschiedt elektronisch. Lofar is bovendien in staat veel langere radiogolven te detecteren dan gewone radiotelescopen. En het is de grootste in zijn soort. Een uniek instrument – van Nederlandse makelij.



Het hart van Lofar is een veld vol antennes in het Drentse Exloo; andere ‘stations’ staan elders in het noorden van ons land, maar er is ook een aantal (deels nog in aanbouw) in het buitenland. Begin volgend jaar gaat Lofar echt van start. Dan zal (in het brein van de supercomputer), een ‘virtuele’ superschotel ontstaan van duizend kilometer doorsnede. En dan is Lofar nog niet af: steeds meer landen willen instappen, vertelt Mike Garrett, directeur van ASTRON, Nederlands Instituut voor Radioastronomie: ‘Meedoen met Lofar is relatief goedkoop – voor pakweg een miljoen euro kun je meedraaien in de top van het astronomisch onderzoek.’

Supercomputer

ASTRON levert het grootste deel van de hardware. Lofar kost ruim honderd miljoen, maar zeventig procent van de contracten voor Lofar wordt in Nederland uitgezet. Nederland is ook op een andere manier onmisbaar. Een instrument als Lofar is ondenkbaar zonder de nieuwste ICT. Garrett: ‘Een gewone radiotelescoop kan maar een heel klein stukje van de hemel bekijken. Het gezichtsveld van Lofar is duizenden keren zo groot. De hoeveelheid data die binnenkomt, is verbijsterend. Daarom beschikken we over een IBM BlueGene supercomputer in Groningen en voor het dataverkeer maken we gebruik van Geant, een Europees glasvezelnetwerk voor wetenschappelijk onderzoek, en het Nederlandse onderzoeksnetwerk Surfnet, een van de beste onderzoeksnetwerken in de wereld. Nederland loopt op dit terrein voorop, en daar maakt Lofar dankbaar gebruik van.’



Het hart van Lofar is een veld vol antennes in het Drentse Exloo.

Wat zal Lofar laten zien? Net als andere radiotelescopen gaat Lofar op zoek naar de zogenoemde ‘neutrale waterstoflijn’, straling die door waterstofatomen wordt uitgezonden en zo de structuur van het heelal ‘verraadt’. Maar door de uitdijing van datzelfde heelal worden elektromagnetische golven ‘uitgerekt’. De waterstoflijn met een oorspronkelijke golflengte van 21 centimeter wordt hoe verder je kijkt steeds langer – onzichtbaar voor gewone schotels. Maar niet voor Lo-far. Het kan het waterstofsignaal ontvangen van de rand van de kosmos, van het moment waarop de eerste sterren en sterrenstelsels ontstonden, zo’n twaalf miljard jaar geleden. Garrett: ‘Na de Big Bang bestond het heelal uit niets anders dan waterstofgas. Maar na een half miljard jaar duisternis, zogezegd, ontstonden in die immense gaswolk de eerste supergrote sterren. Lofar gaat ons een blik gunnen op die periode.’

Terug in de tijd

Maar astronomen weten nu al dat Lofar slechts globale antwoorden zal kunnen geven. Het wordt een doorbraak, maar het beeld dat Lofar geeft is toch niet meer dan een gemiddelde over miljoenen jaren. En dat maakt dat astronomen wereldwijd alweer denken aan een volgend project, volgens hetzelfde principe maar nog veel groter en gevoeliger: de Square Kilometre Array (SKA). Daarmee zouden ze (afgezien van mysterieuze zaken waarin astronomen grossieren – zoals het meten van ‘gravitatiegolven’, het zoeken naar ‘dark energy’ en onderzoek naar pulsars en zwarte gaten) dat tijdperk van de supersterren uiteen kunnen rafelen, en exact kunnen zien hoe in die kosmische wolk waterstofgas de structuur van ons heelal verrees. En wie weet kunnen we met SKA nog verder terug in de tijd. Richting Big Bang. Maar SKA is nu nog weinig meer dan een idee, en de bedenkers zijn vooral druk met het organiseren van fondsen. Dat zal wellicht niet lang meer duren. Garrett: ‘De SKA boekt nu snel vooruitgang en we moeten waarschijnlijk sneller met een definitief ontwerp komen dan gedacht. Het project maakt al stappen richting een meer formele organisatie, dat in staat is dit 2 miljard euro kostende project te leiden.’

SKA krijgt ook een centraal meetstation, maar dan vele malen groter dan dat van Lofar in Exloo. Waar dat komt te staan is nog onbekend, maar het zal niet in Nederland zijn. De ‘strijd’ gaat tussen Australië en Zuid-Afrika. Maar ons land kan ook in SKA een grote rol spelen: ‘Lofar zou er onderdeel van kunnen zijn, maar belangrijker: al staat het centrale instrument in Zuid-Afrika of Australië, dat betekent niet dat de dataverwerking daar moet gebeuren – of dat daar de wetenschappelijke ontdekkingen worden gedaan. En wat Nederland betreft: dankzij Lofar doen we hier ervaring op met dergelijke metingen, met de problemen waarvoor SKA straks komt te staan. We bouwen hier de expertise op die SKA straks nodig heeft. We hebben een voorsprong – en die willen we houden. Wat daar voor nodig is? Ten eerste, meer investeren in het aantrekken van promovendi om de gegevens die door Lofar verkregen worden te verwerken. En er voor zorgen dat het Lofar-project hier groeit, zodat Nederland de wetenschappelijke mogelijkheden van de SKA optimaal kan benutten.’

(depers.nl)

23-12-2009

Ruimtesonde Cassini filmt 'dans van de Saturnusmanen



De Amerikaanse ruimtesonde Cassini heeft dit najaar een bijzonder filmpje gemaakt. De bewegende beelden tonen de trage dans van vier manen van Saturnus, met het majestueuze ringenstelsel van de planeet als decor.

Gezien vanuit de ruimtesonde lijken de manen elkaar traag te passeren. Maar in werkelijkheid speelt dit kosmische ballet zich af met snelheden van vele kilometers per seconde.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

The new video can be found at http://www.nasa.gov/cassini , http://saturn.jpl.nasa.gov and http://ciclops.org.

(allesoversterrenkunde)

23-12-2009

Voyager-ruimtesondes doen interstellaire ontdekking



Ons zonnestelsel trekt momenteel door een interstellaire gaswolk die eigenlijk niet kan bestaan. Uit gegevens van de Voyager-ruimtesondes blijkt dat deze gaswolk bijeen wordt gehouden door een sterk magnetisch veld net buiten ons zonnestelsel (Nature, 24 december). Deze ontdekking heeft consequenties voor de onvermijdelijke botsingen met andere, soortgelijke gaswolken die ons zonnestelsel te wachten staat.

De gaswolk waar ons zonnestelsel doorheen gaat wordt de Lokale Interstellaire Wolk genoemd. Hij is ongeveer 30 lichtjaar groot en bestaat uit ijl mengsel van waterstof- en heliumatomen met een temperatuur van 6000 graden. Het merkwaardige van de wolk is zijn omgeving. Ongeveer tien miljoen jaar geleden hebben een aantal nabije supernova-explosies plaatsgevonden die een reusachtige bel van superheet gas hebben uitgestoten. De lokale wolk is geheel gehuld in dit hete gas en zou allang daardoor verzwolgen moeten zijn. Maar uit de Voyager-gegevens blijkt dat dit wordt voorkomen door een sterk magnetisch veld.

De beide Voyager-sondes zijn al meer dan dertig jaar onderweg naar de rand van het zonnestelsel. Ze naderen de interstellaire ruimte, maar zijn daar nog niet. Wel kunnen ze al kenmerken van de Lokale Interstellaire Wolk onderzoeken. Het feit dat de wolk sterk gemagnetiseerd is, betekent dat ook andere gaswolken in onze kosmische omgeving dat kunnen zijn. Een botsing met zo'n gaswolk kan ertoe leiden dat de heliosfeer - de magnetische invloedssfeer van onze zon - sterker wordt samengedrukt dan tot nog toe werd aangenomen. En dat zou weer tot gevolg hebben dat er bij zo'n botsing, die ruwweg eens in de 100.000 jaar plaatsvindt, meer kosmische straling doordringt tot de binnenste delen van het zonnestelsel. Met alle mogelijke gevolgen voor het klimaat op aarde van dien.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

23-12-2009

Vampiergedrag en botsingen verjongen sterren



Sterrenkundigen hebben ontdekt dat sterren in zogeheten bolvormige sterrenhopen op twee manieren kunnen 'verjongen'. De sterren ondergaan een kosmische 'facelift' door botsingen met soortgenoten of door 'stellair vampirisme' (Nature, 24 december).

De sterren in bolhopen zijn doorgaans erg oud: 12 tot 13 miljard jaar. Maar een klein gedeelte van de sterren lijkt aanzienlijk jonger dan de rest. Deze sterren, die blue stragglers ('blauwe nakomers') worden genoemd, zijn duidelijk heter en helderder dan de overige sterren. Het lijken wel kinderen in een bejaardenhuis.

Uit onderzoek blijkt dat de blauwe nakomers gewoon net zo oud zijn als de overige sterren in de sterrenhoop. En al tientallen jaren proberen sterrenkundigen erachter te komen hoe zij verjongd zijn. In eerste instantie werd de oorzaak gezocht bij het bestaan van dubbelstersystemen waarin twee sterren op geringe afstand om elkaar heen draaien. In zo'n dubbelster zou de ene ster waterstofgas van de andere ster kunnen 'opzuigen', waardoor hij weer wat meer brandstof te verstoken heeft en heter wordt. Uit het nieuwe onderzoek blijkt echter dat er nóg een manier is om een jeugdige ster te verkrijgen: een botsing tussen twee sterren die in de complete samenvoeging van de beide sterren resulteert.

Uit onderzoek van de bolhoop M30 blijkt dat vampirisme en botsingen tot enigszins verschillende blauwe achterblijvers leiden. Bovendien blijken de blauwe nakomers zich met name in het hart van de sterrenhoop te hebben verzameld, wat erop wijst dat deze sterren gemiddeld relatief zwaar zijn. Volgens de onderzoekers heeft zich in M30 één à twee miljard jaar geleden een zogeheten kerncollaps voltrokken. Bij zo'n 'ineenstorting', die in ongeveer tien procent van de bolvormige sterrenhopen is opgetreden, verzamelen zich veel sterren in het hart van de sterrenhoop, waardoor het aantal onderlinge botsingen toeneemt. Tegelijkertijd raken veel normale, wijde dubbelstersystemen zodanig verstoord, dat er meer nauwe dubbelstersystemen ontstaan. Voor het eerst is nu waargenomen welke gevolgen zo'n kerncollaps voor de sterbevolking van een bolhoop heeft.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesversterrenkunde)

30-12-2009

Rusland wil asteroïde rammen die op Aarde kan inslaan



Het Russische ruimtevaartbureau Roskosmos wil de asteroïde Apophis rammen om uit te sluiten dat de gigantische asteroïde binnen 26 jaar op de Aarde te pletter kan slaan. Russische wetenschappers houden binnenkort een vergadering over de kwestie.

350 meter doorsnee
Apophis heeft een diameter van zo'n 350 meter. Volgens het Russische persbureau Ria Novosti zou de asteroïde in 2029 op ongeveer 30.000 kilometer van de Aarde kunnen voorbijscheren, wat dichter is dan sommige geostationnaire satellieten, om zeven jaar later mogelijk op onze planeet te knallen. Een botsing zou een nieuwe woestijn met de grootte van Frankrijk creëren op de Aarde.

Volgens Roskosmos-directeur Perminov is de asteroïde drie keer groter dan de komeet die in 1908 in Siberië insloeg met een kracht van meer dan 1.000 keer die van de atoombom die Hiroshima verwoestte.

Speciaal ruimteschip
De internationale gemeenschap moet snel manieren vinden om Apophis van een mogelijk gevaarlijke koers af te brengen, zegt Anatoli Perminov, directeur van Roskosmos. "Berekeningen tonen dat zoiets kan met een speciaal ruimteschip." Het gaat er niet om de asteroïde te vernietigen met een kernkop, maar veeleer om ze te rammen, meent hij.

Het Amerikaanse ruimtevaartagentschap NASA liet van zijn kant in oktober weten dat volgens nieuwe berekeningen de waarschijnlijkheid van een botsing tussen Apophis en de Aarde in 2036 aanzienlijk verminderd is. Die waarschijnlijkheid is gezakt van 1/45.000 naar 1/250.000, luidde het toen. (dpa/sam)

(HLN)

quote:

Op donderdag 24 december 2009 11:05 schreef Handschoen het volgende:
Zou dit vampiergedrag ook kunnen veroorzaken dat een eerst 'lichte' ster (onder Chandra limiet) zichzelf kan voeden tot over deze grens waardoor deze 'ineens' toch supernova kan gaan??

Goeie vraag

quote:

Verder als ik zie hoe hard dit topic gaat met toch wel belangrijke ontdekkignen dan zou je toch binnenkort een paar grote doorbraken verwachten ??

That's what we all hope for

quote:

Op zondag 3 januari 2010 17:26 schreef J0kkebr0k het volgende:
Ik heb een vraag die iemand hier wellicht kan beantwoorden:

Wij kunnen dus door sterren(stelsels) te bekijken eigenlijk terug in de tijd kijken, omdat licht van deze sterrenstelsels er een x aantal lichtjaren over doet om ons te bereiken. Nu weet ik dat een licht na een jaar "reizen" precies 9,460,730,472,580.8 km heeft afgelegd.

Mijn vraag is: Hoe kunnen wij nu weten hoeveel kilometers dat licht heeft gereisd om bij ons te komen? Anders gezegd, hoe bepalen wij de afstand tussen aarde en een ander sterrenstelsel of ster?

Zoek maar eens iets op over roodverschuiving

03-01-2010

Zonnestelsel is iets jonger dan gedacht



Uit onderzoek van een in 1969 op aarde neergeplofte meteoriet blijkt dat de leeftijd van ons zonnestelsel een beetje lager is dan tot nog toe werd aangenomen. Het verschil is overigens klein: slechts 5 miljoen op de ruwweg 5 miljard jaar (Science Express, 31 december).

De ouderdom van het zonnestelsel wordt afgeleid uit radioactieve vervalprocessen zoals die zich in gesteenten afspelen. Met name het verval van twee soorten uranium (238U en 235U) tot twee soorten lood (206Pb en 207Pb) speelt daarbij een cruciale rol. Bij deze dateringsmethode wordt ervan uitgegaan dat de oorspronkelijke verhouding tussen de beide uraniumisotopen voor het hele zonnestelsel gelijk is. Ten onrechte, zoals blijkt uit onderzoek van Greg Brennecka van de Arizona State University.

Uit het onderzoek blijkt namelijk dat calcium- en aluminiumrijke insluitsels in de zogeheten Allende-meteoriet verschillende verhoudingen van uraniumisotopen vertonen. De verschillen zijn gering, maar vanuit wetenschappelijk oogpunt toch significant. Een nauwkeurige datering is namelijk van belang voor het in de juiste volgorde plaatsen van de gebeurtenissen in de prille begintijd van het zonnestelsel. Aangenomen wordt dat de variaties in de 238U/235U verhouding worden veroorzaakt door het radioactieve verval van een ander element: curium-247.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

04-01-2010

Reusachtige gasstroom is ouder dan gedacht



De reusachtige gasstroom die ons Melkwegstelsel verbindt met twee kleine naburige sterrenstelsels is veel langer en ouder dan tot nog toe werd aangenomen. Dat blijkt uit waarnemingen met de grote radiotelescoop in Green Bank (Virginia, VS).

Het bestaan van deze zogeheten Magelhaense Stroom is al meer dan dertig jaar bekend. Maar tot nog toe zaten er 'gaten' in de waarnemingen, waardoor onduidelijk bleef of de gaswolken die tussen ons stelsel en de beide Magelhaense Wolken werden waargenomen één geheel vormden. Aan die onzekerheid is nu een eind gekomen: de Magelhaense Stroom is een aaneengesloten 'rivier' van gas.

De Grote en de Kleine Magelhaense Wolk zijn de twee meest nabije buren van ons Melkwegstelsel. Ze bevinden zich op afstanden van respectievelijk 160.000 en 200.000 lichtjaar. Het tweetal ondervindt de sterke zwaartekrachtsinvloed van ons Melkwegstelsel, dat vele malen groter is. Dat is ook de belangrijkste reden waarom er gas van het tweetal naar ons stelsel toe stroomt.

Uit de nieuwe waarnemingen blijkt dat de Magelhaense Stroom bijna anderhalf keer zo lang is als tot nog toe werd aangenomen. Daaruit volgt dat hij al ongeveer 2,5 miljard jaar geleden op gang moet zijn gekomen - precies het moment dat de beide Magelhaense Wolken dicht langs elkaar scheerden. Vermoedelijk heeft de hevige stervorming die daarop volgde, en gepaard ging met hevige sterrenwinden en supernova-explosies, de gasstroom in gang gezet.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

05-01-2010

Maar één op de zeven planetenstelsels is als het onze



Amerikaanse sterrenkundigen schatten dat slechts vijftien procent van alle planetenstelsels in ons Melkwegstelsel vergelijkbaar is met ons zonnestelsel. Dat wil zeggen: stelsels waarin de grootste planeten zich in de buitengebieden bevinden.

Deze conclusie is gebaseerd op de huidige statistiek van een speurtocht naar planeten bij andere sterren: Microlensing Follow-Up Network (MicroFUN). De MicroFUN-onderzoekers gebruiken een methode die 'microlensing' wordt genoemd. Dat is een verschijnsel dat optreedt als een ster vanaf de aarde gezien precies voor een andere ster langs beweegt. Op dat moment bundelt de nabijere ster het licht van de achtergrondster zodanig, dat deze laatste kortstondig aanzienlijk helderder wordt. Als er planeten om de 'lens-ster' draaien, kunnen er nog meer (kleine) oplevingen in de helderheid van de achtergrondster optreden.

De MicroFUN-methode is met name geschikt voor het opsporen van planetenstelsels waarin zich grote planeten op flinke afstand van hun moederster bevinden. Maar tot dusverre is er zegge en schrijven slechts één zo'n stelsel opgespoord. Als alle planetenstelsels in ons Melkwegstelsel op ons zonnestelsel leken, zouden dat er zeker zes moeten zijn geweest.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoersterrenkunde)

05-01-2010

Nieuwe voorraad microsecondenpulsars opgespoord



Door nauwe samenwerking van gamma- en radiosterrenkundigen is een groot aantal 'snelle' pulsarkandidaten opgespoord. En dat opent de weg naar het aantonen van een verschijnsel dat al bijna een eeuw geleden door Albert Einstein is voorspeld: gravitatiegolven.

Pulsars zijn de snel om hun as tollende restanten van ontplofte sterren. Vanaf de aarde zijn deze objecten herkenbaar als bronnen van zeer constante pulsen van straling. Aan de hand van uiterst kleine veranderingen in de rotatie van deze pulsars hopen sterrenkundigen het bestaan van gravitatiegolven - kleine verstoringen van ruimte en tijd - te kunnen aantonen. Maar daarvoor hebben zij gegevens nodig van grote aantallen pulsars, verspreid over de hele hemel, die honderden keren per seconde om hun as tollen: zogeheten millisecondenpulsars.

Tot nog toe waren slechts ongeveer 150 van deze pulsars ontdekt, waarvan meer dan de helft ook nog eens op een kluitje zit in enkele bolvormige sterrenhopen. Dankzij de Amerikaanse gammasatelliet Fermi komt daar nu verandering in. Met Fermi zijn honderden nieuwe bronnen van gammastraling ontdekt waarvan vele tot de gezochte categorie pulsars behoren. Vervolgwaarnemingen met radiotelescopen hebben in drie maanden tijd zeventien nieuwe microsecondenpulsars opgeleverd - ongeveer net zo veel als in de afgelopen vijftien jaar. De onderzoekers hopen dat het 'netwerk' van microsecondenpulsars nu binnenkort fijnmazig genoeg is om de voorspelling van Einstein te kunnen bevestigen.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

05-01-2010

Ruimtetelescoop ontdekt jonge sterrenstelsels op recordafstand



Met behulp van de nieuwe infraroodcamera (WFC3) van de Hubble-ruimtetelescoop is een verre, oude populatie van sterrenstelsels ontdekt. De compacte stelsels vallen buiten het bereik van andere instrumenten en zijn dus nog nooit eerder waargenomen. Hun licht heeft er 13 miljard jaar over gedaan om ons te bereiken. Dat betekent dat deze sterrenstelsels al bestonden toen het heelal nog maar ongeveer 700 miljoen jaar oud was.

De spectrale (kleur)kenmerken van de verre stelsels duiden erop dat zij uit sterren bestaan die extreem weinig elementen zwaarder dan helium bevatten. Dat is kenmerkend voor de eerste generaties sterren in het heelal, die uitsluitend hebben bestaan uit de materie waarmee het heelal na de oerknal was gevuld: een mengsel van vrijwel uitsluitend waterstof en helium.

De nieuwe waarnemingen vormen ook een bevestiging van het zogeheten hiërarchische model van het ontstaan van sterrenstelsels. Volgens dit model zijn de huidige grote sterrenstelsels in het heelal het resultaat van samensmeltingen van tal van kleinere stelsels. De waargenomen stelsels zijn heel klein en bevatten honderd keer zo weinig materie als ons Melkwegstelsel.

Het bestaan van de verre stelsels wijst erop dat de eerste sterren in het heelal zeker enkele honderden miljoenen jaren eerder zijn ontstaan dan tot nog toe werd aangenomen. Hoeveel eerder precies kan ook de Hubble-ruimtetelescoop niet vaststellen. Gedetailleerder onderzoek zal pas mogelijk zijn met de James Webb-ruimtetelescoop, die naar verwachting in 2014 wordt gelanceerd.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

05-01-2010

'Hubble' brengt stamboom van sterrenstelsels in beeld



Met de Hubble-ruimtetelescoop is een klein stukje sterrenhemel heel nauwkeurig op verschillende golflengten in beeld gebracht. Het mozaïek, gebaseerd op opnamen die in 2004 en 2009 zijn gemaakt, laat duizenden sterrenstelsels op sterk uiteenlopende afstanden zien.

Het afgebeelde gebied maakt deel uit van de zogeheten Great Observatories Origins Deep Survey (GOODS), een groot onderzoeksprogramma waarbij met behulp van verschillende instrumenten de ontwikkeling van sterrenstelsels in kaart wordt gebracht. Uit de recente beelden blijkt duidelijk dat sterrenstelsels vroeg in het heelal veel gevarieerder van vorm waren dan nu.

Op de voorgrond van het mozaïek zijn de grote elliptische en spiraalvormige sterrenstelsels te zien, die momenteel het heelal domineren. Verder weg, en dus ook verder in het verleden, zijn de stelsels in toenemende mate kleiner, zwakker en onregelmatiger van vorm. Aangenomen wordt dat deze stelsels de 'bouwstenen' waren van de huidige grote sterrenstelsels.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

Voor afbeeldingen klik hier

(allesoversterrenkunde)

04-01-2010

Extreme supernova-explosie waargenomen



Tussen de bijna tweehonderd verre supernova-explosies die een Amerikaanse onderzoeksteam tussen 2002 en 2007 heeft waargenomen, blijkt een extreem exemplaar te zitten. Supernova Y-155 lijkt zijn leven te zijn begonnen als een ster die maar liefst tweehonderd keer zo zwaar was als onze zon. Zijn explosie kwam op gang doordat zijn inwendige dermate heet werd dat straling veranderde in paren van deeltjes en antideeltjes.

Y-155 ontplofte ongeveer zeven miljard jaar geleden, toen het heelal ongeveer half zo oud was als nu. Pas in november 2007 bereikte het licht van de explosie een grote telescoop in het noorden van Chili. Op het hoogtepunt van de explosie zond Y-155 honderd miljard keer zo veel energie uit als onze zon.

Supernova-explosies van dit type ontstaan normaal gesproken als de kern van een zware ster onder zijn eigen gewicht ineenstort doordat de nucleaire brandstof opraakt. Bij een ster van 150 tot 300 zonsmassa's wordt de materie in de kern echter zó heet dat op een gegeven moment straling wordt omgezet in elektronen en positronen. Door het wegvallen van de stralingsdruk stort de sterkern ineen, waardoor de aanwezige materie nóg heter wordt en er nog meer deeltjesparen worden gevormd. Dit lawine-effect resulteert in een hevige supernova-explosie.

Sterren van dit kaliber kunnen alleen ontstaan uit gas dat weinig of geen elementen zwaarder dan helium bevat. Y-155 wordt dan ook beschouwd als een relatief laat voorbeeld van de hevige supernova-explosies die het heelal in zijn begintijd teisterden.


© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)

04-01-2010

Sterrenkundigen bekijken het hart van een explosieve ster



Met behulp van adaptieve optiek, die het beeldvertroebelende effect van de aardatmosfeer tegengaat, heeft een internationaal team van sterrenkundigen een detailrijke opname gemaakt van de naaste omgeving van de zware ster Eta Carinae. Deze ster was in april 1843 het toneel van een enorme uitbarsting die twintig jaar duurde. Bij die uitbarsting is naar schatting twintig zonsmassa's aan materie de ruimte in geblazen en het resultaat is nog steeds waarneembaar: een compacte wolk van lichtend gas die de Homunculusnevel wordt genoemd.

Met behulp van de Gemini South-telescoop in Chili is het hart van die Homunculusnevel nader bekeken. Binnen de gasnevel blijkt nóg een lichtende gaswolk aanwezig te zijn, die Kleine Homunculus is gedoopt. Volgens de onderzoekers zou deze het overblijfsel kunnen zijn van een kleinere uitbarsting van Eta Carinae, die aan het eind van de 19de eeuw is waargenomen.

Eta Carinae bevindt zich op een afstand van ongeveer 8000 lichtjaar en bestaat uit ten minste twee sterren, waarvan de grootste zeker honderd maal zo zwaar is als onze zon. De nog onbegrepen uitbarsting die de ster halverwege de 19de eeuw onderging kan worden beschouwd als een mislukte supernova-explosie. Dat neemt niet weg dat Eta Carinae naar verwachting binnen een miljoen jaar alsnog een echte supernova zal worden.

© Eddy Echternach (www.astronieuws.nl)

(allesoversterrenkunde)